ҶОМЕА
Ҷумъа 29 Март 2024 02:14
ё хушдоман ҳам бояд модар бошад
Гулнозаро дар сини 16-солагӣ амакҳояш ба як ҷавонмарди 30-солае, ки қаблан оиладор буду ду фарзанди ноболиғ дошт, оиладор намуданд. Ду моҳ баъди тӯй шавҳараш ба Русия барои мардикорӣ рафту ду сол барнагашт. Гулноза, ки волидонаш бо муноқишаҳои оилавӣ аз ҳам ҷудо шудаву тақдири ин духтари ҷавони бетаҷрибаро ба дасти амакҳояш супорида буданд, дар хонаи шавҳар зери ҷабру зулми хушдоман қарор гирифт. Таънаву маломати хушдоману хоҳаршӯйҳо то ҳаде расид, ки Гулноза чанд маротиба қасди худкушӣ намуд. Вале ҳар бор нигоҳи маъсумонаи тифлаки хурдсолаш ва тақдири минбаъдаи ӯ духтари ҷавонро аз ин амал бозмедошт. Вақте шавҳараш аз мусофират баргашт, хост дилашро ба ӯ холӣ кунад, чун ӯро ягона ҳамрозаш мешуморид. Вале мавриди латукӯби бераҳмонаи шавҳар қарор гирифт. Шавҳар ба ин қонеъ нашуда, ӯро бо кӯдаки хурдсолаш аз хона ронд. Гулноза, ки саводи кофӣ надорад, бе ягон ҳуҷҷат аз хонаи шавҳар баромадаасту намедонад ба куҷо барои кӯмак муроҷиат намояд? Саргузашти ин духтар танҳо як намуна аз ҳазорон чунин хушунатҳои хонаводагист. Дар ин мавзӯъ зиёд менависанду мехонанд, зиёд медонанду худ бевосита шоҳид низ мешаванд.
Чун дар аксар кишварҳои дунё, дар Тоҷикистон низ масъалаи зӯроварии хонаводагӣ аз зуҳуроти номатлуб ба шумор рафта, зиёд ба мушоҳида мерасад. Муносибати хушунатомез ва нобаробариву мухолифати андешаҳоро дар муҳити оила қабл аз ҳама ба урфу одат ва расму русуми қадимаи халқу миллатҳо вобаста медонанд. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки гарчанде дар Тоҷикистон то имрӯз ба ин масъала таваҷҷуҳи хоса зоҳир гардида, ҷиҳати пешгирии ин амали номатлуб тадбирҳо андешида шуда, санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ низ амал мекунанд, аммо то имрӯз аз масоили доғи рӯз дар миёни аҳолӣ боқӣ мондааст. Танҳо дар соли 2017 дар ҳудуди мамлакат 2100 адад ҳодисаи зӯроварии оилавӣ ба қайд гирифта шуда, 85 фоизи онҳо нисбати занон содир шудаанд.
Мутаассифона, дар ҷомеаи мо ба зан ҳамчун ба як шахси “дуюмдараҷа” нигоҳ мекунанду ӯро аз хурдӣ тавре тарбия мекунанд, ки ҳатман бояд “сархаму итоаткор ва хидматгор” ба воя расад. Дар аксар минтақаҳои ҷумҳурӣ ва ҳатто дар шаҳр низ ҳини ба хонаи домод гусел кардани арӯс аз ҷониби пиразанҳои таҷрибадору рӯзгордида ба ӯ чунин дуо дода мешавад: “Хидматгори хонаи хусуру хушдоман шавад” ва ҳамагон даст бардошта, “Омин” мегӯянд. Шояд ин ҷо калимаи “хидматгор” ба маънои мусбат, яъне посдори ҳурмату иззати калонсолон бошад, вале аксаран чунин дуоҳо бо маънои аслии худ мустаҷоб мегарданду духтарон дар хонаи шавҳарҳо ба ғулому канизакҳои ҳаққонӣ табдил меёбанд.
- Яке аз чунин сабабҳои хушунат ин муҳоҷират аст, - мегӯяд сокини ноҳияи Рашт Дилафрӯз Бердиева. - Шавҳарон ба муҳоҷират ба шаҳрҳову кишварҳои дигар рафта, он ҷо зан мегиранду ҳамсарони онҳо ҳамроҳи хушдоманҳо монда, муросо карда наметавонанд. Зӯроварии шахси калонсол, яъне хушдоман болои хурдсолон, яъне келинҳо як навъ одати маъмулист дар миёни мардуми мо, ки бадбахтона аз насл ба насл мегузарад.
