Шашмақом мусиқии классикии халқи тоҷик аст, ки таърихи зиёда аз 10 асра дорад. Ин жанри мусиқии миллӣ дар кишварҳои мухталифи Осиё густариш ёфтааст. Шашмақом дар гузашта “фалсафаи оҳангдор” номида мешуд ва гоҳо аз он ба ҳайси мусиқии ҳол ва “Қуръон”-и мусиқӣ ёд мекунанд. ЮНЕСКО дар соли 2000-ум шашмақомро дар феҳристи куҳантарин сабкҳои мусиқӣ ва ҳамчунин мероси фарҳанги ғайримоддии башарият сабт намуд. Ҳамасола дар Тоҷикистон рӯзи 12-уми май ҳамчун Рӯзи шашмақом таҷлил карда мешавад. Бахшида ба ин рӯз бо Мастона Эргашева, яке аз дурахшонтарин ситораҳои санъати шашмақом, Ҳунарманди шоистаи Тоҷикистон, Ҳунарманди халқии Тоҷикистон, устоди Консерваторияи миллии Тоҷикистон ба номи Талабхӯҷа Сатторов суҳбат намудем, ки фишурдаи онро пешниҳоди хонандагон менамоем.

- Солҳои 50 – уми асри гузашта китоби “Шашмақом” чоп шуда буд. Оё аз ин китоб ҳунармандони хориҷӣ низ истифода мебаранд?

- Бале, бори аввал аз ҷониби устодони бузурги шашмақоми тоҷик - Фазлиддин Шаҳобов, Шоҳназар Соҳибов, Бобоқул Файзуллоев китоби “Шашмақом” дар Мос-ква ба чоп расида буд. Он китоб аз 5 ҷилд иборат буд, ки мақомҳои шашмақомро бо нотаҳояш дар бар мегирифт. Ин китоб он замон ба забони русӣ тарҷума гардида буд. Қайд кардан ба маврид аст, ки ба ғайр аз ҳунармандони ҷумҳурӣ, ҳунармандони кишварҳои хориҷӣ низ, аз ҷумла Амрико, Олмон, Чин, Исроил ва Узбекистон аз китоби "Шашмақом" васеъ истифода мебаранд.

- Сурудҳои сароидаи шумо низ дар китоби "Шашмақом" ҷой дода шуда буданд?

- Вақте ки солҳои 1978-2003 дар Ансамбли давлатии “Шашмақом”-и Кумитаи телевизион ва радио ҳамчун сароянда фаъ-олият мекардам, қариб 10-15 сурудҳои калонҳаҷми классики шашмақомро иҷро намудаам, ки ҳамаи ин сурудҳо бо ғазалҳои шоирони классикӣ хонда мешуд ва ба китоби "Шашмақом" шомил буданд.

- Дар бораи таърихи аввалин суруде, ки оҳангашро худатон омода намудед ва хеле зуд машҳур гашт, каме маълумот медодед. Он суруд чӣ ном дошт?

- Аввалин оҳангамро вақте ки дар синфи 8-уми мактаби миёна мехондам, эҷод карда будам. Он суруд "Ёри ситамкор" ном дошт, ки аз осори Санавбар Соҳибова буд.

- 12-уми майи соли 2000-ум аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон “Оид ба рушди минбаъдаи санъати иҷрогарии шашмақом дар Тоҷикистон” қарор қабул гардид. Аз он замон то ба имрӯз ин санъати мусиқии миллии мо бо чӣ таҳавуллоте рӯ ба рӯ шуд?

- Соли 2000-ум Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати 50-солагии ташкилёбии ансамбли “Шашмақом” ба ин ансамбл мақоми давлатӣ доданд. Баъд аз он таҳаввулот дар ин ҷода шуруъ гардид. Дар тамоми ноҳияҳои вилояти Суғд ансамблҳои шашмақом ташкил шуданд, ҳатто мактабҳои бачагонаи мақомсароён рӯи кор омаданд. Дар Бохтар, Файзобод ва Ваҳдат низ ансамблҳои шашмақом ташкил карда шуд, ки кормандонашон қариб ба пуррагӣ ҷавонон мебошанд. Ин ҳама таҳаввулот танҳо барои ҳифз ва рушди санъати мусиқии миллиамон анҷом дода шуд.

- Чанд сол пеш дар Тоҷикистон Академияи мақом фаъолият мекард. Мақсади асосии фаъолияти ин академия аз чӣ иборат буд?

- Таҳаввулоти дигар дар соҳа ин соли 2003 дар шаҳри Душанбе бо роҳбарии Абдувалӣ Абдурашидов, Ҳунарманди мардумии Тоҷикистон Академияи мақом чун мактаби хусусӣ ба фаъолият оғоз кард. Ба ин академия писарону духтарон шомил буданд. Дар он ҷо ҷавонон на ин ки сароидану навохтан, балки илми мусиқии шашмақомро аз худ менамуданд.

- То имрӯз мақомсароёни мо кадом ҷоизаҳои байналмилалиро соҳиб гаштаанд?

- То имрӯз шашмақомсароён ҷоизаҳои зиёдро ба даст овардаанд, ки яке аз пурнуфузтарини онҳо ҷоизаи байналмилалии "Гремми" (ҷоизаи бонуфузи давлати Фаронса) мебошад.

