Файзалӣ Ҳасан аз шумори ҳунармандонест асил, ҳирфаӣ, маънисаро. Ӯ надорад ниёз ба шиносонидан, чун номаш ошност ба ҳар сокини ин даврон. Зиёданд шумори сурудҳояш. Гоҳе аз ватан гуфтаву онро ситоиш карда, гоҳи дигар бо гуфтаи бузургон ҳидоятгарӣ намуда шунавандаи хешро. Дар сароидани фалак комёб гардидаву пуштибон аст ин жанри мусиқии суннатиро. Ин лаёқату садоқат ӯро расонида ҳанӯз дар 30-солагӣ ба унвони Ҳофизи халқии Тоҷикистон ва сипас соҳиб шуда Ҷоизаи давлатии Тоҷикистон ба номи Абӯабдулло Рӯдакиро бо силсилаи сурудҳои ватандӯстӣ таҳти унвони “Домани имон, ватанам!”.

Феълан омӯзгор аст дар Консерваторияи миллии Тоҷикистон ба номи Т. Сатторов ва мекӯшад омодасози санъаткорони оянда бошад.

Ин овозхони маҳбубу мумтоз мерасад чанде баъд ба сини 77-солагӣ ва моро ҳамин баҳона ҳаст кофӣ барои гуфтугӯ бо эшон бобати санъату ҳунар ва паҳлуҳои дигари рӯзгорашон.

ҲАР КАС, КИ ДАР ИН ҶАҲОН СУХАНФАҲМ НАШУД...

- Расидан ба синни 77-солагӣ давлатест бебаҳо. Табиист, ки нест бидуни зикри каломи шукрона рӯзгоратон. Акнун чӣ гуна аст тадоруки истиқбол аз ин сол?

- Ҳар соли фаро расидаро бо хушнудӣ пазироӣ мекунаму барои соли рафта афсӯс мехӯрам. Бо вуҷуди ин эҳсос мекунам, ки солҳои сипаришуда беманфиату бенатиҷа набуданд. Ба худ қавл додаам, ки то рӯзе ҳастам, дар хизмати халқу ватанам бошам. Истиқболи ин сол низ бо тавлиди ҳамин гуна ҳадафу нақшаҳост.

- Ду сол қабл бо пешниҳоди барномаи консертии “Домони имон, ватанам” таҷлил шуд 75-солагии рӯзгору 55-солагии фаъ-олият. Имсол низ дар нақша ҳаст чунин армуғоне ба мухлисон?

- Ният дорам, ки як бори дигар боз бо мухлисонам рӯ ба рӯ гардам. Мехоҳам як маҳфили орифонае дошта бошем бо иҷрои чанд ғазале аз Мавлоно. Зиёда аз 20 ғазали Ҷалолуддини Балхиро ба оҳанг ҷӯр кардаву омода кардаам. Бо даст додани имкон ҳатман ин базми орифонаро ба ин мардуми нуқтасанҷ пешниҳод хоҳам кард.

- Имрӯз баргузории консертҳо хеле кам шудаву ин анъана мисли қабл давом намекунад. Як нафар норасоии маблағро иллат меораду дигаре бемасъулиятии дастандаркоронро ва севвуми набудани толори калонро...

- Инҳо баҳонае беш нестанд. Баргузории ҳар чорабиние мушкилоти худро дорад. Аммо агар ҳунарманд воқеан хоҳад, пас бояд аз мушкилиҳо гузар кунад ва ба дидори мухлисони худ расад.

- Шумо аз он сарояндагонед маънисаро ва гузоштаед пайваста дар мади аввал маънии волоро. Аммо бештари устодони соҳа гиламанданд аз он ки ин навъи сурудҳоро меписанданд имрӯз танҳо насли калонсол. Қабул доред ин андешаро?

- Фикр мекунам ҳанӯз ҳам зиёданд дӯстдорони ғазалу шеъри аз маънӣ пур. Вале ман низ каме шиква дорам аз насли ҷавон. Зеро сатҳи фаҳмишашон поён рафтаю коста гардидааст ва бештар майл доранд ба чизҳои сабуку сурудҳои кӯчагӣ. Баъзе овозхонон на фақат шеърҳои пурмазмунро намесароянд, балки шоҳбайтҳои пур аз панду ҳикматро тағйир дода, пешниҳод мекунанд, ки ин таҳқир аст. Шоҳбайтеро бо чунин мазмун сароидаам:

Сагеро хуни дил додам, ки бо ман ошно гардад,
Надонистам, ки саг хун мехурад хунхор мегардад.

Ин шоҳбайтро яке аз сарояндаҳои кӯчагӣ хеле бад тағйир дода, чанд калимаҳои мувофиқ ба ин замонро илова намуда, дар ҳалқаи гурӯҳе месарояд ва он мардуми ноогоҳ бошанд барои ӯ каф мекӯбанд. Ин ҳолат водорам сохт, то нисбати ин бесаводиҳову бетамизиҳо бетараф набошем. Бо ин ҳол мо ба куҷо мерасем?