Ҳамсуҳбати дигари мо Раҷаббӣ Зокирова хушмуомилагӣ ва эҳтироми дутарафаро дар оила миёни хушдоману келин ҳатмӣ мешуморад. “Ман 25 сол боз ҳамроҳи хусуру хушдоман зиндагӣ мекунам, - мегӯяд ӯ. – Вале боре ҳам нашудааст, ки миёни мо нофаҳмӣ ва ё баҳсу муноқишае рух дода бошад. Хушдомани ман, гарчанде таҳсилдидаву маълумотнок набошад ҳам, зани хеле меҳрубону самимӣ ва хушмуомила аст. Агар шахс муомилаи хуб ва дили соф дошта бошад, кас ҳатто аз эроду танқидҳояш намеранҷад, балки панд мегирад. Аз куҷое шунида будам, ки “салом”-ро метавон тавре гуфт, ки хотири шунаванда малол гардад, вале калимаи “нобакор”-ро тавре гуфтан мумкин аст, ки дар лаби шунаванда табассум пайдо шавад.”
Яке аз омилҳои асосие, ки боиси шиддат ёфтани ин зуҳурот дар миёни аҳолӣ мегардад, ин бетарафии мо, атрофиён, нисбати тақдири минбаъдаи якдигар мебошад. Масалан, вақте мебинем, ки нафаре шахси дигари нисбатан заифтару нотавонро зери мушту лагад мегирад ва ё таҳдид мекунад, аксар одамон “ба ман чӣ дахл дорад?”, - гӯён худро канор мегиранд. Бетафовутии мардум нисбат ба баҳсу муноқишаҳои оилавӣ оқибатҳои ногуворро ба бор оварда метавонад. Баъзеҳо дахолат накарданро ба муноқишаҳои оилавӣ, масалан ҷанҷоли зану шавҳар, дуруст ҳисобида, аз рӯи мақоли “Ба ҷанҷоли зану шавҳар остонаи хона хандидааст”, амал мекунанд. Онҳо бар он ақидаанд, ки дахолат кардан ба муносибатҳои оилавӣ аслан ҷоиз нест. Чун зану шавҳар метавонанд баъди муддати муайяне ба ифоқа биёянд, вале дахолати нафари сеюм метавонад эътимоди ҳамсаронро нисбати якдигар кам намояд.
Сокини ноҳияи Рӯдакӣ Садбарг Саломова мегӯяд, боре шоҳиди ҷанҷолу муноқишаи шадиди зану шавҳаре, ки дар ҳамсоягиаш мезистанд, гардиду хост занро аз чанги марди бахашмомада раҳонад. “Вақте ман худро ба миёни онҳо андохтам, аз сару рӯи варамидаи зан хун мешориду дасташ шикаста буд, - нақл мекунад Садбарг. - Ман омӯзгорам ва медонам, ки ҳамсояи хонашинам аз ҳуқуқҳояш бехабар аст. Ман ба ӯ тавсия додам, ки ба мақомоти ҳифзи ҳуқуқи ноҳия муроҷиат намуда, талаб кунад, ки шавҳарашро мувофиқи қонун ҷазо диҳанд. Баъди якчанд рӯз ҳамсояамро дида, аҳвол пурсидам. Ӯ, ки ҳанӯз дасташ докапечу зери чашмаш кабуд буд, норозиёна изҳор дошт, ки ман набояд ба зиндагии оилавии онҳо дахолат намоям. Чун онҳо аллакай бо ҳам оштӣ шудаанд ва ҳаққи шавҳар болои зан хеле зиёд аст. Ҳамсоязанашро мезанад, мекушад, ба ин ҳақ дорад, гуфта бо қаҳр рӯй гардонида рафту то ҳол бо ман ногап аст.”
Хушунат на танҳо дар латукӯб ва озори ҷисмонӣ зоҳир мегардад. Ба касе фишори равонӣ овардан, мушкилоти иқтисодӣ эҷод кардан, монеи таҳсил ва кор кардани духтарон шудани волидону шавҳарон низ аз навъҳои дигари хушунати хонаводагӣ маҳсуб меёбанд.
