ФАРҲАНГ
Ҷумъа 29 Март 2024 01:26
Як шоирро шояд ҳанӯз дар ҷавониаш тамоми миллат шиносад, лекин барои ҳамчун нависанда маъруф гардидани соҳибқалам бояд ӯ камаш чил сол дошта бошад. Чаро?
Ҷаҳду талош, мақсад ва иродаи устувор инсонро доимо дар соҳаи худ сарбаланду муваффақ гардонидааст. Ин аст, ки ҳар нафар ҳангоми интихоби соҳаи дӯстдоштааш кӯшиш менамояд, то дорои чунин хислатҳо бошад. Марямбонуи Фарғонӣ, нависанда, шоир ва рӯзноманигор аз зумраи онҳоест, ки бо доштани чунин хислатҳои накӯ то имрӯз ба дастоварҳои зиёди корию эҷодӣ ноил шуд. Ӯ муаллифи китобҳои “Афсонаи тамаддун”, “Ҳадиси Риштон”, “Хуморшикан”, “Исои ман шав”, “Чаҳор қисса”, “Шаҳболи хаёл”, “Нури ахтарпораҳо”, “Таманно” ва “Табъи гуҳаррез” буда, дар ҷодаи рӯзноманигорӣ бештар ба мавзӯи худшиносии миллӣ таваҷҷуҳ дорад.
Марямбонуи Фарғонӣ аълочии матбуот, фарҳанг ва маорифи ҶТ буда, барои нахусткитобаш “Афсонаи тамаддун” ба Ҷоизаи адабии байналмилалии ба номи Борис Пастернак (Маскав, 1995) ва барои маҷмӯаи “Шаҳболи хаёл” ба дарёфти Ҷоизаи адабии ба номи Садриддин Айнӣ (Душанбе, 2013) сарфароз гардонда шудааст. Инчунин дорандаи “Нишони сухан”-и Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, нишони “100-солагии матбуоти тоҷик” буда, узви Иттифоқи журналистон (1992) ва Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон (1996) аст.
Чун дӯстдори адабиёт, дар хусуси фаъолияти эҷодӣ ва комёбиҳояшон ҳамсуҳбат шудем.
- Шумо имрӯз аз эҷодкороне маҳсуб мешавед, ки дар ҷодаи адабиёт муваффақед. Мегуфтед, ки сирри комёбиҳоятон дар чист?
- Шукр, ба хонандагон чанд маҷмӯаи насриву назмӣ тақдим кардаам. Аммо то чӣ андоза муваффақам, намедонам. Ман ҳеҷ вақт аз маҳсули қалами хеш комилан қонеъ набудам. Бинобар ин, баъзе навиштаҳоям дар нашрҳои тоза гунаи нав пайдо кардаанд, бархе аз қиссаву ҳикояҳоям таҷдиди назар шудаанд. Лекин ягон қиссаву ҳикояамро барои таҳрир ба касе надодаам. Кӯшиш мекунам, ки баъди чандин вақт навиштаҳоямро дубораву себора худам аз нигоҳи як хонанда мурур кунам ва қубҳи суханамро дарёбам. Аммо дар мавриди шеъру шеъргунаҳо гирумони дигар дорам. Ба ҳама аён, шеър ағлаб маҳсули як ангеза ё лаҳзаи нотакрорест, ки шоир сари эҳсос ба хониш меояд. Банда низ шеъргунаҳои нави хешро бештар дар гармогармӣ дар саҳифаҳои фейсбукиву одноклассникии хеш пешкаши дӯстон мегардонам. Табиист, ки зери онҳо лайк мегузоранд ё байтҳои маъқулашонро нишон дода аҳсан мехонанд, баъзе нозукнигоҳон қубҳашро ҳам ишора менамоянд, аммо ғолибан ҳамқаламон ба воситаи чат изҳори назар мекунанд, ки бароям аз фоида холӣ нест.
