ҶАҲОН
Ҷумъа 19 Апрел 2024 09:15
Муносибатҳои дипломатии Туркия ва Русияро кӣ барқарор кард?
Ҳафтаи гузашта президентҳои Туркия ва Русия – Раҷаб Тайиб Эрдуғон ва Владимир Путин - бо ҳам дар Маскав мулоқот карданд. Баъд аз сардиҳои ҳаштмоҳа миёни ду кишвар ин аввалин сафари Эрдуғон ба Русия буд. Гуфта мешавад дар ин дидор президентҳои ду кишвар дар бисёре аз масъалаҳои ба миён гузошта ба натиҷа расиданд. Эрдуғон кӯшиш мекард, ки худро бештар самимӣ нишон диҳад. Путинро “бародарам Владимир” гуфта худро хеле наздик нишон дода бошад ҳам, вале Президенти Русия кӯшиш мекард масофаро риоят кунад. Яъне нисбатан ҷиддитар буд.
Туркия ва Русия лоиҳаҳои муштарки иқтисодии зиёд доранд, ки дар пайи зада афтондани ҳавопаймои СУ-24-и русҳо аз ҷониби нерӯҳои ҳарбии Туркия сахт зарар диданд. Яке аз ҳадафҳои мулоқоти ду президент дуруст кардани ҳамон рахнаи ба миён омада буд. Вале ҳарчанд ин мулоқот ҷиҳати барқарор кардани робитаҳои дипломатии ду кишвар сурат гирифта бошад ҳам, барои Туркия, хусусан дар ҳамин шабу рӯзи ҳассос хеле муҳим буд. Барои он ки шеваи пешгирӣ аз “табаддулот”-и 15 июл ва муносибати Эрдуғон ба шаҳрвандони кишвараш баъд аз он ҳодиса ИА ва ИМА-ро хуш наёмад. Аврупо, ки худро ҳомии ҳуқуқи инсон мехонад, ба помол шудани ҳуқуқи беш аз 80 ҳазор нафар дар Туркия нигарон шуд. ИМА – ҳомии демократия дар ҷаҳон аз шикаста фурӯ рехтани пояҳои демократия дар Туркия сахт шикоят кард. Эрдуғон ҳам ба онҳо нишон дод, ки “шумо маро дар масъалаи “табаддулот”-и кишварам дастгирӣ накардед, ман алорағми шумо бо Путин ошноӣ мекунам”. Коршиносон ҳам ба Русия, балки Осиёи Миёна майл кардани Эрдуғонро чунин шарҳ доданд: Эрдуғон барои он аз оғӯши Аврупо гурехтан мехоҳад, ки дар ин ҷо аз вай ба ҳуқуқи инсон риоят карданашро талаб мекунанд, ба арзишҳои демократӣ эҳтиром гузоштанашро мехоҳанд.
Русия ҳам аз ин дидор манфиатдор буд. Путин ба муттафиқи интриганте зарурат дошт, то нишон диҳад, ки таҳрими барояш ҷорикардаи Ғарб кишварашро нашикаст ва ӯ ҳоло ҳам устувор аст.
Вале муносибати хеле сардгаштаи Туркия ва Русияро магар Путин ва Эрдуғон барқарор карданд? Оё танҳо “извините” гуфтани Эрдуғон барои хатои сиёсиаш ба ин мусоидат кард? Ё чаро Русия, ки аз “пушташ корд хурда буд” нисбат ба Эрдуғон ва ҳукумати ӯ нарм шуд?
Албатта, барои ҷавоб ёфтан ба ин саволҳо ҳам сайри таърихӣ мебояд, то Туркияи ҳадди ақал панҷоҳ соли охирро нағз шиносем, ҳам лозим аст, ки стратегияи ояндаи Русияро дуруст дарк кунем.
