МАОРИФ ВА ИЛМ
Душанбе 30 Декабр 2024 07:35
Сармояи инсонӣ ҳамчун муҳаррики пуриқтидор ба пешрафти инноватсия ва технологияҳои нав мусоидат мекунад ва бинобар ин, илми муосири ватанӣ бояд ҷавононро бештар ба илмомӯзӣ, татбиқи лоиҳаҳои инноватсионӣ ва таҳқиқи масъалаҳои иқтисоди рақамӣ сафарбар намояд. Эмомалӣ Раҳмон
Масъалаи татбиқи дастовардҳои илмиву техникӣ ва технологияи муосир айни замон ба яке аз омилҳои муҳими баланд бардоштани нуфузу эътибори кишварҳо табдил ёфтааст. Имрӯз давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон дар баробари қудрати сиёсию ҳарбии худ аз рӯи инкишофу истифодабарии илму техника ва технологияи муосир арзёбӣ мегарданд. Вобаста ба ин падидаи хоси аср кишварҳои хурду бузурги дунё тасмим гирифтаанд, ки пешрафти соҳаҳои нави илму технологияи кишвари худро ба роҳ монанд ва ба ин васила беш аз пеш иқтисодиёти худро рушд бахшанд.
Тоҷикистони соҳибистиқлол ҳамчун узви ҷомеаи ҷаҳонӣ дар раванди рақобати байналмилалии ин давлатҳо қарор дорад. Ин рақобат рақобати одӣ набуда, тариқи ихтирои техникаю технологияи навин ба роҳ монда шудааст. Аз ин лиҳоз, Ҳукумати кишвар кушиш ба харҷ медиҳад, ки дар пешрафти соҳаи илму техника ва технологияи муосир баробар ба кишварҳои пешрафтаи дунё бошад ва дар ин самт корҳои заруриро ба анҷом расонад. Бо дарки ҳамин масъала ва бо мақсади дар ҷомеаи Тоҷикистон фарогир шудани тафаккури техникӣ ва ҷаҳонбинии илмӣ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон санаи 18 марти соли ҷорӣ дар вохӯрӣ бо зиёиёни кишвар солҳои 2020-2040-ро “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ” эълон намуданд. Ҳадаф аз ин иқдом тақвият бахшидан ба раванди омӯзиши илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ, инчунин тафаккури техникии наврасону ҷавонон мебошад.
Солҳои охир чандин тадбиру барномаҳои назаррас барои пешрафти давлат ва баланд бардоштани тафаккури техникии аҳолии кишвар, бахусус ҷавонон ҷорӣ шудаанд. Дар доираи ин барномаҳо нақша – чорабиниҳо ва тадбирҳои зиёд андешида ва амалӣ шудаанд. Аз ҳисоби ин, кишвар ба дастовардҳои хурду бузург дар дохил ва каму беш дар хориҷи кишвар ноил гардид. Вале ҳамаи ин ба як давлати соҳибистиқлоли демократӣ, ки дар асри пешрафти бесобиқаи илм ва техникаву технологияи навин қарор дорад, басанда нест. Ва ҳатто каму ночиз аст. Аз ин рӯ, масъалаи тафаккури техникии аҳолии кишвар яке аз мушкилоти нигаронкунанда ба шумор рафта, дар кадом сатҳ қарор доштану бо он ба кадом дастовардҳо ноил шудан, зери суол мемонад.
Сайдалӣ Соҳибов, равоншиноси тоҷик бар он ақида аст, ки тафаккури техникии аҳолии кишвар дар муқоиса бо шаҳрвандони кишварҳои тараққикарда дар сатҳи паст қарор дорад. Ӯ гуфт: “Имрӯз аҳолии мо дарки амиқи техникаву технологияро надорад. Аксарияти мардум ба ин мавзӯъ диққати ҷиддӣ намедиҳанд. Волидон фарзандони худро бо ақидаҳои нодуруст тарбия менамоянд. Аз хурдӣ онҳоро пайваста мегӯянд, ки ту бояд дар кадом як вазифаи баланд кор кунӣ, чунин дороиҳоро дошта бошӣ ва ба мисли ин чанд фикрҳои ғалати дигар. Аз ин рӯ, вақте онҳо бузург мешаванд, дар фикру зикрашон танҳо ақидаи дар ихтисоси номдор таҳсил кардан ва дар оянда болои вазифаи баланд кор кардан аст. Ин фикрҳо бад нест, агар онҳо бо саводи худ ва ихтисоси интихобнамудаашон таҳсил намоянд, касб омӯзанд, кадри муваффақ шаванд. Вале ба назар мерасад, ки аксарият аз рӯи ҳавас таҳсил менамоянд. Ба ном донишҷӯ мешаванд. Онҳо бояд дарк намоянд, ки дар баробари таҳсил ихтироъ кардани техникаҳои замонавӣ низ метавонад, онҳоро чуноне ки мехоҳанд, номдору пулдор гардонад, ба пешравиҳои бузург ноил гардонад. Барои ин ба онҳо боварӣ ба худ ва дастгирии волидон лозим аст”.
