Соли шашум аст, ки дар кишвар баробари дигар озмунҳо, Озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” баргузор мегардад, ки дар он донишу хирад тантана мекунад. Зиёд мешаванд талошмандон барои озмудани хираду маҳорат. Дӯстдорони китоб меафзоянду бешумор мегарданд ҳаводорони дониш.

Чанде пеш Амри Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи Озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” дар соли 2025 ба тавсиб расид. Дар асоси он ба Вазорати молияи кишвар супориш дода шуд, ки ба Фонди захиравии Президент барои озмуни мазкур 6 миллиону 670 ҳазор сомонӣ маблағ ҷудо кунад.

Аммо бо фарқ аз солҳои қаблӣ имсол чанде аз тағйирот ворид гардид дар баргузории ин озмун. Аз ҷумла, ду номинатсия аз он гирифта шуд. Бобати ин иқдом андешаҳои гуногун ба миён омад. Ба ин хотир, мо низ хостем бо посух гирифтан ба чанде аз суолҳоямон аз сӯи Ато Мирхоҷа, муовини раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон ин мавзуъро баррасӣ намоем.

- Дар имсола Амри Президенти кишвар зикр мегардад, ки озмун аз рӯйи чор номинатсия - адабиёти кӯдакону наврасон ва осори шифоҳӣ, адабиёти классикии тоҷик, адабиёти муосири тоҷик ва адабиёти ҷаҳон баргузор мешавад. Пас, сабаби аз миён гирифтани ду номинатсияи дигар - назм ва наср дар чист?

- Аз озмун бардоштани номинаи “Эҷоди назму наср” иқдоми бисёр оқилона аст. Аслан, онро набояд дохил мекарданд. Адибони дилсӯзи адабиёт чанд соли охир барои лағв кардани ин номинаҳо садо баланд мекарданд ва имсол Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон расман дар ин бора дар саҳифаҳои ҳафтаномаи “Адабиёт ва санъат” мавқеи худро ба унвони Комиссияи тадорукоти озмуни "Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст" маълум намуд. Моҳияти масъала ин аст, ки иншои назму наср кори ниҳоят сангин аст. Агар бо эълони озмуну ҳавасмандгардонӣ шоиру нависанда ва шеъру достон, ҳикояву қиссаи хуб пайдо мешуд, ҳоло дунё аз нависандаву шоир ва асарҳои хубу мондагор пур мешуд. Аммо ин тавр нест. Шоириву нависандагӣ истеъдоди фавқулода мехоҳад. Шоиру нависанда аз байни миллионҳо одам ҳамагӣ 2 ё 3 нафар пайдо мешавад ва он ҳам тақрибан дар ҳар панҷ сол. 6 соли озмун дурустии ин иддаоро таъйид кард. Дар ин муддат рӯйиҳамрафта ҳамагӣ 5-6 адиби дуруст дар байни қариб дусад нафар довталаб ҳузур доштаанду халос, ки Иттифоқи нависандагон бо онҳо кор мекард ва ба тарбияашон таваҷҷуҳ зоҳир карда буд. Чанд танашон ба узвияти Иттифоқ низ пазируфта шуданд.

Довталабони боқимонда қисме ҳаваскор, қисме камис-теъдод, иддае шуҳратталаб, бархе қаллоб буданд. Одамоне пайдо шуданд, ки як шеър намедонистанд, аммо як дафтар "шеър" доштанд. Як гурӯҳ "шоир"-у "нависандагон"-и қалбакӣ арзи вуҷуд карданд, ки барояшон шоирону нависандагони таҷрибадори тунуквиҷдон менавиштанд ва албатта, муомилаи пулӣ низ дар миён буд. Яъне, дар ин номинаҳо озмуни дӯстдоштаи мо дастхуши қаллобон шуд ва агар чунин давом мекард, боиси расво шудани адабиёти бузургамон мегашт. Ташаккур ба хираду фазли Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки сари вақт андешаҳои адибонро дар ин маврид ба назар гирифтанд.

- Имрӯз фазои наср дар адабиёти мо қадре холисту мо ниёз дорем ба носирони боистеъдод. Оё ин озмун наметавонист мусоидат кунад дар кашфи чунин эҷодкорон?

- Бале, нисбат ба шоир мо носир камтар дорем. Аммо дар мавриди наср низ андешаҳои дар боло овардаи мо сидқ мекунанд. Мақсади мо ба вуҷуд овардани адабиёт аст. Адабиётро бо озмуну пулу мол ба вуҷуд намеоранд. Он кори ишқ аст. Вақте ишқ асар меофарад, он гоҳ агар ба муаллифи асар пулу мол диҳанд, ба мантиқ рост меояд.

