Ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, дар таъриху сарнавишти миллати тоҷик бо ҳарфҳои заррин бо унвони Рӯзи Ваҳдат сабт гардидааст. Чунонки Асосгузри сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намудааст: “Истиқлолият ба мо басо осон ва сабук насиб шуд, шояд барои ҳамин бошад, ки мо ба қадри ин ҳадяи тақдир нарасидем ва Тоҷикистон бо ҷанги хонумонсӯзи ҳамватанӣ кашида шуд”.

Бинобар сабаби сиёсати нодурусту ноуҳдабароёнаи роҳбарияти ҳамонвақта, вусъат гирифтани маҳалгароӣ, ташаккули нодурусти афкори умум, дахолат кардани қувваҳои беруна ба корҳои дохилии Тоҷикистон, тарҳрезии нақшаҳои ғаразомез ҷумҳуриро ба вартаи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ оварда расонд.

Дар Тоҷикистон доман густурдани фоҷиаи миллӣ гӯё барои аз байн бурдани ин миллати қадимтарин ва соҳибфарҳанги Осиёи Марказии ориёинажод тарҳрезӣ шуда буд. Он давр Тоҷикистон ба тифли навзоде шабоҳат дошт, ки дар чорсӯи обу оташ ва тӯфони ҳаводиси яъсу навмедиҳо афтода намедонист аз кӣ ва аз кадом самт роҳи наҷот ҷӯяд? Ана, дар ҳамин гуна вазъияте, ки Тоҷикистон дар вартаи ҳалокат буд, моҳи ноябри соли 1992 вакилони мардумӣ дар қасри Арбоби шаҳри бостонии Хуҷанд ҷамъ омада тақдири минбаъдаи Тоҷикистони азизро воқеъбинона ҳаллу фасл намуданд.

Вакилон Эмомалӣ Раҳмонро ба ҳайси сарвари давлати Тоҷикистон, яъне раиси Шӯрои Олӣ интихоб намуданд ва аввалин сухане, ки ӯ ироа намуд, чунин буд: “Ман барои шумо сулҳ меорам.” Дарки манфиатҳои миллӣ роҳбари нави давлатро ба интихоби тарзу усули корҳои ғайримуқаррарӣ ва ҷасурона водор намуд. Мебоист аввалан, бояд дар саросари кишвар оташбас эълон, аз муқовимати мусаллаҳона даст кашида, гуфтушуниди натиҷабахш оғоз мегардид. Дуюм, гурезагон ва муҳоҷирони иҷборӣ ба ватан ва ҷойи зисти доимиашон баргардонида мешуданд. Сеюм, бояд механизми татбиқи ин ҳадафҳо дарёфт, заминаҳои ҳуқуқӣ ва сиёсии он фароҳам мегардид. Иҷрои ҳамаи ин корҳо содаву осон набуданд.

Роҳбари давлат роҳҳои ҳалли ҳар чи зудтари ин қазияҳоро ҷустуҷӯ мекард. Барои мулоқот бо роҳбарони иттиҳоди мухолифи тоҷик аз ҳама гуна имкониятҳо истифода мебурд. Ба хотири расидан ба сулҳу оштӣ аз ҳар гуна таҳдиду хатарҳо сарфи назар менамуд. Намунаи олии ин ҷасоратро ҳангоми сафари ӯ барои гуфтугузор бо мухолифин ба деҳаи Хусдеҳи Афғонистон, соли 1996 ба хубӣ дида метавонем.

Сулҳ барои Тоҷикистони соҳибистиқлол хеле гарон ва бо роҳи мушкилу тӯлонӣ ба даст омад. “Ваҳдати миллӣ, — зикр менамояд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, - бояд аз ҳама гуна ихтилофи назар, гуногунандешии сиёсӣ, манфиатҳои ҳизбӣ, гурӯҳӣ ва ғайра болотар ва дахлнопазир бошад, аҳли ҷомеаро муттаҳид, якдил, эҳтиром ва якпорча созад”.

Мо рӯзҳои сахт ва воқеаҳои фалокатборро аз сар гузаронидем ва маҳз сабру таҳаммул ва шукру сипос, ки аз хиради азалии миллати куҳанбунёди мо бар меояд, бо шарофати сулҳу ваҳдат ба ин рӯзҳои неку саодатбор расидем.

Таҷрибаи сулҳи миёни тоҷикон яке аз бузургтарин ва нодиртарин сабақҳои мактаби сулҳофарӣ ва сиёсатмадори гардид, ки меъмори он Сарвари давлати тоҷикон Эмомалӣ Раҳмон буд.

Таҷрибаи сулҳофарини тоҷикон вирди забони ҷомеаи байналмилалӣ гашт. Ба қавли собиқ дабири кулли СММ Кофи Анан “Тоҷикистониён намунаи беназири таҷрибаи сулҳофариро барои мамлакатҳои дигар ба армуғон оварданд”.

Маҳз бо шарофати сулҳу субот ва Ваҳдати миллӣ Тоҷикистон узви комилҳуқуқи созмонҳои бонуфузи байнаймилалӣ гардида, дар ҷомеаи ҷаҳонӣ ҷойгоҳи муносиби худро дарёфт намуд. Бо барқарор гаштани Ваҳдати миллӣ дар кишвар раванди бозсозии иқтисодӣ, рушду инкишофи иҷтимоиёт, ташаккули раванди демократикунонии ҷомеаи шаҳрвандӣ, гуногунандешӣ, таҳаммулпазирӣ, озодии сухан ва ташаккули тафаккури миллӣ равнақу ривоҷи бештар пайдо намуд.

Шодибек СОБИРӢ, номзади илми таърих, устоди ДДЗТ ба номи Сотим Улуғзода