Сайри таърихӣ ба Туркия ба он маъно, ки давоми ҳадди ақал 50 сол дар Туркия ниҳоди махфие бо номи “Эргенекон” амал мекунад, ки қудратмандтар аз ҳукумат арзёбӣ мешавад. Ҳадафи фаъолияташ ноором нигоҳ доштани ҷомеа ва хаос ба миён овардан будааст. Баъд аз пажуҳишу омӯзиши зиёд аз соли 2007 алайҳи ин ниҳод ва аъзояш парвандаи ҷиноятӣ мекушоянд. Соли 2012 парванда натиҷагирӣ шуда, 86 нафар бо ҷурми ташкил ва идораи гурӯҳи террористии мусаллаҳ, кӯшиши аз байн бурдани Ҳукумати Туркия ва дигар фаъолиятҳои ҷиноятӣ маҳкум мегарданд. Аз ҷумла нисбати 11 нафар, ки миёнашон собиқ генерали артиш Велӣ Кючук, роҳбари собиқи «Ҳизби коргар» Доғу Перинчек, собиқ сарфармондеҳ Илкер Башбуғ низ буданд, ба ҳабси абад маҳкум мегарданд. Доғу Перинчек зимни интиқолаш ба маҳбас ба хабарнигорон эълон медорад, ки «Муътақид бошед, кори инҳо як сол ҳам давом надода, бо хок яксон мешаванд. Мо ҳукуматро аз нав месозем». Манзури Перинчек аз «бо хок яксон мешаванд» гуфтан Эрдуғон ва ҳизби ӯ буд.
Дар ҳақиқат соли 2014 ҳамаи аъзои “Эргенекон” аз маҳбас озод мешавад. Доғу Перинчек марти соли 2014 дар як барномаи телевизионӣ мегӯяд, низом дар Туркия тамоман дигар мешавад. Кишвар табаддулот аз сар мегузаронад. Бо эҳтимоли зиёд табаддулоти “пешгӯӣ” кардаи ӯ ҳамоне буд, ки 15 июл дар Туркия гузашт...
Зимнан, бояд гуфт, ки 14 июл, як рӯз қабл аз ошӯби номуваффақ дар Туркия Александр Дугин, мушовири Владимир Путин оид ба сиёсати хориҷӣ дар шаҳри Анқара дар нишасти матбуотӣ бахшида ба барқарорсозии муносибатҳои Русия ва Туркия ширкат дошт. Ҳаммаҳфили Дугин дар нишаст ҳамон Доғу Перинчек буд, ки ҳоло роҳбари “Ҳизби Ватан” дар Туркия аст.
Дугин дар он маҳфил чанд нуктаеро зикр кард, ки сиёсати минбаъдаи ду кишвар метавонад бар асоси онҳо шакл гирад: «Туркия на ба Иттиҳоди Аврупо, балки бояд ба Иттиҳоди Авруосиё шомил шавад. Зеро бо вуҷуди талошҳои амрикоиҳо Британия Кабир аз ИА хориҷ шуд. НАТО дигар ба талаботи муосир ҷавобгӯ нест. Минбаъд қувват дар дасти аъзои СҲШ ва БРИКС хоҳад буд. Ҳоло касе кафолат дода наметавонад, ки дар Туркия баъд аз як соат ва ё рӯзҳои баъдӣ чӣ ҳодисае рух медиҳад. Амрико дӯсти Туркия буда наметавонад...».
Перинчек ва Дугин ду нафареанд, ки бо ҳам робитаи наздик доранд ва бо эҳтимоли зиёд ҳамкориҳои ояндаи стратегии Туркия ва Русияро муайян мекунанд. Ва бо эҳтимоли зиёд дар муносибатҳои ояндаи ду кишвар Эрдуғон ҳузур пайдо накунад. Чунки ӯ эътиборашро дар миқёси байналмилалӣ босуръат аз даст дода истодааст.
Чунончи рӯзи гузашта хабаргузории давлатии Олмон “ARD” матлабе нашр кард, ки дар он гуфта мешуд, Эрдуғон гурӯҳҳои террористиро дар Ховари Миёна дастгирӣ кардааст. Ин иддаоро ҳизби чапгарои Олмон пеш оварда, ҳамзамон ҳукумати Ангела Меркелро бо он танқид мекард, ки ин амали Эрдуғонро нодида гирифтаанд. Мухолифони Меркел таъкид карданд, ки Олмон баъд аз ин набояд ба “ҷиноятҳои” Эрдуғон чашм пушад.
