Ё омили иқтисодӣ дар нооромиҳои Қундуз

Мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки бо ташаннуҷи авзоъ дар ҷаҳон вазъ дар Афғонистон низ ранги дигар мегирад. Хатар сар боло мекунад ва ба сарҳади кишварҳои Осиёи Марказӣ наздик буданашро гӯшрас менамояд. Ин фикр соли гузашта исботи худро бо он ёфт, ки баробари мавриди ҳамлаи нерӯҳои ҳарбии Русия қарор гирифтани мавзеъҳои ДИИШ дар Ховари Миёна “Толибон” музофоти Қундузро дар Афғонистон таҳти идора гирифтанд. Русия эълон кард, ки мавзеъҳои ДИИШ-ро “мезанад”, ШМА эътироз кард, дар қаламраве, ки Русия ҳамлаи ҳавоӣ анҷом доданист, ғайр аз гурӯҳҳои радикалӣ ва террористии ДИИШ боз мухолифини нарме ҳам ҳастанд. Русия алорағми ШМА ҳамлаи ҳавоӣ анҷом дод... ва баъд аз чанд рӯз, ки “Толибон” вилояти Қундузи Афғонистонро гирифтанд, андешаи таҳлилгарон ин шуд: “ШМА ба Русия гуфтан мехоҳад, ки мо метавонем дар ҷои дигар ба шумо мушкил эҷод кунем!”
Вале коршиносони мар¬кази таҳлилии байналмила¬лии “Валдай” мегӯянд, вазъ дар навоҳии Афғонистон, ки бо кишварҳои Осиёи Марказӣ ҳамсарҳад аст, аз соли 2009 пайваста ноо¬ром будааст. Алалхусус дар қисмати шимолӣ-шарқии Афғонистон, наздик ба сарҳади кишвари мо тайи ду соли охир вазъият беш¬тар тезутунд шудааст. Ба¬ракси ин вазъ дар ноҳияҳои ҳамсарҳад бо Покистон ҳарчанд мураккаб ҳам бо¬шад, чандон шиддат наёф¬тааст.
Дар ҳамин ҳол Аса¬дулло Умархел, яке аз чеҳраҳои сиёсии Афғонистон, ки дар гузашта қумондони ҷангҳои саҳроӣ дар Қундуз будааст ва соли гузашта баробари аз дасти “Толибон” раҳо кардани Қундуз волии он таъин гар¬дид мегӯяд, нооромӣ дар Қундуз омили хориҷӣ ва иқтисодӣ дорад. Номбурда дар шарҳи ин ақидаи худ зимни суҳбат дар порта¬ли хабарии “Афғонистон” чунин гуфтааст: “Тайи 15 соли охир аз Покистон, аз тариқи бандарҳои Торхам ва Спинбулдак ба Афғонистон ҳазорҳо тонна масолеҳ ба¬рои сохтмон - метал, семент ворид мегашт. Давоми ин солҳо ҳазорҳо мошинҳои По¬кистон ба хоки кишвари мо ворид шуданд. Афғонистон ба яке аз харидорон ва ис¬тифодабарандагони асосии масолеҳи покистонӣ бадал гашт. Вале баробари бунёди пули мошингард миёни ви¬лояти Қундуз ва Тоҷикистон хатсайри тиҷоратӣ тағйир ёфт ва ба Афғонистон ҳазорҳо мошинҳои боркаш аз Осиёи Марказӣ ворид шуданд”.

Умархел иброз медорад, ки ин раванд ба иқтисоди кишвари ҳамсояашон бе¬таъсир намонд. Бинобар ин, онҳо ҳама корро карданд, то Қундуз ба минтақаи таҷаммӯи “Толибон” табдил ёбад.
- Ҳоло дар Қундуз, - гуф¬тааст вай, - ҷангиёни зиёде қарор доранд, ки ба доираҳои низомии Покистон тааллуқ доранд. Ҷангиёни Ҳаракати исломии Узбекистон низ ҳастанд. Илова бар ин, дар набардҳо аъзои ҳаракати тер¬рористии “Алқоида” иштирок мекунанд. Вале базаи асосии ҳамаи онҳо дар қаламрави Покистон аст. Дар Покистон ва Эрон онҳоро бо силоҳ ва маблағ таъмин мекунанд ва баъд онҳо амалҳои тахрибко¬ронаашонро дар вилояти мо анҷом медиҳанд”.

