Пӯшида нест, ки паҳншавии коронавирус ба рушди иқтисоди ҷаҳон таъсири зиёд расонидааст. Вобаста ба ин роҳбарон ва ниҳодҳои марбутаи тамоми кишварҳо ҷиҳати коҳиш додани таъсири он ба иқтисодиёти кишвари худ тадбирҳои оҷилию судманд меандешанд. Ташкилотҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Хазинаи байналмилалии асъор ва Созмони ҳамкориҳои иқтисодӣ ва рушд аз коҳишёбии бошиддати иқтисодиёт дар соли 2020 изҳори нигаронӣ карда, онро бесобиқа унвон намудаанд. Афз рӯи баҳодиҳии Бонки осиёии рушд зарари умумии иқтисоди ҷаҳон аз ҳисоби пандемия 5,8 триллион долларро ташкил хоҳад дод.

Вобаста ба таъсири бемории сироятии COVID-19 ба рушди соҳаҳои иқтисоди миллӣ, паёмадҳои он, андешидани чораҳои амалӣ ҷиҳати кам кардани таъсир ва суръати рушди иқтисоди Тоҷикистон дар муқоиса бо солҳои пешин суҳбате оростем бо Шавкат Валиев, сардори Раёсати дурнамои макроиқтисодӣ ва муносибатҳои молиявии Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки пешкаши хонанда мегардад.

- Омилҳои асосие, ки ба рушди иқтисодиёти Тоҷикистон таъсири манфӣ мерасонанд, кадомҳоянд?

- Тибқи таҳлилҳо паҳншавии бемории коронавируси COVID-19 таъсири манфии худро ба соҳаҳои иҷтимоию иқтисодии аксар кишвари ҷаҳон, бахусус шарикони тиҷоратии Тоҷикистон ва худи кишвари мо низ расонида, вазъи иқтисодиро бештар мураккаб намудааст.

Дар робита ба паҳншавии COVID-19 дар Тоҷикистон омилҳо ва хавфҳои берунаи ба рушди иқтисоди миллӣ таъсиррасонанда, ин ба таври назаррас коҳишёбии нархи ҷаҳонии молу маҳсулоти асосии содиротии кишвар, бахусус нахи пахта ва алюминий, қатъ шудани мусофиркашонӣ ва боркашонии байналмилалӣ, таназзули соҳаҳои сайёҳӣ, нақлиёти ҳавоию заминӣ, савдо, хизматрасонӣ, бахусус хизматрасонии меҳмонхонаҳо ва тарабхонаҳо, кам шудани воридоти сармояи хориҷӣ ва коҳишёбии интиқоли пулӣ мебошад.

Коҳишёбии нархи пахта санаи 11 июни соли 2020 дар бозорҳои ҷаҳонӣ нисбат ба аввали соли ҷорӣ ба андозаи 13,25% ва алюминий ба андозаи 9,8% паёмадҳое мебошанд, ки метавонанд таъсири бевоситаи худро ба рушди соҳаҳои иқтисоди миллӣ расонанд. Бояд зикр намуд, ки имрӯзҳо вазъи иқтисоди ҷаҳон ва минтақа пешгӯинашаванда мебошад ва нархҳои ҷаҳонӣ метавонанд ҳар лаҳза дигар шаванд.

Ҳарчанд рушди аксари соҳаҳо дар моҳҳои январ - апрели соли ҷорӣ таъмин гардида бошад ҳам, вале бо назардошти таъсири коронавирус ва дигар омилҳои беруна нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта суръати рушди ҳаҷми маблағгузорӣ дар самти сармояи асосӣ, гардиши бор, ҳаҷми хизматрасонии меҳмонхонаҳо ва тарабхонаҳо, гардиши савдои дохилӣ ва мусофиркашонӣ коҳиш ёфтааст.