Эҳсосот ва асабоният, худ-ро идора карда натавонистан, таънаву маломат, худбиниву худхоҳии ашхоси алоҳида дар оилаҳо аксар боиси муноқишаву нофаҳмӣ, ранҷу озори якдигар, беморӣ ва ҳатто марги одамон шуда метавонанд.
Равоншинос Маҳмуд Кабирӣ эҳсосро омили асосии нофаҳмиву муноқишаҳо мешуморад. “Омили асосии хушунатҳои оилавӣ эҳсосӣ будани аъзои он ҳастанд. Чун масъалаҳои зиндагиро на бо маслиҳату якдигарфаҳмӣ, балки бо якравию гапгузаронӣ ва беэҳтиромӣ нисбат ба нуқтаи назари якдигар баррасӣ мекунанд. Қурбонии хушунатҳои оилавӣ асосан занҳо мешаванд, ки ҷисман заифтаранд, – мегӯяд ӯ. – Танҳо дар ҳолати баланд бардоштани маърифатнокии аҳолӣ мо метавонем, ин зуҳуроти номатлубро дар ҷомеа коҳиш диҳем.”
Албатта, сатҳи пасти маърифатнокии занон аст, ки онҳо натанҳо аз ҳуқуқҳои хеш ҳимоят карда наметавонанд, балки барои ҳар чӣ бештар гардидани хушунату зӯроварӣ болои онҳо мусоидат менамоянд. Ин бошад, марди хушунаткорро ба “қаҳрамон” табдил дода, поймол кардани ҳуқуқи дигаронро барояш мояи ифтихор қарор медиҳад. Чунин ашхос таъбири содалавҳонаи кадом як муштзӯри “қаҳрамон”-ро ки мегӯяд: “Занро зан, намурад бо табар зан”, шиори хеш намуда, мудом “қаҳрамониҳо” нишон медиҳанду инро амри табиӣ ва меъёри зиндагӣ меҳисобанд.
Хушунату зӯроварӣ дар ҳеҷ замоне меъёр набуду нест, балки он ҷиноят аст, ки тибқи қонун барои содир намуданаш ҷазо пешбинӣ шудааст. Яке аз ҳадафҳои асосии фаъолияти Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати ҷумҳурӣ низ маҳз дастгирию пуштибонии чунин нафароне мебошад, ки зери фишори ҷисмонию равонии аъзои хонаводаи худ ва ё шахси дигаре қарор гирифтаанд.
Илова бар ин, имрӯз дар манотиқи мухталифи ҷумҳурӣ бо мақсади дастгирии занону духтарон, ҳимояи ҳуқуқу манфиатҳои онҳо марказу созмонҳои ҷамъиятӣ кору фаъолият мекунанд, ки шаҳрвандон ҳангоми дучори хушунату зӯроварӣ шудан метавонанд ба онҳо муроҷиат намуда, худ ва атрофиёнашонро аз зарари ҷисмонию равонӣ наҷот диҳанд. Масалан, дар муроҷиатномаи маркази буҳронии “Боварӣ ба фардо”, ки аз соли 2004 инҷониб дар шаҳри Душанбе фаъолият менамояд, чунин омадааст: “Зӯроварӣ дар оила ин таҳдид ба ҳаёти шумо ва ба ҳаёти фарзандони шумо мебошад. Машварати психологӣ, ҳуқуқӣ ин на он кӯмакест, ки барои он танҳо дар ҳолати ғайриодӣ ва ё буҳронӣ муроҷиат кардан лозим аст, инчунин дар ҳалли муаммоҳои одии оилавӣ ва муошират низ ба мо муроҷиат намудан зарур мебошад. Агар Шумо дар ҳолати вазнини зиндагӣ қарор дошта бошед, пас ба Маркази буҳронии “Боварӣ ба фардо” тариқи телефони боварии 227-97-66 муроҷиат намоед.” Ҳамчунин, марказу ташкилотҳои ҷамъиятӣ, аз қабили “Ҳамроз”, Дилафрӯз”, “Ғамхорӣ” ва “Маҳбуба” дар минтақаҳои мухталифи ҷумҳурӣ амал намуда, ба ҷабрдидагони зӯроварии оилавӣ кӯмакҳои ҳуқуқию равонӣ мерасонанд.
