22 сентябр - рӯзи Рӯдакӣ. Он Рӯдакие, ки шеъри тоҷикиро асос гузошт. Он Рӯдакие, ки 1000 сол қабл адабиёти моро бунёд карду то ин замон расонид. Он Рӯдакие, ки бо поягузор шудан ба ин адабиёт сардафтари он шумурда шуд. Он Рӯдакие, ки номаш оғозбахши ҳар ҳарфу каломи дӯстдорони шеъру адабиёт аст. Бо ин ҳама бузургӣ ҳар рӯз метавонад рӯзи ӯ бошад. 

Вобаста ба рӯзгору осори ин падари шеъри порсӣ, устоди шоирон, одамушшуаро Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ бо адабиётшинос, ходими калони илмии Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ Ҷамолиддин Саидзода суҳбате анҷом додем, ки фишурдаи онро пешниҳоди шумо менамоем.

- Омӯзиши осори Рӯдакӣ дар замони имрӯза чӣ аҳамият дорад?

- Пажӯҳиши осори падари шеъри порсӣ - устод Абуабдӯллоҳ Рӯдакӣ асосан аз Ғарб шурӯъ шудааст. Аввалин муҳаққиқи осори Рӯдакӣ донишманди олмонӣ буд.
Баъдан дар адабиёти мо бо сабабҳои набудани давлати миллӣ номи Рӯдакӣ қариб ёд намешуд. Сипас вақте ирфон ва рӯҳи мазҳабӣ дар адабиёт ғолиб шуд, шоирони миллии мо андак-андак аз ӯ ном гирифтанд. Қариб 1000 сол Рӯдакӣ гумном буд. Ҳамчун бунёдгузори адабиёти мо фаромӯш шуда буд. Танҳо дар тазкираҳо зимнан ёд мешуду халос.
Метавон гуфт, ки номи Рӯдакӣ дар асри гузашта зинда шуд. Соли 1926 рӯзи дуюм ва сеюми иди Наврӯзро рӯзи Рӯдакӣ эълон карданд. Дар ин бора устод Лоиқ ишораи хубе дорад: “Рӯдакиро кард бино Инқилоб...”. Ё Устод Мирзо Турсунзода низ гуфтаанд: “Суруди Рӯдакӣ шуд зинда акнун...”. Дар ҳамин давраҳо Рӯдакӣ ба барномаҳо ворид шуду ба озодӣ расид. Минбаъд дар адабиёти тоҷик муҳаққиқон ба омӯзиши осори бунёдгузори шеъри форсӣ пардохтанд ва дар ин замина як қатор таҳқиқотҳои пурарзиш дар бораи мақому ҷойгоҳи Рӯдакӣ ба миён омад. Аз ин рӯ, омӯзиши осори пурғановати сардафтари адабиёти форсу тоҷик дар ин замон низ аҳамияти бағоят бузург-ро соҳиб аст. Чунки Рӯдакӣ муаллими адабиёти мост. Ба қавли Саид Нафисӣ, ки агар Рӯдакӣ набуду ин бинои бузурги адабиёти моро поягузорӣ намекард, аз оғоз хиштҳои нахустини онро дуруст намегузошт, ин бино чунин қомат баланд намекарду шуҳрати ҷаҳонӣ ба даст намеовард, шоиронеро ба миён намеовард, ки чашми ҷаҳониёнро равшан кардаанд.

Асри 10 давраи ибтидои шеъри форсӣ буд. Шеър дар он замон чун тифл дар гавҳора буд. Аммо ин тифл солим буд. Ин аст, ки агар Рӯдакӣ набуд Фирдавсӣ набуд. Агар Рӯдакӣ набуд, Шакурӣ набуд. Агар Рӯдакӣ набуд, Низомию Саъдию Ҳофиз ва дигарон набуданд.

Рӯдакӣ дар адабиёти мо аз ҷойгоҳе бархӯрдор аст, ки то ин вақт касе соҳиб нашудааст. Мо вақте дар бораи адабиёт ё дар бораи шеър ё намояндагони ин ё он давраи адабиётамон суҳбат мекунем, ҷойгоҳе ки Рӯдакӣ дар ин адабиёт дорад, аввалин аст. Яъне каломи оғозбахши адабиёт ва шеъри мо номи Рӯдакӣ аст.