Дар воқеъ фазои маҷозӣ барои мо - эҷодкорон, майдонро хеле васеъ кард. Дар интернет даҳҳо гурӯҳҳои адабию фарҳангӣ амал мекунанд. Агар дар ҳар гурӯҳи адабӣ як машқи қалами туро ба ҳисоби миёна 50-60 нафар хонанд, дар як шабонарӯз камаш чашми ҳазор кас меафтад. Мутаассифона, қаламкашони соҳибтаҷрибаву солманди мо аз ин василаи хуб кам хабардоранд. Агар онҳо беҳавсалагӣ накунанд, осори беҳтарини адабиёти муосири мо зиёдтар тарғиб меёфт...
- Ба андешаи Шумо шеър чист ва шоир кист?
- Банда то имрӯз дарк накардаам, ки воқеан шеър чист? Ба гумони ман, забардасттарин шоир низ сари ин масъала дар гуфтани сухани мушаххас истиҳола мекунад. Мегӯянд, ки бо қофияву радиф равону шево ва ҳатто, дар қолаби арӯз сухан гуфтан ҳанӯз шеър гуфтан нест. Қаламбадастоне ҳам ҳастанд, ки аз тамоми санъатҳои адабӣ бохабаранд, арӯзшиносанд, рисолаҳои хуби илмӣ менависанд, осори шоиронро хуб нақд ҳам мекунанд, аммо шеър гуфта наметавонанд. Агар эшон кӯшиши шеърнависӣ кунанд, чизе гуфта метавонанд, ки дар қолаби хуби техникаи назм асту бас. Ман ҳусни суханро қалбан дарк мекунам, аммо гумон аст, ки шеърро таъриф карда тавонам. Аммо ҳангоми мутолиаи чакидаи қалами ин ё он эҷодкор, вақте ба ваҷд меоям, аз сеҳри қалами он нафар ба олами хаёлот ворид мешавам, дунёро ба ранги дигар мебинам, чанд тобиши маъноии дигари гулвожаеро, ки истифода шудааст, ҳис мекунам, аз он ки калимаҳои ноб дар оҳангу навои зебо ба бозӣ даромадаанд, дилам фараҳи тоза меёбад, дармеёбам, ки ба дунёи рангини шоире афтодаам, яъне шеър мехонам. Эҷодкореро эҳтиром мегузорам, ки хоҳ шоир бошаду хоҳ носир, ба забон чун саррофи сухан муносибат нишон диҳад, маънии бикр офарад.
- Ба назари Шумо, шеър ва насри имрӯзаи мо дар кадом сатҳ қарор доранд?
- Ҳар қавму миллат дар назди башарият бо ин ё он дастоварди хеш гарданфарозӣ мекунад. Мо - тоҷиконро то имрӯз шеъри оламгирамон муаррифӣ кардаву шояд фардо низ обрӯи миллат аз назми мо бошад. Бисёре аз соҳибназарон бар онанд, ки имрӯз замони шеър гузаштаву айёми пешравиҳоии илму техника аст, аммо мо дар гирди як доира давр мезанему ҳеч пеш намеравем. Шояд то ҷое онҳо ҳақ ҳам бошанд. Бешак, насли ҷавон бояд ҳамқадами замон бошанд: боястӣ чанд забонро балад бошанд, илм омӯзанд, ихтироъ кунанд, аммо майдони адабиётамон низ набояд холӣ бошад. Охир, табиатан миллати моро шоир мегӯянд, ки ҳақ аст! Бо амри тақдир дар марзу буме ба дунё омадаам, ки аз болову поён туркигӯён иҳотааш кардаанд. Забони ақвоми қирғизу қазоқу ӯзбеку уйғур...-ро хуб медонам. Вале нашунидаам, ки кампиракони бесавод аз он ақвом ба мисли бибиёни мо шоирона сухан гӯянд. “Субҳ ангора кард”,- мегуфт модари ман. “Кафша монда бо патак натоз!”-сарзаниш мекард бибии ман. Ба шарофати забони мо ҳамсоягон имконият ёфтанд, ки адабиёт офаранд, яъне, офаридаашон тароват пайдо кунад ё ҳамчу моли адабиёт шинохта шавад.
