Баъд аз 36 сол дар Туркия дафъаи чорум табаддулоти давлатӣ сурат гирифт. Ин маротиба тақрибан 6 ҳазор низомӣ ва хизматчиёни давлатӣ дар робита ба табаддулоти нокоми давлатӣ боздошт шуда, наздик ба 300 нафар ба ҳалокат расиданд. Аммо ин табаддулот дар робита бо дигар табаддулотҳои гузашта ба куллӣ фарқ дошт. Фарқияти аввал пеш аз ҳама дар он дида шуд, ки табаддулоти мазкур чанд соат давом карду аз тарафи роҳбари кунинии Туркия Раҷаб Таййиб Эрдуғон ба зӯдӣ пахш гардид.

Бархе аз таҳлилгарон истисно намедонанд, ки натиҷаи табаддулот аз аввал маълум буд. Зеро онро табақаи миёнаи низомиёни Туркия ба миён оварданд. Он асосан бо сардории полковник Муаммер Косе ва 46 сарбоз ба вуқуъ пайваст. Инчунин дар ин табаддулот Меҳмет Оғуз, майор Эркан Агин ва подполковник Доған Уйсал кӯмак расониданд. Ба ҷуз сардори Ҳизби халқии Ҷумҳурии Туркия Кемал Қиличдароғлу дигар ҳеҷ ҳизб ва ниҳодҳои давлатӣ онҳоро дастгирӣ накарданд. Ҳатто ҳизби курдҳо (ҲКК) низ ин табаддулотро маҳкум намуд. Ҳамин буд, ки Эрдуғон миннатдории худро ба дигар аҳзоби сиёсӣ, ки ба тарафдории ӯ баромаданд, дар рӯзи аввали табаддулот иброз дошт.

Табаддулотгарон не роҳбари хуб доштанд ва не нақшаи муайян. Он пеш аз ҳама аз тарафи халқ дастгирӣ наёфт. Ҳангоме ки бо техникаву аслиҳаи ҳарбӣ вориди бузургтарин шаҳрҳои Туркия – Анқара ва Истанбул шуданд, гумон доштанд мардум, хусусан ҷавонон онҳоро дастгирӣ мекунанд. Аммо баръакси ҳол аз миёни аҳолӣ кам нафарон ба тарафдории онҳо бархостад. Дар ҳамин ҳол бо аввалин сухани Эрдуғон даҳо ҳазор нафар ба кӯчаҳо баромада, аз ӯ пуштибонӣ намуданд. Ҳатто қабл аз низомиён мардум барои шикасти табаддулотчиён кӯшиш карданд. Ҳамин тавр бо кӯмаки низомиёни ҷониби Эрдуғон табаддулотчиён боздошт шуданд.

Дар ин ҷо чунин савол ба миён меояд, ки ҳадафи табадулот чӣ буд? Оё ҳарбиён чизе талаб карданду ҳукумат хоҳиши онҳоро қабул накард? Ё чӣ низомиёнро дар Туркия ба ин кор маҷбур намуд? Албатта, тавре худашон ҳам иброз доштанд, онҳо як гурӯҳи норозӣ аз сиёсати чанд соли охири ҳукумати Туркия мебошанд. Хусусан, он бахши сиёсатбариаш, ки нахуст бо Русия муносиботашро тира сохта, ба кишвар зиёни моддӣ расонд, сипас бо Исроил, ки то ин вақт ҳамчун душмани рақами якаш ҳисоб мекард, зич муносибат барқарор кард, эътирозро ба миён овардааст.

Аммо таҳлилгарон муваффақ нашудани табаддулоти низомиро гуногун шарҳ медиҳанд. Бахусус Аббос Ҷаводӣ, таҳлилгари масоили сиёсӣ чунин менигорад, ки қабл аз ин артиши Туркия аз соли 1960 то ба ҳол се табаддулоти низомӣ анҷом додааст ва ҳукуматро дар соли 1997 маҷбур ба тарки қудрат кардааст. Ин таҳлилгар шикасти асосии табаддулотчиёнро ба панҷ омил вобаста медонад: “а) бархӯрдор набудан аз ҳимояти мардум; б) ин бор (зоҳиран) секулорҳо омили табаддулот набуданд; в) пулис ва табаддулотчиён дар ду ҷабҳаи мухталиф қарор доштанд; г) омилони табаддулот бахши хурде аз артиш бурданд; д) имрӯз дигар хомӯш кардани расонаҳо мушкилтар аст”.

Бо назардошти мубҳамиҳо дар бораи он чи ки дар Туркия анҷом шуд, шабакаи ҷаҳонии WikiLeaks, ки бо ифшо кардани ҳуҷҷатҳои сиёсатмадорону ҳукуматдорон машҳур аст, эълон кард, ки дар рӯзҳои наздик зиёда аз 100 ҳазор ҳуҷҷатҳои гуногунро аз фаъолияти сиёсии ҳукуматдорони Туркия пешниҳод хоҳад кард. Агар ин кор сурат бигирад, парда аз рӯи табаддулоти номуваффақ бардошта хоҳад шуд ва маълум хоҳад гашт, ки он бо дасти кӣ анҷом дода шудааст. Зеро қабл аз ин ҳуҷҷатҳои пешниҳоднамудаи WikiLeaks бо забони англисӣ тавонист асли бисёре аз моҷароҳоро рӯшан намояд. Ҳоло ин ширкат эълон дошт, ки қисмате аз ҳуҷҷатҳоро акнун бо забони туркӣ нашр хоҳад кард. Дар назар аст, ки дар ин ҳуҷҷатҳои махфӣ асли қазияҳои панҷ соли охири Туркия аз ҷумла воқеаи Таксим, ҳодисаҳои соли 2013 дар ин кишвар рухдода, ҳамкориҳои Туркия бо ДИИШ ва табаддулоти нокоми 15 июл ифшо шавад. Инро вақт нишон хоҳад дод. Ҳоло мебояд интизор шуд.