Ҳунарҳои мардумӣ дар кишвари мо баёнгари миллати меҳнатдӯсту ҳунарпарвари тоҷик буда, пайвандгари насли имрӯза ба гузаштаи таърихи башариятанд. Имрӯз бо дарки ин муҳиммият дар тамоми шаҳру ноҳияҳои кишвар бо ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон марказҳои гуногуни омӯзиши ҳунарҳои мардумӣ фаъолият доранд. Дар ин марказҳо сокинон ба омӯзишу фаъолият ҷалб шудаанд.

Дар даврони истиқлолият Президенти ҷумҳурӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба фарҳанги миллӣ таваҷҷуҳи хосса зоҳир намуда, баҳри аз нав эҳё намудани анъанаҳои сирф тоҷикӣ ва ҳунарҳои мардумӣ, ки аз қадим миллати мо онро худ кашф намудаву ба ҷаҳониён муаррифӣ намуда буду бо сабабҳои гуногун дар арафаи нестшавӣ қарор доштанд, иқдомҳои гуногунро ба роҳ монданд.

Аз тарафи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои эҳёи ҳунарҳои мардумӣ тамоми шароитҳо фароҳам оварда шуда, соли 2018 дар ҷумҳурӣ “Соли рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ” эълон гардид, ки он дар роҳи эҳё намудани ҳунарҳои халқӣ заминаи мусоидро фароҳам овард.

Эмомалӣ Раҳмон заминагузори рушди ҳунарҳои мардумӣ

Миллати тоҷикро аз қадим ҳамчун миллати бунёдкор ва созанда мешиносанд. Таърих гувоҳ аст, ки тоҷикон аз азал бо шоҳкориҳои худ миёни дигар қавму миллатҳо намунаи ибрат буданд ва маҳз бо мерос гузоштани шоҳкориҳои худ расму оини худро аз насл ба насл мегузарониданд. Дар Бухоро манорае бо баландии 30-35 метр ҷойгир аст. Аз давраи Сомониён мақбараи “Сомониён” то имрӯз боқист. Ривояте ҳаст, ки Чингизхон ҳангоми забткориҳояш дар Бухоро пеши ин манора меояду ҳангоми ба баландияш нигаристан, кӯлоҳаш ба замин меафтад. Чингизхон хам шуда, кӯлоҳашро аз замин мегираду оҳ мекашад ва фармон медиҳад, ки онро хароб накунанд. Вақте навкаронаш сабаб мупурсанд, ӯ мегӯяд, ки манора маро маҷбур сохт, ки ба он сар хам намоям. Яъне фалсафаи ин гуфта он аст, ки ҳатто Чингизхон, ки ҳамаро харобу валангор мекард, дар назди ҳунари миллати тоҷик сар фуруд овардааст.

Дар воқеъ, миллати тоҷик дорои ҳунарҳои гуногуни мардумист, ки дар шебу фарози таърихӣ бо заҳмату талоши ҳунармандонаш рушду такмил ёфта, то ба имрӯз омада расидааст. Дар ҳар замоне баҳри эҳёву рушд ва ба наслҳои минбаъда мерос гузоштани арзишҳои миллӣ шахсиятҳое рӯи корзори давлатдорӣ меоянду дар ин ҷода нақши муассиру асосӣ мегузоранд. Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз зумраи чунин шахсиятҳост, ки тамоми ҳунарҳои миллии қариб ба гӯшаи фаромӯшӣ рафтаро бо ҷаҳду талош аз нав эҳё намуданд ва барои фаъолияти ҳунармандони мардумӣ шароити мусоид фароҳам оварданд.

Азизиён Самӣ Солӣ, директори КВД ПИТЛ “Душанбешаҳрсоз”, ки дар бунёди аксар кохҳои замони соҳибистиқлолӣ ба ҳайси сармеъмор фаъолият намудааст, дар ин росто мегӯяд:

“Пешвои миллатро заминагузори ҳунарҳои миллати тоҷик гӯем ҳам хато намекунем. Зеро бо ташаббус ва хиради дурандешонаашон ҳунарҳои қадимаи миллати тоҷик дубора эҳё гардид. Пешвои муаззами миллат барои он ки соли 2018-ро “Соли рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ” эълон намоянд, заминаашро аз солҳои 2006-2007 гузошта буданд. Маркази фароғатии Хуррамшаҳр дар ноҳияи Данғара гуфтаҳои болоро тасдиқ мекунад. Санги асоси онро соли 2007 Пешвои миллат гузоштанд ва 19 марти соли 2010 он ба истифода дода шуд, ки нақшу нигор ва ҳунарҳои дастие, ки дар он истифода шудааст, сирф миллӣ ва хоси ҳунарҳои мардуми тоҷик мебошанд”.