- Ин дар ҳақиқат яке аз мушкилиҳои бузурги имрӯзии мост. Аммо биёед ҳоло аз роҳҳалҳо бигӯем. Чӣ бояд кард барои рафъи он?

- Дар ин самт бояд Вазорати фарҳанг ва Кумитаи телевизион ва радиои назди Ҳукумати кишвар корбарӣ намоянд. Бигзор ҳар гуна сурудҳои аз маънӣ дур дар радио ва шабакаҳои телевизионӣ пахш нагарданд. Шояд дар назди Вазорати фарҳанг як раёсате таъсис ёбад, ки фаъолияти сарояндагони имрӯзаро назорат кунаду ба танзим дарорад.

- Шумо ва ҳамнаслони шумо аз он санъаткоронед, ки мутолиа зиёд дореду азият намекашед дар баёни фикр дар ҳар ҷое. Ин ҳам баръакси баъзе аз овозхонони ҷавонамон. Дар ҷавонӣ худ майл кардед ба маънии воло ё таъсири таъкидҳои устодон буд?

- Агар дар хуну вуҷуди одам фаҳмиши баланду завқи воло набошад, ҳеҷ гоҳе пайи чунин гуфтаҳои пурмаънӣ нахоҳад рафт. Яъне, овозхон вақте сурудеро хуб ба мардум мерасонад, ки худ он маъниро дарк кардаю дар худ ҳазм намудааст. Шояд баъзеҳо фикр кунанд, ки мутолиа кардан хоси сарояндагон нест, ки ин комилан ғалат аст. Мутолиа хоси ҳар инсон аст, новобаста аз касбу кор. Шоир мегӯяд:

Ҳар кас, ки дар ин ҷаҳон суханфаҳм нашуд,
Ҳайвонсифат аст гирди ҷаҳон мегардад.

“МО БОЯД ФАЛАКИ ШОД САРОЕМ”

- Каме ёд кунем аз гузаштаҳо. Шумо омадед ба Душанбе бо пешниҳоди Кумитаи телевизион ва радиои назди Ҳукумати кишвар ва як муддате ба дӯш гирифтед роҳбарии ансамбли овозадори “Дарё”-ро. Бароятон, ҳамчун таҷрибагирифтаи мактаби бузурги ҳунарии Одина Ҳошим ва аз худ карда нозукиҳои жанри фалак. Мушкил набуд шиноварӣ дар “Дарё”?

- На. Баръакс фаъолият дар ин ансамбл масъулияти маро зиёдтар кард ва ҳис кардам, ки кор кардан бо ҳунармандони асил осону саҳл набудааст. Дар ин муддат низ кӯшиш кардам, бидуни заҳмату талош чизе омода накунам. Баъдан, ҳамчун омӯзгор ба ансамбли давлатии “Фалак” даъват шудам ва ин ҷо низ аз болои сурудҳои омоданамудаи фалаксароён назорат мебурдам ва ба беҳтаринҳо иҷозаи сабт медодам.

- Вазъи кунунии ин ансамблҳо чӣ гуна аст? Оё имрӯз низ ҳамон ҷараён идома дорад, ки бояд танҳо беҳтаринҳо шомил шаванд ба онҳо?

- Мутаассифона, дар чунин ансамблҳои давлатӣ низ ҳунармандони тасодуфӣ ҳастанд. Онҳо дониши мукаммалу завқи баланд надоранду аслан ба ин ансамблҳо арзанда нестанд. Ин воқеан сатҳу мақоми ҳамон гурӯҳи ҳунариро паст мекунад. Бисёр мехос-там, роҳбарони ин гурӯҳҳо довталабонро аз санҷиш гузаронанд ва баъдан ба кор ҷалб созанд.

- Ин дарак медиҳад аз чӣ? Аз набудани истеъдод ё наҷӯстану пайдо накардани онҳо?

- Ҳамасола озмуни ҷумҳуриявии “Тоҷикистон-Ватани азизи ман” доир мегардад ва онҷо беҳтаринҳо аз тамоми кишвар муайяну қадрдонӣ мешаванд. Ин як василаи хуби дарёфти истеъдодҳо барои чунин гурӯҳҳои ҳунарист. Танҳо мебояд аз чунин ҷавонони болаёқат истифода карду ҳунари онҳоро сайқал дод. Зиёданд истеъдодҳое, ки ҳамин гуна аз бетаваҷҷуҳиҳо маҳв мегарданд ва ҳеҷ гоҳе имкони шомил шудан ба ин ё он ансамблҳоро пайдо намекунанд.

- Устоди зиндаёд, шодравон Давлатманд Холов дар суҳбате оиди фалаксароён чунин гуфта буд: “Фалаксаро наметавонад як каси тасодуфӣ бошад. Фалаксаро бояд бо фалак тавлид шуда бошад”. Боз чӣ гуна хусусиятҳоро бояд доро бошад як фалаксаро?