Бояд гуфт, ки COVID-19 бештар ба иқтисодиёти он давлатҳое таъсири манфӣ расонид, ки аз бахши хизматрасонӣ, савдо ва сайёҳӣ вобаста буданд, ба мисоли баъзе давлатҳои Аврупо.

- Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикис-тон барои паст намудани шиддати таъсири манфии коронавирус ба вазъи иқтисоди миллӣ чӣ гуна барнома ва нақшаҳо дорад?

- Ҳукумати кишвар дар самти пешгирӣ ва кам кардани таъсири манфии омилҳои беруна ба соҳаҳои иқтисоди миллӣ барномаҳо ва нақшаҳои мушаххасро амалӣ намуда истодааст. Тоҷикистон аз рӯзи аввали хурӯҷи коронавируси COVID-19 дар ҷаҳон вобаста ба пешгирии паҳншавии ин вирус ва кам кардани таъсири манфии он ба соҳаҳои иҷтимоию иқтисодии кишвар аввалин шуда дар байни давлатҳои Осиёи Марказӣ аз санаи 19 марти соли 2020 инҷониб Нақшаи чорабиниҳо оид ба пешгирӣ ва кам кардани таъсири хавфҳои эҳтимолии коронавируси COVID-19 дар ҷаҳон ба иқтисодиёти миллиро татбиқ намуда истодааст.

Айни замон Нақшаи чорабиниҳо оид ба ҳамоҳангсозии амалишавии сиёсати макроиқтисодӣ ва пешгирии таъсири хавфҳои эҳтимолӣ ба иқтисодиёти миллӣ иборат аз як қатор тадбирҳо дар самти муътадил нигоҳ доштани нишондиҳандаҳои асосии макроиқтисодии кишвар, таъмини фаъолияти устувори корхонаҳои давлатӣ ва бонкҳо, беҳтар намудани фазои сармоягузорӣ ва рушди соҳибкорӣ мавриди амал қарор дорад.

Вобаста ба ин бо мақсади таъмини фаъолияти мунтазами тамоми соҳаҳои иқтисодиёт, махсусан кишоварзӣ, таъмини бозори истеъмолии кишвар бо маҳсулоти соҳа дар ҳамаи фаслҳои сол ва баланд бардоштани самаранокии заминҳо дар хоҷагиҳои ҷамъиятию аҳолӣ, гирифтани 2-3 ҳосил дар як сол, зиёд намудани нақшаи кишти зироатҳо тадбирҳои мушаххас андешида шуданд.

- Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи пешгирии таъсири бемории сироятии СOVID-19 ба соҳаҳои иҷтимоию иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба рушди иқтисодиёти кишвар чӣ гуна таъсир мегузорад?

- Боиси хушнудист, ки аз тадбирҳо ва имтиёзҳои пешниҳоднамудаи Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қариб тамоми соҳаҳои иқтисоди миллӣ, бахусус соҳаҳои иҷтимоӣ, сайёҳӣ, хизматрасонӣ, нақлиёт, кишоварзӣ, бахши бонкӣ, соҳибкорон ва мардуми оддӣ бархӯрдор мегарданд.

Дар натиҷаи таъсири бемории сироятии СOVID-19 бинобар сабабҳои қатъ шудани мусофиркашонии байналмилалӣ ва чораҳои карантинӣ дар кишварҳо корхонаҳои соҳаҳои сайёҳӣ, нақлиёти ҳавоию заминӣ, хизматрасонӣ, бахусус хизматрасонии меҳмонхонаҳо ва тарабхонаҳо дар Тоҷикистон бештар зарар диданд ва даҳҳо ҳазор нафар кормандони соҳа ба рухсатӣ равона шуданд.