Ба андешаи мутахассисони соҳа ҳунарҳои мардумие, ки имрӯз бо шарофати Истиқлолияти давлатӣ ва ташаббуси Пешвои миллат мардуми тоҷик паи эҳёи дубораи онҳо камари ҳиммат бастаанд, таърихи ҳазорсолаҳоро доро буда, дар ҳар ҳунари он саҳифаи таърих ва зиндагии мардум ниҳон аст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат низ дар яке аз баромадҳояшон таъкид намуда буданд: “Дар пушти ҳар як шоҳкории меъморӣ таърих, урфу одат, расму оин, маданият ва фарҳанги он миллат меистад”.

Ба гуфти С. Азизиён нақшҳои дар ҳунарҳои мардуми тоҷик истифодашуда аз арабӣ фарқ дорад.

-Пеш аз арабҳо мардуми мо дорои ҳунарҳои халқӣ буданд. Бозёфтҳои таърихии Саразм, Ҳулбук, Аҷинатеппа, Тахти сангин баёнгари ҳунарҳои қадимаи мост, ки дар он ҷо нақшҳои растаниҳо, паррандаҳо, даррандаҳо инъикос ёфтааст, ҳамаи он нақшҳо хоси замони зардуштист. Ҳунарҳои мардумие, ки қариб ба нестӣ рафтаву ҳунармандонаш ангуштшумор буданд, бо ташаббуси Президенти кишвар ҷиҳати эҳёи онҳо корҳои гуногун анҷом дода шуд. Ҳунармандонро аз ҳар минтақа ба ҳам оварданд, то онҳо дар якҷоягӣ фаъолият намоянду шогирдони зиёде омода шаванд. Хушбахтона, ин ҳунарҳо аз нав эҳё гардиданд. Ҳангоми сохтмони Маркази фароғатии Хуррамшаҳр, ки дар он ҳунарҳои халқӣ дар сатҳи баланд иҷро гардидааст, худи Пешвои миллат корҳоро назорат мекарданд. Дар соли аввали бунёди он 150-200 ҳунармандони маҳаллиро ҷамъ оварда буданд. Барои кору фаъолияти ҳунармандон тамоми шароитҳо муҳайё карданд, то онҳо кори худро ба таври олӣ иҷро намоянд. Ҳар вақте ки худашон бевосита омада аз рафти корҳо дидан мекарданд, дар кори устоҳо дигаргунӣ дида мешуд. Тааҷҷубовараш он аст, ки Пешвои миллат нисбати ҳунарҳои қадимаи мардумӣ дониши фарох ва диди бисёр баланд доранд, махсусан оиди кандакорӣ, гаҷкорӣ, сангтарошӣ, наққошӣ, оинабандӣ, кундал ва ғайра. Аксар нақшу нигорҳое, ки дар кохҳои замони истиқлолият бунёд шудаанду ҷаҳонро дар ҳайрат гузоштаанд, идея ва пешниҳодҳои Пешвои миллат мебошад. Ҳам дар Маркази фароғатии Хуррамшаҳр, ҳам дар сохтмони Кохи Наврӯз Сарвари давлат соле чор - панҷ маротиба худашон бевосита омада, аз рафти корҳо дидан мекарданду нақшҳоеро ба шакл медароварданд, ки баъдан мо мефаҳмидем, ки ҳамон нақш ё рамзи болои чӯб ё оина нақшбандӣ шуда, ифодагари як саҳифаи таърихи миллати тоҷик аст, - иброз дошт С. Азизиён.

Ҳунармандон кори бузурги Пешвои миллатро ҷиҳати эҳёи ҳунарҳои мардумӣ дар ташкили мактаби ҳунармандӣ ва ба ҳам овардани ҳунармандон мебинанд. Ба гуфти онҳо ҳунармандон дар ҳар гӯшаи кишвар танҳо кор мекарданд. Аммо кори бузурги дастаҷамъона набуд. Агар дар сохтмони Маркази фароғатии Хуррамшаҳр танҳо 200 нафар ҳунармандони асили ҳунарҳои мардумӣ кор мекарданд, пас шумораи онҳо дар бунёди Кохи Наврӯз то 500 нафар расид.

