Аз ҳодисаи табаддулоти нокоми низомӣ дар Туркия инак ҳафтаи дуюм сипарӣ мегардад. Бисёриҳо то ҳол нигаронанд, ки ояндааш чӣ мешавад. Мехоҳанд бидонанд, ки Туркияро чӣ интизор аст ё сарнавишти минбаъдаи мардуми ин кишвар, ба қавле чӣ гуна рақам мехурад. Чун ҳоло туркҳо дар расонаҳои ахбор ҳамчун мардуми шердиле муаррифӣ мешаванд, ки тавонистанд пеши роҳи табаддулотро бигиранд. Вале оё бо ҳамин тамом? Кор сад дар сад ҳал шуд, мушкил рафъ ва акнун мардум зиндагии осоиштаро идома медиҳанд? Маълум, ки не! Зеро он чи ки баъд аз “табаддулот” дар Туркия сурат гирифт, балки ҳоло ҳам сурат гирифта истодааст нигаронии бештари ҷомеаи ҷаҳонро ба бор овард. Дар пайи қазияи мазкур, тавре мълум аст, ҳукумати Туркия ба “тозакорӣ” пардохт ва ҳар нафари “шубҳанок”-и бо сиёсати кунунии Президенти Туркия ҳамандешнабударо аз саф баровард.

Ин иқдоми густарда худ он андешаро қувват мебахшад, ки дар Туркия “табаддулот” бо нияту мақсади маълуму мушаххаси ҳукумати он кишвар роҳандозӣ шуда буд. Вале ҳар чи бодо бод, ҳоло бубинем, ки Туркия обистани кадом мушкилиҳои дигар аст ва дар ояндаи наздик ин кишварро чи ё чиҳо интизор хоҳад буд.

Бо он ки кӯшиши табаддулоти низомӣ дар Туркия пахш гардид, гумон меравад, ки кор тамом, таҳлука бартараф шуд. Вале на, барои Туркия барин як кишвари ҳассос ва аз имкониятҳои муйяне дар Ховари Миёна бархурдор таҳлука ва хатарот баъд аз ин оғоз меёбанд. Ҳоло ҳукумати ин кишвар ба ғаразу ҳасодати худ машғул аст, ба қавле рақибонашро саркӯб кардан дорад, вале агар аз ҳоло бовари мардумашро, ки нисбат ба давлат, низоми давлатдорӣ, ба қудрати сиёсӣ ва нерӯҳои ҳарбӣ коста гаштааст, ба даст наорад, фардо дер мемонад. Зеро дар кӯшиши табаддулоти низомӣ аксари генералҳои олирутбаи Қувваҳои мусаллаҳи ин кишвар муттаҳам ва боздошт шудаанд. Инҳо ҳамон нерӯе буданд, ки солҳо боз дар кӯҳу камар (дар қисмати шимолу шарқи Туркия ҷанг бо ифротиёни курд аслан дар кӯҳҳо мегузарад) алайҳи Ҳизби коргарони Курдистон (ҲКК) муқовимат мекарданд ва барои аз кӯҳҳо фаромада ба шаҳр ворид шудани онҳо монеъ мешуданд. Ҳоло ҲКК он нерӯи мудофиавиеро, ки солҳои зиёд дар муқобили худ медид, акнун ҳамчун ошӯбгарон алайҳи ҳукумати Туркия мебинад. Ба ибораи дигар, акнун пеши роҳашро кушода ёфта, мунтазири фурсати муносиб барои ҳуҷум аст. Нақшаи ояндаи ҲКК дарди сар ва яке аз чанд таҳлукаи асосӣ барои Туркия хоҳад буд. Мардуми турк медонанд, ки агар аъзои гурӯҳи ҲКК аз кӯҳ фароянд, аҳвол дар шаҳрҳо чӣ гуна хоҳад шуд.

Гуфта мешавад, яке аз сабабҳои асосие, ки боиси ба табаддулот ташаббус намудани низомиён дар Туркия гардид, ба дасти низомиён афтодани рӯйхати махфии омоданамудаи Хадамоти истихборотии Туркия (МИТ) будааст. Тибқи рӯйхати мазкур бояд 2700 нафар генералҳои олирутба аз Шӯрои низомии Туркия ихроҷ карда мешудаанд. (Сохтори низомии Туркия чунин аст, ки дар он ҳамаи генералҳо аз як ҳизбу идеология пайравӣ намекунанд, бархе содиқ ба идеология Камол Отатурк аст, иддае ин ва ё он ҳизби дигарро ҷонибдор аст, ҳукумат ҳам мехост қудрати низомиро аз низомиёни ба худаш содиқ ташаккул диҳад...) Яъне нуқтаи муштараки низомиён ҳамон рӯйхати махфии МИТ будааст, ки генералҳои ошӯбгарро гирди ҳам оварда, барои қиём кардан водор намудааст. Ҳоло Эрдуғон ба мақсадаш ноил шуд, онҳоеро, ки дар артиш ҳамчун рақиб ё мухолифони худ ҳисоб мекард, ба қавле чораашонро дид. Ӯ ба хостааш ноил шуд, вале кишварашро чанд қадам ба сӯи оташ наздиктар бурд, умеди мардумашро ҷиҳати амнияту субот дар дохили Туркия ба бод дод. Ҳоло дигар дар арсаи байнлмилалӣ Туркия он нерӯи низомиеро надорад, ки эътиборашро таъмин намояд. Дар дилхоҳ буҳрони байналмилалӣ ин масъала боз ҳам возеҳтар мушоҳида хоҳад шуд. Ҳол он ки Туркия аз ҷиҳати теъдоди низомиёнаш дар НАТО дуюмин узви ин созмони байналмилалии низомӣ ба ҳисоб мерафт. Заъфи низомӣ дар миқёси байналмилалӣ ва дохили Туркия таҳлукаи дигаре буда метавонад.

