- Дар кӯҳистони Зарафшон 60 кӯл ҷо гирифтааст, ки ҳар кадом дар алоҳидагӣ беш аз як гектар масоҳатро ташкил медиҳанд. Аз ин шумора 12 кӯл дар ҳавзаи Искандардарё воқеъ буда, миёни онҳо Искандаркӯл шӯҳрати ҷаҳонӣ касб кардааст.

Таҳқиқи илмии Искандаркӯл аз соли 1841 оғоз ёфта, то ҳол давом дорад. Искандаркӯл дар байни кӯҳсори Фон, аз сатҳи баҳр дар баландии 2195 м воқеъ буда, 3,4 км2 масоҳат, 71,7 м умқ, 172 миллион м3 захираи об ва 741 км2 ҳавзаи обғундор дорад. Искандаркӯл дар маъхазҳои таърихию географӣ бо номи Айн, Маҷмаъ, Дарёжа, Ҷай ва Таран ёд шудааст, вале дар асрҳои қадим ва ми­ёна бо номи Искандаркӯл дучор наме­шавад. Кӯл бо ҳамин ном пас аз саёҳати аввалини муҳандисону муҳаққиқони рус (1841) пайдо шуд. Искандаркӯл обашро аз дарёҳои Саратоғ, Ҳазормеш, Сарема, Панҷчашма ва аз чандин чашмаҳо меги­рад. Ҳамаи рӯдҳои номбурда ғизогирии пиряхию барфӣ доранд. Дар зимистон сатҳи кӯл аксаран ях мебандад. Дар тар­киби оби кӯл биокарбонатҳо, оксиди кал­сий, силисий, хлор, сулфатҳо, фосфатҳо, намакҳои сурмаю симоб ва ғайра мавҷуд мебошанд,- вақте ин тавсифро доир ба Искандаркӯл дар Олимпиадаи 1-уми саҳрогии геологони ҷавон дар Русия ме­кардам, ҳайати ҳакамон бо диққати том маро гӯш мекарданду байни ҳам мегуф­танд: “Дар Тоҷикистон чунин ҷойҳо ҳаст магар?”, - мегӯяд Восеъ Фатҳуллоев, иш­тирокчии Олимпиадаи 11-уми саҳрогии геологони ҷавон.

Восеъ Фатҳуллоев хонандаи синфи 9-и Гимназия-парваришгоҳи ба номи Бобоҷон Ғафурови ноҳияи Рӯдакӣ мебо­шад. Ӯ ҳамроҳ бо Маҳина Фарҳодзода, хонандаи мактаби миёна аз шаҳри Қайроқуми вилояти Суғд, баъди ғолиб омаданашон дар Олимпиадаи 11-уми саҳрогии геологони ҷавон дар осоишгоҳи “Явроз”-и дараи Ромит ба Русия сафар намуданд. Ба гуфтаи Восеъ дар озмуни мазкур 35 даста аз ҳисоби вилоятҳои Русия ва ИДМ иштирок намуданд. Мусобиқаи мазкур аз шартҳои геологӣ иборат буд. Гурӯҳе, ки Восеъ дар он шо­мил буд, аз намуди шарти гедроологӣ миёни ҳам сабқат намуданд. Дар ин шарт аъзоёни гурӯҳ суръат ва чуқурии обҳоро чен намуданд. Дар қисмати ниҳоӣ, ки шарти ососии озмун ба ҳисоб мерафт, ин “Тавсифи ёдгории таърихии геологӣ” (описания геологическая памятника) буд, ки дар он Восеъ доир ба Искандаркӯл ба аъзои ҳакамон ва иштирокчиёни озмун маълумот дод. Чуноне Восеъ мегӯяд, “Ҳангоме ки дар бораи Искандаркӯл маъ­лумот медодам, ҳозирин бо диққат маро гӯш мекарданд. Зоҳиран маълум буд, ки онҳо интизор надоштанд, ки ман дар ин шарти озмун муваффақ мешавам. Баъ­ди ба охир расондани мавзӯям аъзои ҳакамон ба ман саволҳо доданду аз ман хоҳиш намуданд, ки доир ба мавзеи маз­кур ба онҳо ягон маълумотнома диҳам. Ман бошам, ба онҳо як китоб, ки дар бораи Искандаркӯл маълумот медод, туҳфа кардам. Аз ин онҳо бениҳоят шод гаштанд”.

Аъзои ҳакамон дар фарҷоми озмун дар миёни ҳамаи иштирокчиён ба Восеъ ҷои сеюм ва ба дастаи Тоҷикистон ҷои шашумро сазовор донистанд.

Восеъ барои иштирок ва ҷои са­зовор гирифтанаш дар озмуни мазкур саҳми устодонаш Ҳадиса Худойназаро­ва ва Дилфуза Юнусова муҳим арзёбӣ мекунад. Восеъ ният дорад, ки барои аз худ намудани донишҳои иловагӣ дар оянда ҳарчи бештар талош намуда, дар озмунҳои сатҳи байналмилалӣ ди­гар мавзеъҳои Тоҷикистони азизро ба ҷаҳониён муаррифӣ намояд. Инчунин, ӯ мехоҳад, ки дар риштаи илмҳои геологӣ таҳсилашро давом дода, дар оянда му­тахассиси варзидаи геология шавад: “Ҳамаи мо медонем, ки 93 фоизи кишва­ри моро кӯҳҳо ташкил медиҳанд. Албат­та, ин кӯҳҳо аз боигариҳои зеризаминӣ орӣ нестанд. Ман мехоҳам, ки бо аз худ кардани донишҳои лозима дар коркарди канданиҳои фоиданок дар ҳудуди кишва­рамон хизмат намоям”.

ХУРШЕД МАВЛОНОВ, “ҶТ”