Фалак ҳамчун жанри суннатии мо дар рушду таҳкими фарҳанги миллӣ нақши арзишманд дорад ва ҳамеша баёнгари розу ниёзи мардум аст. Ҳамин вижагияш буд, ки он то имрӯз омада расид ва баробари мақоми давлатӣ гирифтан, аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардид. Яке аз василаҳои то имрӯз омада расидани фалак ин заҳмати ҳунармандон аст. Мо дар зимн роҷеъ ба ширинии жанри Фалак то арзёбии нақши он дар рушди арзишҳои миллӣ, навъҳои гуногуни фалаксароӣ ва паҳлуҳои норӯшани жанри мазкур бо ҳунарманд Чилахон Холов суҳбат намудем, ки фишурдааш пешкаш мегардад.

- Ба Феҳристи мероси фарҳангии ғайримоддии башарият ворид шудани жанри фалакро натиҷаи чӣ медонед?

-Таърихи Фалак баробари инсон аст,
Шояд ки фалак бародари инсон аст.
Дар роҳ саро, дашт саро, кӯҳ саро,
Нақшаш ҳама ҷо ба ҳар диле пинҳон аст.

Хеле зебо гуфтааст шоир Нуруллоҳи Ориф. Дар воқеъ, Фалак баробари инсон аст. Ва баъдан ба Феҳристи мероси фарҳангии ғайримоддии башарият ворид шудани Фалакро ба кулли мардуми Тоҷикистон муборакбод мегӯям.

Ба Феҳристи мероси фарҳангии ғайримоддии башарият ворид шудани Фалак ин ҳама хизматҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст. Ин дастоварди бузург осон ба даст наомадааст. Дар ин росто корҳои зиёде анҷом дода шуданд, то мо ба ин рӯз расидем.

- Шумо ҳунарманде мебошед, ки аз тамоми навъҳои фалакхонӣ огоҳӣ доред. Мегуфтед, ки кадом навъҳои фалакхонӣ дар мо вуҷуд доранд ва онҳо аз ҳам дорои чӣ тафовутанд?

- Тоҷикистон мавзеъҳои зиёде дорад, ки дар ҳар мавзеи он ба тарзи худашон Фалак мехонанд. Дар мавзеъҳои Тоҷикистон, ки аз якдигар фарқ мекунанд, тарзҳои гуногуни фалакхонӣ ҳаст. Масалан, як мавзеъ аст, ки қисмаш дар мосту қисмати дигараш дар Афғонистон ва он роғ аст. Яъне фалаки роғӣ мегӯянд, ки ба дигар қисматҳои Тоҷикистон хос нест. Ин тамоман тарзи дигари хондани Фалак аст.

Зодгоҳи ман Кангурт ватани бисёр ҳунармандони машҳур, бахусус Карими шуш аст. Дар ин ҷо чанд мактаби ҳунарист, ки аз онҳо бохабарам. Яке аз онҳо тарзи хондани сайҳомӣ мебошад, ки он ҳам як мактаби ҳунарии бисёр побарҷост ва аз он низ сурудҳо хондаам.

Навъи дигари фалакхонӣ ин Фалаки зарафшонӣ мебошад. Ин навъи фалакро дар водии Зарафшон мардуми Кӯҳистони Мастчоҳ хеле хуб иҷро мекунанд.
Боз Фалаки даштӣ ҳаст, ки онро аслан ҳангоми дар саҳро будан, бо муҳаббату овози расо замзама менамоянд. Дар ин навъи Фалак овози бисёр хубу пурқувват доштан лозим аст. Вақте дар саҳро фалаки даштӣ сароида мешавад, он ба кулли он ҷо будаҳо писанд меояд. Аз таҷрибаи ҳаётии худам мегӯям, боре ҳангоми алафдаравӣ чунин фалакро зери сояи дарахт бисёр бо шавқ замзама мекардам, ки ногаҳ як нафар наздам омада, иброз дошт, ки бисёр фалакро хуб месароед ва агар имкон бошад, боз яктои дигар хонед. Ман барояш боз фалаки дигаре хондаму ӯ бароям ташаккур гуфта рафт. Яъне фалак ҳамеша дар қалби мардум аст.
Вақте фарзанд таваллуд мешавад, модар бо сӯзу гудоз ва меҳру муҳаббат ба фалак розу ниёз мегӯяд, орзу мекунад, ки фарзандаш калон шаваду қаҳрамон гардад. Яъне бо ҳамин шеърҳо орзуи нек барои фарзанд мекунанд. Ин гуна шеър хондани модар ба фарзанд низ фалак аст.

- Ба назари шумо сарчашмаи Фалак аз куҷост ва дар миёни мардум чӣ мартаба дорад?

- Ҳамин фалсафаи бузурги Фалак аст, ки он ҳамеша миёни мардум асту ҳаргиз нест намешавад ва мардум бо фалак зиндагӣ мекунад.

Ҳамаи жанрҳои мусиқӣ аз эҷодиёти халқ сарчашма гирифтааст. Эҷодиёти халқ, яъне фолклор мисли дарахти пурқуввате аст, ки решаҳояш дар замин бисёр мустаҳкам аст. Ва яке аз шохаҳояш шашмақом, дигараш Фалак, сеюмӣ эстрада ва дигар жанрҳоянд.

Баробари дигар жанрҳо Фалак низ миёни мардум ҳаводорони хосса дорад. Барои он фалак дар байни аҳолӣ ҳаводорони зиёд дорад, ки он дастраси мардум аст ва аз он истифода бурда метавонанд.

- Кадом вижагии жанри суннатии фалак онро миёни мардум то имрӯз нигаҳ дошт?

- Пештар мавзуъҳои фалак азобу шиканҷаи рӯзгорро дар бар мегирифт. Албатта, мардум сӯзу гудози худро ба Парвардигор тавассути Фалак баён мекард.
Мардум ҳар куҷое, ки мерафт, дуторашро ҳамроҳ гирифта мебурд. Тавассути хондани фалак мардум кулли ғаму андуҳи худро аз дил мебаровард. Жанри мусиқии фалак ҳеҷ гоҳ аз миёни мардум дур нашудааст. Бо гузашти ҳазорсолаҳо фалак боз ҳам бузургтар шудан гирифт, ки ин аз бузургии ин жанри суннатии мо дарак медиҳад.

- Ба назари шумо ҳунарманд бояд чӣ гуна бошад ва дар интихоби матни сурудҳо чӣ чизҳоро бояд ба инобат гирад?

- Пеш аз оне ки дар жанри фалак ва ё дигар жанр суруд мехонед, қабл аз ҳама дарк карда тавонистан даркор аст, ки чӣ мехонед. Модоме ки рӯ ба адабиёти классикии тоҷик меоред, он инсонро водор месозад, ки бояд бисёртар омӯхт. Зеро он ҷо сар то по маънист. Дар ин росто шоире гуфтааст:

Шеър гуфтан гарчи дур суфтан бувад,
Лек фаҳмидан беҳ аз гуфтан бувад.

Ба бисёриҳо суол медиҳам, ки барои чӣ аз шоирони классикӣ чизе намесароед? Аксар ҷавоб чунин аст, ки намешаваду дар оҳанг мувофиқ нест. Барои он ки намефаҳманд. Аз ин рӯ, кӯшиш мекунанд, ки зиёдтар рӯ оваранд ба суханони содаву обшуставу кӯчагӣ. Ҳунарманд дар баробари овози хуб доштан, бояд боз донишу фаҳмиши хуб дошта бошад. Чунки ҳамаи ин дар якҷоягӣ ҳунармандро мукаммал мегардонад.

Вазифаи асосии ҳунарманд ин аст, ки набояд ӯ аз қафои халқ равад, балки бояд суруде эҷоде кунад, ки халқ аз қафои ӯ равад.

- Дар даврони истиқлол фалак чӣ гуна рушд кард ва кадом паҳлуҳои ин жанри суннатӣ пурра омӯхта нашудааст?

- Дар 30 соли соҳибистиқлолӣ зери сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат Фалак мақоми давлатӣ гирифт ва ансамблҳо таъсис ёфтанд. Дар тамоми шаҳру ноҳияҳои кишвар ансамблҳои фалак ҳастанд. Яъне фалак дар 30 соли истиқлол рушд ёфт.

Бо вуҷуди ин ҳама мо бояд аз ин чиз қаноатманд набошем ва Фалакро боз ҳам хубтару беҳтар омӯзем. Зеро ин мавзӯи омӯзиш аст ва то ҳол паҳлуҳои зиёди Фалак ба хубӣ омӯхта нашудааст. Фақат мехонданду мерафтанд. Бояд гуфт, ки Фалак илм аст ва ин илмро бояд аз худ кард. Аз ин рӯ, тамоми нозукиҳои фалакро бояд аз таҳти дил омӯхт ва онро ҳам барои мардуми худамон ва ҳам барои мардуми олам муаррифӣ кард.

Жанри мусиқии фалак то имрӯз таҳқиқ нашудааст. Ман то ҳозир надидаам, ки нафаре дар ин самт номзадӣ ва ё докторӣ ҳимоя карда бошад.

- Фалак имрӯз ҷавонони моро тарбия карда метавонад?

- Чаро не? Албатта тамоми навъҳои мусиқӣ ва сурудҳо тарбиятгари инсонанд. Шеъре, ки баланд асту суханони пурмазмун дорад, он ҳатман мардум, хусусан ҷавононро тарбия мекунад.

- Дар оянда баҳри таҳким бахшидани Фалак ҳунармандон чӣ масъулият доранд ва кадом корҳоро бояд ба анҷом расонид?

- Баҳри таҳким бахшидани ин навъи мусиқии суннатӣ бояд тамоми ҳунармандон талош намоянд. Ва баъдан бояд паҳлуҳои то имрӯз омӯхтанашудаи Фалак пурра мавриди омӯзиш қарор дода шаванд.

-Сипос барои суҳбати пурмуҳтаво.

- Саломат бошед.

P/S: Хонандагони азиз! Шакли видеоии суҳбатро аз суроғаи зерин тамошо намоед:
https://youtu.be/Xlx46LymAm4