Бо сабаби аз фаъолият бозмондани корхонаҳои ин соҳаҳо ба иншоотҳои сайёҳӣ, меҳмонхонаҳо, ташкилотҳои хӯроки умумӣ, марказҳои саломатию варзишӣ, осоишгоҳҳо, ҳамлу нақли мусофиркашонии байналмилалӣ то 1 сентябри соли 2020 таътили пардохтҳои андозӣ пешбинӣ карда шуд. Илова бар ин дар ин давра аз ҷониби мақомоти ваколатдори соҳа ҳисобкунии фоизҳо барои сари вақт пардохт нагардидани андозҳо аз тарафи ин корхонаҳо манъ шудааст.

Танҳо дар соҳаи сайёҳӣ тибқи маълумоти оморӣ дар ҷумҳурӣ то 1 майи соли 2020 215 ширкат ва 282 субъектҳои хизматрасон, аз қабили меҳмонхона, осоишгоҳ, истироҳатгоҳ, хостелҳо бо шумораи умумии 4648 корманд фаъолият мекарданд.

Ҳамзамон бо сабаби баста шудани бозорҳо, соҳаҳои хизматрасонӣ, бахусус хизматрасонии хӯроки умумӣ, шустушӯи нақлиёт, сартарошхонаҳо, кошонаҳои ҳусн соҳибкорони инфиродии тибқи патент фаъолияткунанда бекор ва қисми бештари онҳо бе сарчашмаи даромади иловагӣ монданд. Бо мақсади дастгирии ин гурӯҳи соҳибкорони инфиродӣ онҳо аз 1 май то 1 августи соли 2020 аз ҳисоб ва пардохти андозҳо озод шуданд.

Ҳамчунин, бо мақсади дастгирии соҳибкорони хурду миёна, ки бо сабаби паҳншавии бемории сироятии СOVID-19 пурра аз фаъолият бозмондаанд, аз пардохти маблағи иҷораи моликияти давлатӣ аз 1 май то 1 августи соли 2020 озод мебошанд.

Расонидани кумаки яквақта ба андозаи музди меҳнати ҳадди ақал ба оилаҳои бесаробонмондаи муҳоҷирони меҳнатӣ ва дигар гурӯҳҳои осебпазири аҳолӣ аз иқдомоти хайрхоҳонаи Роҳбари давлат мебошад. Бо мақсади дастгирии иҷтимоии аҳолӣ аз 1 май то 1 сентябри соли 2020 ба шахсони воқеӣ барои пардохти андозҳо аз молу мулки ғайриманқул таътили андозӣ муқаррар гардидааст. То охири соли 2020 мавқуф гузоштани баланд бардоштани тарифи хизматрасониҳо, аз ҷумла неруи барқ, об, оби полезӣ, алоқа ва хизматрасониҳои коммуналӣ ба кам шудани хароҷоти корхонаву хоҷагиҳо ва сатҳи таварруми кишвар мусоидат намуда, ба сатҳи иҷтимоии аҳолӣ таъсири мусбат мерасонад.

- Шумо ҳамчун мутахассис дурнамои ташкилотҳои байналмилалиро вобаста ба рушди иқтисоди ҷаҳон ва давлатҳои алоҳида барои соли 2020 чӣ гуна арзёбӣ мекунед?

- Аз таъсири бемории сироятии COVID-19 иқтисодиёти тамоми кишварҳои дунё, махсусан давлатҳои рушдёфтаи минтақаи Аврупо, ки аз бахши сайёҳӣ ва хизматрасонӣ вобастагии бештар доштанд, хисороти калони иқтисодӣ диданд.

Тибқи баҳодиҳии нави Бонки осиёии рушд зарари умумии иқтисоди ҷаҳон аз ҳисоби таъсири коронавирус то 5,8 триллион долларро ташкил медиҳад. Тибқи баҳодиҳии ҳамин бонк Маҷмӯи маҳсулоти дохилии ҷаҳонӣ аз 6,4 то 9,7% кам мегардад.

Зарари иқтисодии Чин дар робита ба таъсири бемории коронавирус тибқи дурнамои Бонки осиёии рушд аз 1,1 то 1,6 трлн. долларро ташкил медиҳад.

