“-Э, хонат сӯзад, калхоти чӯҷабар! Чӯҷаҳакма куштед! Илоҳо аз фарзандотон бинед!Ин чӣ рӯзи сиёҳай!

Модари зор болои сари писари ғӯрамаргаш навҳакунон дуо дошт. Дуои бад. Натанҳо ӯ, балки кулли занони деҳ”.

Ин лаҳзаест аз саҳнаи рӯзгор. Сард-наворест аз синамои сарди сарнавишт. Сияҳсафҳаест аз рангинкитоби тақдир. Талхҳолатест аз тангнои ҳаёт. Ин заҷр аст. Зулм аст. Зарб аст. Зеру забар гаштани зиндагист. Ин ҷо навҳа аст. Фарёди имдоди модар. Илтиҷои ҷазо барои ҷоиздонандагони ҷабр. Ин ҷо ҷабҳаи ҷидол аст миёни каҳорату адолат.

Тасвир намудани ин гуна замону чунин вазъро қодир аст танҳо эҷодкор. Эҷодкори пурбин. Нависандаи нозукбин. Адиби заррабин. Оне, ки ҳамдард аст бо ҳамагон. Муассир аст барояш ҳоли ҳама одамон. Бетараф нест ба вазъи рӯзгори ҳамватанон. Бедиққат нест ба мушкилоти кулли оламиён.

Толибшоҳи Давлатро метавон гузошт дар қатори чунин адибон. Чун ҳар эҷодаш эъҷоз дорад. Ҳар навиштааш навофарӣ. Ҳар офаридааш озоданигорӣ. Собитсоз ба ин ҳарфҳо то ин дам буданд китобҳои пешин. Аз қабили “Лонаҳои бетурна”, “Ханҷари Чингизхон”, “Абрҳои пармонанд”, “Турнаҳо дар баҳорон”, “Гуларӯсакон барои сарватмандон”, “Ҷароҳатҳои пурхун” ва “Сокинони кишвари сангин”. Аммо, изофа шуд ба ин адад чанде пеш тозакитобе бо номи “Калхоти чӯҷабар”.

Бо фарогирии навиштаҳои солҳои охири Толибшоҳи Давлат, ки дар шакли новелла гирд омада бо сарфи зиёди заҳмат. Онҳо ҳамагӣ хонданиянд. Омӯзонандаанд. Панддиҳандаанд. Тавсияшавандаанд. Афсонаву бофтаҳои хаёлӣ нестанд. Онҳо воқеиянд. Таҷассум-гаранд паҳлӯҳои гуногуни ҳаёти имрӯзаи ҷомеаи моро.

Ба он номи яке аз навиштаҳои дохили китоб интихоб шуда унвон. Чаро “Калхоти чӯҷабар”? Шояд пиндоред муаллиф маҳкум намуда ин ҷо шикори ваҳшипаррандаеро. Нигоҳи пурғуруронаи ӯро ба сайд. Ҳуҷуми кушандаашро ба чӯҷаҳои серношуда аз ғизои даҳони модар. Агар ин гуна ҳаст, пас тахминатон то ҳаде метавонад бошад дақиқ. Аммо ин ҷо тафовутест дар миён. Байни қаҳрамонон. Ин ҷо мазаммат шуда аъмоли инсон. Ҳаводисе, ки ҷомеаи моро имрӯз метавонад бошад нуқсон.

Китоб гирд оварда дар худ зиёда аз понздаҳ навиштаро.

“Чархи гардун” мечархонад пеши дидаамон дирӯзу имрӯзро. Анҷоми амалу подоши онро. Дирӯзеро, ки гузашта пайи ҳавою ҳавасу ишрат. Дирӯзеро, ки надидаю напазируфта асилмуҳаббат. Ва имрӯзеро, ки нест дигар аз ҷонибе илтифоту иноят. “Чархи гардун” мегӯяд аз марде, ки рафта сӯи сармастӣ ва гузашта аз ҳамсару фарзандон. Қисса мекунад аз зане, ки ҷангида бо бевофоӣ, бо бенавоӣ, бо бечорагию дармондагӣ:

“-Ҳо янга шавҳари худат, - боз изҳор намуд марди сухангуфта.

-Шавҳари ман мурдагӣ.

-Чӣ хел мурдагӣ? Ана, даруни мошин бе ёду ҳуш хоб, - ба гап ҳамроҳ шуд марди дуввумӣ.

-Зинда, ки бошад, то ин дам куҷо буд? - дастон болои сина бо ҳам халонда ва бо чеҳраи гирифта посух дод зан.

“Роҳи душвори бозгашт” низ баёнгар аст дарди занонро. Вазъи нохуши ононро. Аммо дард ин ҷо бузургтар асту ваҳимтар. Ин занонро бурда фирефта шудани ҳамсарон то маконҳои ҷангҷӯён. Мондаанд он ҷо танҳо. Саркӯбшудаанду сархам. Назди аҷнабиён. Пеши мусулмонони номусулмон. Муҳтоҷанд ба ҳарфи як тане аз Ватан. Зоранд ба як зарра хоки меҳан. Ҷӯё мешаванд роҳи фирорро. Дар ин роҳ таваккал мекунанд ҷону тан:

“- Апаи Хумор, ин ҷо суроғаҳои пайвандони ман. Агар бо ман ҳодисае рӯй диҳад, хоҳишу илтиҷо, тифлонамро ба онҳо расон.

-Ту чиҳо мегӯӣ, хоҳарҷон? Камтари дигар монд. Соқу саломат мерасем.

-Намедонам, дилам ким-чи хел гувоҳие медиҳад...”.

Аммо бо ин чанд навишта интиҳо намеёбад ин маҷмӯа. Чандин нигоштаҳои ҷолибу хондании дигар низ ҷо шуда ин ҷо. Бо онҳо иброз шуда нигарониҳо, норасоиҳо, ноумедиҳо. Ҳамчунин дарҷ шуда ба мурод расиданҳо, ноком нагаштанҳо, мубориз буданҳо.

Муаллиф Толибшоҳи Давлатро табиист, ки мақсад ҳаст ҳамин эҳдои маънавиғизое ба хонандаи худ. Бо ин навиштаҳо ҳидоятгар будан ба онҳо.
Моро бошад умед ҳаст ин, то ин китоб боломақомеро соҳибӣ кунад дар адабиёти навин.