Вазири хориҷаи Австралия Себастиян Курз дар мулоқот бо хабаргузории “Focus Online” зикр кард, “Иттиҳоди Аврупо дар масъалаи паноҳандагон дигар ба Туркия ниёзманд нест”. Масъалаи паноҳандагонро Эрдуғон ҳамчун як картаи эҳтимолӣ дар даст нигоҳ дошта ба манфиати худ алайҳи кишварҳои ИА истифода бурдан мехост, вале аз гузоришҳои вақтҳои охир нашршуда маълум мешавад, ки аврупоиҳо ин масъаларо бидуни Туркия ҳам ҳал карда метавонанд.
Маҷаллаи “Foreign Policy” навиштааст, ки “гурӯҳҳои радикалиро дастгирӣ кардани “Ҳизби адолат ва рушд”, ки дар Туркия ҳукуматро дар даст дорад, ба Кумитаи амнияти СММ кашида шуд. ҲАР чанд сол боз “Алқоида” ва шабакаҳои террористии ба он монандро дастгирӣ мекунд...” Витали Чуркин, намояндаи доимии Русия дар Кумитаи амнияти СММ ҳафтаи гузашта масъалаи бо аслиҳа таъмин гардидани гурӯҳҳои террористии мустақар дар Сурия аз ҷониби Ҳукумати Туркияро ба барномаи маҷлиси Кумита гузоштааст.
Иддаои кӯмак расондани ҳукумати Эрдуғон ба гурӯҳҳои террористии Ховари Миёна алалхусус ДИИШ қаблан ҳам буд, вале чандон ҷиддӣ гирифта намешуд. Шояд барои он ки рафтори Эрдуғон хилофи манофеи шариконаш набуд. Ҳоло ба назар мерасад, ки ҳар кишваре вобаста ба ин амали Ҳукумати Туркия дар даст ҳуҷҷату далел дорад ба рӯи об мебарорад, ки ин эҳтимоли наздиктар рафтани Эрдуғонро ба ҷониби суди байналмилалӣ қувват мебахшад
Ҳафтаи гузашта президентҳои Туркия ва Русия – Раҷаб Тайиб Эрдуғон ва Владимир Путин - бо ҳам дар Маскав мулоқот карданд. Баъд аз сардиҳои ҳаштмоҳа миёни ду кишвар ин аввалин сафари Эрдуғон ба Русия буд. Гуфта мешавад дар ин дидор президентҳои ду кишвар дар бисёре аз масъалаҳои ба миён гузошта ба натиҷа расиданд. Эрдуғон кӯшиш мекард, ки худро бештар самимӣ нишон диҳад. Путинро “бародарам Владимир” гуфта худро хеле наздик нишон дода бошад ҳам, вале Президенти Русия кӯшиш мекард масофаро риоят кунад. Яъне нисбатан ҷиддитар буд.
Туркия ва Русия лоиҳаҳои муштарки иқтисодии зиёд доранд, ки дар пайи зада афтондани ҳавопаймои СУ-24-и русҳо аз ҷониби нерӯҳои ҳарбии Туркия сахт зарар диданд. Яке аз ҳадафҳои мулоқоти ду президент дуруст кардани ҳамон рахнаи ба миён омада буд. Вале ҳарчанд ин мулоқот ҷиҳати барқарор кардани робитаҳои дипломатии ду кишвар сурат гирифта бошад ҳам, барои Туркия, хусусан дар ҳамин шабу рӯзи ҳассос хеле муҳим буд. Барои он ки шеваи пешгирӣ аз “табаддулот”-и 15 июл ва муносибати Эрдуғон ба шаҳрвандони кишвараш баъд аз он ҳодиса ИА ва ИМА-ро хуш наёмад. Аврупо, ки худро ҳомии ҳуқуқи инсон мехонад, ба помол шудани ҳуқуқи беш аз 80 ҳазор нафар дар Туркия нигарон шуд. ИМА – ҳомии демократия дар ҷаҳон аз шикаста фурӯ рехтани пояҳои демократия дар Туркия сахт шикоят кард. Эрдуғон ҳам ба онҳо нишон дод, ки “шумо маро дар масъалаи “табаддулот”-и кишварам дастгирӣ накардед, ман алорағми шумо бо Путин ошноӣ мекунам”. Коршиносон ҳам ба Русия, балки Осиёи Миёна майл кардани Эрдуғонро чунин шарҳ доданд: Эрдуғон барои он аз оғӯши Аврупо гурехтан мехоҳад, ки дар ин ҷо аз вай ба ҳуқуқи инсон риоят карданашро талаб мекунанд, ба арзишҳои демократӣ эҳтиром гузоштанашро мехоҳанд.