Пешрафти босуръати илму техника ва раванди рӯзафзуни ҷаҳонишавӣ дар ҷомеаи муосир дигаргуниҳои назаррасро ба вуҷуд овардааст. Шароити ҷомеаи мо дар ин раванди ҷаҳонишавӣ ба гуфтаи кормандону намояндагони соҳа дар ҳолати ногувор қарор дорад. “Вақте соли 2018 таҳқиқоте вобаста ба ин мавзуъ гузаронида будем, маълум гардид, ки теъдоди ками шаҳрвандони кишвар барои ихтирооту кашфиётҳо андеша менамоянд. Онҳо дар ин самт ба пешравӣ ноил гардиданро ба худ бегона меҳисобанд. Чун дар Паёми имсолаи Асосгузори Сулҳу Ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат ба Маҷлиси Олӣ ин масъала мавриди таваҷҷуҳи махсус қарор гирифт ва “Бистсолаи рушди фанҳои табиатшиносӣ, риёзӣ ва дақиқ” эълон гардид, акнун мо бояд ба пешрафти илмҳои бунёдиву техникӣ ва технологиву инноватсионӣ таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир намоем. Мавзӯъҳои фармоиширо ба рушди иқтисодиёти кишвар мутобиқ гардонда, ба тарбия ва тақвият бахшидан ба неруи зеҳнии ҷомеа эътибори авввалиндараҷа диҳем”, - мегӯяд ҷомеашинос Абдулмаҷиди Каримзод.
Дар баробари гуфтаҳои ҷомеашиносону равоншиносони кишвар, боз як қатор мушкилот дар раванди таълими донишҷӯён дар макотиби олии кишвар ба назар мерасад, ки сабаби аз пешравӣ боз мондани давлат мегарданд. Устоди Донишгоҳи миллии Тоҷикистон Давлат Солиҳов, доктори илмҳои физикаю математика, дар ин масъала чунин назар дорад: “Мушкилии аз ҳама асосӣ дар ин самт аз ночорӣ дар соҳаи илмҳои табиию риёзӣ таҳсил кардани ҷавонони кишвар мебошад. Онҳо баъди оне, ки бо ихтисоси дилхоҳи худ дохил намешаванд, маҷбуран ба факултетҳои физикаю математикаю геология супорида, дили нохоҳам ба таҳсил машғул мешаванд. Аз ин рӯ, дар чор соли таҳсил танҳо вақт кӯр мекунанд. Масъалаи дуюм ин нарасидани кадрҳои таҷрибадори соҳа мебошад. Имрӯз дар муассисаҳои олии кишвар нафарони таҷрибадор хеле каманд ё бошанд ҳам, синну солашон ба ҷое расидааст. Аксарият ба нафақа баромадаанд. Аз ин рӯ, донишҷӯён бо устодони ҷавон ба дарс каме беаҳамиятӣ менамоянд. Ҳамчунин, мушкили дигар дар муассисаҳои таълимӣ набудани таҷҳизотҳо ва озмоишгоҳҳои замонавӣ мебошад. Таҷҳизотҳое, ки мо дорем, фарсудаву куҳна шуда, ба замона мутобиқ нестанд. Новобаста ба ҳамаи ин норасоиҳои ҷойдошта, мо дар пайи баромадан аз ин вазъият ҳастем. Мо кӯшиш карда истодаем, ки ҷавонон дар амалия ҳам ки набошад, лоақал дониши назариявӣ дошта бошанд. Вале, чуноне қайд кардем, дар умум ин басанда нест. Барои рушди тафаккури техникии онҳо мебояд дигар чораҳои заруриро андешем”.