Имрӯз низ шоирони мо ашъори рангин эҷод мекунанд. Чеҳраҳои нав ба нав рӯи кор меоянд. Ман аз тариқи интернет бо навиштаҳои Муҳаммадюсуфи Давронзод, Субҳияи Олимуҳаммад, Нусратулло Бобоев, Масъуди Мирзо, Абдумалики Абдуҷаббор ва даҳҳо нафари дигар ошноям, ки накӯ шеър мегӯянд.
Миллате, ки шеър гуфта метавониста бошад, чаро наср офарида натавонад? Вале наср шеър нест, ки шаб нависиву субҳ дар фейсбук эълон кунӣ. Бори наср ҳамеша вазнин будаасту масъулияти нависанда гаронтар. Як шоирро шояд ҳанӯз дар ҷавониаш тамоми миллат шиносад, лекин барои ҳамчун нависанда маъруф гардидани соҳибқалам бояд ӯ камаш чил сол дошта бошад. Чаро? Чун наср ҳосили таҷрибаи зиндагист! Яъне, тахайюли рангин доштан, забон донистан ҳанӯз кам аст. Барои нигоштани як асаре, ки мондагор бошад, вақт, шароити хуби кор, хотири ҷамъ зарур аст. Ба кӣ мегӯед, ки ҷуволи холӣ рост намеистад. Бесарпаноҳ зистан мешавад? Нависанда оилаашро хӯрондану пӯшонданаш даркор. Фарзандони нависанда ҳам хондан мехоҳанд. Аммо шахси соҳибқалам сад ҷон надорад, ки якаш пули рӯзгор ёбаду яки дигараш эҷод кунад, яки дигараш бо ҳар роҳе маблағ ёбаду то 400-500 дона китоб чоп кунонад, то ба хонандагонаш ройгон бахшад ва ғайраву ва ҳоказо...
Шукр, ки нависандагони ҷавони хуб ҳам дорем, вале онҳоро ҳарҷониба дастгирӣ кардан зарур аст.
- Ба ҷавононе, ки майл ба эҷод доранд, чӣ маслиҳат медиҳед?
- Фориғбол набошанд. Ба адабиёти ҷаҳон рӯ оранд, пайваста худомӯзӣ кунанд.
Беҳрӯз ХОЛМУРОДОВ, “ҶТ”
Ҷаҳду талош, мақсад ва иродаи устувор инсонро доимо дар соҳаи худ сарбаланду муваффақ гардонидааст. Ин аст, ки ҳар нафар ҳангоми интихоби соҳаи дӯстдоштааш кӯшиш менамояд, то дорои чунин хислатҳо бошад. Марямбонуи Фарғонӣ, нависанда, шоир ва рӯзноманигор аз зумраи онҳоест, ки бо доштани чунин хислатҳои накӯ то имрӯз ба дастоварҳои зиёди корию эҷодӣ ноил шуд. Ӯ муаллифи китобҳои “Афсонаи тамаддун”, “Ҳадиси Риштон”, “Хуморшикан”, “Исои ман шав”, “Чаҳор қисса”, “Шаҳболи хаёл”, “Нури ахтарпораҳо”, “Таманно” ва “Табъи гуҳаррез” буда, дар ҷодаи рӯзноманигорӣ бештар ба мавзӯи худшиносии миллӣ таваҷҷуҳ дорад.
Марямбонуи Фарғонӣ аълочии матбуот, фарҳанг ва маорифи ҶТ буда, барои нахусткитобаш “Афсонаи тамаддун” ба Ҷоизаи адабии байналмилалии ба номи Борис Пастернак (Маскав, 1995) ва барои маҷмӯаи “Шаҳболи хаёл” ба дарёфти Ҷоизаи адабии ба номи Садриддин Айнӣ (Душанбе, 2013) сарфароз гардонда шудааст. Инчунин дорандаи “Нишони сухан”-и Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, нишони “100-солагии матбуоти тоҷик” буда, узви Иттифоқи журналистон (1992) ва Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон (1996) аст.
Чун дӯстдори адабиёт, дар хусуси фаъолияти эҷодӣ ва комёбиҳояшон ҳамсуҳбат шудем.