- Ҳамкории шашмақомсароёни мо бо ҳунармандони дигар кишварҳо чӣ гуна ба роҳ монда шудааст?

-Дар анҷумани Рӯзҳои фарҳангии кишварамон, ки соли 2018 доир гашта буд, ман шоҳиди ҳамкории бисёр хуби ҳунармандони Тоҷикистон бо намояндагони ҳамсоякишварамон Узбекистон шудам. Дар консерти муштарак ҳунармандони ҳар ду кишвар дар ҳамовозӣ суруд хонданд, ки ба ман бисёр писанд омада буд.

- Нақши мактабҳои шашмақом, ки дар шаҳру навоҳии ҷумҳурӣ амал мекунанд, дар рушди Шашмақом чӣ гуна аст?

- Барои ҷалб кардани ҷавонон ба Шашмақом нақши ин мактабҳои махсуси мусиқӣ хеле зиёд аст. Масалан, имрӯзҳо дар шаҳрҳои Хуҷанд, Конибодом, Исфара, Истаравшан, Бохтар ва дар ноҳияи Файзобод ансамблҳо фаъолият доранд, ки наврасону ҷавононро тарбия карда истодаанд.

- Тӯли се сол аст, ки озмуни ҷумҳуриявии “Тоҷикистон - Ватани азизи ман” доир гашта истодааст. Оё чунин озмунҳо ба пайдо намудани чеҳраҳои нав дар ин навъи мусиқӣ замина гузошта метавонад?

- Озмуни “Тоҷикистон - Ватани азизи ман” барои рушд ва пешрафти ҷавононе, ки роҳи санъатро пеш гирифтаанд, шароити хубе фароҳам овард. Ба воситаи чунин озмунҳо метавонем чеҳраҳои навро дар санъати мусиқии миллиамон пайдо намоем.

- Чун дар Консерваторияи миллии Тоҷикистон ба тадриси ҷавонон машғул ед, нигоҳи насли навро ба санъати миллии Шашмақом чӣ гуна арзёбӣ мекунед?

- Ҳамчун омӯзгор нигоҳи ҷавонони санъатдӯст, бахусус мақомдӯстдоронро мепазирам. Нафароне, ки дар Консерваторияи миллӣ таҳсил мекунанд, аксаран барои азкудкуниии нозукиҳои мақомсароӣ шавқи зиёд доранд. Ба боварӣ метавон ба ин нукта имтиёз дод, ки дар оянда онҳо бори шашмақомро ба дӯш хоҳанд гирифт.

- Ворид шудани Шашмақом ба соз-мони байналмилалии Юнеско барои рушди санъати мусиқии миллии мо чӣ гуна таъсир гузошт?

- Ворид гардидани мусиқии миллии тоҷик - Шашмақом ва Фалак ба феҳристи ғайримодии Юнеско мардуми дунёро бо таърихи ҳарду жанри мусиқӣ шинос гардонд. Ҳамчунин масъулияти ҳунармандони ин жанрҳоро дар эҷоду офаридани оҳангу сурудҳои дилнишин дучанд мегардонад.

- Бо вуҷуди ин ҳама чаро насли ҷавон ба Шашмақом шавқу рағбати кам доранд?

- Ин раванд омилҳои мухталиф дорад. Чунки мақомсароӣ кори душвор аст. Барои сароидани Шашмақом лаёқатӣ кофӣ доштан лозим аст. То замоне, ки ҳамин ҷавҳар дар бунёди ҳунаромӯз набошад, ӯро тарбия кардан номумкин аст.

- Чӣ бояд кард, ки ин навъи мусиқӣ марзҳоро убур кунад? Масалан, монанди рэп, ки муддати кӯтоҳ дар тамоми сайёра паҳн шуд.

- Ба самъи шумо мерасонам, ки ин мусиқӣ кайҳо марзҳоро убур кардаву умри ҷовидонаро соҳиб гардидааст. Рэп аслан моли мусиқии мо нест, аммо афсӯс ҷавонон ба ин жанри сабуки мусиқӣ таваҷҷуҳи зиёд зоҳир мекунанд, чунки сабку усулаш сода аст. Ба фикри ман ҳар як фарди ҷомеа бояд қадри арзишҳои миллии худро дар ҷои аввал гузорад ва ӯро ҳифз намояду ба ҷаҳониён арзанда муаррифӣ созад.

- Рӯ овардан ба жанрҳои мусиқии миллӣ ва эҳёи онҳо ба насли баъдӣ ва умуман миллат чӣ хоҳад дод?

- Рӯ овардан ба жанрҳои мусиқии миллӣ ва эҳёи онҳо ба насли баъдӣ ва миллат бисёр муҳим ва зарур аст, чунки миллатро аз фарҳангаш мешиносанд. Бинобар ин, барои муаррифии миллат ба ҷаҳониён бояд фарҳангамонро ҳифз кардаву барои рушди минбаъдааш замина гузорем. Худо кунад, ки фарҳанги баланди мо ҳеҷ вақт осебе набинад.

- Ташаккур, барои суҳбати самимӣ.

- Саломат бошед.

Мусоҳиб Ҳошим РАҲМАТУЛЛОЕВ, коромӯзи “ҶТ”