Ба қавли коршиносони соҳа аз миёни чанд лоиҳае, ки барои бунёди Кохи Наврӯз буд, тарҳи имрӯзаашро Пешвои миллат интихоб карданд ва барои бунёди даромадгоҳи он чандин маротиба ба кори устоҳо таъғйирот ворид намуданд: “Дар аввал лоиҳаи Кохи Наврӯз лоиҳаи чойхона буд. Баъди пешниҳодҳои Пешвои миллат ва якҷоя бо устоҳо кор кардан, аз чойхона ба як кохи муҳташам табдил ёфт. Имрӯз кохи мазкур ифодагари таъриху фарҳанги ниёгон ва ҳунарҳои миллӣ мебошад”.

Дар замони соҳибистиқлолӣ баробари Кохи Наврӯз ва Маркази фарҳангии Хуррамшаҳр кохҳои дигар ба монанди Кохи Истиқлол, Сомон, Қасри миллат сохта шудаанд, ки дар ҳар яки онҳо зиндагии мардуми тоҷик аз замони пайдоиш то ба имрӯз инъикос шудааст.

Воқеан, дар натиҷаи таваҷҷуҳи пайвастаи Пешвои миллат ҳунармандон рӯҳияи тоза гирифта, имрӯз бо дилгармии хосса пайи кору фаъолиятанд. Дар ибтидо ҳар ҳунарманд бо 3-4 шогирд кор мекард, имрӯз бошад, бо 40-50 нафар ҷавон фаъолият доранд. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки Пешвои миллат тавонистанд, ин ҳунарҳоро дубора эҳё кунанд. Имрӯз шавқмандони ҳунарҳои мардумӣ аз ҳисоби ҷавонон хело зиёд аст. Яъне мактаби ҳунарҳои мардумӣ васеъ гардид.

Гаҷкорӣ - нишоне аз зебоипараст будани миллати тоҷик

Яке аз ҳунарҳое, ки дар баробари дигар ҳунарҳои мардумӣ муаррифгари миллати соҳибтамаддуни мо дар арсаи ҷаҳонист, ин гаҷкорист. Гаҷкорӣ аз ҳунарҳое дониста мешавад, ки он таърихи тӯлонӣ дошта, аз замонҳои пеш онро мардуми меҳнатқарини мо ҳамчун шуғл истифода мебурданд. Бо шарофати Истиқлолият ва иқдомҳои Пешвои миллат ҳунари гаҷкорӣ, ки миёни мардум ба фаромӯшӣ рафта буд, дубора эҳё гардид ва рушду таҳким ёфт.

Гаҷкорӣ навъи маъмули санъати ороишиву амалӣ буда, он дар пардози дохилу беруни бино истифода мешавад. Гаҷ як намуди санги сафеди мулоим ва маъдании махсусест, ки онро дар қӯраҳо пухта, сипас дар бинокорӣ ба кор мебаранд. Хокаи гаҷ низ дар коркард истифода мешавад, ки он хеле маҳин аст.

Ба таъкиди мутахассисон ҳунари гаҷкорӣ дар қиёс бо кандакории рӯи чӯб сода ва сабуктар аст. Вале истифодаи он риояи қоидаҳои хосро талаб мекунад. Ҳунармандон нақшҳоеро, ки дар гаҷкорӣ истифода мешаванд, чунин номгузорӣ кардаанд: рута, мадохил, якрафтор, серафтор, ислимии баргӣ, нақши мунаббат, даврагул, турунҷ, китоба, таблу, гули гиреҳ, намоён ва ғайра.

Гуфта мешавад, ки ҷараёни гаҷкорӣ ҳашт амалро дар бар мегирад. Гаҷ, ки ранги сафед дорад, дохили биноро равшан мегардонад. Рамзҳои гаҷкорӣ дар тӯли ҳазорсолаҳо ташаккул ёфта, он ифтихори зебоипарастии мардум ба ҳисоб меравад. Дар давраи асримиёнагӣ мардуми тоҷик гаҷкориро дар ороишоти мадраса, масҷидҳо, мақбараҳо ва ҳатто хонаҳои истиқоматӣ истифода мебурданд.