Фаромӯш набояд кард, ки рушди илмҳои табииву риёзӣ ва тафаккури техникӣ омили муҳимтарин дар роҳи ба даст овардани ҳадафҳои миллии стратегӣ дар кишвари соҳибистиқлоли мо ба ҳисоб рафта, боиси болоравии сатҳу сифати зиндагии сокинони кишвар мегардад. Олмон, Русия, Амрико ва Чин аз қабили он давлатҳое мебошанд, ки рушди соҳаи илму техникаи худро дар мадди аввал гузошта, барои пешрафти ин соҳа тамоми кӯшишҳои худро ба харҷ медиҳанд ва дар ҷомеаи ҷаҳонӣ бо ин васила ҳамчун давлатҳои тараққикарда, шинохта шудаанд. Тавре зикр кардем, онҳо рақобат миёни якдигарро, ки қонуни табиии инкишофи ҷомеаи ҷаҳонӣ мебошад, тариқи ихтирои техникаҳои навин ба роҳ мондаанд ва ин рақобат дар ҳама кишварҳои дунё рӯз то рӯз шиддат гирифта истодааст.
Вале дар мо аз рӯи гуфтаҳои ҷомеашиносон шаҳрвандон ба мавзӯи техника кам эътибор медиҳанд ва дар онҳо тафаккури техникӣ рушд наёфтааст. Дар хулосаи ин ҳолат ва ин ҳама гуфтаҳо равоншиноси тоҷик Сайдалӣ Соҳибов гуфт: “Қабл аз ҳама барои ноил гардидан ба ихтирооти техникаҳои замонавӣ бояд тафаккури аҳолии кишвар дар ин самт баланд бардошта шавад. Дар ин асно мебояд, ки чунин чораҳо андешида шавад: роҳандозии усулҳои гуногуни таълим, машваратҳои равонӣ, тарбияи малакаҳои эҷодкорӣ, мунтазам ҳал намудани масъалаҳои мантиқӣ ва муаммоҳои мантиқӣ, мушоҳида ва дарки ашё, ҳодиса, зуҳуроти гуногун ва тарзи кори механизмҳои мухталиф ва ғайраҳо мебошад, ки ҳамаашон бояд тавассути гузаронидани машғулиятҳои амалӣ дар кабинетҳои фаннии муҷаҳҳаз бо истифода аз аёниятҳои зарурӣ, намунаи техника ва технологияҳо ва амсоли он ба анҷом расонида шаванд. Баъди иҷрои ҳамаи ин вазифаҳо метавон умедвор шуд, ки дар соҳаи илму техника пешравиҳои назаррас ба миён хоҳад омад”.
Масъалаи татбиқи дастовардҳои илмиву техникӣ ва технологияи муосир айни замон ба яке аз омилҳои муҳими баланд бардоштани нуфузу эътибори кишварҳо табдил ёфтааст. Имрӯз давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон дар баробари қудрати сиёсию ҳарбии худ аз рӯи инкишофу истифодабарии илму техника ва технологияи муосир арзёбӣ мегарданд. Вобаста ба ин падидаи хоси аср кишварҳои хурду бузурги дунё тасмим гирифтаанд, ки пешрафти соҳаҳои нави илму технологияи кишвари худро ба роҳ монанд ва ба ин васила беш аз пеш иқтисодиёти худро рушд бахшанд.
Тоҷикистони соҳибистиқлол ҳамчун узви ҷомеаи ҷаҳонӣ дар раванди рақобати байналмилалии ин давлатҳо қарор дорад. Ин рақобат рақобати одӣ набуда, тариқи ихтирои техникаю технологияи навин ба роҳ монда шудааст. Аз ин лиҳоз, Ҳукумати кишвар кушиш ба харҷ медиҳад, ки дар пешрафти соҳаи илму техника ва технологияи муосир баробар ба кишварҳои пешрафтаи дунё бошад ва дар ин самт корҳои заруриро ба анҷом расонад. Бо дарки ҳамин масъала ва бо мақсади дар ҷомеаи Тоҷикистон фарогир шудани тафаккури техникӣ ва ҷаҳонбинии илмӣ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон санаи 18 марти соли ҷорӣ дар вохӯрӣ бо зиёиёни кишвар солҳои 2020-2040-ро “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ” эълон намуданд. Ҳадаф аз ин иқдом тақвият бахшидан ба раванди омӯзиши илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ, инчунин тафаккури техникии наврасону ҷавонон мебошад.
