ё бозгашти дубораю фатҳи медали олимпӣ ва таъсиси ҷоизае бо унвони “Зебиниссо”

Зебиниссо Руста­мова, камонвари ном­вар, қаҳрамони мутлақи ҷаҳон, устоди дараҷаи байналхалқии варзиш, до­вари хизматнишондодаи Ҷумҳурии Тоҷикистон, до­рандаи медали биринҷии Бозиҳои XXI олимпӣ (соли 1976) 29-уми январ мелоди умр дораду мерасад ба син­ни 68-солагӣ. Ба ин муноси­бат суҳбате анҷом додем бо ин қаҳрамонзан. Азбаски қарор буд сафар намояд ба Русия, гуфтугӯи мо чанд рӯз қаблтар аз зодрӯз су­рат гирифт, ки дар зимн пешниҳоди шумост. 

ТИРИ ЯКУМ

Лаҳзаҳо дар ҳамакнун

-Шумо гуфтед дирӯз аз Суғд баргаштед. Кор бурд шуморо ба он ҷо ё рӯзгор?

-Дар шаҳри Хуҷанд аз тарафи Кумитаи миллии олимпӣ барои руш­ди варзишгарони наврас аввалин машқҳо гузаронида шуд. Мо низ дар шаҳри Гулистон барои Бозиҳои олимпии наврасон, ки соли 2026 доир мегардад, ҳамроҳи варзишга­рони наврас машқ гузаронидем. 10- 11 рӯз ҳамон ҷо мондам.

- Фардо бошад меравед ба Ру­сия. Он ҷо зодрӯзро таҷлил месо­зед?

-Шояд. Ҳоло чизеро дақиқ гуфта наметавонам. Ба Русия барои ишти­рок дар тӯйи як хешамон меравам. Ҳоло аниқ накардаам, ки чанд вақт он ҷо мемонам.

-Таҷлили зодрӯзро хуш до­ред?

-Ман зиёд зодрӯзро ҷашн на­мегирам. Ба таҷлилаш низ он қадар аҳамият намедиҳам. Дар хурдӣ ёдам ҳаст, ки падару модарам ҳар зодрӯзамро таҷлил мекарданд. Аммо вақте варзишгар шудам, танҳо аз рӯи нақшаи тамринӣ кор мекар­дам ва он нақша муҳимтар буд аз зодрӯзу идҳои дигар. Ҳангоме ки дар ҳайати дастаи мунтахаби Иттиҳоди Шуравӣ будам, дар рӯзи зодрӯзам танҳо вақти тамрини субҳгоҳӣ ме­гуфтанд: “Зодрӯз муборак” ва “Ба пеш”. Тамом.

-Ҳоло низ ҳар субҳ варзиши бадан мекунед?

-Албатта. Синну сол, ки равад мушакҳою устухонҳои одам дард мекунанд. Барои ҳамин дар ин син ҳар нафар ҳамтан бояд машқ кунад.

-Тарзи зисти як варзишгарзан аз дигар занон тафовуте дорад?

-Гумон мекунам не. Зани одӣ ҳам дар ин синну сол бо набераҳояш вақт мегузаронад, онҳоро интизор мешавад ё онҳо ӯро мунтазир ме­шаванд. Барои ҳар зан ин хуштарин шириниҳои зиндагист.

- Оё эҳсоси заифию солор шуданҳо мекунед?

-Гоҳ-гоҳе мегӯям. Аммо намехоҳам худамро заиф ҳис кунам. Ман ба заифӣ тан намедиҳам. Чунки варзиш маро чунин тарбия кардааст. Вақте ман шавҳар кардам, мегуф­танд, ки духтари тоҷик шавҳар карду дигар варзишгарӣ намекунад. Вале ман собит кардам, ки духтари тоҷик низ метавонад чун дигар духтарон бошад. Ё баъди фарзанддор шу­данам ҳам ҳамин гуна суханҳо буд. Аммо ман боз исбот кардам, ки дух­тари тоҷик низ аз дигарҳо монданӣ надорад ва метавонад дар ҳама кор муваффақ бошад. Одам набояд эҳсоси заифӣ кунад, новобаста аз синну сол.