Имрӯзҳо санъати гаҷкорӣ бештар дар ороиши биноҳои маъмурӣ ва фарҳангӣ истифода мешавад. Намунаи онҳо бинои Театри давлатии академии опера ва балети ба номи С.Айнӣ, собиқ бинои Китобхонаи миллии ба номи Фирдавсӣ, чойхонаҳои Роҳат ва Саодат, меҳмонхонаи Тоҷикистон (Душанбе), Осорхонаи ҷумҳуриявии ба номи Рӯдакӣ (Панҷакент), Осорхонаи 2700-солагии шаҳри Кӯлоб, Кохи Наврӯз, Кохи Сомон ва Маркази фароғатии Хуррамшаҳр дар ноҳияи Данғара мебошанд.

Ба иттилои муаррихон гаҷкорӣ таърихи ҳазорсолаҳоро дорост. Зеро тибқи бозёфтҳои бостоншиносон гаҷкорӣ дар имороти Ҳулбук, кӯшкҳои ҳокимони Панҷакент, Шаҳристон, Тахти сангину Аҷинатеппа ва қалъаи Ҳисор истифода гардидааст.

Ба гуфти гаҷкор Мирзораҳим Қодиров ин намуди ҳунар, ки аз қадим рамзи зебоипарастии мардуми тоҷик буд, бо ташаббуси Пешвои миллат дубора эҳё гардид. “Барои ривоҷу равнақи ин ҳунар аз тамоми минтақаҳои ҷумҳурӣ ҷавононро ҷамъ намуда, ин ҳунарро омӯзонидем, ки мактаби гаҷкорӣ ба наслҳои баъдӣ низ ба мерос монад. Мо натиҷаи меҳнати худро дидем. Бисёр лаҳзаи фараҳафзо дар ташрифи сарони давлатҳои СҲШ буд. Тариқи оинаи нилгун медидем, ки сарони давлатҳо ҳайратзада ба нақшҳои дар Кохи Наврӯз истифодашуда менигаристанд”.

Коршиносони соҳаи гаҷкорӣ бар он назаранд, ки гаҷкорӣ замони пеш дар чӯбҳо истифода мешуд. Баъди дубора эҳё шудани ин ҳунар гаҷро дар санг, оина истифода намуда, барои ороиш аз рангҳо низ дар кохҳои замони истиқлол сохташуда, истифода намуданд.

Дар ҳар нақши кандакорӣ таърих нуҳуфтааст

Кандакорӣ яке аз ҳунарҳои қадимаи миллати тоҷик буда, маълуму машҳуртарин намуди санъат ба ҳисоб меравад ва он бо дастгириҳои Ҳукумати кишвар, хосса Пешвои миллат дар замони соҳибистиқлолӣ рушду таҳким ёфт.

Ин ҳунар усули коркарди бадеии чӯб, санг, гаҷ, гил дониста шуда, кандакориро асосан дар ороиши биноҳо, истеҳсоли ашёву анҷоми рӯзгор ба монанди дар, девор, шифти хонаҳо, сутунҳо иҷро менамоянд. Барои кандакорӣ асосан аз чӯбҳои махсуси дарахтони арча, чанор, тут, чормағз истифода мебаранд. Ҳунари кандакорӣ дар замони пеш миёни мардуми тоҷик шуҳрати беандозаро доро буд ва яке аз ҳунарҳои шинохта ва маълуму машҳури тоҷикон ба ҳисоб мерафт.

Имрӯз дар тамоми кохҳои муҳташами кишвар ҳунари кандакорӣ васеъ истифода шуда, он ба муҳити атроф зебоии тозаеро зам месозад. Ҳар бинанда аз мушоҳидаи ҳунари мазкур дар баробари фароғати маънавӣ гирифтан, бо дидани ҳар нақшу нигори дар он истифодашуда, ки баёнгари ҳунарманд будани миллати тоҷик аст, ғарқи асрори офарандагонаш мегардад.

Агар гӯем, ки имрӯз ҳунари кандакорӣ ба дараҷаи аъло расидааст, иштибоҳ нахоҳад шуд. Зеро ҳунари мазкур дар баробари дигар ҳунарҳои сирф миллӣ зери таваҷҷуҳи пайвастаи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буда, ҷиҳати рушди ҳунари кандакорӣ, омӯхтани он ба насли ҷавон ва ҳамчун арзиши маънавӣ мерос гузоштан ба наслҳои оянда кулли имкониятҳои зарурӣ муҳайё гардидаву ҳунармандон бо дасту дили гарм пайи фаъолияти худ мебошанд.