- Оё метавон гуфт, ки адабиёти муосири тоҷик дар шинохти Рӯдакӣ пурра даст ёфтааст?

- Устод Садриддин Айнӣ тавонист дар асари “Намунаи адабиёти тоҷик” барои ошно шудан ба осору фаъолияти шоир ва самти рӯдакишиносӣ қадами дуюм гузорад. Баъдан Саид Нафисӣ бо омӯзиши васеи осори Рӯдакӣ пардохт. Дар соли 1958 бо таҷлили 1100-солагии устод Рӯдакӣ таҳқиқотҳои зиёде дар ин замина ҳам дар Иттиҳоди Шӯравӣ ҳам дар кишварҳои ҳамзабон ба вуҷуд омад.

Соли 2008 баъди ба даст овардани Истиқлолият мо 1150-солагии Рӯдакиро ҷашн гирифтем ва дар пажӯҳишҳое, ки дар ин давра ба вуҷуд омаданд, бештар шоирону муҳаққиқон ва рӯдакишиносон кӯшиш карданд, ки аз осори бозмондаи Рӯдакӣ, ки ҳамчун алмос дар шеъри мо дурахшиш мекунад, фикрҳои беҳтарин ва мутараққиро кашф кунанд ва дар ихтиёри хонандагон гузоранд. Аммо ҳоло низ осору фаъолияти устод Рӯдакӣ таҳқиқи амиқтар мехоҳад. Мо вақте аз хеш қаноатманд мегардем, ки агар дар байни рӯдакишиносони ҷаҳонӣ пешоҳанг бошему адабиётшиносони дигар кишварҳо ҳангоми пажӯҳиш иқтибос гиранд аз таҳқиқотҳои мо.

- Кадом паҳлуҳои рӯзгор ва фаъолияти Рӯдакӣ ҳанӯз норӯшан аст, ки бояд мавриди таҳқиқ қарор гирад?

- Мушкиле, ки имрӯз барои рӯдакипажӯҳишон аввалин шуда пешорӯ меояд, ба миқдори кам расидани осори Рӯдакӣ то ин замон аст. Яъне ашъори Рӯдакӣ чун маснавӣ нест, ки мисли уқёнус бошад ё мисли “Шоҳнома” нест, ки бо ҳар ғӯтта задан як дурдонаҳои навро ба даст оварем. Аз ҳамон ба истилоҳ 1 миллиону 300 ҳазор байти Рӯдакӣ танҳо ҳазор байт монда, ки баъзеи онро низ ба дигарон мансуб медонанду аммо бо номи Рӯдакӣ то ба мо расидааст. Аз ин лиҳоз, кам будани ашъори падари шеъри форсӣ низ ҷалби таваҷҷуҳ мекунаду сабабҳояш бояд ҷустуҷӯ шавад. Ҳамчунин шеърҳои наву тозаи шоир кашф шавад. Мо бояд ба он чизҳои то ин вақт ба дастомада қаноат накунем ва пайи ҷӯстани паҳлӯҳои тозаи фаъолити Рӯдакӣ пардозем.

Баъзе аз муҳаққиқон мехоҳанд, шеъри Рӯдакиро бо шеъри Ҳоқонӣ ё бо шеъри Ҳофиз қиёс кунанд, ки ба андешаи ман ин ғалат аст. Зеро дар давраи Рӯдакӣ шеъри мо нав буду дар марҳилаи ибтидоӣ қарор дошт. Аммо баъдан такомул карда, дар сабкҳои дигар пешниҳод шуд. Яъне моро зарур аст, аз таҳқиқи чунин мавзӯъҳо худдорӣ намуда, ба мавзӯъҳое пардозем, ки ҷиҳатҳои дигари осори Рӯдакиро бозгӯӣ намоянд.

- Баҳсҳое, ки дар мавриди рӯзгору осори Рӯдакӣ миёни муҳаққиқону адабиётшиносон ба вуҷуд меояд, дар шинохти шоир чӣ андоза нақш дошта метавонад?

- Ҳанӯз ҳам чун мушоҳида мешавад, баҳсҳо доир ба нобиноию зиёдшеърии Рӯдакӣ идома дорад. Аммо ба андешаи ман дигар чунин баҳсҳо нолозиманд. Мо бояд имрӯз мавқеи Рӯдакиро дар паҳнои адабиёт аз асри 10 то имрӯз омӯзем. Масалан метавон ба таҳқиқи мавзӯи доманадори “Таъсири Рӯдакӣ дар шеъри пасиниён” пардохт. Зеро ҳарчанд гуфтем, Рӯдакӣ чанд аср боз танҳо дар тазкираҳо ёд мешуд, аммо ҳузури шеъри ӯ дар шоирони пасин мушоҳида мегардад.

- Рӯдакиро низ шоири дарборӣ мегӯянд. Фарқи мадҳияҳои ӯ аз дигар шоирони дарборӣ дар чист?

- Рӯдакӣ дар замоне зиндагӣ мекард, ки андеша ва рӯҳи миллӣ эҳё шуда буд. Давлати Сомониён давлати миллӣ буд. Мадҳи Рӯдакӣ аз мадҳи шоирони баъдӣ фарқ мекунад. Зеро ӯ Оли Сомону шоҳони миллиро мадҳ кардаасту шоирони минбаъда давлатдории шоҳону амалдорони бегонаро.
“Куҷо мири Хуросон аст пирӯзӣ ҳам он ҷост”- ҳамин мисраъ, яъне Хуросонро аз Бағдод баланд гузоштан ин далели он аст, ки Рӯдакӣ дар қаламрави андешаҳою афкори миллӣ гуфтаасту намояндаи адабиёти миллӣ буд.

- Чӣ унсурҳо шеъри Рӯдакиро фарқкунанда месозанд?

- Муҳимтарин вижагиҳои шеърҳои Рӯдакӣ дар он аст, ки аз ҷанбаи тафсилӣ бархӯрдоранд ва тасвирҳояш зиндаву ҷондор, диданӣ, яъне моддиву махсусанд мисли асрҳои пасин дар як байт хулоса намешаванд, балки дар чанд байт муҷассам мешаванд. Бинобар ин, дар шеърҳои Рӯдакӣ тасвирҳои зиёде аз табиат ва ашёҳои он, ба вижа аносири моддии ҷондору беҷон, ки ба муҳити атроф иртибот мегиранд, ба дида мерасанд ва имтиёз доранд. Аз ин хотир зебову тоза ва дилпазиранд.

- Шеъри Рӯдакӣ барои хонандаи имрӯза чӣ дода метавонад?

- Имрӯз аз шеъри Рӯдакӣ 1000 сол гузаштааст. Дар баъзе аз ашъораш калимоти нофаҳмо ҳастанд. Барои хонандаи ин аср, ки дар ҳолати талошу пайкор ҳасту мисле ки ҳаққи худро аз забони шеър бояд бигирад, оҳанги кӯҳнагӣ пайдо кардаанд. Аммо бо вуҷуди ин дар шеъри Рӯдакӣ афкори пешқадам хеле зиёд асту мо бояд имрӯз ба чунин навъи ашъори ӯ сар занем. Ба он гуфтаҳое, ки ба талаботи имрӯза ҷавобгӯ аст. Масалан, дар як байти худ мегӯяд:

Ту аз фалғур бояд дур бошӣ,
Шавӣ дунболи кору ҷон харошӣ.

Ин ҷо шоир бекориро интиқод мекунад, ки дарди умумии ҳар ҷомеаю ҳар давра аст. Ҳамин гуна андешаҳое, ки кӯшишу такомулро тарғиб мекунад, барои ҳар шахси ҳар давра манфиатбахш хоҳад буд.

- Китоби тозанашри шумо “Дигарон пайравони Рӯдакианд” чиро фаро мегирад?

- Дар ин рисола роҷеъ ба таъсири шеъри Рӯдакӣ ба ҳамзамонону пасиниёни шоир ва ёдкарду зикр, таърифу тавсифи ӯ сухан меравад. Ин китоби нахустин дар ин замина мебошад. Он дар арафаи таҷлили рӯзи Рӯдакӣ барои муҳаққиқон, рӯдакишиносон, омӯзгорон ва ҳамаи алоқамандони шеъри гузашта, ба вижа Рӯдакӣ пешниҳод мешавад. Зеро чун гуфтаи худи шоир дар ҳар зикрамон дар бораи шеъру адабиёт номи ӯ “андар даҳан ояд”.