- Шумо имрӯз аз эҷодкороне маҳсуб мешавед, ки дар ҷодаи адабиёт муваффақед. Мегуфтед, ки сирри комёбиҳоятон дар чист?
- Шукр, ба хонандагон чанд маҷмӯаи насриву назмӣ тақдим кардаам. Аммо то чӣ андоза муваффақам, намедонам. Ман ҳеҷ вақт аз маҳсули қалами хеш комилан қонеъ набудам. Бинобар ин, баъзе навиштаҳоям дар нашрҳои тоза гунаи нав пайдо кардаанд, бархе аз қиссаву ҳикояҳоям таҷдиди назар шудаанд. Лекин ягон қиссаву ҳикояамро барои таҳрир ба касе надодаам. Кӯшиш мекунам, ки баъди чандин вақт навиштаҳоямро дубораву себора худам аз нигоҳи як хонанда мурур кунам ва қубҳи суханамро дарёбам. Аммо дар мавриди шеъру шеъргунаҳо гирумони дигар дорам. Ба ҳама аён, шеър ағлаб маҳсули як ангеза ё лаҳзаи нотакрорест, ки шоир сари эҳсос ба хониш меояд. Банда низ шеъргунаҳои нави хешро бештар дар гармогармӣ дар саҳифаҳои фейсбукиву одноклассникии хеш пешкаши дӯстон мегардонам. Табиист, ки зери онҳо лайк мегузоранд ё байтҳои маъқулашонро нишон дода аҳсан мехонанд, баъзе нозукнигоҳон қубҳашро ҳам ишора менамоянд, аммо ғолибан ҳамқаламон ба воситаи чат изҳори назар мекунанд, ки бароям аз фоида холӣ нест.
Дар воқеъ фазои маҷозӣ барои мо - эҷодкорон, майдонро хеле васеъ кард. Дар интернет даҳҳо гурӯҳҳои адабию фарҳангӣ амал мекунанд. Агар дар ҳар гурӯҳи адабӣ як машқи қалами туро ба ҳисоби миёна 50-60 нафар хонанд, дар як шабонарӯз камаш чашми ҳазор кас меафтад. Мутаассифона, қаламкашони соҳибтаҷрибаву солманди мо аз ин василаи хуб кам хабардоранд. Агар онҳо беҳавсалагӣ накунанд, осори беҳтарини адабиёти муосири мо зиёдтар тарғиб меёфт...
- Ба андешаи Шумо шеър чист ва шоир кист?
- Банда то имрӯз дарк накардаам, ки воқеан шеър чист? Ба гумони ман, забардасттарин шоир низ сари ин масъала дар гуфтани сухани мушаххас истиҳола мекунад. Мегӯянд, ки бо қофияву радиф равону шево ва ҳатто, дар қолаби арӯз сухан гуфтан ҳанӯз шеър гуфтан нест. Қаламбадастоне ҳам ҳастанд, ки аз тамоми санъатҳои адабӣ бохабаранд, арӯзшиносанд, рисолаҳои хуби илмӣ менависанд, осори шоиронро хуб нақд ҳам мекунанд, аммо шеър гуфта наметавонанд. Агар эшон кӯшиши шеърнависӣ кунанд, чизе гуфта метавонанд, ки дар қолаби хуби техникаи назм асту бас. Ман ҳусни суханро қалбан дарк мекунам, аммо гумон аст, ки шеърро таъриф карда тавонам. Аммо ҳангоми мутолиаи чакидаи қалами ин ё он эҷодкор, вақте ба ваҷд меоям, аз сеҳри қалами он нафар ба олами хаёлот ворид мешавам, дунёро ба ранги дигар мебинам, чанд тобиши маъноии дигари гулвожаеро, ки истифода шудааст, ҳис мекунам, аз он ки калимаҳои ноб дар оҳангу навои зебо ба бозӣ даромадаанд, дилам фараҳи тоза меёбад, дармеёбам, ки ба дунёи рангини шоире афтодаам, яъне шеър мехонам. Эҷодкореро эҳтиром мегузорам, ки хоҳ шоир бошаду хоҳ носир, ба забон чун саррофи сухан муносибат нишон диҳад, маънии бикр офарад.