-Имрӯзҳо пайи чӣ корҳою ама­линамоии чӣ нақшаҳоед?

-Соли 2010 вақте Сарва­ри давлат барои рушди варзиши камонварӣ дастуру супоришҳо до­данд, ман гӯё аз сари нав ҷавон шудам. Ҳамин хел қабул кардам, ки ин супоришҳо гӯё ба ман бошанд. Акнун зиёда аз даҳ сол аст, ки ба ин корҳо машғулам ва кӯшиш кар­да истодаам, ки камонварӣ дар кишвар дар ҳақиқат рушд кунад. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ иқдом гирифтанд, ки дар шаҳри Душанбе маркази олимпии камонварӣ сох­та шавад. Ҳоло ба омода кардани лоиҳаи ин марказ машғул ҳастам ва ҳамин субҳ ба Ҳукумат, Кумитаи меъморӣ ва Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш рафта, лоиҳае, ки раиси шаҳр муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо ислоҳот дода буданд, супоридам. Хостам ба Русия қарздор наравам.

ТИРИ ДУВВУМ

Оғозҳо, рафтанҳо, расиданҳо...

-Шумо дар овони мактабхонӣ рӯзноманигор шудан мехостеду дар нашрияҳо навиштаҳоятон нашр мешуд. Фарогири кадом мавзуъҳо буданд онҳою чӣ ме­гуфтед он ҷо?

-Бале, шавқам ба ин соҳа зиёд буд. Ман дар мактаб раиси клуби интернатсионалӣ будам ва дар бо­раи ҳар корҳое, ки дар ин клуб анҷом медодем, мавод менавиштам. Мехос- там ҳама огоҳ шаванд аз корҳои мо ва ҷавонон бештар ҷалб шаванд ба ин гуна клубҳо то бо ҷавонони дигар кишварҳо шинос шаванд.

-Аввалан футбол шуморо ба худ ҷалб карда буд. Агар дастаи занона мебуд дар ин варзиш ҳоло мо шуморо ҳамчун футболбоз ме­шинохтем?

-Шояд. Бародарам ва тағоям дар дастаи “Бофанда” футбол бозӣ мекарданд. Ману хоҳарам бо онҳо ба майдон мерафтем ва бисёр диққати маро футбол ҷалб карда буд. Аммо чун дастаи занона набуд, ман рафтам ба варзиши камонварӣ.

-Шумо бо тавсияи барода­ратон барои тамрин ба варзиши камонварӣ рафтед. Пас, хонаво­даатон ақидаҳои суннатӣ надоштанд?

-Не аслан. Падарам бо забо­ни русӣ ҳарф мезаданд ва фикру ақидаҳояшон ҳам тамоман қадима набуд. Он кас суруд ҳам месарои­данд ва дар оилаи мо ҳамеша санъ­аткорони номӣ меҳмон мешуданд. Мо дар оила чор духтар будем ва бародари калониам ҳамаи моро ба як низом дароварда буданд. Ҳамаи мо дар кружокҳо банд будем. Хоҳари калонии ман суруд мехонд ва хоҳари дигарам рақс мекард. Ҳамин тавр, ҳар яки мо ҳам дар санъат будем ва ҳам дар клубҳои варзишӣ машқ ме­кардем.

-Як муддат дар ин варзиш там­рин кардед, аммо баъдан онро тарк намудед. Чаро?

-Дар камонварӣ ҳама чӣ оҳиста- оҳиста анҷом меёбад. Аввалан бояд техникаро аз худ кунӣ, неруманд шавӣ, баъдан ба ту масофа таъин мекунанд. Аммо камонзан мехоҳад, зуд ба масофаи зиёдар, масалан 70 метр тир парронад. Ба дили ман ҳам тамринҳои пай дар пай зад. Чунки ман фикр мекардам, дар ҳама навъи варзиш бояд чун футбол ҳамеша да­вию тозӣ. Ба ҳамин хотир як муддат рафтам. Аммо як рӯз духтаронеро вохӯрдам, ки ҳамроҳашон якҷоя тамрин мекардем. Дар гарданашон медалҳо овезон буд. Онҳо гуфтанд агар ту ҳам бо мо мемондӣ, ҳоло соҳиби медал мешудӣ. Ин ҳолат бароям таъсир кард ва дубора ба камонварӣ баргаштам.