Русия ҳам аз ин дидор манфиатдор буд. Путин ба муттафиқи интриганте зарурат дошт, то нишон диҳад, ки таҳрими барояш ҷорикардаи Ғарб кишварашро нашикаст ва ӯ ҳоло ҳам устувор аст.
Вале муносибати хеле сардгаштаи Туркия ва Русияро магар Путин ва Эрдуғон барқарор карданд? Оё танҳо “извините” гуфтани Эрдуғон барои хатои сиёсиаш ба ин мусоидат кард? Ё чаро Русия, ки аз “пушташ корд хурда буд” нисбат ба Эрдуғон ва ҳукумати ӯ нарм шуд?
Албатта, барои ҷавоб ёфтан ба ин саволҳо ҳам сайри таърихӣ мебояд, то Туркияи ҳадди ақал панҷоҳ соли охирро нағз шиносем, ҳам лозим аст, ки стратегияи ояндаи Русияро дуруст дарк кунем.
Сайри таърихӣ ба Туркия ба он маъно, ки давоми ҳадди ақал 50 сол дар Туркия ниҳоди махфие бо номи “Эргенекон” амал мекунад, ки қудратмандтар аз ҳукумат арзёбӣ мешавад. Ҳадафи фаъолияташ ноором нигоҳ доштани ҷомеа ва хаос ба миён овардан будааст. Баъд аз пажуҳишу омӯзиши зиёд аз соли 2007 алайҳи ин ниҳод ва аъзояш парвандаи ҷиноятӣ мекушоянд. Соли 2012 парванда натиҷагирӣ шуда, 86 нафар бо ҷурми ташкил ва идораи гурӯҳи террористии мусаллаҳ, кӯшиши аз байн бурдани Ҳукумати Туркия ва дигар фаъолиятҳои ҷиноятӣ маҳкум мегарданд. Аз ҷумла нисбати 11 нафар, ки миёнашон собиқ генерали артиш Велӣ Кючук, роҳбари собиқи «Ҳизби коргар» Доғу Перинчек, собиқ сарфармондеҳ Илкер Башбуғ низ буданд, ба ҳабси абад маҳкум мегарданд. Доғу Перинчек зимни интиқолаш ба маҳбас ба хабарнигорон эълон медорад, ки «Муътақид бошед, кори инҳо як сол ҳам давом надода, бо хок яксон мешаванд. Мо ҳукуматро аз нав месозем». Манзури Перинчек аз «бо хок яксон мешаванд» гуфтан Эрдуғон ва ҳизби ӯ буд.
Дар ҳақиқат соли 2014 ҳамаи аъзои “Эргенекон” аз маҳбас озод мешавад. Доғу Перинчек марти соли 2014 дар як барномаи телевизионӣ мегӯяд, низом дар Туркия тамоман дигар мешавад. Кишвар табаддулот аз сар мегузаронад. Бо эҳтимоли зиёд табаддулоти “пешгӯӣ” кардаи ӯ ҳамоне буд, ки 15 июл дар Туркия гузашт...
Зимнан, бояд гуфт, ки 14 июл, як рӯз қабл аз ошӯби номуваффақ дар Туркия Александр Дугин, мушовири Владимир Путин оид ба сиёсати хориҷӣ дар шаҳри Анқара дар нишасти матбуотӣ бахшида ба барқарорсозии муносибатҳои Русия ва Туркия ширкат дошт. Ҳаммаҳфили Дугин дар нишаст ҳамон Доғу Перинчек буд, ки ҳоло роҳбари “Ҳизби Ватан” дар Туркия аст.
