Наврӯз аз куҳантарин идҳо дар Бадахшон аст

Мутобиқи тақвими аҷдодӣ ва низоми ҳаракати сайёраҳо ҳар сол 21-уми март шабу рӯз баробар шуда, рӯзи пурфайзи баҳор ва айёми киштукор фаро мерасад. Бо таваҷҷуҳ ба собиқаи таърихи соҳибистиқлолии Ҷумҳурии Тоҷикистону беҳтар ҳифз шудани ойинҳои наврӯзӣ, минҷумла дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон баргузории бархе аз маросимҳои ҷашн бармаҳал, яъне аз вуруди моҳи фарвардин оғоз меёбад.

Ҳанӯз ду - се ҳафта қабл дар баъзе ноҳияҳои вилоят мардум бо баргузории оинҳои наврӯзие мисли "остоннихтайд" шурӯъ карда буданд. Ба гуфтаи баъзе равшанфикрон суннатҳои маҳаллӣ дар Бадахшон, дар гузашта тибқи солшумории мардуми маҳаллӣ тайи се марҳила бо номҳои "хирпичор" (офтоб дар мард), "хирчизон" (офтоб дар зону) ва "хидирайём" (ҷашни бузург) таҷлил мешуд. Сабаби "Хидирайём" ё "Ҷашни бузург" ном гирифтани Наврӯз ин буда, ки он дар қиёс бо "хирпичор" ва "хирчизон" бо шаҳомати бештаре таҷлил мегашт. Тайи солҳои охир таваҷҷуҳи мардуми минтақа, бахусус ҷавонон ба эҳёи суннатҳои бостонӣ, бахусус ойинҳои наврӯзӣ афзудааст ва феълан онҳо бо баргузории ҷашнҳои асосӣ аз маросимҳои аҷдодӣ ёдоварӣ мекунанд.

Мурғоб ноҳияест, ки дар баландии 3 800 метр аз сатҳи баҳр қарор гирифта, Наврӯз дар он ҳамасола таҷлил мешавад. Дар Помири ғарбӣ – Мурғоб, сокинони он ҳангоми истиқбол аз Наврӯз субҳи барвақт ба тоза кардани манзилҳо мепардозанд, аммо таҷлили ҷашнро бо бедор кардани ҳамдигар аз хоб оғоз мекунанд. Бар замми ин, Наврӯз дар Мурғоб соли нави мусулмонӣ ҳам маҳсуб мешавад. Сокинони рустоҳои ноҳия дар ин рӯз дар як ҷо ҷамъ омада, чорабиниҳои гуногунро баргузор мекунанд. Онҳо бар онанд, ки бегоҳӣ баъди чорабиниҳо ба гунаи хосу дастаҷамъона ва ғизои асосии наврӯзӣ, яъне суманак омода мешавад. Баъзан дар маҳалли зисти онҳо дар ин рӯз ҳаво хеле сард асту барф меборад, аммо ба ҳамаи ин нигоҳ накарда, ид мутантан пешвоз гирифта мешавад.

Дар бархе аз ноҳияҳои дигари вилоят Наврӯз бо номи "шогун" ёд мешавад, ки маънояш фоли нек гирифтан аст. Мардум орзуҳои худро аз Наврӯз ва баҳор бо иҷрои маросими мухталиф баён мекунанд.

Дар ноҳияи Роштқалъа бошад, ҳангоми пухтани ғизои “боҷ” дар як дег навъҳои гуногуни зироатҳоро мегузоранд. Масалан, дар як гӯшаки дег боқило, дар дуюм ҷав, дар гӯшаи сеюм арзан ва дар чаҳорум гандум мегузоранд. Ҳангоми пухтани боҷ соҳибхона мунтазири ҷӯшидани оби дег мешавад ва мушоҳида мекунад, ки об аз кадом тараф зудтар меҷӯшад. Масалан, агар оби ҷониби гӯшаки чаҳорум зудтар биҷӯшад, ин маънои онро дорад, ки дар ҳамон сол ҳосили ин навъи зироат фаровон мешавад. Суманак, кочӣ, бат ё ҳалво, ширруған, боҷ ё даля аз маъмултарин ғизоҳои наврӯзӣ дар Бадахшонанд, ки бештари онҳо аз гандум, орд ва шир омода карда мешаванд. Хамчунин, дар ин минтақа бозиҳои наврӯзие ба мисли гӯштини миллӣ, лаш, алвончак, буҷулбозӣ, санҷак ё қолбозӣ, ҷанги кабку хурӯс, тухмҷанг ва амсоли инҳо маъмуланд.

Яке аз бозиҳои наврӯзии кӯдакон дар Бадахшон "килоғузғуз" ё "талаб-талаб" аст. Кӯдакон ҳангоми иҷрои он рӯсариҳоеро ба даст гирифта, ба бомҳои хонаҳо мебароянд ва аз равзана онро ба даруни хона меандозанд. Онҳо сурудҳои вижае мехонанд, ки соҳибхона бо шунидани он бояд дар рӯсарии ин кӯдакон шириние бибандад.

Дар бархе аз манотиқи Бадахшон урфе ба мисли "оташафрӯзӣ" ё "аловпарак" роиҷ аст. Мардум бо андохтани ошғоли хона ба оташ гӯё кудурату палидиҳои куҳанро аз байн мебаранд. Ба гуфтаи бархе аз донандагони суннатҳои маҳаллӣ бисёре аз маросими наврӯзӣ дар Бадахшон аз ойинҳои зартуштӣ ва меҳрпарастии ориёӣ бозмондаанд.

Хуллас, Наврӯз яке аз ҷашнҳои қадимтарини мардуми тоҷик буда, он зодаи хираду андеша, ҷаҳонбинӣ ва тафаккури гузаштагони бузурги мо мебошад. Наврӯз таҷассумгари некиву накӯкорӣ, бахшоишу меҳрубонӣ ва созандагиву бунёдкорӣ буда, имрӯз ба ҷашни ҷаҳонӣ мубаддал гаштааст. Таҷлили Наврӯзи оламафрӯз дар баҳори истиқлолияти милливу давлатиамон бешак омили сулҳу субот, ваҳдату якдилии миллати хирадпешаву тамаддунофари тоҷик ва соири халқиятҳои ҷаҳон ҳамчун ҷашни байналмилалӣ азму иродаи мардумро дар роҳи бунёди ҷомеаи демократӣ инъикос менамояд.