Гулнозаро дар сини 16-солагӣ амакҳояш ба як ҷавонмарди 30-солае, ки қаблан оиладор буду ду фарзанди ноболиғ дошт, оиладор намуданд. Ду моҳ баъди тӯй шавҳараш ба Русия барои мардикорӣ рафту ду сол барнагашт. Гулноза, ки волидонаш бо муноқишаҳои оилавӣ аз ҳам ҷудо шудаву тақдири ин духтари ҷавони бетаҷрибаро ба дасти амакҳояш супорида буданд, дар хонаи шавҳар зери ҷабру зулми хушдоман қарор гирифт. Таънаву маломати хушдоману хоҳаршӯйҳо то ҳаде расид, ки Гулноза чанд маротиба қасди худкушӣ намуд. Вале ҳар бор нигоҳи маъсумонаи тифлаки хурдсолаш ва тақдири минбаъдаи ӯ духтари ҷавонро аз ин амал бозмедошт. Вақте шавҳараш аз мусофират баргашт, хост дилашро ба ӯ холӣ кунад, чун ӯро ягона ҳамрозаш мешуморид. Вале мавриди латукӯби бераҳмонаи шавҳар қарор гирифт. Шавҳар ба ин қонеъ нашуда, ӯро бо кӯдаки хурдсолаш аз хона ронд. Гулноза, ки саводи кофӣ надорад, бе ягон ҳуҷҷат аз хонаи шавҳар баромадаасту намедонад ба куҷо барои кӯмак муроҷиат намояд? Саргузашти ин духтар танҳо як намуна аз ҳазорон чунин хушунатҳои хонаводагист. Дар ин мавзӯъ зиёд менависанду мехонанд, зиёд медонанду худ бевосита шоҳид низ мешаванд.
Чун дар аксар кишварҳои дунё, дар Тоҷикистон низ масъалаи зӯроварии хонаводагӣ аз зуҳуроти номатлуб ба шумор рафта, зиёд ба мушоҳида мерасад. Муносибати хушунатомез ва нобаробариву мухолифати андешаҳоро дар муҳити оила қабл аз ҳама ба урфу одат ва расму русуми қадимаи халқу миллатҳо вобаста медонанд. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки гарчанде дар Тоҷикистон то имрӯз ба ин масъала таваҷҷуҳи хоса зоҳир гардида, ҷиҳати пешгирии ин амали номатлуб тадбирҳо андешида шуда, санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ низ амал мекунанд, аммо то имрӯз аз масоили доғи рӯз дар миёни аҳолӣ боқӣ мондааст. Танҳо дар соли 2017 дар ҳудуди мамлакат 2100 адад ҳодисаи зӯроварии оилавӣ ба қайд гирифта шуда, 85 фоизи онҳо нисбати занон содир шудаанд.
Мутаассифона, дар ҷомеаи мо ба зан ҳамчун ба як шахси “дуюмдараҷа” нигоҳ мекунанду ӯро аз хурдӣ тавре тарбия мекунанд, ки ҳатман бояд “сархаму итоаткор ва хидматгор” ба воя расад. Дар аксар минтақаҳои ҷумҳурӣ ва ҳатто дар шаҳр низ ҳини ба хонаи домод гусел кардани арӯс аз ҷониби пиразанҳои таҷрибадору рӯзгордида ба ӯ чунин дуо дода мешавад: “Хидматгори хонаи хусуру хушдоман шавад” ва ҳамагон даст бардошта, “Омин” мегӯянд. Шояд ин ҷо калимаи “хидматгор” ба маънои мусбат, яъне посдори ҳурмату иззати калонсолон бошад, вале аксаран чунин дуоҳо бо маънои аслии худ мустаҷоб мегарданду духтарон дар хонаи шавҳарҳо ба ғулому канизакҳои ҳаққонӣ табдил меёбанд.
- Яке аз чунин сабабҳои хушунат ин муҳоҷират аст, - мегӯяд сокини ноҳияи Рашт Дилафрӯз Бердиева. - Шавҳарон ба муҳоҷират ба шаҳрҳову кишварҳои дигар рафта, он ҷо зан мегиранду ҳамсарони онҳо ҳамроҳи хушдоманҳо монда, муросо карда наметавонанд. Зӯроварии шахси калонсол, яъне хушдоман болои хурдсолон, яъне келинҳо як навъ одати маъмулист дар миёни мардуми мо, ки бадбахтона аз насл ба насл мегузарад.