Дугин дар он маҳфил чанд нуктаеро зикр кард, ки сиёсати минбаъдаи ду кишвар метавонад бар асоси онҳо шакл гирад: «Туркия на ба Иттиҳоди Аврупо, балки бояд ба Иттиҳоди Авруосиё шомил шавад. Зеро бо вуҷуди талошҳои амрикоиҳо Британия Кабир аз ИА хориҷ шуд. НАТО дигар ба талаботи муосир ҷавобгӯ нест. Минбаъд қувват дар дасти аъзои СҲШ ва БРИКС хоҳад буд. Ҳоло касе кафолат дода наметавонад, ки дар Туркия баъд аз як соат ва ё рӯзҳои баъдӣ чӣ ҳодисае рух медиҳад. Амрико дӯсти Туркия буда наметавонад...».
Перинчек ва Дугин ду нафареанд, ки бо ҳам робитаи наздик доранд ва бо эҳтимоли зиёд ҳамкориҳои ояндаи стратегии Туркия ва Русияро муайян мекунанд. Ва бо эҳтимоли зиёд дар муносибатҳои ояндаи ду кишвар Эрдуғон ҳузур пайдо накунад. Чунки ӯ эътиборашро дар миқёси байналмилалӣ босуръат аз даст дода истодааст.
Чунончи рӯзи гузашта хабаргузории давлатии Олмон “ARD” матлабе нашр кард, ки дар он гуфта мешуд, Эрдуғон гурӯҳҳои террористиро дар Ховари Миёна дастгирӣ кардааст. Ин иддаоро ҳизби чапгарои Олмон пеш оварда, ҳамзамон ҳукумати Ангела Меркелро бо он танқид мекард, ки ин амали Эрдуғонро нодида гирифтаанд. Мухолифони Меркел таъкид карданд, ки Олмон баъд аз ин набояд ба “ҷиноятҳои” Эрдуғон чашм пушад.
Вазири хориҷаи Австралия Себастиян Курз дар мулоқот бо хабаргузории “Focus Online” зикр кард, “Иттиҳоди Аврупо дар масъалаи паноҳандагон дигар ба Туркия ниёзманд нест”. Масъалаи паноҳандагонро Эрдуғон ҳамчун як картаи эҳтимолӣ дар даст нигоҳ дошта ба манфиати худ алайҳи кишварҳои ИА истифода бурдан мехост, вале аз гузоришҳои вақтҳои охир нашршуда маълум мешавад, ки аврупоиҳо ин масъаларо бидуни Туркия ҳам ҳал карда метавонанд.
Маҷаллаи “Foreign Policy” навиштааст, ки “гурӯҳҳои радикалиро дастгирӣ кардани “Ҳизби адолат ва рушд”, ки дар Туркия ҳукуматро дар даст дорад, ба Кумитаи амнияти СММ кашида шуд. ҲАР чанд сол боз “Алқоида” ва шабакаҳои террористии ба он монандро дастгирӣ мекунд...” Витали Чуркин, намояндаи доимии Русия дар Кумитаи амнияти СММ ҳафтаи гузашта масъалаи бо аслиҳа таъмин гардидани гурӯҳҳои террористии мустақар дар Сурия аз ҷониби Ҳукумати Туркияро ба барномаи маҷлиси Кумита гузоштааст.
Иддаои кӯмак расондани ҳукумати Эрдуғон ба гурӯҳҳои террористии Ховари Миёна алалхусус ДИИШ қаблан ҳам буд, вале чандон ҷиддӣ гирифта намешуд. Шояд барои он ки рафтори Эрдуғон хилофи манофеи шариконаш набуд. Ҳоло ба назар мерасад, ки ҳар кишваре вобаста ба ин амали Ҳукумати Туркия дар даст ҳуҷҷату далел дорад ба рӯи об мебарорад, ки ин эҳтимоли наздиктар рафтани Эрдуғонро ба ҷониби суди байналмилалӣ қувват мебахшад
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед