ё муборизе дар набард бо дард

Равон шудем. Ҷониби манзили ӯ. Сӯи собитқадаме. Самти садои ӯ. Суроғи ҳоли ӯ. Ронандаи бароямон бегона бо як пурсиш шинохт ӯро. Нишон дод нигаронии худро нисбат ба ҳоли ӯ. Гуфтем, ин аст дӯстдошта буданҳо. Ин аст лоиқи эҳтиром буданҳо. Ин аст далели амиқи азиз буданҳо.

Ӯ нишаста буд сархам. Аммо на ноумеду ғуссаманд. Китоб дошт дар даст ва буд монои як хирадманд. Баъди дидору дуруд шодбош гуфтемашон бо санаи мавлуд. Сипас, пурсидем, ки имрӯзҳо чӣ ҳол доред устод? Бо шукрмандӣ ва пур аз сипосмандӣ посух дод:

- Шукри Худо, хубам. Аз пештара дида беҳтарам.

Симояш мешукуфт аз шодӣ. Падид буд дар он умеди фаровон. Дар садояш ниҳон чандин сурудаҳои носуруда. Дидагонаш пазмон. Мунтазири саҳнаю бинанда.

Ӯ, ки ҳаст болобаланд, қаҳрамонеро мемонд шуҷоъманд. Муборизе, ки дар набард аст бо дард. Меҷангад бар муқобили марг. Ӯ аз таслим шуданҳо дур. Бо сархамиҳо бегона. Бо тан доданҳо ноошно. Ӯро нерубахш умедворӣ. Садоқату ихлоси мухлис. Таваҷҷуҳу таманнои онҳо. Муҳаббат ба маҳораташ. Ба санъаташ. Ба садояш.

Чилахон Холов аст ӯ. Сарояндае бо садои самоӣ. Ҳунарманде бо овои ҷонгудоз ва хеле мумтоз. Овозхоне, ки чандест рӯи бистари беморист. Аммо ҳамоно пайи эҷод асту кашфи тозатаронае. Ӯро 22 декабр рӯзи мелод асту расид имсол ба синни 65. Дидорбинии моро иллат буданд аёдат, гуфтани таҳният ва анҷоми суҳбате ба ин муносибат.

МУБОРИЗЕ БАР МУҚОБИЛИ МАРГ

- Чӣ гуна пушти сар мекунед ин маризиро?

- Ман ҳамеша дар зиндагӣ қавию устуворам ва ба ин дард низ мубориза мебарам. Умед дорам, ки ғолиб низ мешавам. Хеле нақшаҳои зиёд дорам. Сӣ суруди омода дорам, ки бояд онҳоро сабт кунам. Нигоҳ накарда ба ҳолатам аз онҳо 4-тояшро сабт кардам ва 5 суруди дигарро ба наздикӣ сабт мекунам. Агар бо хости Худо то баҳор вазъи саломатиам хуб гардад, ният дорам, як консерт низ пешниҳоди мухлисон гардонам. Баъзе ҳунармандоне ҳастанд, ки дар сӣ сол сӣ суруд эҷод карда наметавонанд. Инсон дар зиндагӣ аз имтиҳонҳои зиёд мегузарад ва дар пушти сар кардани онҳо бояд басо сабуру қавӣ бошад. Гуфтаҳои устод Мирзо Турсунзода, ки барои Ленин эҷод намудааст, метавонад барои ҳар инсон роҳнамо бошад:

Дар пеши раҳат об буду санг буду кӯҳ,
Аммо ту буридию шикастию паридӣ.

- Пас як сарояндаро дард наметавонад кушандаи илҳом бошад?

- Не. Албатта ҳолатҳое мешаванд, ки вазъи равонии инсон хуб несту хастагӣ эҳсос мешавад. Аммо берун баромадан аз ин ҳолат аз қобилияти ҳар нафар вобаста аст. Масалан, ман дар ин муддат якчанд ғазалҳоро оҳанг бастаам. Пас, маълум мешавад, ки ба илҳоми эҷодии ман беморӣ таъсир накардааст. Баъзеҳо сиҳатманданд, аммо эҷоде надоранд. Вале ман дар ин вақт бештар эҷод мекунам. Чун бекорӣ бароям зиёд аст ва вақте як китобро варақ мезанаму як ғазалро мутолиа мекунам, аллакай илҳоми омода кардани як суруди наве пайдо мешавад.

- Айни ҳол ҳаст чизе, ки боис ба азиятатон бошад ва чӣ бештар умедворатон месозад ба оянда?

- Ман хеле шукргузорам, ки 64 соли умрамро ҳамон гунае сипарӣ кардам, ки худ мехостам. Бо қавииродагӣ зистаам. Имсол бо амри тақдир беморам, аммо сипосмандам Худоро, ки 64 сол солиму бардам зиндагӣ кардам. Аммо ҳоло низ эътимодмандам ба иродаи худ, ки боз рӯзҳои хуш маро дар пешанд ва боз рӯи саҳна хоҳам омаду барои халқу миллатам хидмат хоҳам кард. Чун инсон набояд ба ноумедиҳо тан бидиҳад.

- Аёдати як нафари хосеро мунтазир ҳастед дар имрӯзҳо, ки омаданаш қодир бошад ба зуд хуб кардани ҳоли шумо?

- Дари хонаи ман ва дастархонам ҳамеша ба рӯи ҳама боз аст. Ман махсусан интизори касе нестам. Ҳарки меояд, бо хоҳиши худ меояд, ки аз ин, албатта, шод мешавам ва дидори ҳар яки онҳо метавонад боис ба зуд хуб шуданам бошад. Баъзан касоне меоянд ё занг мезананд, ки онҳоро ман намешиносам. Онҳо аз рӯи эҳтирому ҳаводорие, ки нисбатам доранд, меоянд. Рафиқону дӯстон бошанд, пайваста аҳволпурсиям меоянд. Ҳамдеҳагон низ зуд-зуд хабарам мегиранд.

- Имрӯз мерасед ба 65. Чӣ гуна таҷлили зодрӯзро мунтазиред имсол?

- Чӣ хел гузаштани зодрӯз дар ёди инсон намемонад. Чунки ҳар сол меояд. Ҳарчи дар давоми умр як бор сурат мегирад, он дар ёд то абад боқӣ хоҳад монд. Аммо зодрӯзи имсолаам фарқкунанда аст ва дар хотирам мемонад, чун имсол маризам. Ҳар сол дӯстонам худашон ба табрикам меомаданд ва имсол бовар дорам, ки аз пештара дида нафарони зиёдтар меоянд. Зеро имсол ҳам барои табрикам хоҳанд омад, ҳам барои аёдатам.

- Соле пеш дар имрӯз чӣ ҳолу ҳаво доштеду банди чӣ корҳо будед?

- Чандин сол аст, ки Ҷонибеки Асрориён рӯзи 22 декабр бахшида ба шаби ялдо як барномаи мустақими радиоӣ ташкил мекард ва албатта маро низ даъват менамуд. Он ҷо мо бо ҳунармандону шоирони зиёд ҷамъ мешудем ва оид ба шаби ялдо ҳарф мезадем. Ҷонибек аввал ба ман сухан медод, ба хотири зодаи шаби ялдо буданам. Ҳамин тавр, мо чанд соат бо устодону мухлисон ҳамсуҳбат мешудем. Баъдан чун зодрӯзи ман дар арафаи омадани Соли Нав аст, банди омода кардани сурудҳои наву тоза будам. Чунки ман ҳеҷ қабул надорам, ки дар Соли нав бо суруди кӯҳна баромад кунам.

- Боре тасаввур мекардед, ки дар 65-солагӣ чунин маҳбуб бошед ва ин мақоматон ҳоло шуморо қонеъ месозад?

- Ҳунарманд ҳеҷ гоҳ қаноат намекунад. Аммо албатта вақте он ҳама шарҳҳои дар зери аксҳои дар шабакаҳои иҷтимоӣ бударо мехонӣ, ё он ҳама суханони хуберо тавассути зангҳои телефонӣ мешунавӣ, эҳсос мекунӣ, ки туро халқ гӯш мекардааст, дӯст медоштааст. Ман аз кӯдакӣ суруд мехондам. Аммо ҳеҷ тасаввур намекардам, ки замоне чунин сарояндаи мардумӣ бошам.

- Мо таърихи мелоди шуморо пайдо кардем танҳо аз “фейсбук”. Дӯст намедоред дар ин бора бигӯед ё омили дигаре дорад?

- Фикр мекунам, санаи таваллуди ман барои мардум аҳамияте надорад. Барои халқ танҳо эҷоди ман лозим аст. Намоиш додани чӣ гуна зистану чӣ харидану куҷо рафтан шояд хоси ҷавонон бошад, ки барои ман аслан бегона аст.

ГАНҶИ “ГАНҶИНА”

- Аз зодгоҳатон - Кангурту айёми бачагӣ чӣ лаҳзаҳо бештар ба ёд меоянд имрӯзҳо?

- Ҳамаи он лаҳзаҳо ширинанд ва чун ҳамон лентаи навори синамо аз пеши назарам мегузаранд. Инсон, ҳангоме ки синну солаш меравад ё бемор мешавад, боз зиёдтар ёди он рӯзҳои зебои бачагӣ мекардааст. Зиёдтар зодгоҳро ба хотир меовардааст. Ҳамон талу теппаю бозиҳою тохтанҳои он замонро. Дар замони мо “буҷулбозӣ” хеле машҳур буд ва ҳамаи мо, бачаҳо кӯшиш мекардем, то зуд ҳама корҳои ба зиммаамон бударо анҷом диҳему машғули ин бозӣ шавем. Ман бисёр бачаи чолок будам. Ҳам дар хона, ҳам дар мактаб ва ҳам дар қишлоқ. Азбаски дар қишлоқи мо мактаби даҳсола набуд, ман 8 сол дар мактаби деҳаи худамон хондааму ду соли дигар дар Интернати давлатии Кангурт. Дар ҳарду мактаб ҳам хеле фаъол будам. Ҳамчунин, дар баробари сурудхонӣ ба варзиш низ шуғл доштам ва волейболро хуб бозӣ мекардам. Ин баробарии сурудхонию варзиш барои ман то ҳол боқӣ мондааст ва умедворам, баъди барқароршавии саломатиям боз ба варзиш машғул хоҳам шуд. Имрӯзҳо аз он замони пуршӯри бачагӣ ҳар лаҳзаашро ба хотир меовараму оид ба ҳар ҳолати он даврон меандешам.

- Аввалинсурудро дар куҷою назди кӣ сароидед?

- Вақте дар синфи нуҳум мехондем, дар миёни мактабҳои ноҳия озмуни “Бӯстон” ташкил шуд ва мактаби мо ҳам дар он озмун иштирок кард. Як шарти он иҷрои суруди дунафара буд. Он ҷо ману Лутфулло Давлатов як сурудро якҷоя сароидем. Ин лаҳзаро ҳамин чанд рӯз пеш бо Лутфулло, ки аёдатам омада буд, ба хотир овардему хандидем.

- Шумо гузаштаед аз мактаби ҳунарии Карими шиш...

- Диёре, ки мо он ҷо ба воя расидаем, макони инсонҳои фарҳангӣ аст. Дар он ҷо зиёде аз сарояндагоне буданд, ки бисёр дар байни халқ машҳур гардида буданд. Онҳо ҳар яке мактаби ҳунарии худро доштанд. Сар карда аз Карими шиш. Агар дар як водӣ ҳама мисли як сарояндаи машҳури ҳамон макон суруд сароянд, дар мо гуногун буд. Яке суруд мехонд мисли Карими Шиш, дигаре мисли бобои Сайҳом, яъне бо тарзи хондани сайҳомӣ. Боз чанд тани дигар ба монанди бародарон Гули Хаспала ва Гули Палабарг, Соҳиби Увал, Саиди Қодир, Чилахон Абдулҳақов, Саиди Иноят ҳунармандоне мебошанд, ки аз мактаби ҳунариашон баҳра бурдаам. Аз ин рӯ, тарзи хондани ман як хел нест.

- Аммо чӣ шуморо бурд ба факултаи физика?

- Ман дар мактаб ҳама фанҳоро хуб мехондам. Зиёдтар ба фанҳои дақиқ шавқ доштам. Вақте аз муаллимонам пурсидам, ки ман дар куҷо таҳсилро идома диҳам, онҳо гуфтанд, ки нағз мехонӣ, ба факултаи физика дохил шав. Ман ҳам сухани муаллимонро пазируфтам, бо вуҷуди он ки қобилияте доштам, то дар ихтисосҳои дигар низ қабул шавам. Аммо таҳсил дар самти сарояндагӣ дар гӯшаи ёдам намеомад. Ман он вақтҳо суруд мехондам, вале фикр мекардам, ки ин танҳо барои худам аст.

- Ба ансамбли “Ганҷина” шомил шудед бидуни ҳеҷ як маълумоти мусиқӣ...

- Бале, дӯстон маро пайваста таъкид мекарданд, ки садои хуб дорию ягон ҷо сурудхонӣ кун. Ман он замон сурудҳои халқӣ месароидам, ки ба мардум хеле хуш меомад. Вақте дӯстонам, аз ҷумла Мустафо Давлатов ва Лутфулло Давлатов эълони дар назди филармония ташкил шудани як ансамбли фолклориро шуниданд, маро гуфтанд, ки дар озмуни қабули он иштирок кунам. Гуфтам, ман куҷою ансамбли фолклорӣ куҷо? Аммо бо исрори онҳо иштирок кардам. Аъзои ҳакамони озмун устодони бузурги санъати тоҷик буданд. Аз ҷумла, Аҳмад Бобоқулов, раиси комиссия ва Одина Ҳошимов, Зафар Нозимов, Зебо Аминзода ва чанде аз устодони муътабари дигар. Ман он ҷо ду суруд хондам, ки ба талаботи озмун ҷавобгӯ буд. Чун дигарон аз ҳар кас суруд мехонданду аз ман махсус буд. Баъди он ки устодон маро шуниданд, дар ҳамон саҳна баҳоямро гузоштанду гуфтанд, ки ин бача аз озмун гузашт. Дар ҳоле, ки натиҷаҳо бояд чор рӯз баъд маълум мешуд.

- То омадан ба ин ансамбл куҷо будеду машғули чӣ корҳо?

- Ман замони донишҷӯӣ аъзои ансамбли “Наврӯз”-и донишгоҳ будам ва ҳамон ҷо ба ҳайси сароянда фаъолият мекардам ва аллакай дар миёни донишҷӯён машҳур шуда будам. Вақте мо ба пахтачинӣ мерафтем, он ҷо маро дигар факултетҳо даъват мекарданд, то ҳар шаб барояшон базм ташкил кунам. Ҳатто маблағ ҳам медоданд. Шодравон Моиншо Назаршоев, ки он замон муовини ректори донишгоҳ буданд, штати асосии пахтачинии моро низ роҳбарӣ мекарданд ва ҳар шаб медиданд, ки ман сурудхонӣ мекунам. Он кас назди ректор медароянду мегӯянд, ин бача аз пахтачинӣ озод шавад ва танҳо сурудхонӣ кунад. Ҳамчунин, он вақтҳо дар тӯю маъракаҳо низ сурудхонӣ мекардам.

- Баъди шомил шудан ба ансамбли “Ганҷина” лозим надонистед гирифтани маълумоти мусиқиро?

- Не, чун ба ин ҳоҷат набуд. Вақте мушоҳида мекардам аз ҳамон нафарони маълумотдор боло будаму кам не. Аммо бо вуҷуди ин баъдан чанд боре хостам дар ин соҳа маълумоте бигирам, вале дӯстонам гуфтанд, ки ба ин ҳоҷат нест.

- Солҳои 1991 - 2003 шумо роҳбари Ансамбли фолклорӣ-этнографии “Ганҷина” будед. Дар рӯзгоратон чӣ гуна мавқеъ дорад ин солҳо?

- Солҳои ҷанги шаҳрвандӣ қариб ягон ансамбл ё гурӯҳҳои ҳунарӣ фаъолият намекарданд. Дар он замон ягона ансамбле, ки пурра фаъолият дошту побарҷо буд, ин ансамбли “Ганҷина” буд. Он замон беҳтарин ҳунармандонро ба кор гирифта будам. Чор духтари бадахшонӣ буданд, ки онҳоро ба ансамбл ба кор гирифта ва нигоҳубину ҷойи хобу хӯрокашон ҳам ба уҳдаам буд. Зеро мехостам ҳамин ансамбл обод бошад.

Солҳои 1995 ва 1996, дар ҳамон замони ҷанг, мо бо ансамбламон ба Ироқ сафари ҳунарӣ доштем. Ҳамчунин, дар солҳои баъдӣ низ ба якчанд кишварҳои хориҷ, аз ҷумла Ҳоланд, Фаронсаю Русия ва ғайра сафарҳои ҳунарӣ доштем. Бо ин ҳама метавон гуфт, солҳои фаъ-олиятам дар ин ансамбл хеле солҳои хуб ва пур аз заҳмату талош буд.

САДО, СУРУД, САРОЯНДА...

- “Бозубанд” яке аз бадеҳаҳои хеле машҳур аст, ки шумо бо ансамбли “Ганҷина” онро иҷро кардаед ва хеле машҳур ҳам шуд...

- Бале. Ин тарона моли халқ аст ва ҳарчи аз дили халқ мебарояд, боз ба дил менишинад. Ин суруд аз водии Қаротегин баромадааст. Он дар яке аз озмунҳои “Бӯстон” садо дода буд. Баъди ташкили ансамбли фолклорӣ мо ин таронаро дастрас кардем ва дубора сароидем. Ҳамчунин, сабти телевизионӣ низ карда, ба мардум пешниҳод намудем.

- Шумо аз он сарояндагонед, ки тарзи сурудани шуморо нафарони зиёд тақлид мекунанд. Ба фикратон аз миёни онҳо кӣ муваффақ аст дар нишон додани Чилахон Холов?

- Албатта, ман тақлиду ҳаҷвро хуш мепазирам. Чун на ба ҳар чию ҳар кас таваҷҷуҳ ва тақлид мекунанд. Тақлиди Саидмукаррам Шарифзодаро, ки қаблан наттоқи барномаҳои иттилоотии Телевизиони Тоҷикистон буд, қабул дорам ва чанд боре барояш маслиҳатҳо низ додаам.

БОЗХОНИИ ЯК ТАРОНА

- Таронаеро бозхонӣ кардаед аз Бобоҷони Азиз бо номи “Эй маҳ”. Чаро маҳз ин сурудро дубора сароидед?

- Ман ҳамагӣ як сурудро бозхонӣ кардаам. Чунки бисёр ҳунару сурудҳои Бобоҷони Азизро меписандам. Пеш аз сароидани он аз устод иҷоза гирифтам. Устод гуфт, ки ҳамаи сурудҳои ман аз ту, ҳар кадомеро, ки мехоҳӣ, хон.

- Тақрибан як моҳ пеш суруде дар сомонаҳои иҷтимоӣ пахш шуд аз шумо, ки аз марг мегӯед. Ин эҷоди нав аст ё таронаи қабл?

- Ин сурудро соли 1993 дар замони ҷангу хунрезиҳо зинда сароида будам. Аммо азбаски ҷавон будам, дар фикрам наомад, ки онро сабт кунам. Баъди сӣ сол, имрӯз ин тарона ба ёдам омаду онро сабт карда, ба мардум пешниҳод кардам.

- 30 таронаи носуруда доред. Орзу доред онҳоро дар куҷою дар чӣ фазо сароед?

- Ман худам беморам, аммо садоям не. Аз ин рӯ, омодаам дар ҳар куҷое бошад, ин сурудҳоро пешниҳоди мардум намоям. Ин сурудҳоро ман хеле пештар ба хотири 30-солагии Истиқлолияти давлатӣ омода карда будам. Аммо бемории ҳамагир омаду баъдан омодагиҳо ба ҷашн шуруъ шуд ва сабти ин таронаҳо монд. Акнун як-як онҳоро сабт карда истодаам.

ҲУНАРМАНДИ ХАЛҚӢ

- Мутолиаи хеле зиёд доред. Ҳоло кадом китобро рӯи даст дореду мехонед?

- Ҳоло мутолиа мекунам китоби “Ҳазору як панд”-и Муҳаммад Ҳиҷозиро. Ҳам онро мехонам ва ҳам пандҳои бароям зиёд писандгаштаро дар дафтарам қайд мекунам.

- Сурудан ё шунидани кадом сурудҳо рӯҳияатонро тағйир медиҳад имрӯзҳо?

- Зиёд сароидан ё шунидани ғазалҳоро дӯст медорам ва ҳоло низ хеле ғазалҳоро мутолиа мекунам. Гӯш кардани таронаҳои пастмазмунро аслан хуш надорам. Ман зиёд худамро гӯш мекунам.

- Охирин таманниёти як ҳаводор ё мухлисатонро кай шунидед?
,
- Ҳамагӣ чанд рӯз пеш як нафар занг заду хеле гиря кард ва барои зуд шифо ёфтанам хеле дуо кард. Гуфт, ки ман аз як деҳаи баландкӯҳи ноҳияи Данғара ҳастам ва шумо зуд ба по хезед, ки мо телевизорро ба хотири шумо тамошо мекунем. Ин гуна суханҳо инсонро ба зиндагӣ дилгарм мекунад ва ӯ ҳис мекунад, ки зистанаш бе манфиат набудааст. Ин гуна суханҳоро шукр, ки ҳар рӯз мешунавам.

- Бо ин ҳама хидматҳо унвоне надоред ҷуз ҳунарманди шоиста. Чаро?

- 16 июни соли 1993 аввалин нафаре, ки аз дасти Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон унвони Ҳунарманди шоистаро гирифтааст, ман будам. Баъди оне ки сӣ суруди фолклорӣ эҷод кардам, метавонистам озод номзади илмҳои фолклоршиносӣ бошам. Аммо ман нахостам ва гуфтам, танҳо кори ҳунармандиамро иҷро мекунам. Ҳеҷ гоҳ лозим надонистаам, ки кори худро намоиш диҳам. Маро ҳамин хел мардум мешунаванду дӯст медоранд. Ман ҳамин хел ҳунарманди халқиам.

Мо нияти баргашт кардем. Устод қабул дошта буд меҳмонони навро. Чанде аз ҳамкасбон бо ширингуфторӣ омада буданд ба аёдат. Суҳбат гарм буд атрофи ҳунари ҳирфаию санъати касбӣ.
Раҳораҳ бо гирифтани бардошти неке аз суҳбати ӯ гуфтем: баргард ба саҳна, сарояндаи асил. Саҳна пазмони туст. Саҳна макони туст. Саҳна зеби туст.