Ҳамсуҳбати дигари мо Раҷаббӣ Зокирова хушмуомилагӣ ва эҳтироми дутарафаро дар оила миёни хушдоману келин ҳатмӣ мешуморад. “Ман 25 сол боз ҳамроҳи хусуру хушдоман зиндагӣ мекунам, - мегӯяд ӯ. – Вале боре ҳам нашудааст, ки миёни мо нофаҳмӣ ва ё баҳсу муноқишае рух дода бошад. Хушдомани ман, гарчанде таҳсилдидаву маълумотнок набошад ҳам, зани хеле меҳрубону самимӣ ва хушмуомила аст. Агар шахс муомилаи хуб ва дили соф дошта бошад, кас ҳатто аз эроду танқидҳояш намеранҷад, балки панд мегирад. Аз куҷое шунида будам, ки “салом”-ро метавон тавре гуфт, ки хотири шунаванда малол гардад, вале калимаи “нобакор”-ро тавре гуфтан мумкин аст, ки дар лаби шунаванда табассум пайдо шавад.”
Яке аз омилҳои асосие, ки боиси шиддат ёфтани ин зуҳурот дар миёни аҳолӣ мегардад, ин бетарафии мо, атрофиён, нисбати тақдири минбаъдаи якдигар мебошад. Масалан, вақте мебинем, ки нафаре шахси дигари нисбатан заифтару нотавонро зери мушту лагад мегирад ва ё таҳдид мекунад, аксар одамон “ба ман чӣ дахл дорад?”, - гӯён худро канор мегиранд. Бетафовутии мардум нисбат ба баҳсу муноқишаҳои оилавӣ оқибатҳои ногуворро ба бор оварда метавонад. Баъзеҳо дахолат накарданро ба муноқишаҳои оилавӣ, масалан ҷанҷоли зану шавҳар, дуруст ҳисобида, аз рӯи мақоли “Ба ҷанҷоли зану шавҳар остонаи хона хандидааст”, амал мекунанд. Онҳо бар он ақидаанд, ки дахолат кардан ба муносибатҳои оилавӣ аслан ҷоиз нест. Чун зану шавҳар метавонанд баъди муддати муайяне ба ифоқа биёянд, вале дахолати нафари сеюм метавонад эътимоди ҳамсаронро нисбати якдигар кам намояд.
Сокини ноҳияи Рӯдакӣ Садбарг Саломова мегӯяд, боре шоҳиди ҷанҷолу муноқишаи шадиди зану шавҳаре, ки дар ҳамсоягиаш мезистанд, гардиду хост занро аз чанги марди бахашмомада раҳонад. “Вақте ман худро ба миёни онҳо андохтам, аз сару рӯи варамидаи зан хун мешориду дасташ шикаста буд, - нақл мекунад Садбарг. - Ман омӯзгорам ва медонам, ки ҳамсояи хонашинам аз ҳуқуқҳояш бехабар аст. Ман ба ӯ тавсия додам, ки ба мақомоти ҳифзи ҳуқуқи ноҳия муроҷиат намуда, талаб кунад, ки шавҳарашро мувофиқи қонун ҷазо диҳанд. Баъди якчанд рӯз ҳамсояамро дида, аҳвол пурсидам. Ӯ, ки ҳанӯз дасташ докапечу зери чашмаш кабуд буд, норозиёна изҳор дошт, ки ман набояд ба зиндагии оилавии онҳо дахолат намоям. Чун онҳо аллакай бо ҳам оштӣ шудаанд ва ҳаққи шавҳар болои зан хеле зиёд аст. Ҳамсоязанашро мезанад, мекушад, ба ин ҳақ дорад, гуфта бо қаҳр рӯй гардонида рафту то ҳол бо ман ногап аст.”
Хушунат на танҳо дар латукӯб ва озори ҷисмонӣ зоҳир мегардад. Ба касе фишори равонӣ овардан, мушкилоти иқтисодӣ эҷод кардан, монеи таҳсил ва кор кардани духтарон шудани волидону шавҳарон низ аз навъҳои дигари хушунати хонаводагӣ маҳсуб меёбанд.