Ҳоло зиёд аз он гуфта мешавад, ки мардуми турк кӯшиши табаддулоти низомиро пахш карданд. Албатта, чунин буд, вале онҳое, ки шаби 15 июл ба болои танкҳо баромада, аз сарбозон талаб карданд, ки аз ҳаракат боз истанд ё аз танк берун бароянд, дигар буданду нафароне, ки фардояш , 16 июл дар майдон ҷамъ омада, ба суханрониҳои Эрдуғон қарсак зада “ура” мегуфтанд, дигар. Яъне, мардуми турк на ба хотири садоқаташон ба Эрдуғон алайҳи қиёми низомиёни ошӯбгар баромаданд, балки барои халал наёфтани оромӣ ва суботашон бархостанд, чунки ошӯбҳои низомиро зиёд дидаанду оқибати онро хуб медонанд... Аз ин нуқтаи назар тахмин кардан душвор нест, ки ошӯб ё қиёми навбатӣ дар Туркия ҳамроҳ бо як ҷанги дохилӣ тарҳрезӣ хоҳад шуд. Зеро ошӯби 15 июл аз дастгирии ҷамъиятӣ бархӯрдор набуд. Акнун тафриқаандозон ин омили муҳимро ба инобат мегиранд ва низоъҳои этникӣ-мазҳабии анъанавӣ метавонад дастгирии ҷамъиятиро дар ташаккули як ҷанги дохилӣ дар Туркия таъмин намояд. Он рӯз мабод, вагарна боз мардуми бечораву беҳимоя қир мешавад.

Туркия дигар он кишваре нест, ки солҳо пеш бо роҳбарии Эрдуғон ва ҳизби Адолат ва рушди ӯ модел ё худ намунаи кишварҳои минтақа гашта, демократияи муътадили исломиро бархурдор шуда буд. Иттиҳоди Аврупо, ки рушди босуръати Туркияро дида, аз соли 2005 масъалаи пазируфтани Туркияро ба узвият баррасӣ мекард, ҳоло тамоман аз ин тасмим даст шустааст. Дигар дар ин кишвар аз демократия намегӯянд, хусусан баъд аз барканориву аз мақом озод кардани ҳазорон ҳазор кормандони давлат. Инчунин, сулҳе, ки солҳо пеш дар Туркия бо таъмини ифоқа бо аққалиятҳои курд ба миён омада буд, акнун сахт халалдор гаштааст.

Эрдуғон ба хотири он ки ҷиҳодиён ё ҷангиёни ифротии ДИИШ президенти худкомаи Сурия Башор Асадро сарнагун кунанд, солҳо боз ба гузаштани ҷангиёни ифротии алоқаманди ДИИШ аз тариқи Туркия ба Сурия чашм пӯшид. Вале имрӯз бо пахши ошӯб як қадам наздиктар ба тағйири конститутсияи Туркия монд, ки тибқи он бояд президент, яъне Эрдуғон салоҳияти бештареро соҳиб шавад (Дар Туркия президент шахси якум нест). Майл ба ҷониби авторитаризм ва худкомагӣ. Яъне он чи ки Эрдуғон бо он Башор Асадро муттаҳам мекард (худкомагӣ), ҳоло худаш бо суръати баланд ба он майл дорад.

Ҳаводиси се соли охир – моҷаро атрофи парки “Таксим” ва қазияи фасоди густарда дар Туркия бузургтарин дастоварди Эрдуғон – иқтисодиёти пешрафтаро ба нуқтаи заъфи ӯ бадал кардааст. Сайёҳӣ, ки соҳаи пешрафта ва сердаромади Туркия буд, ҳоли зор дорад. Сайёҳони хориҷӣ дигар аз рафтан ба Туркия хавф доранд. Ин ҳама баёнгари он аст, ки иқтисодиёти ин кишвар дар чанд соли оянда хеле вазнин хоҳад шуд. Барои иқтисодиётро муътадил нигоҳ доштан сармояи хориҷӣ лозим аст, ки барои онро соҳиб шудан бояд сармоягузорони хориҷиро бовар ва қонеъ кунонд. Вале бо Эрдуғон, ки ҳамчун як султони кинатӯз амал карда истодааст, ин кор бояд хеле душвор бошад.

Хуласи калом, демократияеро, ки мардуми турк дар бадали ҷонашон ҳимоя мекарданд, Эрдуғон тадриҷан хароб карда истодааст, ки оқибаташ ба хайр бод.