Дар робита ба ин ташкилотҳои байналмилалӣ дурнамои худро вобаста ба рушди иқтисоди ҷаҳон ва давлатҳои алоҳида барои соли 2020 тағйир доданд.

Аз ҷумла Бонки ҷаҳонӣ таназзули иқтисоди ҷаҳонро дар сатҳи - 5,2%, Созмони Милали Муттаҳид (СММ) - 3,2% ва Хазинаи байналмилалии асъор (ХБА)-3% пешбинӣ намудаанд.

Тибқи пешгӯиҳои охирони ХБА таназзули иқтисодиёти ИМА дар соли ҷорӣ - 5,9% (қаблӣ 2,1% рушд), минтақаи Аврупо -7,5% (қаблӣ 1,4% рушд) ва Россия -5,5% (қаблӣ 1,9% рушд), дар Чин бошад, рушд танҳо 1,2% (қаблӣ 5,8%) - ро ташкил медиҳад.

Дар баробари ин Бонки ҷаҳонӣ низ дурнамои худро барои соли 2020 вобаста ба рушди иқтисодиёти ИМА аз 1,8% рушд то 6,1% таназзул, минтақаи Евро аз 1% рушд то 9,1% таназзул, Россия аз 1,6% рушд то 6,0% таназзул ва Хитой аз 5,5% рушд то 1,0% рушд тағйир дод.

- Бо назардошти таъсири бемории сироятии СOVID-19 дурнамои рушди иқтисодиёти Тоҷикистон аз нигоҳи ташкилотҳои байналмилалӣ ва Ҳукумати кишвар чӣ гуна аст?

- Ташкилотҳои байналмилалӣ дурнамои худро нисбат ба рушди иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2020 таҷдиди назар намуданд. Аз ҷумла Хазинаи байналмилалии асъор ва Бонки ҷаҳонӣ аз 5,5 %-и дурнамои қаблӣ то - 2,0% таназзул, Бонки осиёии рушд аз 6,5 то 5,5% ва Агентии байналмилалии “Moodyˇs” аз 6,5 то 3,0% паст баҳодиҳӣ намуданд.

Бояд зикр намуд, ки Бонки ҷаҳонӣ ҳангоми таҳияи дурнамои рушди иқтисодиёти Тоҷикистон танҳо омилҳои ба рушд таъсири манфӣ расонандаро ба инобат гирифта, омилҳои ба рушд мусоидаткунандаро, аз қабили мавҷуд будани захираҳои зиёди табиии истифоданашуда, амалӣ гардонидани раванди саноатикунонии босуръат, қувваи кории арзон, инчунин амалигардонии барномаҳои соҳавию минтақавиро пурра ба инобат намегирад.

Тибқи баҳодиҳии Вазорати рушди иқтисод ва савдо иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо назардошти ба инобат гирифтани таъсири омилҳои беруна, бахусус бемории сироятии COVID-19 дар соли 2020, аз 4,7 то 5,5% рушд хоҳад ёфт. Зеро аз рӯи ҷамъбасти натиҷаҳои рушди иҷтимоию иқтисодии кишвар дар моҳҳои январ-апрели соли 2020 ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти саноатӣ ба андозаи 15,3%, кишоварзӣ 9,5 %, гардиши савдо 3,8% ва хизматрасонии пулакӣ 5,7% таъмин гардидааст.

Бо назардошти беҳтаршавии вазъ дар нимсолаи дуюми соли 2020 суръати рушди соҳаҳои иқтисоди миллӣ таъмин хоҳад шуд. Дар робита ба ин субъектҳои хоҷагидор, соҳибкорон ва ташкилоту корхонаҳои ватаниро зарур аст, ки вазъияти баамаломадаро ҳамчун имконият истифода намуда, ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти кишоварзию саноатиро зиёд карда, ба содирот бароранд.