Ҳунарҳои дастӣ – дастхате мерос аз ниёгон ба наслҳои баъдӣ

Замони соҳибистиқлолӣ дар баробари ҳунари гаҷкорӣ ва кандакорӣ, ки миёни мардум каме маъмул буд, инчунин ҳунарҳои оинабандӣ, сангтарошӣ, наққошӣ, кундал, ҳайкалтарошӣ низ рушд намуд. Ҳунарҳои номбурда дар сохтмонҳои нав истифода шуда истодааст, ки ҳар яки онҳо таърихи ба худ хос дорад. Ба андешаи ҳунармандон ҳунарҳои мазкур хоси миллати тоҷик буда, дар ҷаҳон беназиранд. Ҳунари кундал, ки пайдоишаш ба асри XV рост меояд, замоне ба гӯшаи фаромушӣ рафта буд. Имрӯз истифодаи ҳунари мазкурро дар Маркази фароғатии Хуррамшаҳр ва Кохи Наврӯз дидан мумкин аст, ки беназиранд. Солеҳ Азизов, кандакор дар чӯб хурсанд аз он аст, ки бо эҳёи ҳунарҳои мардумӣ насли баъдӣ ӯро ҳамчун ҳунарманд мешиносанд: “Баъди ҳазорсолаҳо ин ҳунарҳо дубора эҳё гардид. Бо ташаббуси Пешвои миллат дар баробари аз худ намудани ҳунар насли баъдӣ таърихро бештар меомӯзанд. Зеро дар ҳар як ҳунари истифодашуда дар Кохи Наврӯз ҳар гӯшаи он бозгӯи таърихи давлатдории тоҷикон аст”.

Наққош Рустам Саторов, дар эҳёи ҳунарҳои миллӣ саҳми Пешвои миллатро аввалиндараҷа меҳисобад. Ба гуфти ӯ аз ин пеш ӯро мардум ҳамчун усто намешинохтанд ва ҳунари наққошӣ ба гӯшаи фаромӯшӣ рафта буд: “Баъди таваҷҷуҳи Роҳбари давлат ба ин ҳунар мардум ҳунари моро қадр мекунанд. Хушнуд аз онем, ки аз ин ва баъд ҳунари моро на танҳо дар биноҳои давлатӣ, балки дар хонаҳои истиқоматӣ низ истифода мебаранд. Мардуми мо баъди танаффуси зиёд паи эҳёи ҳунарҳои мардумии худ кӯшида истодааст”.

Анвар Абдуллоев, оинабанд таъкид намуд, ки замони дар Кохи Наврӯз кор кардан мактаби бузурги ҳунарҳои мардумиро хатм намудааст. Ба гуфти ӯ ҳунари оинабандӣ таърихи дуҳазорсола дорад ва баъди дубора эҳё шудани ҳунари мазкур он ба замони муосир мутобиқ гардонида шуда истодааст: “Мо давоми чор соли корӣ дар Кохи Наврӯз дар баробари шогирдонро омӯзонидан, баъзе нозукиҳои таърихии ҳунари мазкурро аз пешниҳодҳои Пешвои миллат омӯхтем. Бо пешниҳоди онҳо мо ҳунари кашидадӯзиро дар оинабандӣ истифода намудем, ки беназир аст”.

Кохи Наврӯз ва Маркази фарҳангии Хуррамшаҳр намунаи волои ҳунарҳои дастӣ

Имрӯз дар кишвар кохҳои гуногун мавҷуданд, ки дар онҳо баробари дигар ҳунарҳо аз ҳунари гаҷкорӣ низ васеъ истифода шудааст. Ба монанди Кохи Наврӯз, Кохи Сомон, Маркази фароғатии Хуррамшаҳр ва ғайра.

Дар миёни онҳо маҷмааи Кохи Наврӯз бо зебоиву назаррабоияш фарқкунанда буда, он соли 2015 ба истифода дода шуд. Кохи Наврӯз, ки дар шаҳри Душанбе қомат афрохтааст, диққати ҳар бинандаро ба худ ҷалб намуда, нақшҳои дар девору толорҳои он истифодашуда ифодагари таъриху фарҳанги ниёгон мебошанд ва онро ҳунармандон бо усули меъмории миллӣ сохтаанд. Дар он наздики 40 ҳазор метри мураббаъ кори дастии ҳунармандони тоҷик истифода шудааст.