Ин ки чеҳраҳои сиёсии Афғонистон дар нооромии кишварашон дасти беруна¬ро эҳсос ва таъкид мекунанд, дар гузашта ҳам зикр шуда буд. Масалан, соли 2001, вақте Аҳмадшоҳи Масъуд аз Аврупо ба Душанбе омад, дар ҳузури журналистон ва коршиносон нишасти матбуотӣ орост. Ӯ гуфта буд, “дар ҳар кишвари Аврупо, ки мегуфтанд ҷиҳати кӯмак расондан ба шумо чӣ кор кунем?”, таъкид мекардем, ки Покистон ҷониби дарги¬ри ҷанг аст... агар мехоҳед, ки Афғонистон ором бошад, на¬гузоред, ки Покистон дахолат кунад”.

Воқеан, шимоли Афғонистон пайвандгари Оси¬ёи Марказӣ бо Осиёи Ҷанубист. Аз ин рӯ, нооромӣ дар ин нуқта ҳатман ба кишварҳои Осиёи Марказӣ ҳам дахл мекунад. Дар ҳамин ҳол моҳи августи соли ҷорӣ дар Урумчии Чин вохӯрии сардорони сито¬ди Қувваҳои мусаллаҳи чор кишвар – Афғонистон, Поки¬стон, Тоҷикистон ва Чин доир гашт. Ҷонибҳо дар рафти ин вохӯрӣ ба натиҷа расиданд, ки як эътилофи чоргонаи ҳарбӣ ба муқобили хатарҳои минтақавӣ – терроризм ва экстремизм ташкил шавад ва ҳамкории кишварҳо ҷиҳати мубориза бо хатарҳои ном¬бурда пурзӯр гардад...

Албатта, ҳар яке аз ҷонибҳо манфиатҳои ху¬дро суроғ мекунад. Барои кишвари мо, ки Роҳбари давлат аз солҳои аввали соҳибистиқлолӣ то имрӯз дар арсаи байналмилалӣ масъа¬лаи сулҳу субот ва осоиштагии Афғонистонро ба миён гузош¬таву таъкид мекунад, амнияти Афғонистон, ҳамзамон амния¬ти минтақа муҳим аст.

Худи Афғонистон ҳам беш аз ҳар кишвари дигар ман¬фиатдор аст, ки ором бошад. Вале барои Чин ва Покистон, тавре худи волии Қундуз таъ¬кид кардааст, кишвараш бо¬зори иқтисодӣ аст, ки барои аз даст надоданаш талош сурат мегирад. Яъне Поки¬стон низ ҳамчун як қудрати минтақа дар Осиёи Ҷанубӣ манфиатдор аст, ки бозори иқтисодиашро ҳифз кунад, балки Афғонистонро аз даст надиҳад. Вале дар ҳамин ҳол Чин лоиҳаҳои зиёде дорад, ки мехоҳад ба бозори ҷануби Осиё роҳ ёбад. Яке аз лоиҳаҳо, албатта, ҳамон лоиҳаи “Як роҳу як камарбанд” аст, ки Чин таъкид мекунад, аз он ба ҳар кишвари шарики лоиҳа нафъ мерасад. Таҳлилгарон ҳам гуногунии манфиатҳои ҷонибҳоро таъкид карда гуф¬таанд, ки аз эътилофи ҳарбии чоргона бештар аз ҳама Чин бардошт хоҳад кард...

Ин ҳама нишон медиҳад, ки Афғонистон ҳоло ҳам минтақаи бархурди манфиатҳо боқӣ мемонад. Агар пештар рӯирост бархур¬ди ШМА ва Русияро шоҳид мешудем ва дар паҳлуи ин талошҳои Чин чандон назар¬рас набуд, чунки лоиҳаҳои иқтисодиро гардон мекард ва ин нисбат ба ҳузури низомӣ чандон ба назар намерасид, акнун эҳсос мешавад, ки Чин ҳам фаъолмандиашро таъ¬мин карданист. Намунаи ин ҳамон эътилофи чоргона шуда метавонад, инчунин хабарҳо дар хусуси ширкати Чин дар ҳифзи сарҳади Тоҷикистону Афғонистон. Вале зарур аст, ки қудратҳо дар хусуси соҳиб шудани бозори минтақа ба ифоқа бирасанд, ки ин ба хо¬тири амнияти минтақа зарур