- Аммо аввалин медалро аз шоҳмотбозӣ ба даст овардед...

-Бале. Ман аввалан бо на­мояндагон аз тамоми давлатҳои Иттиҳоди Шуравӣ ба ҳайси раиси клуби интернатсионалӣ ба Олмон рафта будам ва он ҷо гуфтанд, ки шумо духтарони шарқӣ ҳастед ва бояд шоҳмотбозӣ карда тавонед. Ман каме бозӣ карда метавонистам ва бо ин дар мусобиқаи шаҳмотбозӣ медали нуқраро ба даст овардам.

-Дар камонварӣ аввалин ме­далро кадом мусобиқа бароятон дод?

-Аввалин медалро дар ин вар­зиш аз мусобиқаи ҷумҳуриявӣ ба даст овардам. Вақте дубора ба камонварӣ баргаштам, мураббиям гуфт, ки ту дигар намегурезӣ? Ман гуфтам агар шумо монед, ки пар­ронам, ман чаро гурезам? Ҳамин тавр, мураббӣ маро дар масофаи 30 ва 70 метра монд ва дар мусобиқаи ҷумҳуриявӣ, ки омодагӣ ба Спарта­киадаи халқҳои СССР буд, иштирок намуда, аввалин медалро соҳиб шу­дам. Аммо маро барои Спартакиада нагирифтанд. Аз ин бисёр ғамгин шудам. Вале нагирифтани онҳо низ барои ман бисёр кумак кард. Чунки вақте тамоми дастаи Тоҷикистон ба­рои иштирок ба Спартакиада раф­танд, ман тавонистам бо мураббӣ се моҳ дар таътили тобистона машқ кунам.

- Чӣ гуна унвони Устоди варзи­ши дараҷаи байналхалқиро соҳиб шудед?

-Баҳори соли 1972 дар мусобиқаҳои умумииттифоқии тир­паронони ҷамъияти “Динамо”, ки дар Сухуми баргузор гардид, меъё­ри Устоди варзиши ИҶШС-ро иҷро кардам. Моҳи сентябр дар Алуш­та мусобиқаи байни ҷавонон доир гардид ва дастаи мо ҳам дар ин мусобиқа иштирок кард ва ман дар ҳамин ҷо меъёри Устоди варзиши дараҷаи байналхалқиро гирифтам.

-Соли 1976 соҳиби чӣ мақом аст дар рӯзгоратон?

-Соли хотирмон аст. Зуд-зуд ба ёд меояд. Вақте ҳар Бозиҳои олимпӣ оғоз мешавад, бозиҳои олимпии гу­заштаро номбар мекунанд, ки албат­та миёни онҳо Бозиҳои XXI олимпии соли 1976 низ ҳаст ва ман як бори дигар ба ёд меорам, ки чӣ гуна иш­тирокчии ин бозиҳо будаму медали биринҷӣ овардам.

- Ба фикратон чӣ шуморо ба медали тиллоии ин Бозиҳои олимпӣ нарасонд?

-Камон ва тирҳо дар камонварӣ як сол истифода бурда мешаванд ва бояд ҳар сол онҳо иваз шаванд. Дар ин Олимпиада ба ман дигар камон доданд, ки бо он одат накарда бу­дам. Барои ҳамин ҳамеша мегӯям, беҳтараш камонвар дар ҳама ҷо бо камони худаш баромад кунад. Ғайр аз ин он рӯз бисёр шамоли сахт буд, ки барои мани хурдҷусса истодан, хеле мушкил буд. Ҳамин тавр, бо на­расидани ҳамагӣ як хол ҷойи сеюм­ро гирифтам.

-Шумо солҳои 1992-1995 ра­иси Кумитаи давлатии тарбияи ҷисмонӣ ва варзиши Ҷумҳурии Тоҷикистон будед. Чӣ корҳоеро дар ин солҳо дар самти варзиш амалӣ кардед, ки аз он мефахред?

-Ман худам танҳо не, балки якҷоя кор мекардем. Аммо албат­та метавонам гӯям, ки соли 1992 ҳамчун раиси Кумитаи давлатии тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш вар­зишгарони тоҷикро, ки ҳамагӣ чор нафар буданд, ба Бозиҳои олимпӣ бурдам ва Андрей Абдувалиев дар ин Олимпиада дар намуди варзиши гурзандозӣ ҷойи якумро ишғол кард. Барои мо, ки зери парчами Кумитаи байналмилалӣ рафта будем, иҷоза шуд, ки парчами кишвари худро он ҷо баланд кунем. Ман чунон хурсанд будам, ки фикр мекардам, медали ман аст, чунки ман медали тилло надоштам. Ҳамчунин чанд нафари дигар ҳам натиҷаҳои хуб нишон до­данд, ки боиси ифтихори ман буд. Хусусан, дар он рӯзҳое, ки вазъ дар кишвар нохуб буд.

ТИРИ СЕВВУМ

Гуфтумон аз ину он

- Аз дастовардҳоятон кӣ беш­тар меболид?

-Падару модарам ва мураббиям.

-Ҳамватанон чӣ гуна истиқбол мегирифтанд аз комёбиҳоятон?

-Соли 1975 вақте баъд аз Чем­пионати ҷаҳон ба Ватан баргаштам, дар фурудгоҳ гуфтанд, ки Зебиниссо Рустамова дар ҳавопаймои мо аст ва иҷоза диҳед, ки аввал ӯ берун шавад. Ман аз ин шарм доштам ва гуфтам дигарон ҳам ҳама монан­ди мананд ва чаро ман аввал бояд фароям. Аз ҳама узр пурсида, берун шудам ва дар берун дидам, ки ҳама бо гулу гулдаста маро интизоранд. Албатта, онҳо мехостанд аз ман ифтихорманд буданашонро исбот созанду маро хурсанд намоянд. Аммо ман зиёдтар дӯст медоштам, ки омаданҳои маро касе надонад. Фикр мекунам, ҳама чи ҷойи худро дорад. Масалан, вақте маро дар майдон қадрдонӣ карданд, аз ин хурсанд шудам. Чунки он ҷо ҳама мухлисони варзиш буд. Ман наме­хостам истиқбол гирифтанҳо аз ман боиси нороҳат кардани касе шавад.

-Пешрав будани худро дар иқтидори ботинии худ мебинед ё дар тамринҳои пайваста?

-Фикр мекунам натиҷаи тамринҳои пайваста аст. Нақшаи тамринҳоро ҳамеша риоя мекардам. Азбаски қади ман пасту ҷуссаам хурдтар буд, маҷбур мешудам, аз дигарон зиёдтар машқ кунам.

- Ба номи шумо ҷоизае низ таъсис ёфтааст...

-Соли 2009 буд ба фикрам. Бах­шида ба Рӯзи модарон мулоқоти Президенти кишвар бо занону бону­вон доир гардид. Дар ҳамин мулоқот Сарвари давлат гуфтанд, ки чаро ҷоизаи Зебиниссо надорем? Аз ин басо хурсанд шудам ва ифтихор ҳам кардам. Чунки баъзе аз роҳбарони соҳаи варзиш моро фаромӯш ме­кунанд, аммо Сарвари давлат не. Баъд аз ҳамин мулоқот таъсис ёфт ин ҷоиза.

-Баргузории мусобиқаҳо ба­рои дарёфти ҷоизаи “Зебиниссо” шуморо қаноатманд мекунад?