Солҳои охир чандин тадбиру барномаҳои назаррас барои пешрафти давлат ва баланд бардоштани тафаккури техникии аҳолии кишвар, бахусус ҷавонон ҷорӣ шудаанд. Дар доираи ин барномаҳо нақша – чорабиниҳо ва тадбирҳои зиёд андешида ва амалӣ шудаанд. Аз ҳисоби ин, кишвар ба дастовардҳои хурду бузург дар дохил ва каму беш дар хориҷи кишвар ноил гардид. Вале ҳамаи ин ба як давлати соҳибистиқлоли демократӣ, ки дар асри пешрафти бесобиқаи илм ва техникаву технологияи навин қарор дорад, басанда нест. Ва ҳатто каму ночиз аст. Аз ин рӯ, масъалаи тафаккури техникии аҳолии кишвар яке аз мушкилоти нигаронкунанда ба шумор рафта, дар кадом сатҳ қарор доштану бо он ба кадом дастовардҳо ноил шудан, зери суол мемонад.
Сайдалӣ Соҳибов, равоншиноси тоҷик бар он ақида аст, ки тафаккури техникии аҳолии кишвар дар муқоиса бо шаҳрвандони кишварҳои тараққикарда дар сатҳи паст қарор дорад. Ӯ гуфт: “Имрӯз аҳолии мо дарки амиқи техникаву технологияро надорад. Аксарияти мардум ба ин мавзӯъ диққати ҷиддӣ намедиҳанд. Волидон фарзандони худро бо ақидаҳои нодуруст тарбия менамоянд. Аз хурдӣ онҳоро пайваста мегӯянд, ки ту бояд дар кадом як вазифаи баланд кор кунӣ, чунин дороиҳоро дошта бошӣ ва ба мисли ин чанд фикрҳои ғалати дигар. Аз ин рӯ, вақте онҳо бузург мешаванд, дар фикру зикрашон танҳо ақидаи дар ихтисоси номдор таҳсил кардан ва дар оянда болои вазифаи баланд кор кардан аст. Ин фикрҳо бад нест, агар онҳо бо саводи худ ва ихтисоси интихобнамудаашон таҳсил намоянд, касб омӯзанд, кадри муваффақ шаванд. Вале ба назар мерасад, ки аксарият аз рӯи ҳавас таҳсил менамоянд. Ба ном донишҷӯ мешаванд. Онҳо бояд дарк намоянд, ки дар баробари таҳсил ихтироъ кардани техникаҳои замонавӣ низ метавонад, онҳоро чуноне ки мехоҳанд, номдору пулдор гардонад, ба пешравиҳои бузург ноил гардонад. Барои ин ба онҳо боварӣ ба худ ва дастгирии волидон лозим аст”.
Пешрафти босуръати илму техника ва раванди рӯзафзуни ҷаҳонишавӣ дар ҷомеаи муосир дигаргуниҳои назаррасро ба вуҷуд овардааст. Шароити ҷомеаи мо дар ин раванди ҷаҳонишавӣ ба гуфтаи кормандону намояндагони соҳа дар ҳолати ногувор қарор дорад. “Вақте соли 2018 таҳқиқоте вобаста ба ин мавзуъ гузаронида будем, маълум гардид, ки теъдоди ками шаҳрвандони кишвар барои ихтирооту кашфиётҳо андеша менамоянд. Онҳо дар ин самт ба пешравӣ ноил гардиданро ба худ бегона меҳисобанд. Чун дар Паёми имсолаи Асосгузори Сулҳу Ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат ба Маҷлиси Олӣ ин масъала мавриди таваҷҷуҳи махсус қарор гирифт ва “Бистсолаи рушди фанҳои табиатшиносӣ, риёзӣ ва дақиқ” эълон гардид, акнун мо бояд ба пешрафти илмҳои бунёдиву техникӣ ва технологиву инноватсионӣ таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир намоем. Мавзӯъҳои фармоиширо ба рушди иқтисодиёти кишвар мутобиқ гардонда, ба тарбия ва тақвият бахшидан ба неруи зеҳнии ҷомеа эътибори авввалиндараҷа диҳем”, - мегӯяд ҷомеашинос Абдулмаҷиди Каримзод.