Мо дар панҷ соли охир чанд бор дар назди мақомотҳои баландпояи мамлакат дар хусуси додани ҳаққи қалами шоис-та ба шоирону нависандагон масъала гузоштем, мутаассифона, касе ба ҳарфамон гӯш надод. Баръакс, ҳаққи қалами ҳафтаномаи "Адабиёт ва санъат", маҷаллаи миллии "Садои Шарқ"-ро барҳам доданд. Дар хусуси маҷаллаи русизабони "Помир" ҳоҷати гап ҳам нест. Аз байни нависандагон дар озмуни мазкур ягона чеҳраи дурахшони ҳақиқӣ Сайидо Шарафӣ аст, ки вай ҳам дастпарвари худи мост ва шогирди нависандаи забардасти фақид устод Саттор Турсун мебошад.

- Дар соли аввал низ Озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” бидуни ин ду номинатсия баргузор шуда буд. Баъдан ҳарду дар як номинатсия ҷо дода шуду ду соли дигар дов-талабон дар ду номинатсияи алоҳида - назм ва наср дониш ва диди эҷодкоронаи худро озмуданд...

- Дар аввал вуҷуд надоштани номинаи эҷоди насру назм, баъдан ворид кардани он ва гоҳе ҷудову гоҳе якҷо карданашон аз он шаҳодат медиҳад, ки таълифи назму наср дархури озмуни мазкур нест. Навиштан кори сирф инфиродист. Ба назарам, идеяи ба озмун дохил кардани ин номинаҳо кори онҳоест, ки чӣ заҳмате доштани шоириву нависандагиро намедонанд. Аз довталабон тақозо кардани навиштани достон, таркиббанд, тарҷеъбанд, қисса магар масхара кардани кори муқаддаси офаридани асари бадеӣ нест? Ҳатто шоирони бузург ба навиштани достону таркиббанд бо тарсу ҳарос даст мезананд. Масалан, устод Лоиқ барин шоири бузург достон нанавиштааст.

- Баъзеҳо чунин пешниҳод доштанд, ки дар озмуни мазкур номинтасияи драмматургия низ ҳамроҳ шавад, чун набудани драмматургон мушкилии театри тоҷик маҳсуб меёбад. Чӣ назар доред ба ин пешниҳод?

- Озмуне, ки шоиру нависандаи ҳақиқӣ дода наметавонад, чӣ тавр драмматург дода метавонад? Драмма мушкилтарин ҷинси адабист. Онро танҳо одамоне навишта метавонанд, ки ба таълифи асарҳои саҳнавӣ муҳаббат дошта бошанд. Дар ҳақиқат, қариб 20 соли охир драмматурги ҷиддие ба майдони адабиёт надаромадааст. Парвариши драмнависон кори Донишкадаи фарҳангу ҳунар аст, на озмуну сабқат.

- Соли сипаришуда барандагони шоҳҷоизаҳои Озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” хонандагони макотиби миёна буданд. Ин натиҷа шуморо, ки бевосита дар ин озмун аз ҷумлаи доваронед, қаноатманд сохт?

- Таҷриба нишон дод, ки дар озмуни "Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст" дониши амиқтарро хонандагони муассисаҳои миёнаи таҳсилот доранд, он гоҳ донишҷӯён, сипас дигарон. Бинобар ин, соҳиби шоҳҷоиза шудани онҳо низ мантиқиву табиист.

- Соли сипаришуда Озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” бо тафовут аз солҳои қабл ҷамъбаст гардид. Шоҳҷоиза ба як не, балки ба чор нафар иштирокдорон аз номинатсияҳои гунонун тақдим гардид. Чуноне мушоҳида мешуд, солҳои қабл барандагони шоҳҷоизаи озмуни “Фуруғи субҳи доноӣ...” табдил меёфтанд ба яке аз чеҳраҳои сол. Аммо натиҷагирии соли қабл аксаранро ба андеша фурӯ кашид. Яъне, чӣ гуна мафҳуми шоҳҷоиза ки хос аст, ба иштирокчии беҳтарин дар миёни ҷумла довталабон ба худ шакли ҷамъро гирифт ва шуд “Шоҳҷоизаҳо”?

- Ман ҳам бар ин ақидаам, ки шоҳҷоиза бояд якто бошад. Бо пайдо шудани шоҳҷоизаҳо дар номинаҳо он шукӯҳу шаҳомати маънои худро гум кард.

Сайёраи Қиёмиддин, "ҶТ"