-Имрӯз ин мусобиқаҳоро чунон мегузаронанд, ки беҳтар аст, доир нагардад. Хеле дар сатҳи паст ме­гузарад. Ҳатто номи ҷоизаро баъзан ғалат мекунанд ва мегӯянд - ҷоизаи мураббии шоистаи Тоҷикистон. Ман чор сол боз мактуб мекунам, ки ислоҳ кунанд. Чунки агар ин гуна бошад, мо мураббиҳои шоиста зиёд дорем ва бояд номи ҳамаи онҳо ги­рифта шавад. Ин мусобиқаро дар сатҳи байналмилалӣ гузаронидан лозим аст, то варзишгарони дигар давлатҳо ба кишвари мо оянд ва аз ин мо рушд кунем. Чун супориши Сарвари кишвар аст, ман кӯшиш ме­кунам, дар сатҳи хуб гузарад. Аммо танҳо аз ман вобаста нест.

-Дар яке аз вохӯриҳо бо Пре­зиденти кишвар шумо як камо­не ҳадя кардед ба набераашон Зебиниссои Рустам ва гуфтед бигзор ӯ низ чун шумо камонвар гардад. Оё ин Зебиниссо ба хоти­ри шумо номгузорӣ шудааст ва ба камонварӣ майл дорад?

-Бале. Он замон Зебиниссо ак­нун таваллуд шуда буд ва ман ба ӯ камони кӯдакона ҳадя дода будам. Ҳоло Зебиниссо ба воя расида ис­тодааст. Албатта, ба хондан зиёд­тар майл дорад. Аммо ба тамрини камонварӣ низ омада буд. Ба чӣ хотир ин гуна номгузорӣ шудааст, ростӣ намедонам. Вале азбаски ӯ низ Зебиниссои Рустам аст, дар ҳама ҷо бо хушнудӣ мегӯям, шояд ба хотири ман аст. Бо ҳамин гумон худамро хурсанд мекунам.

- Дар суҳбатҳоятон аз ка­монвари таърихӣ Ораш ёд меку­нед. Донистани таърих вазифаи асосист барои камонвар ё худ таваҷҷуҳ доред?

-Худам таваҷҷуҳ дорам. Шоира Фарзона боре дар як зодрӯзам ба ман китобе ҳадя карданд, ки он ҷо шеъре буд бо ҳамин маънӣ, ки агар Ораш бо андохтани тир сарҳади Эрону Тӯронро муайян карда бошад, Зебиниссо Тоҷикистонро муаррифӣ кард. Баъди ин бароям корнамоиҳои Ораш ҷолиб намуд ва дар бора­аш хондам ва дар овезаи яке аз мусобиқаҳои кушоди камонварӣ дар вилояти Суғд ман акси Орашро гу­зоштам, ки то ҳол ин гуна набуд.

- Ҷое мегӯед, варзиш бисёр тоза аст. Пас, боре нашуда, ки аз ин навъи варзиш барои муҳофизати худ кор бурда бошед?

-Не нашудааст. Дар солҳои ҷанг чандин касон гуфта буданд ва ҳатто ба фикрам дар як маҷалла ҳам на­вишта буданд, ки Зебиниссо бо камонаш баромад. Аммо ман дар тааҷҷуб шуда, бо ҳазл мегуфтам, ки то камонро омода мекунию ба он найза мемонӣ туро даҳ бор ме­кушанд.

-Ба андешаатон чаро то ҳол касе дар камонварӣ эстафетаро аз Зебиннисо Рустамова гирифта натавонист?

-Вақте бо ташаббуси раиси Ку­митаи кор бо ҷавонон ва варзиш машқҳо гузаронидем, ман ин қадар ҷавонону наврасонро дидам, ки ба ин варзиш майл доранд. Танҳо бояд дастуру супоришҳои Прези­денти кишварро иҷро намуду барои рушди камонварӣ мусоидат кард. Имрӯз ҳамон системаи омодасозии варзишгарони баланддараҷа дар мо чандон хуб нест. Лекин бовар дорам, ки бо амалишавии Барномаи рушди камонварӣ чандин Зебиниссоҳои дигар пайдо хоҳанд шуд.

ТИРИ ЧАҲОРУМ

“Бе муҳаббат оиладор шудам”

-Дили ин бонуи қавитану қавииродаро кӣ тавонист ба даст орад ва чӣ гуна буд ин қисса?

-Вақте баъд аз Бозиҳои олим­пии соли 1976 баргаштем, му­раббиямон ҳамаи мо духтаронро ҷамъ карду гуфт, ки ба шумо як сол муҳлат шавҳар кунед ва баргаш­та, ба Бозиҳои олимпии соли 1980 омодагӣ бинед. Аз ин хотир, ман бе ягон ошиқиҳо оиладор шудам. Чунки муҳаббати ман шояд ба камон зиёд­тар буд. Шояд ҳамин бе муҳаббат оиладор шудан буд, ки мо ҷудо шу­дем. Ё шояд хости қисмат.

- Назари марди рӯзгори шумо чӣ гуна буд ба варзиш?

-Назари нохуб надошт. Аммо як бор нахоста буд, ки дар мусобиқа иштирок кунам. Гуфт, ки ту чӣ гуна зани тоҷик ҳастӣ, ки ба варзишгарӣ машғул мешавӣ. Ман ба мурабби­ям занг зада гуфтам, ки шавҳарам иҷоза намедиҳанд. Мураббиям телефонӣ ба ӯ гуфтанд, ки ту мехоҳӣ ба хизмати ҳарбӣ ба Сибир равӣ? Пас аз он дигар боре нагуфтанд, ки нарав.

- Дуруст аст, ки оиладорӣ ме­тавонад як кам пешравиҳоро дар варзиш боз дорад?

-Бале. Чун масъулият зиёдтар мешавад. Дар баробари варзиш як занро мебояд оиладорӣ кунад. Ёдам ҳаст, ки ман қабл аз рафтан ба ягон мусобиқаҳо чандрӯза либосҳои шавҳарамро дарзмол карда, омода мекардам, то набудани маро эҳсос накунад.

- Кадом намуди варзишро хоси занон намешуморед?

-Ҳоло дигар фарқе нест ва дар ҳама намуди варзиш ҳам занон там­рин мекунанд ва ҳам мардон. Маса­лан, ман бо Мавзуна Чориева фахр мекунам.

ТИРИ ПАНҶУМ

Доштаҳо, хостаҳо...

-Шумо дар саҳни камонварӣ қаҳрамонед. Дар саҳнаи зиндагӣ чӣ унвон доред?

-Шояд зане ҳастам, ки агар танҳо ҳам бошам, аз зиндагиям ро­зиям.

-Бо ин ҳама қавииродагӣ гиря мекунед?

-Бале гоҳ-гоҳ. Чун ман аз хурдӣ он қадар зиёд гиря намекардам.

-Дар кадом ҳолатҳо мегирйед?

-Бештар вақте падару модарам­ро ба ёд меорам. Ё бо ба ёд овар­дани соҳиби медал шудани Андрей Абдуваллиев ашки шодӣ мерезам.

- Барои як зан дар хушҳолӣ чӣ аввалтар меистад: пешравиҳо дар кор ё оила?

- Фикр мекунам ҳардуяш баро­бар меистад. Чун одам бояд ҳам дар оила хушбахт бошад, ҳам дар анҷом додани касбу кораш. Маса­лан, бо як оғӯш кардани фарзанд ҳамаи бехобиҳою азиятҳои як модар дур мегардад. Ҳамин тавр, бо соҳиб шудан ба як дастовард низ тамо­ми заҳмату талошҳои варзишгар фаромӯш мегардад.

- Доштаҳоятон шуморо қаноатманд мекунад?

-Бале. Шукргузорам аз ҳамаи чизе, ки дорам.

-Пеш аз нишон гирифтану ба ҳадаф расонидан, чӣ мегӯед бо худ?

-Бисмиллоҳи раҳмонир раҳим.

-Баъд аз ҳар ғолибият чӣ?

-Албатта, шукр.

-Чӣ нақша ё ниятҳо доред, ки мехоҳед то 70-солагӣ амалӣ ша­ванд?

-Аввалан, агар зиндаю сало­мат бошем, мехоҳам барномаи рушди камонварӣ дар кишвар тасдиқ шавад, дар ҳамаи шаҳру ноҳияҳо марказҳои камонварӣ таъ­сис ёбад ва камонварони мо бо дастовардҳои арзандаашон кулли тоҷикистониёнро шод гардонанд.