Кохи Наврӯз 15 толор дошта, толорҳои “Дидор”, “Аржанг”, “Гулистон” ва “Зарандуд” толорҳои асосианд.

Толори “Дидор” гаҷкориву наққошӣ шудааст. Даромадгоҳи толор бо нақшу нигор оро ёфта, дар деворҳои он, ки бо усули гаҷкорӣ дар рӯи оина ороиш шудаанд, нақшу нигори миллӣ акс ёфтааст. Сақфи он бо рангҳо наққошӣ гардида, аз ду тараф зинаҳои чӯбин бо кандакорӣ оро дода шудааст ва масоҳати толор 1100 метри мураббаъ мебошад.

Толори “Аржанг” аз 29 намуд сангҳои нимқиматбаҳои Тоҷикистон ороиш ёфта, дар девор мозаика аз рӯи мусаввараҳои Камолиддин Беҳзод иҷро гардида, масоҳати он 1000 метри мураббаъ мебошад. Толори “Гулистон”, ки онро толори кандакорӣ низ мегӯянд, намоиши ҳунари волои кандакории тоҷик мебошад. Дар толори мазкур бештар аз 6000 метри муррабаъ кандакорӣ дар чӯб иҷро шуда, он 16 сутун дорад. Қандили бузургаш 3 тонна вазн дошта, булурӣ мебошад ва масоҳаташ 1650 метри мураббаъро ташкил медиҳад. Толори “Зарандуд” баландтарин толори Кохи Наврӯз аст. Қандили бузургаш 6 тоннаву 700 кг вазн дошта, 1600 чароғак дорад. Дар ҳар як қисми девор рамзи тоҷи заррин бо ҳафт ситораро дидан мумкин аст. Дар сутунҳо (16-то) ва болои он нақшҳо бо тиллои маҳин ороиш дода шуда, онро толори тиллоӣ низ мегӯянд. Деворҳои толор бо гаҷкорӣ дар оина ва шиша оро дода шудааст. Дар ин толор ҳунарҳои кандакорӣ, гаҷкорӣ дар рӯи оина истифода шудааст.

Барно Раҷабова, роҳбалади Кохи Наврӯз, ҳангоми дидан намуданамон аз нақшҳои барҷаставу кундал онро бароямон чунин маънидод намуданд: “Нақши барҷаставу кундал таърихаш аз асри XV сар мешавад. Амалиёти омодасозии он хеле душвор аст. Онро ҳунармандон бо сӯзан тайёр мекунанд. Кундал аз забони қадимаи форсӣ гирифта шуда, маънояш биҳишти гулҳо мебошад. Дар замонҳои пеш нақшҳои барҷастаро бо тилло мекарданд. Имрӯз ҳунармандон онро бо истифодаи рангҳо омода месозанд ва он ифодагари таърихӣ будани миллати тоҷик аст. Дар тамоми Кохи Наврӯз рангҳои табиӣ истифода шудааст, ки кафолати он бештар аз сад сол буда, ба гармию сардӣ тобовар аст. Дар кох дарҳои калон сӣ адад буда, нақшу нигорҳояш аз ҳамдигар тафовут доранд. Ҳамаи нақшу нигорҳо ориёӣ буда, онҳоро аз қадим ҳунармандон истифода мебурданд ва имрӯз бостоншиносон ҳангоми тадқиқотҳои археологӣ чунин намунаҳоро бозёфт менамоянд. Дар чаҳор толори асосӣ ҳар гуна ҳунарҳои мардумӣ истифода шуда, ҳар яке аз таърихӣ будани ҳунарҳои миллӣ гувоҳӣ медиҳанд”.

Дар Кохи Наврӯз акси дуои модар бо сангҳои махсус омода карда шуда, онро ҳунарманд Ҷамшед Ҷураев бо ҳунари волои ҳунармандӣ тайёр кардааст. Он бо сангҳои зебои кишвар омода гардида, рамзи ҳама модарон мебошад. Дар акс Президенти кишвар бо модарашон мебошад. Дар сақфи даҳлезҳои Кохи Наврӯз дар баробари нақшу нигорҳо акси тоқиҳои тамоми минтақаҳои кишвар наққошӣ шудаанд, ки зебоянду диданӣ.