Дар баробари гуфтаҳои ҷомеашиносону равоншиносони кишвар, боз як қатор мушкилот дар раванди таълими донишҷӯён дар макотиби олии кишвар ба назар мерасад, ки сабаби аз пешравӣ боз мондани давлат мегарданд. Устоди Донишгоҳи миллии Тоҷикистон Давлат Солиҳов, доктори илмҳои физикаю математика, дар ин масъала чунин назар дорад: “Мушкилии аз ҳама асосӣ дар ин самт аз ночорӣ дар соҳаи илмҳои табиию риёзӣ таҳсил кардани ҷавонони кишвар мебошад. Онҳо баъди оне, ки бо ихтисоси дилхоҳи худ дохил намешаванд, маҷбуран ба факултетҳои физикаю математикаю геология супорида, дили нохоҳам ба таҳсил машғул мешаванд. Аз ин рӯ, дар чор соли таҳсил танҳо вақт кӯр мекунанд. Масъалаи дуюм ин нарасидани кадрҳои таҷрибадори соҳа мебошад. Имрӯз дар муассисаҳои олии кишвар нафарони таҷрибадор хеле каманд ё бошанд ҳам, синну солашон ба ҷое расидааст. Аксарият ба нафақа баромадаанд. Аз ин рӯ, донишҷӯён бо устодони ҷавон ба дарс каме беаҳамиятӣ менамоянд. Ҳамчунин, мушкили дигар дар муассисаҳои таълимӣ набудани таҷҳизотҳо ва озмоишгоҳҳои замонавӣ мебошад. Таҷҳизотҳое, ки мо дорем, фарсудаву куҳна шуда, ба замона мутобиқ нестанд. Новобаста ба ҳамаи ин норасоиҳои ҷойдошта, мо дар пайи баромадан аз ин вазъият ҳастем. Мо кӯшиш карда истодаем, ки ҷавонон дар амалия ҳам ки набошад, лоақал дониши назариявӣ дошта бошанд. Вале, чуноне қайд кардем, дар умум ин басанда нест. Барои рушди тафаккури техникии онҳо мебояд дигар чораҳои заруриро андешем”.
Фаромӯш набояд кард, ки рушди илмҳои табииву риёзӣ ва тафаккури техникӣ омили муҳимтарин дар роҳи ба даст овардани ҳадафҳои миллии стратегӣ дар кишвари соҳибистиқлоли мо ба ҳисоб рафта, боиси болоравии сатҳу сифати зиндагии сокинони кишвар мегардад. Олмон, Русия, Амрико ва Чин аз қабили он давлатҳое мебошанд, ки рушди соҳаи илму техникаи худро дар мадди аввал гузошта, барои пешрафти ин соҳа тамоми кӯшишҳои худро ба харҷ медиҳанд ва дар ҷомеаи ҷаҳонӣ бо ин васила ҳамчун давлатҳои тараққикарда, шинохта шудаанд. Тавре зикр кардем, онҳо рақобат миёни якдигарро, ки қонуни табиии инкишофи ҷомеаи ҷаҳонӣ мебошад, тариқи ихтирои техникаҳои навин ба роҳ мондаанд ва ин рақобат дар ҳама кишварҳои дунё рӯз то рӯз шиддат гирифта истодааст.
Вале дар мо аз рӯи гуфтаҳои ҷомеашиносон шаҳрвандон ба мавзӯи техника кам эътибор медиҳанд ва дар онҳо тафаккури техникӣ рушд наёфтааст. Дар хулосаи ин ҳолат ва ин ҳама гуфтаҳо равоншиноси тоҷик Сайдалӣ Соҳибов гуфт: “Қабл аз ҳама барои ноил гардидан ба ихтирооти техникаҳои замонавӣ бояд тафаккури аҳолии кишвар дар ин самт баланд бардошта шавад. Дар ин асно мебояд, ки чунин чораҳо андешида шавад: роҳандозии усулҳои гуногуни таълим, машваратҳои равонӣ, тарбияи малакаҳои эҷодкорӣ, мунтазам ҳал намудани масъалаҳои мантиқӣ ва муаммоҳои мантиқӣ, мушоҳида ва дарки ашё, ҳодиса, зуҳуроти гуногун ва тарзи кори механизмҳои мухталиф ва ғайраҳо мебошад, ки ҳамаашон бояд тавассути гузаронидани машғулиятҳои амалӣ дар кабинетҳои фаннии муҷаҳҳаз бо истифода аз аёниятҳои зарурӣ, намунаи техника ва технологияҳо ва амсоли он ба анҷом расонида шаванд. Баъди иҷрои ҳамаи ин вазифаҳо метавон умедвор шуд, ки дар соҳаи илму техника пешравиҳои назаррас ба миён хоҳад омад”.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед