Чанд сол қабл, мо аз мушкили ба таҳсил фаро нагирифтани духтарон зиёд мегуфтему роҳҳои ҳалли онро ҷустуҷӯ мекардем. Хушбахтона, бо кӯшишу талош ва дастгириву ғамхориҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин мушкил то андозае роҳи ҳалли худро пайдо намуд. Аммо баъди ҳалли ин мушкил тӯфони дуюм барои занон оғоз шуд, ки он баъди таҳсил фаъолият накардани аксари онҳо мебошад. Чаро духтарон таҳсил мекунанду кор не? Ё чаро баъзе аз духтарон баъди ба шавҳар баромадан аз ҳуқуқи кор дар муассисаҳои давлатӣ маҳрум мегарданд? Сабаб дар чист: хурофот, нобоварӣ ё чизе дигар?

Мушкили ба корҳои давлатӣ машғул нагардидани занону бонувон ба яке аз мушкилҳои ҷиддӣ ва хеле ҳассоси ҷомеа табдил шудааст. Зеро аксарият ҷавондухтарон баъди шавҳар кардан, аз тарафи шавҳар яку якбора аз ҳуқуқи кор маҳрум мегарданд. Ҷиҳати манфии ин кор дар он аст, ки аксарияти ҷавондухтароне, ки табиб, журналист, овозхон ва дигар тахассусҳоро омӯхтаву мутахассиси хуб шудаанд, бо ҳукми шавҳар аз ҳаққи саҳм дар пешрафти ватан маҳрум мегарданд. Бо вуҷуди он ки Ҳукумати кишвар масъалаи таъмин бо кор ва дастгирии ин қишри ҷомеаро дар мадди аввал мегузорад, аммо ба ин ҳама нигоҳ накарда, ҷавонписарон оилаҳои худро аз ин дастгирии давлат маҳрум месозанд.

Сабрина Ғафурова, сокини пойтахт мегӯяд, ки аксарияти духтаронро шавҳарашон барои кор кардан, иҷозат намедиҳанд. Ӯ гуфт: “99 фоизи иҷозат надодани духтарон аз шавҳар вобаста аст. Масалан, як ҳамкурси ман кор мекард, аммо баъди оне ки ба шавҳар баромад, дигар шавҳараш иҷозаи кор карданашро надод. Ҳол он ки ӯ метавонист, барои шавҳари худ даромади иловагӣ биёраду дар пешрафти оилааш саҳмгузор бошад. Ба ин монанд, аксарият ҳамкурсони ман шавҳар карданд ва қисми зиёди онҳоро шавҳарҳояшон иҷозати кор кардан надоданд”.

Моҳистони Илёс қаҳрамони дигар мо мебошад, ки хеле завқи баланди кор кардан дошт. Ӯ дар Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати кишвар таҳсил намуда, оянда ҳамчун рӯзноманигор фаъ-олият кардан мехост. Аммо баъди оне, ки ӯ ба шавҳар баромад, орзуҳояш қурбони зиндагӣ гардиданд.

- Афсус, ки ҳама орзуҳоям барбод рафтанд. Хеле тасмим гирифтам, ки кор кунам, лекин баъди ба шавҳар баромадан, иҷозати кор надоданд. Шавҳарам гумон мекунад, ки ман ба кор равам, гӯё ба ӯ хиёнат мекунам. Ман намедонам, ки ин гуна фикрҳои ғалат аз куҷо дар сари мардон ҷой мешавад. Аз сабаби вайрон нашудани зиндагиям маҷбурам, ки ҳамин тариқ зиндагиямро идома диҳам. Ман намегӯям, ки бе кор зиндагӣ карда намешавад, зиндагӣ идома меёбад, аммо бо орзуҳои барбодрафта.

Мисли ин қаҳрамони мо садҳо духтарони дигаре низ ҳастанд, ки баъди ба шавҳар баромадан, бо таъсири шавҳар дар сохторҳои давлатӣ фаъолияташонро оғоз накарданд ё кор мекарданду дигар не.

Ҷомеашинос Фирӯз Миров бар он андеша аст, ки таҳсили занону бонувон худ як муваффақияти калони ҷомеа ба ҳисоб меравад, аммо минбаъд ба ҷойи кор таъмин намудани онҳо низ аҳамияти калон дорад.

Бар андешаи ин ҷомеашинос мо то андозае аз уҳдаи саводнок кардани духтарон баромадем, аммо дар ин баробар барои ба кор таъмин намудани онҳо монеаҳо эҷод гардид. Яъне, шавҳарон монеи кор кардани занони худ мегарданд.

Коршиносон омилҳои ба кор иҷозат надодани занонеро, ки мутахассиси хубанд, гуногун шарҳ медиҳанд. Аммо аксарияти онҳо аз паст будани донишҳои диниву дунявии ҷавонписарон, қолабҳои шахшудамондаи гендерии онҳо танқид мекунанд ва инро омили асосии ин мушкил медонанд.