Ҳар меҳмоне, ки вориди Кохи Наврӯз мегардад, ҳатман аз тамошои санъати меъмории дар он истифодашуда ба ҳайрат меояд. Чандин мулоқотҳое, ки бо иштироки сарони давлатҳо дар ин кох баргузор гардиданд, пас аз тамошои ин боргоҳи ифодакунандаи ҳунару маҳорати миллати таърихии тоҷик ба он баҳои баланд додаанд. Аз ҷумла, зимни боздиди сарони давлатҳои Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев дар санаи 9 марти соли 2018 аз Кохи Наврӯз пас аз тамошои толорҳои ин кохи муҳташам Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев ба ҳунари волои устоҳои тоҷик ва ташаббуси Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳри бунёди чунин як макони бузурги фарҳангӣ баҳои баланд доданд.

Санъати гаҷкорӣ дар толори “Сафед” –и Маркази фароғатии Хуррамшаҳр низ истифода шуда, он пурра аз гаҷ бунёд гардидааст. Толори мазкур 18 метр бар, 30 метр дарозӣ ва 8 адад сутунро дорост. Тамоми нақшу нигораҳои толор бо гаҷ ва шишаи шаффоф оро дода шудааст.

Ҳар нафаре, ки ба Маркази фароғатии Хуррамшаҳр ворид мегардаду онро тамошо менамояд, ҳатман ба бузургии ҳунари ҳунармандон аҳсант мехонад. Хусусан, зимни ворид гардидан ба толори “Сафед” санъати бо гаҷ ороёфтаро дида, ба офарандагонаш баҳои баланд медиҳанд.

“Дар яке аз толорҳои Маркази фароғатии Хуррамшаҳр, ки деворҳо сирф аз санг оро дода шудааст, се давра тасвир ёфтааст, - иброз дошт Азизиён С.

– Дар он аввал давраи Ҳахоманишиҳову ориёнажодон, сипас давраи Сомониён ва замони соҳибистиқлолӣ. Яъне дар он се давраи таърихии давлатдорӣ инъикос шудааст ва он ифодагари таъриху тамаддуни миллати тоҷик аст. Дар давраи дуюм сурати Исмоили Сомонӣ тасвир ёфтааст, ки дар тахти шоҳӣ нишаста, пирамарде бо наберааш суҳбат дораду хушҳоланд ва он баёнгари он аст, ки мардум дар фазои сулҳ умр ба сар бурда истодаанд. Дар давраи сеюм бошад, расми Пешвои миллат нақшбандӣ гардидааст, ки дар минбари СММ бо забони тоҷикӣ баромад намуда истодаанд. Ин се давра дар сатҳи олии ҳунармандӣ бунёд гардидааст”.

Тамоми корҳои рассомии Маркази фароғатии Хуррамшаҳрро Рустам Маҷидов, Усто Солӣ ва рассом Зиёратшоҳ Довудов, Арбоби ҳунари Тоҷикистон анҷом дода, маркази мазкур бо нозукиҳои хосса ва инъикоси фарҳангу тамаддуни қадима бино ёфтааст.

Зиёратшоҳ Довудов, Арбоби ҳунари Тоҷикистон, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар рушди ҳунарҳои мардумӣ бузург медонад. Ӯ гуфт: “Иқдомеро, ки Президенти ҷумҳурӣ барои ҳифзу таҳкими ҳунарҳои халқӣ анҷом доданд, то ҳол нафаре накарда буд. Маҳз бо ташаббуси Сарвари давлат ҳунарҳои мардумӣ ба дараҷаи баландтарин рушд ёфт. Акнун ҳунарҳоро такмил додан лозим аст ва ҳунармандон бояд кор кунанд. Хушбахтона, имрӯз як фазои хубе барои ҳунармандон ба миён омадааст. Аз ин рӯ, барои рушди бештари ҳунарҳои мардумӣ ҳунармандони кишвар бояд навҷӯӣ, созандагӣ ва офарандагӣ намоянд. Онҳо бояд аз пештара дида, талоши бештар намоянд, то ҳунарҳои миллии мо дучанд рушду нумуъ ёбанд”.

Ба ҷои хулоса

Президенти кишвар ҳамеша зимни баромадҳояшон доир ба ҳунарҳои халқӣ суханронӣ намуда, онро мероси маънавии миллати тоҷик медонанд: “Тоҷикон аз замонҳои қадимтарин мардуми ҳунарманду фарҳангдӯст буданд ва ҳамеша ба касбу ҳунарҳои аҷдодӣ арҷ мегузоштанд. Ин хислати хуб ва шуғли ҳамарӯзаи гузаштагон, яъне ҳунару ҳунармандӣ, дар байни мардуми мо ҳанӯз побарҷост”.

Воқеан, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон эҳёгари ҳунарҳои миллӣ мебошанд. Маҳз бо шарофати истиқлолияти давлатӣ ва ташаббусҳои созандаи Президенти кишвар буд, ки имрӯз тамоми ҳунарҳои мардумӣ аз нав эҳё гардида, бо дарназардошти аҳамияти ин масъала соли 2018 “Соли рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ” эълон шуд ва доир ба эҳёи касбу ҳунарҳои фаромӯшшуда, чораҳои зарурӣ амалӣ карда шуданд. Бо мақсади идома додани ин раванд Роҳбари давлат дар Паёми навбатӣ солҳои 2019-2021-ро “Солҳои рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ” эълон намуданд, ки он дар рушд ва эҳёву тараққӣ ёфтани ҳунарҳои мардумӣ боз ҳам мусоидат хоҳад кард. Пас, дар ин росто бояд ҳунармандони кишвар аз тамоми шароитҳое, ки ҷиҳати эҳёву рушд бахшидани ҳунарҳои мардумӣ фароҳам оварда шудааст, оқилона истифода намоянду дар эҳё, рушд ва барои ба наслҳои оянда мерос гузоштани ҳунарҳои миллӣ саҳми арзандаи хешро гузоранд. Аз таърихи навини халқи тоҷик хуб дар ёд дорем, ки дар айёми ҷанги таҳвилии шаҳрвандӣ солҳои 90-ум мардуми тоҷик аз набудани нон гуруснагӣ мекашид.

Пешвои муаззами миллат тавассути заҳматҳои шабонарӯзӣ сулҳу суботи ҷомеаро таъмин, асосҳои иқтисодии кишварро барқарор ва тавассути стратегияи дурбинона сатҳи камбизоатиро ба маротиб паст карда, мардумро соҳиби нон, рӯзгори бобаракат ва зиндагии шоиста намуданд. Вале аз аввал то ба имрӯз бо ғизои маънавӣ таъмин кардани миллати тоҷик дар меҳвари сиёсати давлатсозии Сарвари давлат қарор дорад.

Чунки ғизои пурмаҳсули маънавӣ муҳимтарин фишанги баланд бардоштани ҳисси хештаншиносӣ ва ҳуввияти миллии мардуми тоҷик, махсусан насли наврасу ҷавон ба ҳисоб меравад.

Дар ин иртибот эҳё ва рушди ҳунарҳои фаромӯшшудаи мардумӣ ҳамчун як кӯҳи номус ба ҳам овардани нерӯи ҳунармандони асил ва тавассути низоми устошогирдӣ тарбия кардани ҳазорон ҷавонон-идомадиҳандагони ҳунарҳои волои миллати тоҷик яке аз бузургтарин хизматҳои Пешвои маҳбуби мо дар таърихи имрӯзу ояндаи миллати қадима ва фарҳангдӯсти тоҷик арзёбӣ мегардад.

Иншооте, ки дар мавриди банақшагирӣ ва бунёди он ҳамчун таҷассумгари ҳунарҳои мардумии миллати тоҷик мо сухан гуфтем, имрӯз макони ташрифоти сарварони давлатҳои абарқудрат, меҳмонони хориҷиву дохилӣ гардидааст.

Мо ҷавононро мебояд, ки худшинос бошему дар арҷ гузоштан ва ба насли баъдӣ поку беолоиш расонидани ин ҳунарҳои аҷдодони гузаштаамон, ки замони соҳибистиқлолӣ бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дубора эҳё гардид, саҳмгузор бошем. Мактаби бунёдкоронаи Пешвои муаззами миллатро давомдиҳанда ва пайрави содиқи он бошем.

Шодихони НАЗАР,

Беҳрӯз ХОЛМУРОДОВ, “ҶТ”