- Ба назари Шумо, шеър ва насри имрӯзаи мо дар кадом сатҳ қарор доранд?
- Ҳар қавму миллат дар назди башарият бо ин ё он дастоварди хеш гарданфарозӣ мекунад. Мо - тоҷиконро то имрӯз шеъри оламгирамон муаррифӣ кардаву шояд фардо низ обрӯи миллат аз назми мо бошад. Бисёре аз соҳибназарон бар онанд, ки имрӯз замони шеър гузаштаву айёми пешравиҳоии илму техника аст, аммо мо дар гирди як доира давр мезанему ҳеч пеш намеравем. Шояд то ҷое онҳо ҳақ ҳам бошанд. Бешак, насли ҷавон бояд ҳамқадами замон бошанд: боястӣ чанд забонро балад бошанд, илм омӯзанд, ихтироъ кунанд, аммо майдони адабиётамон низ набояд холӣ бошад. Охир, табиатан миллати моро шоир мегӯянд, ки ҳақ аст! Бо амри тақдир дар марзу буме ба дунё омадаам, ки аз болову поён туркигӯён иҳотааш кардаанд. Забони ақвоми қирғизу қазоқу ӯзбеку уйғур...-ро хуб медонам. Вале нашунидаам, ки кампиракони бесавод аз он ақвом ба мисли бибиёни мо шоирона сухан гӯянд. “Субҳ ангора кард”,- мегуфт модари ман. “Кафша монда бо патак натоз!”-сарзаниш мекард бибии ман. Ба шарофати забони мо ҳамсоягон имконият ёфтанд, ки адабиёт офаранд, яъне, офаридаашон тароват пайдо кунад ё ҳамчу моли адабиёт шинохта шавад.
Имрӯз низ шоирони мо ашъори рангин эҷод мекунанд. Чеҳраҳои нав ба нав рӯи кор меоянд. Ман аз тариқи интернет бо навиштаҳои Муҳаммадюсуфи Давронзод, Субҳияи Олимуҳаммад, Нусратулло Бобоев, Масъуди Мирзо, Абдумалики Абдуҷаббор ва даҳҳо нафари дигар ошноям, ки накӯ шеър мегӯянд.
Миллате, ки шеър гуфта метавониста бошад, чаро наср офарида натавонад? Вале наср шеър нест, ки шаб нависиву субҳ дар фейсбук эълон кунӣ. Бори наср ҳамеша вазнин будаасту масъулияти нависанда гаронтар. Як шоирро шояд ҳанӯз дар ҷавониаш тамоми миллат шиносад, лекин барои ҳамчун нависанда маъруф гардидани соҳибқалам бояд ӯ камаш чил сол дошта бошад. Чаро? Чун наср ҳосили таҷрибаи зиндагист! Яъне, тахайюли рангин доштан, забон донистан ҳанӯз кам аст. Барои нигоштани як асаре, ки мондагор бошад, вақт, шароити хуби кор, хотири ҷамъ зарур аст. Ба кӣ мегӯед, ки ҷуволи холӣ рост намеистад. Бесарпаноҳ зистан мешавад? Нависанда оилаашро хӯрондану пӯшонданаш даркор. Фарзандони нависанда ҳам хондан мехоҳанд. Аммо шахси соҳибқалам сад ҷон надорад, ки якаш пули рӯзгор ёбаду яки дигараш эҷод кунад, яки дигараш бо ҳар роҳе маблағ ёбаду то 400-500 дона китоб чоп кунонад, то ба хонандагонаш ройгон бахшад ва ғайраву ва ҳоказо...
Шукр, ки нависандагони ҷавони хуб ҳам дорем, вале онҳоро ҳарҷониба дастгирӣ кардан зарур аст.
- Ба ҷавононе, ки майл ба эҷод доранд, чӣ маслиҳат медиҳед?
- Фориғбол набошанд. Ба адабиёти ҷаҳон рӯ оранд, пайваста худомӯзӣ кунанд.
Беҳрӯз ХОЛМУРОДОВ, “ҶТ”
Эзоҳи худро нависед