Эҳсосот ва асабоният, худ-ро идора карда натавонистан, таънаву маломат, худбиниву худхоҳии ашхоси алоҳида дар оилаҳо аксар боиси муноқишаву нофаҳмӣ, ранҷу озори якдигар, беморӣ ва ҳатто марги одамон шуда метавонанд.
Равоншинос Маҳмуд Кабирӣ эҳсосро омили асосии нофаҳмиву муноқишаҳо мешуморад. “Омили асосии хушунатҳои оилавӣ эҳсосӣ будани аъзои он ҳастанд. Чун масъалаҳои зиндагиро на бо маслиҳату якдигарфаҳмӣ, балки бо якравию гапгузаронӣ ва беэҳтиромӣ нисбат ба нуқтаи назари якдигар баррасӣ мекунанд. Қурбонии хушунатҳои оилавӣ асосан занҳо мешаванд, ки ҷисман заифтаранд, – мегӯяд ӯ. – Танҳо дар ҳолати баланд бардоштани маърифатнокии аҳолӣ мо метавонем, ин зуҳуроти номатлубро дар ҷомеа коҳиш диҳем.”
Албатта, сатҳи пасти маърифатнокии занон аст, ки онҳо натанҳо аз ҳуқуқҳои хеш ҳимоят карда наметавонанд, балки барои ҳар чӣ бештар гардидани хушунату зӯроварӣ болои онҳо мусоидат менамоянд. Ин бошад, марди хушунаткорро ба “қаҳрамон” табдил дода, поймол кардани ҳуқуқи дигаронро барояш мояи ифтихор қарор медиҳад. Чунин ашхос таъбири содалавҳонаи кадом як муштзӯри “қаҳрамон”-ро ки мегӯяд: “Занро зан, намурад бо табар зан”, шиори хеш намуда, мудом “қаҳрамониҳо” нишон медиҳанду инро амри табиӣ ва меъёри зиндагӣ меҳисобанд.
Хушунату зӯроварӣ дар ҳеҷ замоне меъёр набуду нест, балки он ҷиноят аст, ки тибқи қонун барои содир намуданаш ҷазо пешбинӣ шудааст. Яке аз ҳадафҳои асосии фаъолияти Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати ҷумҳурӣ низ маҳз дастгирию пуштибонии чунин нафароне мебошад, ки зери фишори ҷисмонию равонии аъзои хонаводаи худ ва ё шахси дигаре қарор гирифтаанд.
Илова бар ин, имрӯз дар манотиқи мухталифи ҷумҳурӣ бо мақсади дастгирии занону духтарон, ҳимояи ҳуқуқу манфиатҳои онҳо марказу созмонҳои ҷамъиятӣ кору фаъолият мекунанд, ки шаҳрвандон ҳангоми дучори хушунату зӯроварӣ шудан метавонанд ба онҳо муроҷиат намуда, худ ва атрофиёнашонро аз зарари ҷисмонию равонӣ наҷот диҳанд. Масалан, дар муроҷиатномаи маркази буҳронии “Боварӣ ба фардо”, ки аз соли 2004 инҷониб дар шаҳри Душанбе фаъолият менамояд, чунин омадааст: “Зӯроварӣ дар оила ин таҳдид ба ҳаёти шумо ва ба ҳаёти фарзандони шумо мебошад. Машварати психологӣ, ҳуқуқӣ ин на он кӯмакест, ки барои он танҳо дар ҳолати ғайриодӣ ва ё буҳронӣ муроҷиат кардан лозим аст, инчунин дар ҳалли муаммоҳои одии оилавӣ ва муошират низ ба мо муроҷиат намудан зарур мебошад. Агар Шумо дар ҳолати вазнини зиндагӣ қарор дошта бошед, пас ба Маркази буҳронии “Боварӣ ба фардо” тариқи телефони боварии 227-97-66 муроҷиат намоед.” Ҳамчунин, марказу ташкилотҳои ҷамъиятӣ, аз қабили “Ҳамроз”, Дилафрӯз”, “Ғамхорӣ” ва “Маҳбуба” дар минтақаҳои мухталифи ҷумҳурӣ амал намуда, ба ҷабрдидагони зӯроварии оилавӣ кӯмакҳои ҳуқуқию равонӣ мерасонанд.
Эзоҳи худро нависед