- Устод хеле хуб гуфтааст. Воқеан чунин аст. Вақте як нафар дар хуну вуҷуди худ фалакро ҷо надода бошад, наметавонад фалаксарои асил бошад. Шояд баъзеҳо ҳамин гуна бо баланд кардани садову дар гӯшҳо мондани дастон фикр кунанд, ки овозхони ҳамин жанри мусиқии суннатиянд. Аммо ин гуна нест. Фалак бояд дар дилу дар хун бошад.

- Ин мусиқии суннатии мо даргири кадом мушкилот аст имрӯз?

- Ин мусиқии мо хушбахтона рӯз то рӯз рушд мекунад. “Фалак” ин розу ниёз кардан бо Эзид аст ва баёни дарди дил аст. Аммо имрӯз бубинед мо чӣ қадар пешравиҳо ва ободкориҳо дорем. Ранҷу дарди бузурге ҷо надорад дар зиндагии мардуми тоҷик. Аз ин рӯ, мо бояд дигар танҳо фалаки шод бисароем. Аз ғаму андӯҳу ғусса шиква накунему нанолем.

“ВАТАН ҲАСТИИ МАН АСТ”

- Шумо ҳамчун сарояндаи ватансаро шинохта шудаед. Шумори чунин таронаҳоятон хеле зиёданду ҳамагӣ давр мезананд вирди забонҳо. Маҳз ҳамин сурудҳо ба шумо овард Ҷоизаи давлатии ба номи Абуабдуллоҳ Рӯдакиро. Пас, Ватанро чӣ гуна таъриф додаед дар рӯзгор, ки қарор додаед мудом вассофаш бошед?

- Ватан мояи ифтихорам аст. Ватан ҳастии ман аст. Чун гуфтаи Камол Насрулло “Мардро домани имон ватан аст”. Ман воқеан “Бе хоки Ватан ҳеҷам”. Мо медонем ҳунармандони зиёдеро, ки шуҳрати ҷаҳонӣ доранд, аммо ҳамеша дар ҳасрати ватани худанд. Барои мо-санъаткороне, ки шукр соҳиби ин давлати ободему озодона ин ҷо фаъолият мебарем, қарз аст суруд сароидан дар васфи ин ватан.

- Пас, бояд ҳар овозхон дар феҳристи таронаҳои худ лоақал як ё ду суруди ватандӯстона дошта бошад...

- Як ё ду тарона кам аст ва наметавонад пурра он муҳаббатро баён созад. Шояд баъзеҳо барои иштирок дар чорабиниҳо ё чизи дигаре як ё ду таронае дар васфи ватан эҷод кунанд. Вале сароидани ин сурудҳо бояд ҳадафи дигаре ғайр аз ибрози муҳаббат ба ин сарзамин надошта бошад.

- Шояд гумон мекунанд шуҳраташон намеорад сароидани чунин сурудҳо...

- Шояд. Аммо аз ман дар ҳар куҷое сароидани суруди “Бе хоки ватан ҳеҷам” ё “Тоҷикистон ватанам”-ро талаб мекунанд. Ин магар маҳбубияти ҳамин таронаҳо нест?

ОРМОНИ ЯГОНА

- Хеле ҷиддӣ менамоед. Аммо қаҳрамони зиёде аз латифаҳо гардидаеду бо номатон чандин шухиҳо эҷод шуда...

- Дар зиндагӣ ин чиҳзо низ бояд бошад. Ҳамеша ҷиддӣ будан низ чандон хушоянд нест. Дар ҳалқаи дӯстон ҳазлу шухиҳо мекунем. Вале, чандин аз чунин латифаҳое ҳастанд, ки бо номи мананд, вале ба ман марбут намешаванд. Аз ин низ ҳеҷ гоҳе нороҳат нестам. Агар боиси табассуми касе мешавем, ин ҳам хушбахтист.

- Зиндагӣ заҷрҳои зиёде дода ба шумо. Аммо ҳеҷ яке аз онҳо дур насохт шуморо аз ин роҳ. Метавонем бихонематон фидоии ҳунару санъат?

- Ман фидоӣ будаму ҳастаму мемонам.

- Соли 2023 беморие суроғи шумо омад ва дар он рӯзҳо мехостед боз як бори дигар имкон даст диҳад бароятон барои рӯ ба рӯ гардидан бо мухлисон. Дар боло низ зикр доштед ҳамин ниятро барои имсол. Пас, хосту ормони як ҳунарманд ҳамин аст, ҳамеша бо халқ будан...

- Ҳунарманде, ки як лаҳза аз халқу мардумаш дур бошад, ҳунарманд нест. Ӯ тез фаромӯш хоҳад шуд.

Сайёраи ҚИЁМИДДИН, “ҶТ”