Фирӯз Миров рафтори ин гуна мардонро ба таври мушаххас чунин гурӯҳбандӣ кард:

1. Қолабҳои шахшудаи гендерӣ, ки мувофиқи он ҷойи занон хона буда, вазифаи асосии онҳо нигоҳубини фарзанд мебошад. Мутаассифона, чунин қолабҳоро бисёре аз мардон пайгирӣ менамоянд;

2. Тарс аз боло рафтани мақоми занон дар оила ва соҳибихтиёрии онҳо. Яъне, агар зан кор кунад ва даромади иқтисодӣ ба даст биёрад, мустақил гашта, аз тобеияти иқтисодии шавҳараш раҳо мегардад. Дар асл саҳм гузоштани занон дар буҷаи оила ба беҳтар гаштани вазъи иқтисодӣ ва зиндагии шоистаи аъзои хонавода мусоидат менамояд ва чунин ҳарос бепоя мебошад;

3. Пайдо шудани гумони хиёнати занон ба шавҳари худ дар ҷойи кор ва фаъолияти берун аз хона, ки ин ҳам асос надорад. Мушоҳидаҳо ва шунидаҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки баъзан занони хонашин ҳам ба шавҳари худ хиёнат мекунанд ва ин ба кори берун аз хонаашон ҳеҷ алоқамандие надорад;

4. Бе таълиму тарбия мондани фарзандон, ки ин ҳам ба қолабҳои гендерӣ алоқаманд мебошад. Албатта, таълиму тарбияи фарзандон вазифаи танҳо занон набуда, мардон ҳам бояд дар ин самт нақши созанда дошта бошанд.

Ба гуфти ин ҷомеашинос ҳамаи ин омилҳо сабаб шудааст, ки занони саводноку ихтисосманд баъди оиладор шудан, дар корхонаҳои давлатӣ аз рӯи ихтисоси худ корашонро идома надиҳанд.
- Ҳукумати кишвар пайваста дар самти таҳсил ва ба кор ҷалб намудани занону бонувон тадбирҳо меандешад. Аз соли 1997 Квотаи президентӣ ташкил дода шудааст, ки ҳамасола духтарон аз шаҳру ноҳияҳои дурдасти кишвар тавассути он ба таҳсил ҷалб мегарданд. Мутаассифона, баъди оне ки аз ҷониби Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар тамоми шаҳру ноҳияҳо мониторинг гузаронида шуд, маълум гардид, ки аксари духтарони тибқи квота таҳсилкарда дар ҷойҳои худ ба кор ҷалб намегарданд. Мониторинг нишон дод, ки духтаронро баъди шавҳар карданашон падар ё модари шавҳар, дар бисёр ҳолатҳо худи шавҳар, иҷозати кор кардан намедиҳанд, - мегӯяд Боғигул Исломзода, сардори шуъбаи ташкилии Кумитаи кор бо занон ва оила.

Ба гуфтаи ин нафар дар самти бонувону занон аз ҷониби Кумита барои рафъи мушкил пайваста суҳбату вохӯриҳо дар минтақаҳо гузаронида мешавад.

- Аммо то ҳол хурофот ва нобаробарии гендерӣ миёни мардуми мо ҷой дорад, ки мушкили мазкур ҳал намегардад. То ҳарфҳои асримиёнагии баъзе аз ҷавонон, ба монанди “духтарро чию хонданаш чӣ, духтарро чию кор карданаш чӣ?” аз мафкураҳои шахшудамонда наравад ин мушкил роҳи ҳалли худро намеёбад. Маҳз ҳамин ақидаҳои ғалати мардум сабаб шудааст, ки занони мутахассис гӯшанишин гардида, фаъолият накунанд, - дар идома гуфт Б. Исломзода.

Аз гуфтаҳои масъулин ва коршиносон бармеояд, ки мушкили ба кор ҷалб нагардидани занону бонувон замоне бартараф мегардад, ки мафкураи шахшудамонда ва ғалати мардумро тағйир диҳем ва дар ин баробар дарсҳои маърифати оиладориро боз ҳам ҷоннок намоем.

Хулоса, бояд ки барои ҳалли ин мушкил дар ҷомеа на танҳо Кумитаи кор бо занон, балки тамоми вазорату кумитаҳо ва дигар муассисаҳои давлатӣ, инчунин ташкилотҳои ҷамъиятӣ корҳои таблиғотӣ баранд. Ҳамчунин телевизионҳои давлатиро зарур аст, ки тавассути роликҳои маърифатӣ-тарбиявӣ тамоми ақидаҳои пуч ва нолозими ҷавононро атрофи кор кардани занҳо дур созанд. Агар ин ҳама ба инобат гирифта шавад, ҳам вазъи иқтисодии оилаҳо дар кишвар хуб мегардад ва ҳам мутахассисони босаводу кордон аз ҳисоби занон ҳамоно ба боди фаромӯшӣ намераванд. Чуноне ки мегӯянд, “бетарафии ману ту, теша задан ба реша аст!”. Пас, биёед, теша ба решаи худ не, балки теша ба решаи мушкил бизанем, то он бартараф гардаду набзи ҷомеа муътадил.