ФАРҲАНГ
Ҷумъа 26 Апрел 2024 08:27
Нуре, ки инак 90 сол аз нахустин дурахшаш пур мешавад. Дар партави он басо ҷавононе соҳибилму соҳибтафаккур шуданду миллатро дӯст доштанд. Ба арзишҳои муқаддаси ватандорӣ арҷ гузоштанд. Роҳ ба сӯи некӣ ёфтанд. Дар роҳи пурмаънии он басо рӯзноманигорон, шоирону нависандагон, коргарону деҳқонон ва қариб ҳама қадами маънавӣ бардоштанд. Онро азиз доштанду ҳамдаму мушфиқ ва минбари розу ниёзи хеш хонданд. “Ҷавонони Тоҷикистон”. Мактабе саросар аз буду набуд. Печу дар печ, қадам ба қадам, зарра-зарра тамоми ҳарфи таърих 90 сол дар он таҷассум ёфтааст. Умраш инак ба 90 дакка мехӯрад. Чашмаи пуроби он ҳама ташналабони роҳи маъниро сероб намудааст. Муҳаққиқи пуркор, олими сермаҳсул, профессор Иброҳим Усмонов аз ин миён истисно нестанд, балки эшон қаринтару наздиктар ва ошнотар аз дигарон бо рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” буданд. Суҳбат сари ҳамин самимияту донистанҳо аз умри ин ҳамсафари 90-солаи ҷавонони тамоми кишвар аст.
33 ИМЗО ДАР ПОЯИ УМРЕ
- 90 сол дар ин рӯзнома 33 сармуҳаррир фаъолият кардааст, - иброз намуд ҳамсуҳбати мо. - Аз Ғуломризо Ализода то Шодихони Назар. 33 кас ба рӯзнома имзо кардааст. 33 кас нохудои ҳамин киштие буд, ки мехост барои ба роҳи васеъ, ба роҳи озод, ба роҳи нек баромадани ҷавонҳои Тоҷикистон, мардуми Тоҷикистон, насли нави Тоҷикистон ёрӣ расонад. Ва ҳар кадом 33 нафаре, ки дар ин рӯзнома кор кардааст, 10-15 нафар ҳамроҳи худ одамоне доштанд, ки онҳо барои татбиқи ин орзуҳо кор мекарданд. Аз ин сабаб метавон гуфт, ки дар зарфи 90 сол беш аз 1000 нафар, беш аз 1000 ҷавоне, ки навишта метавонистанд, дар рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” хизмат кардаанд. Ва имрӯз, вақте ки дар бораи 90-солагии рӯзнома сухан мегӯем, шинохта ё нашинохта, дида ё надида, мо онҳоро ёд мекунем. Ба некӣ ёд мекунем. Зеро ҳар чизе, ки навиштанд, ҳар коре карданд, хоҳ дар шакли таъриф, хоҳ ба танқид, он як саҳифаи таърихи мо шуд. Як саҳифае, ки мо аз он дарс мегирем, мо аз он ибрат мегирем. Мехоҳам, ки хотири он мардум ҳамеша дар ёди мо бошад. Хотири онҳо ба воситаи корашон дар ёди мо бошад. Мо эҳтироми худро нисбати ин рӯзнома ҳеҷ вақт фаромӯш накунем. Вақте ки мо рӯзномаро эҳтиром кардем, он мардумеро эҳтиром мекунем, ки дар он кор кардаанд. Чун он мардумро эҳтиром кардем, он ҷавононеро эҳтиром мекунем, ки барои мо менавиштанд. Он ҷавонҳо насли мо, падарони мо, фарзандони моянд. Барои ҳамин ин иди ҳамаи мост. Ҷашни ҳамаи мост ва ин ҷашнро барои ҳамаи тоҷикон, мардуми Тоҷикистон табрик мегӯям.
НИГОҲЕ БА АВВАЛИ ФАЪОЛИЯТ
- Суҳбатро аз пайдоиши рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” шуруъ кунем. Ба қавле сарбанди ин дарё аз куҷост?
- Пайдоиши рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” ин аввалин иқдоми созмони навташкилшудаи комсомоли Тоҷикистон дар соли 1929 буд. Мо то ин вақт ташкилоти мустақил набудем. Ба ташкилоти ҳизбӣ ва комсомоли Ӯзбекистон дохил мешудем. Чун аз онҳо ҷудо шудем, созмони худро ташкил кардем ва аз зумраи аввалин рӯзномаҳое, ки дар Тоҷикистон мақоми мустақилро соҳиб шуд, “Ҷавонони Тоҷикистон” буд.
- Ташкили чунин як рӯзнома чӣ даркор буд? Нақше дошт ва ё танҳо ба хотири “галочка”?
- Ҳеҷ қувваи сиёсӣ бе мавҷуд будани рӯзнома корашро пеш бурда наметавонад. Умуман, қувваи сиёсие нест, ки ба рӯзнома такя накунад. Агар рӯзнома набошад, қувваи сиёсӣ ба як чизи аз мардум дуру кандашуда табдил меёбад. Барои ҳамин ҳам аз соли 1922, вақте ки 10-солагии рӯзномаи “Правда”-ро ҷашн мегирифтанд, Кумитаи марказии ҳизби коммунист фармон баровард, ки минбаъд 5-уми май ҳамчун Рӯзи матбуоти шӯравӣ қабул карда шавад ва мо барои тамоми соҳаҳо рӯзномаҳои алоҳида муайян мекунем ва аллакай аз ҳамон вақт аввалин бор дар бораи ташкил кардани рӯзномае барои ҷавонон сухан рафт. Соли 1924 дар Маскав рӯзномаи “Комсомолская правда” барои ҷавонон ташкил шуд. Рӯзномаи мо низ баъди 6 соли ташкил шудани рӯзномаи “Комсомолская правда” пайдо шуд.
- Рӯзномаҳои ҳизбӣ дар он давра фаъолияти хубу назаррас доштанд...
- Як чиз ки мо дар бораи он ё намедонем ё дар бораи он кам ҳарф мезанем ва ё гуфтанаш ҷоиз нест, ин аст, ки дар солҳои 30-юм дар Тоҷикистон аз рӯзномаи ҳизбӣ дида, рӯзномаи комсомолӣ таъсири бештар дошт. Ҳатто аз ташкилоти ҳизби коммунистӣ дида, ташкилоти комсомолӣ таъсири бештар мерасонд. Барои он ки мо коммунист хеле кам доштем. Аввали соли 1930 дар тамоми Тоҷикистон шояд аз мардуми маҳаллӣ қариб 500 нафар коммунист буд, вале мо қариб 5 ҳазор комсомол доштем. Ҷавонони комсомол ин насли ҷавон, насле, ки ҳама чизро бадеҳатан ба худ қабул мекарданд. Дар онҳо тарс набуд. Насле, ки мубориза мебурд, чунки онҳо танҳо ғами худашро мехӯрданд. Барои ҳамин ҳам ташкилоти комсомолӣ ва ҳам “Ҷавонони Тоҷикистон”, ки ташкил шуд, рӯзномаи мубориз буд. “Ҷангкунанда” буд. Яъне бо шаст менавишт. Ҳатто комсомолҳо дар маҷлисҳояшон коммунистҳоро муҳокима карда, аз партия хориҷ мекарданд. Ин дар тасаввур намеғунҷад, чун ташкилоти комсомолӣ поёнтар аз ҳизб меистод.
“МАН”-ҲОИ “КОМСОМОЛИ ТОҶИКИСТОН”
- Лутфан, дар бораи мақому манзалат ва эътибори кормандони рӯзнома сухан мегуфтед?
- Дар “Комсомоли Тоҷикистон” шахсиятҳои бузурге, монанди Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршакар, Ҳаким Карим ва дигарон кор кардаанд. Онҳо одамоне буданд, ки барои рӯзнома менавиштанду қисми таркибии рӯзнома шуда буданд. Шунида будам, ки Мирзо Турсунзода ба сифати мухбири “Комсомоли Тоҷикистон” ба ноҳияи Шаҳритуси имрӯза ба сафари хизматӣ меравад. Дар он шабу рӯз ӯ бисёртар бо мақолаҳои танқидӣ ва фелетонҳояш машҳур буд. Вақте ки котиби райкоми ноҳия мефаҳмад, ки Мирзо Турсунзода омадааст, ӯро ҳабс мекунад. Ин хабар то Душанбе мерасад. Котиби райком бошад, гурехта аз Тоҷикистон меравад. Ин хел эътибор доштанд. Ё Мирзо Ризои ҳисорӣ раиси колхоз буд. Худаш комсомол ва мухбири фаъоли “Комсомоли Тоҷикистон” ва “Тоҷикистони сурх” маҳсуб меёфт. Ӯ аввалин ҳадафи душманони синфӣ қарор гирифт. Куштанд ӯро ва гуноҳи асосиаш раиси колхоз буданаш не, мухбири рӯзнома буданаш буд.
- Аз таърихаш бармеояд, ки дар аввали таъсисёбии рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” муҳаррирони он зуд-зуд иваз мешуданд. Сабаб?
- Худи рӯзнома дар солҳои аввал, яъне солҳои 30-юм устувор набуд. Баъзе муҳаррирон ду-се моҳ муҳаррирӣ мекарданд, аз кор мегирифтанду дигаре меомад. Ин чанд сабаб дошт. Якум ин ки дар муҳити сиёсии мо ҳанӯз устувории сиёсӣ набуд. То соли 1931 медонем, ки ҳаракати босмачигарӣ дар ҷумҳурӣ ҳанӯз ҳам давом дошт. Барои ҳамин нобаробарии сиёсии дохилӣ ба роҳбарии системаҳои ВАО ҳам таъсир мекард. Аз болои якдигар ҳам зиёд менавиштанд. Як кас, ки маъқул намешуд, ӯро сиёҳ мекарданд ва то ба душмани халқ расонданҳо мерафт. Ин ба матбуот бисёр хос буд. “Ҷавонони Тоҷикистон”-и ҳамонвақтаро агар хонем, фарз кардем, як нафарро аз кор холӣ карданд, рӯзнома суроғ мекард, ки хешу табораш кист, онҳоро низ сиёҳ кардан лозим. Вақте ки соли 37-ум Абдулло Раҳимбоевро аз роҳбарии Тоҷикистон хориҷ карданд, дар рӯзнома мавод чоп шуд, ки “Думи Абдулло Раҳимбоев дар Конибодом”. Яъне одамҳое, ки ӯро дастгирӣ мекарданд. Ё солҳои 30-юм, вақте ки Нусратулло Махсум, Шириншоҳ Шоҳтемур ва Абдулқодир Муҳиддиновро ҳамчун миллатчиёни тоҷикпараст сиёҳ карданду душман эълон намуданд, рӯзномаҳо, аз он ҷумла “Ҷавонони Тоҷикистон”, одамоне пайдо карда буданд, ки онҳоро ҳам душмани халқ гуфта тавонистанд. Яъне як руҳияи васвасадор ба вуҷуд омада буд.
- Чӣ коре “Ҷавонони Тоҷикистон” кард, ки имрӯз лоиқи таҳсин бошад?
- Кори бузурге, ки рӯзнома кард, мардумро бедор намуд. Мардумро барои зиндагии нав тайёр кард. Зиндагии нав дар он вақт се вазифа буд: тараққӣ додани саноат, тараққӣ додани хоҷагии қишлоқ, аз байн бурдани бесаводӣ. Дар мо саноат набуд. Онро сохтан даркор буд. Дар аввали солҳои 30-юм, аз ҷумла рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” барои сохтмони аввалин НОБ-ҳое, ки дар Варзобу Душанбе, дар дарёчаи Душанбе сохта мешуданд, рӯ овард. Дар аввали солҳои 30-юм аз худ кардани водии Вахш шуруъ шуд. Мардуми Фарғона, Қаротегин ва Кӯлобро ба водии Вахш муҳоҷир карданд. “Ҷавонони Тоҷикистон” аз ҷумлаи он рӯзномаҳое гардид, ки ободонии водии Вахш ва босавод кардани ҷавонони онро ба гардан гирифт. Аз ҷумла, дар ин рӯзнома муроҷиатномаи нависанда Рашид Абдуллоро хондам, ки навиштааст: “Ман қавл додам, ки ба водии Вахш мераваму дар давоми сол 80 нафар ҷавонро босавод мекунам ва фалониҳоро ба мусобиқа даъват менамоям. Онҳо ҳам оянд ҳамроҳи ман водии Вахшро интихоб кунанду мардумро босавод кунем”. Ин кори ҷонӣ ва бисёр муҳими “Ҷавонони Тоҷикистон” буд: аз як тараф саноат сохтан, аз тарафи дигар замини нав кушодан, аз тарафи сеюм босавод кардани мардум.
- Устод, доир ба вазъи саводнокӣ ё бесаводии мардум то инқилоби Октябр чиҳо гуфта метавонед?
- Мо имрӯз барои гуфтани ин гап, ки то инқилоби Октябр мо бесавод будем, баъзан шарм медорем. Баъзан гумон мекунем, ки ин гап нодуруст аст. Ин ташвиқоти душманони мост, мо босавод будем. Ман аз ин чиз андак дуртарам. Албатта, гуфтани он ки мардуми тоҷик саросар бесавод буд, ин дурӯғ аст. Вале гуфтани он ки, не мо босавод будем, ин ҳам дурӯғ аст. Дар ҳар деҳа ду, се, ё чор одами хатхон буд. Як мисол меорам. Солҳои 90-ум мо аъзои Комиссияи оштии миллӣ будем. Як ҳамкори мо, собиқ ректори Донишгоҳи давлатии шаҳри Кӯлоб Тағай Раҳмонов барои овардани гурезаҳо аз тарафи ҳукумат ба Афғонистон рафт. Ӯ нақл карда буд: “Вақте ман ба як деҳаи калони минтақаи Тахори Афғонистон рафтам, одами босавод надоштанд. Чун фаҳмиданд, ки ман хати арабиро медонам, бароям нома оварданд, ки онро барояшон хонам. Баъди ин чанд рӯзе, ки ман он ҷо будам, мардуми зиёд наздам меомаданд, ки хати писарашонро барояшон хонам. Ин солҳои 90-ум буд. Охири асри 20. Дар Афғонистон, Он тарафи дарё. Вазъияти мо 90 сол пеш аз ин, аз онҳо беҳтар набуд. Мо як хел будем. Ҳатто мо ақибмондатар будем. Ба он маъно ки агар се давлати калони форсизабон бошад, Эрон, Афғонистон ва Осиёи Миёна, Бухоро аз ҳама ақибмондатаринашон буд. Дуруст аст, ки Бухоро маркази дини Ислом буд. Дар Бухоро муллоҳои калон тарбия меёфтанд. Лекин ин мутлақо маънои онро надорад, ки дар тамоми Тоҷикистон ҳама мулло тарбия меёфтанд. Барои ҳамин, вақте ки мо дар бораи маҳви бесаводӣ дар солҳои 30-юм гап мезанем, сухан дар бораи он меравад, ки ба мардум ақаллан хондани чизи одиро ёд додан даркор буд. Ва дар ҳамин маврид нақши рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” беандоза бузург аст. Он на танҳо таблиғ мекард, балки худаш дар ин кор иштирок мекард. Мухбиронаш иштирокчии бевоситаи ин амал буданд. Мактаб ба мактаб гашта, курсҳои маҳви бесаводӣ ташкил мекарданд. Дар саҳифаҳои рӯзнома ҳам дарси хати алифбои тоҷикӣ ҷорӣ шуда буд. Ин буд нақши рӯзнома ва мухбирони он.
- Чунон ки аз гуфтаҳои Шумо огоҳ гаштем, рӯзнома барои босавод кардани мардум назди мардум рафт. Табиист, ки он чӣ рӯзнома менавишт, бардошт аз ҳаёту рӯзгори мардум буд. Ба фикри Шумо ин ҳолат ба сабку услуб ва мазмуни рӯзнома таъсир намерасонд?
- Дар ҳамин мавзӯъ як чизро таъкид карданиям, ҳаққу ноҳаққии онро боз таърих баҳо медиҳад. Бисёр мунаққидону адабиётшиносони мо ба шеъри солҳои 30-юм аз нуқтаи назари Ҳофиз ё Камолу Саъдӣ нигоҳ кардан мехоҳанд. Он шеърро шеъри сусту носуфта мегӯянд. Ҳатто Лоҳутиро ҳам баъзан танқид мекунанд, ки шеъри дар Тоҷикистон навиштаи Лоҳутӣ ба сатҳи шеъри дар эронбудааш нест. Дар ин ҷо чизҳое пайдо шуд, ки зеби Лоҳутиро надоранд. Лекин ман ҳамеша фикр мекардам, ки шеър, наср, умуман адабиёт барои чӣ ва барои кӣ даркор аст? Аз ҳамин нуқтаи назар агар ба он шеъру адабиёте, ки дар “Ҷавонони Тоҷикистон” дар солҳои 30-юм чоп шудаанд, нигарем, он шеъри нағз буд, он адабиёти нағз буд. Он барои ҳамон одамоне навишта мешуд, ки нав ба зиндагӣ омада истода буданд. Зиндагии навро медиданд. Барои зиндагии ҳамонрӯзаи онҳо даркор буд.
- Шумо аз адабиёт ёдовар шудед. “Ҷавонони Тоҷикистон” дар таблиғи адабиёт чӣ нақш дошт?
- Адабиёт дар тамоми ҷаҳон то нимаи асри 19 барои як гурӯҳи одамон пайдо мешуд. Адабиёт барои ҳамаи халқ набуд. То замоне, ки ҳаракати коргарӣ пайдо шуд. То ин вақт адабиёт танҳо барои табақаи болоӣ буд. Барои ҳамин ҳамаи асарҳое, ки аврупоиҳо навиштаанд, дар он халқ нест. Ҳеҷ фарқаш набуд, ки сарнавишти деҳқон ё коргар чӣ гуна аст. Ҳамин буд адабиёт. Адабиёти худи мо ҳам аз ҳамин нуқтаи назар кор мегирифт. Адабиёти классикиамонро нигоҳ кунем. Кадомаш дар бораи халқ аст? Аз Рӯдакӣ сар карда, то Аҳмади Дониш, кадоме дар бораи мардуми одӣ гуфтааст? Албатта ҳаст, умуман нест намегӯям. Лекин чандто. Дар нимаи дуюми асри 19 халқ дар адабиёт пайдо шуд. Дар адабиёт симои халқ ифода ёфт. Адабиёти солҳои 30-юми мо ба халқи навпайдо мувофиқ кунонида шуд. Меҳнати умумӣ ба вуҷуд омад. Дар ҳамин давра шеър-шиор ва шеър-хабар пайдо шуд. Аз ҷумла, дар “Ҷавонони Тоҷикистон” Пайрав Сулаймонӣ, Ҳабиб Юсуфӣ ва дигарон воқеаҳои одиро, масалан фалон кас орден гирифт, хабар мегуфтанду бо шеър ифода мекарданд ва ин шеърҳо албатта он шеъри ҳофизвору камолвор набуд. Ин гуна адабиёт ба вуҷуд омад ва онро “Ҷавонони Тоҷикистон” талбиғ мекард.
- Дар тамоми таърихи “Ҷавонони Тоҷикистон” Шумо киҳоро ном мебаред, ки бо тафовут аз дигарон меистанд?
- Аз шахсиятҳои таърихие, ки дар “Ҷавонони Тоҷикистон” кор карданд, ман ду нафарро таъкид кардан мехоҳам: Набиҷон Почоҷонов, яке аз журналистони варзидаи тоҷик буд, ки баъдтар дар рӯзномаи “Тоҷикистони сурх” ва “ТоҷикТА” кор кард. Дигар Турсун Улҷабоев. Турсун Улҷабоев он вақт мудири шуъбаи пропагандаи КМ комсомоли Тоҷикистон буд. Баъдтар дар “Ҷавонони Тоҷикистон” ҷонишини муҳаррир ва муҳаррир кор карда, охири солҳои 50-ум роҳбари Тоҷикистон шуд. Соли 61-ум душмани халқ эълон гардид.
СУКУТ ВА ТАВЛИДИ ДУБОРА
- Вазъи “Ҷавонони Тоҷи-кистон” дар солҳои ҶБВ?
- Фаъолияти “Ҷавонони Тоҷикистон” дар оғози ҶБВ қатъ ёфт. Чун ҳама чиз ба фронт сафарбар шуд. Барои ҳамин КМ ҲКИШ қарор дод, ки фақат рӯзномаҳои ҳизбӣ ва рӯзномаҳои калони давлатӣ боқӣ монанд. Дигар ҳама рӯзномаҳои майдаву соҳавӣ ва махсусгардонидашуда фаъолияташонро қатъ карданд. Коғаз, пул ва кадр набуд. Барои ҳамин то моҳи сентябри соли 1945 аз чоп набаромад. Вазифаи “Ҷавонони Тоҷикистон”-ро саҳифаҳои алоҳидаи рӯзномаҳои ҳизбӣ иҷро мекард.
- Пас аз дубора эҳё шудан рӯзнома фаъолияташро чӣ гуна ба роҳ монд? Кадом мавзӯъҳо меҳвари асосиро ташкил медоданд?
- Баъди ҷанг рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” бо роҳбарии Расул Болтаев бори дигар ба нашр пардохт. То соли 1954 нашрия хусусияти умумисиёсӣ дошт. Дар саҳифаҳояш маводи маҳаллӣ кам дошт. Баъди ҷанг сиёсати асосӣ барои барқарор кардани хоҷагии халқ равона шуда буд. Рӯзнома дар ин вақт мақолаҳои аз рӯсӣ тарҷумашударо бисёртар чоп мекард. Аксарияти онҳо хусусияти расмӣ доштанд. Албатта, ин чунин маъно надорад, ки ҳеҷ чиз ёфта намешуд. Маводи дигар низ зиёд буд. Масалан, соли 1948 вақте ки Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон таъсис ёфт, тамоми шумораи “Ҷавонони Тоҷикистон” ба ҳамин муносибат бахшида шуда буд. Ҷавонҳое, ки нав мактабро тамом карда буданд, орзуи ба донишгоҳ дохил шудану хондану ояндаи худро тавасути рӯзнома нақл мекарданд.
- Чӣ чиз дар замони шӯравӣ барои “Ҷавонони Тоҷикистон” муҳим буд?
- Пеш аз ҳама пеш бурдани хоҷагии халқ. Нақши ҷавонон дар истеҳсолот. Сохтмонҳои бузурги комсомолӣ. Масалан, сохтмони НОБ-и “Норак”-ро сохтмони комсомолӣ эълон карда буданд. Рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” дар бораи эстафетаи коргарӣ силсилаи маводҳо чоп мекард. Дар ин давра обёрии даштҳои ташналаби мо шуруъ шуда буд. Масалан, аз худ кардани аввал Мастчоҳ, Зафаробод, Шаҳритус, Данғара, Ёвон, Ашт, заминҳои бузурге, ки онҳоро обёрӣ мекарданд ва “Ҷавонони Тоҷикистон” дар ин бора ба таври доимӣ мавод чоп мекард.
- Оё рӯзномаҳои ҷавонон дар Иттифоқи Шӯравӣ байни ҳам ҳамкорӣ мекарданд?
- Рӯзномаҳои ҷавонон дар тамоми иттифоқ бо ҳам ҳамкорӣ мекарданд. Меҳмонӣ мерафтанд ва меҳмонӣ меомаданд. Ба рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” рӯзномаи “Ёш ленинчӣ”-и Ӯзбекистон меҳмонӣ меомад. Ё рӯзномаи ҷавонони Озарбойҷон, Латвия, Литва ва ғайра. Шумораҳои муштарак чоп мекарданд.
ҲАҚИҚАТ ВА ҲАҚИҚАТҲО
- Чӣ чизе дар саҳифаҳои рӯзнома буд, ки ҳоло нест?
- Образи мусбати инсон. Муаллими нағз, духтури нағз, коргари нағз, говдӯши нағз. Ин чизе, ки имрӯз дар матбуоти мо гум шуд. Офаридани симоҳои мусбат аз вазифаҳои матбуот буд. Барои ҳамин дар саҳифаҳои “Ҷавонони Тоҷикистон” жанрҳои очерку лавҳа хеле зиёд буданд.
- Махсус рубрикаеро аз “Ҷавонони Тоҷикистон” ном бурда метавонед, ки матолиби он мондагор бошанд?
- Дар саҳифаҳои “Ҷавонони Тоҷикистон” матолибе, ки хонандаро ҷалб мекарданд бисёр ва баҳсҳои аҷоиб ҳам буд. Масалан, “Ҷавонони Тоҷикистон” як гӯша бо номи “Орзу” дошт. “Орзу” аслан саҳифаи донишҷӯён буд. Онҳо муносибати худро нисбати мактаби олӣ, таълиму тарбия, муаллим, илм баён менамуданд. Дар доираи он баҳсҳои ҷиддӣ мекарданд.
- “Ҷавонони Тоҷикистон” дар нимаи дуюми солҳои 80-ум дар кадом вазъ буд?
- “Ҷавонони Тоҷикистон” ба матбуоти қариб зиддишӯравӣ ҳамроҳ шуд. Ҳар он чизе, ки дар замони шӯравӣ буд бад аст мегуфт. Ҳамин гуна як хулоса пайдо шуда буд. Ин ақида ба ин ё он шакл ба мардум расонида мешуд.
- Давраи нави “Ҷавонони Тоҷикистон” аз кай шуруъ шуд?
- Аз замони Давлат Назриев.
- Мушкилиҳое, ки имрӯз дар “Ҷавонони Тоҷикистон” ҷой доранд?
- Гумон мекунам, мақоме, ки “Ҷавонони Тоҷикистон"-ро ба шакли қатъӣ нигоҳ кунад, нест. Рӯзнома ба Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш такя мекунад. Агар Иттифоқи ҷавонони Тоҷикистон монанди Иттифоқи нависандагон масъулиятро бар дӯш гираду пул пардохт кунад, он вақт мустақилияти “Ҷавонони Тоҷикистон” зиёд мешавад.
- Умуман, доир ба муҳтаво ва мазмуни имрӯзи нашрия чӣ назар доред?
- Ростӣ, ман “Ҷавонони Тоҷикистон”- и имрӯзаро на танқид карда метавонам, на таъриф. Чунки кам мехонам. Шояд ҳар чизе ки гӯям, ба ҳақиқат мувофиқат накунад.
- Ба фикри Шумо оне, ки “Ҷавонони Тоҷикистонро”-ро роҳбарӣ мекунад, бояд чӣ хислату кадом донишҳоро дошта бошад?
- Аз соли 61-ум сар карда ҳама сармуҳаррирони “Ҷавонони Тоҷикистон” мактаби олии ҳизбиро хатм мекарданд. То замони истиқлол. Вале имрӯз ин меъёр нест ва ин чиз ба манфиати давлат ҳам нест. Чунки одаме, ки худаш сиёсатро намедонад, барои пеш бурдани сиёсати давлат кӯмак карда наметавонад. Ақаллан мактаби сиёсие, ки дар назди Ҳукумати Тоҷикистон ташкил карда шудааст, ҳамонро хонданаш даркор аст.
- Дар “Ҷавонони Тоҷикистон” имрӯз чӣ намерасад?
- Дар “Ҷавонони Тоҷикистон” имконият додан ба ҷавонон, ки ҳар яке фикри худро нависад. Як ҷавон Ҳукуматро аз нуқтаи назари худаш дастгирӣ кунад. Пешрафти ҷомеаро аз диди худ баҳо диҳад. Ҳама як хел фикр намекунад. Фикрҳои гуногун ба натиҷаи нек меоваранд. Чизи дигар ин набудани портрети мусбат аст. Мушкилоте вуҷуд дорад, ки бояд нашрия аз рӯи манфиатҳои миллӣ оид ба он гап занад. Ба монанди масъалаҳои бекории ҷавонон, муҳоҷират ба дигар кишварҳою надонистани забон ва ғайра. Манфиати миллӣ дар паҳлуи он манфиатҳое, ки мо дорем, аз нигоҳи ҷавонон гуфтанашон лозим аст. Дар саҳифаи рӯзнома маводе буданаш даркор аст, ки воқеан рӯҳияи ҷавонон ва зиндагии онҳоро ифода кунад.
- Қаробати Шумо бо “Ҷавонони Тоҷикистон” чӣ гуна ифода меёфт?
- Ман корро аз “Ҷумҳурият” оғоз кардам. Аз ин рӯ дар “Ҷавонони Тоҷикистон” фаъолият накардаам. Вале ғайриштатӣ дар “Ҷавонони Тоҷикистон” ҳамкории зич доштам. Силсилаи мақолаҳои зиёд чоп кардаам. Ҳатто аз зиёд буданашон муҳаррир ба ман гуфта буд, ки зери як ном дигар чоп карда наметавонем ва боз бо номи падариям, яъне Кенҷазода, мавод месупоридам. Ҳамчунин як намоишномаи якпардагиям чоп шуда буд. Муносибати ман бо “Ҷавонон...” ҳамеша хуб буд. Таҳқиқи ман аз “Ҷавонон...” оғоз шуда буд. Ман дӯсти “Ҷавонон...” ҳастам. Бар муқобилаш ҳеҷ гоҳ нанавиштаам.
- Ягона умеде, ки аз “Ҷавонони Тоҷикистон” доред?
- Ягона умед ҳамин ки бояд онҳоеро ба кор гирад, ки навиштан ва гуфтан мехоҳанд. Ҳар қадар, ки журналистони соҳибқалам зиёдтар пайдо шаванд, ҳамон қадар эҳтимоли зинда мондани ин рӯзнома ҳаст. Бояд ба кадрҳои бақувват такя кунад ва мактаби эҷодии худро дошта бошад.
Мусоҳиб
Хуршед МАВЛОНОВ, “ҶТ”
33 ИМЗО ДАР ПОЯИ УМРЕ
- 90 сол дар ин рӯзнома 33 сармуҳаррир фаъолият кардааст, - иброз намуд ҳамсуҳбати мо. - Аз Ғуломризо Ализода то Шодихони Назар. 33 кас ба рӯзнома имзо кардааст. 33 кас нохудои ҳамин киштие буд, ки мехост барои ба роҳи васеъ, ба роҳи озод, ба роҳи нек баромадани ҷавонҳои Тоҷикистон, мардуми Тоҷикистон, насли нави Тоҷикистон ёрӣ расонад. Ва ҳар кадом 33 нафаре, ки дар ин рӯзнома кор кардааст, 10-15 нафар ҳамроҳи худ одамоне доштанд, ки онҳо барои татбиқи ин орзуҳо кор мекарданд. Аз ин сабаб метавон гуфт, ки дар зарфи 90 сол беш аз 1000 нафар, беш аз 1000 ҷавоне, ки навишта метавонистанд, дар рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” хизмат кардаанд. Ва имрӯз, вақте ки дар бораи 90-солагии рӯзнома сухан мегӯем, шинохта ё нашинохта, дида ё надида, мо онҳоро ёд мекунем. Ба некӣ ёд мекунем. Зеро ҳар чизе, ки навиштанд, ҳар коре карданд, хоҳ дар шакли таъриф, хоҳ ба танқид, он як саҳифаи таърихи мо шуд. Як саҳифае, ки мо аз он дарс мегирем, мо аз он ибрат мегирем. Мехоҳам, ки хотири он мардум ҳамеша дар ёди мо бошад. Хотири онҳо ба воситаи корашон дар ёди мо бошад. Мо эҳтироми худро нисбати ин рӯзнома ҳеҷ вақт фаромӯш накунем. Вақте ки мо рӯзномаро эҳтиром кардем, он мардумеро эҳтиром мекунем, ки дар он кор кардаанд. Чун он мардумро эҳтиром кардем, он ҷавононеро эҳтиром мекунем, ки барои мо менавиштанд. Он ҷавонҳо насли мо, падарони мо, фарзандони моянд. Барои ҳамин ин иди ҳамаи мост. Ҷашни ҳамаи мост ва ин ҷашнро барои ҳамаи тоҷикон, мардуми Тоҷикистон табрик мегӯям.
НИГОҲЕ БА АВВАЛИ ФАЪОЛИЯТ
- Суҳбатро аз пайдоиши рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” шуруъ кунем. Ба қавле сарбанди ин дарё аз куҷост?
- Пайдоиши рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” ин аввалин иқдоми созмони навташкилшудаи комсомоли Тоҷикистон дар соли 1929 буд. Мо то ин вақт ташкилоти мустақил набудем. Ба ташкилоти ҳизбӣ ва комсомоли Ӯзбекистон дохил мешудем. Чун аз онҳо ҷудо шудем, созмони худро ташкил кардем ва аз зумраи аввалин рӯзномаҳое, ки дар Тоҷикистон мақоми мустақилро соҳиб шуд, “Ҷавонони Тоҷикистон” буд.
- Ташкили чунин як рӯзнома чӣ даркор буд? Нақше дошт ва ё танҳо ба хотири “галочка”?
- Ҳеҷ қувваи сиёсӣ бе мавҷуд будани рӯзнома корашро пеш бурда наметавонад. Умуман, қувваи сиёсие нест, ки ба рӯзнома такя накунад. Агар рӯзнома набошад, қувваи сиёсӣ ба як чизи аз мардум дуру кандашуда табдил меёбад. Барои ҳамин ҳам аз соли 1922, вақте ки 10-солагии рӯзномаи “Правда”-ро ҷашн мегирифтанд, Кумитаи марказии ҳизби коммунист фармон баровард, ки минбаъд 5-уми май ҳамчун Рӯзи матбуоти шӯравӣ қабул карда шавад ва мо барои тамоми соҳаҳо рӯзномаҳои алоҳида муайян мекунем ва аллакай аз ҳамон вақт аввалин бор дар бораи ташкил кардани рӯзномае барои ҷавонон сухан рафт. Соли 1924 дар Маскав рӯзномаи “Комсомолская правда” барои ҷавонон ташкил шуд. Рӯзномаи мо низ баъди 6 соли ташкил шудани рӯзномаи “Комсомолская правда” пайдо шуд.
- Рӯзномаҳои ҳизбӣ дар он давра фаъолияти хубу назаррас доштанд...
- Як чиз ки мо дар бораи он ё намедонем ё дар бораи он кам ҳарф мезанем ва ё гуфтанаш ҷоиз нест, ин аст, ки дар солҳои 30-юм дар Тоҷикистон аз рӯзномаи ҳизбӣ дида, рӯзномаи комсомолӣ таъсири бештар дошт. Ҳатто аз ташкилоти ҳизби коммунистӣ дида, ташкилоти комсомолӣ таъсири бештар мерасонд. Барои он ки мо коммунист хеле кам доштем. Аввали соли 1930 дар тамоми Тоҷикистон шояд аз мардуми маҳаллӣ қариб 500 нафар коммунист буд, вале мо қариб 5 ҳазор комсомол доштем. Ҷавонони комсомол ин насли ҷавон, насле, ки ҳама чизро бадеҳатан ба худ қабул мекарданд. Дар онҳо тарс набуд. Насле, ки мубориза мебурд, чунки онҳо танҳо ғами худашро мехӯрданд. Барои ҳамин ҳам ташкилоти комсомолӣ ва ҳам “Ҷавонони Тоҷикистон”, ки ташкил шуд, рӯзномаи мубориз буд. “Ҷангкунанда” буд. Яъне бо шаст менавишт. Ҳатто комсомолҳо дар маҷлисҳояшон коммунистҳоро муҳокима карда, аз партия хориҷ мекарданд. Ин дар тасаввур намеғунҷад, чун ташкилоти комсомолӣ поёнтар аз ҳизб меистод.
“МАН”-ҲОИ “КОМСОМОЛИ ТОҶИКИСТОН”
- Лутфан, дар бораи мақому манзалат ва эътибори кормандони рӯзнома сухан мегуфтед?
- Дар “Комсомоли Тоҷикистон” шахсиятҳои бузурге, монанди Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршакар, Ҳаким Карим ва дигарон кор кардаанд. Онҳо одамоне буданд, ки барои рӯзнома менавиштанду қисми таркибии рӯзнома шуда буданд. Шунида будам, ки Мирзо Турсунзода ба сифати мухбири “Комсомоли Тоҷикистон” ба ноҳияи Шаҳритуси имрӯза ба сафари хизматӣ меравад. Дар он шабу рӯз ӯ бисёртар бо мақолаҳои танқидӣ ва фелетонҳояш машҳур буд. Вақте ки котиби райкоми ноҳия мефаҳмад, ки Мирзо Турсунзода омадааст, ӯро ҳабс мекунад. Ин хабар то Душанбе мерасад. Котиби райком бошад, гурехта аз Тоҷикистон меравад. Ин хел эътибор доштанд. Ё Мирзо Ризои ҳисорӣ раиси колхоз буд. Худаш комсомол ва мухбири фаъоли “Комсомоли Тоҷикистон” ва “Тоҷикистони сурх” маҳсуб меёфт. Ӯ аввалин ҳадафи душманони синфӣ қарор гирифт. Куштанд ӯро ва гуноҳи асосиаш раиси колхоз буданаш не, мухбири рӯзнома буданаш буд.
- Аз таърихаш бармеояд, ки дар аввали таъсисёбии рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” муҳаррирони он зуд-зуд иваз мешуданд. Сабаб?
- Худи рӯзнома дар солҳои аввал, яъне солҳои 30-юм устувор набуд. Баъзе муҳаррирон ду-се моҳ муҳаррирӣ мекарданд, аз кор мегирифтанду дигаре меомад. Ин чанд сабаб дошт. Якум ин ки дар муҳити сиёсии мо ҳанӯз устувории сиёсӣ набуд. То соли 1931 медонем, ки ҳаракати босмачигарӣ дар ҷумҳурӣ ҳанӯз ҳам давом дошт. Барои ҳамин нобаробарии сиёсии дохилӣ ба роҳбарии системаҳои ВАО ҳам таъсир мекард. Аз болои якдигар ҳам зиёд менавиштанд. Як кас, ки маъқул намешуд, ӯро сиёҳ мекарданд ва то ба душмани халқ расонданҳо мерафт. Ин ба матбуот бисёр хос буд. “Ҷавонони Тоҷикистон”-и ҳамонвақтаро агар хонем, фарз кардем, як нафарро аз кор холӣ карданд, рӯзнома суроғ мекард, ки хешу табораш кист, онҳоро низ сиёҳ кардан лозим. Вақте ки соли 37-ум Абдулло Раҳимбоевро аз роҳбарии Тоҷикистон хориҷ карданд, дар рӯзнома мавод чоп шуд, ки “Думи Абдулло Раҳимбоев дар Конибодом”. Яъне одамҳое, ки ӯро дастгирӣ мекарданд. Ё солҳои 30-юм, вақте ки Нусратулло Махсум, Шириншоҳ Шоҳтемур ва Абдулқодир Муҳиддиновро ҳамчун миллатчиёни тоҷикпараст сиёҳ карданду душман эълон намуданд, рӯзномаҳо, аз он ҷумла “Ҷавонони Тоҷикистон”, одамоне пайдо карда буданд, ки онҳоро ҳам душмани халқ гуфта тавонистанд. Яъне як руҳияи васвасадор ба вуҷуд омада буд.
- Чӣ коре “Ҷавонони Тоҷикистон” кард, ки имрӯз лоиқи таҳсин бошад?
- Кори бузурге, ки рӯзнома кард, мардумро бедор намуд. Мардумро барои зиндагии нав тайёр кард. Зиндагии нав дар он вақт се вазифа буд: тараққӣ додани саноат, тараққӣ додани хоҷагии қишлоқ, аз байн бурдани бесаводӣ. Дар мо саноат набуд. Онро сохтан даркор буд. Дар аввали солҳои 30-юм, аз ҷумла рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” барои сохтмони аввалин НОБ-ҳое, ки дар Варзобу Душанбе, дар дарёчаи Душанбе сохта мешуданд, рӯ овард. Дар аввали солҳои 30-юм аз худ кардани водии Вахш шуруъ шуд. Мардуми Фарғона, Қаротегин ва Кӯлобро ба водии Вахш муҳоҷир карданд. “Ҷавонони Тоҷикистон” аз ҷумлаи он рӯзномаҳое гардид, ки ободонии водии Вахш ва босавод кардани ҷавонони онро ба гардан гирифт. Аз ҷумла, дар ин рӯзнома муроҷиатномаи нависанда Рашид Абдуллоро хондам, ки навиштааст: “Ман қавл додам, ки ба водии Вахш мераваму дар давоми сол 80 нафар ҷавонро босавод мекунам ва фалониҳоро ба мусобиқа даъват менамоям. Онҳо ҳам оянд ҳамроҳи ман водии Вахшро интихоб кунанду мардумро босавод кунем”. Ин кори ҷонӣ ва бисёр муҳими “Ҷавонони Тоҷикистон” буд: аз як тараф саноат сохтан, аз тарафи дигар замини нав кушодан, аз тарафи сеюм босавод кардани мардум.
- Устод, доир ба вазъи саводнокӣ ё бесаводии мардум то инқилоби Октябр чиҳо гуфта метавонед?
- Мо имрӯз барои гуфтани ин гап, ки то инқилоби Октябр мо бесавод будем, баъзан шарм медорем. Баъзан гумон мекунем, ки ин гап нодуруст аст. Ин ташвиқоти душманони мост, мо босавод будем. Ман аз ин чиз андак дуртарам. Албатта, гуфтани он ки мардуми тоҷик саросар бесавод буд, ин дурӯғ аст. Вале гуфтани он ки, не мо босавод будем, ин ҳам дурӯғ аст. Дар ҳар деҳа ду, се, ё чор одами хатхон буд. Як мисол меорам. Солҳои 90-ум мо аъзои Комиссияи оштии миллӣ будем. Як ҳамкори мо, собиқ ректори Донишгоҳи давлатии шаҳри Кӯлоб Тағай Раҳмонов барои овардани гурезаҳо аз тарафи ҳукумат ба Афғонистон рафт. Ӯ нақл карда буд: “Вақте ман ба як деҳаи калони минтақаи Тахори Афғонистон рафтам, одами босавод надоштанд. Чун фаҳмиданд, ки ман хати арабиро медонам, бароям нома оварданд, ки онро барояшон хонам. Баъди ин чанд рӯзе, ки ман он ҷо будам, мардуми зиёд наздам меомаданд, ки хати писарашонро барояшон хонам. Ин солҳои 90-ум буд. Охири асри 20. Дар Афғонистон, Он тарафи дарё. Вазъияти мо 90 сол пеш аз ин, аз онҳо беҳтар набуд. Мо як хел будем. Ҳатто мо ақибмондатар будем. Ба он маъно ки агар се давлати калони форсизабон бошад, Эрон, Афғонистон ва Осиёи Миёна, Бухоро аз ҳама ақибмондатаринашон буд. Дуруст аст, ки Бухоро маркази дини Ислом буд. Дар Бухоро муллоҳои калон тарбия меёфтанд. Лекин ин мутлақо маънои онро надорад, ки дар тамоми Тоҷикистон ҳама мулло тарбия меёфтанд. Барои ҳамин, вақте ки мо дар бораи маҳви бесаводӣ дар солҳои 30-юм гап мезанем, сухан дар бораи он меравад, ки ба мардум ақаллан хондани чизи одиро ёд додан даркор буд. Ва дар ҳамин маврид нақши рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” беандоза бузург аст. Он на танҳо таблиғ мекард, балки худаш дар ин кор иштирок мекард. Мухбиронаш иштирокчии бевоситаи ин амал буданд. Мактаб ба мактаб гашта, курсҳои маҳви бесаводӣ ташкил мекарданд. Дар саҳифаҳои рӯзнома ҳам дарси хати алифбои тоҷикӣ ҷорӣ шуда буд. Ин буд нақши рӯзнома ва мухбирони он.
- Чунон ки аз гуфтаҳои Шумо огоҳ гаштем, рӯзнома барои босавод кардани мардум назди мардум рафт. Табиист, ки он чӣ рӯзнома менавишт, бардошт аз ҳаёту рӯзгори мардум буд. Ба фикри Шумо ин ҳолат ба сабку услуб ва мазмуни рӯзнома таъсир намерасонд?
- Дар ҳамин мавзӯъ як чизро таъкид карданиям, ҳаққу ноҳаққии онро боз таърих баҳо медиҳад. Бисёр мунаққидону адабиётшиносони мо ба шеъри солҳои 30-юм аз нуқтаи назари Ҳофиз ё Камолу Саъдӣ нигоҳ кардан мехоҳанд. Он шеърро шеъри сусту носуфта мегӯянд. Ҳатто Лоҳутиро ҳам баъзан танқид мекунанд, ки шеъри дар Тоҷикистон навиштаи Лоҳутӣ ба сатҳи шеъри дар эронбудааш нест. Дар ин ҷо чизҳое пайдо шуд, ки зеби Лоҳутиро надоранд. Лекин ман ҳамеша фикр мекардам, ки шеър, наср, умуман адабиёт барои чӣ ва барои кӣ даркор аст? Аз ҳамин нуқтаи назар агар ба он шеъру адабиёте, ки дар “Ҷавонони Тоҷикистон” дар солҳои 30-юм чоп шудаанд, нигарем, он шеъри нағз буд, он адабиёти нағз буд. Он барои ҳамон одамоне навишта мешуд, ки нав ба зиндагӣ омада истода буданд. Зиндагии навро медиданд. Барои зиндагии ҳамонрӯзаи онҳо даркор буд.
- Шумо аз адабиёт ёдовар шудед. “Ҷавонони Тоҷикистон” дар таблиғи адабиёт чӣ нақш дошт?
- Адабиёт дар тамоми ҷаҳон то нимаи асри 19 барои як гурӯҳи одамон пайдо мешуд. Адабиёт барои ҳамаи халқ набуд. То замоне, ки ҳаракати коргарӣ пайдо шуд. То ин вақт адабиёт танҳо барои табақаи болоӣ буд. Барои ҳамин ҳамаи асарҳое, ки аврупоиҳо навиштаанд, дар он халқ нест. Ҳеҷ фарқаш набуд, ки сарнавишти деҳқон ё коргар чӣ гуна аст. Ҳамин буд адабиёт. Адабиёти худи мо ҳам аз ҳамин нуқтаи назар кор мегирифт. Адабиёти классикиамонро нигоҳ кунем. Кадомаш дар бораи халқ аст? Аз Рӯдакӣ сар карда, то Аҳмади Дониш, кадоме дар бораи мардуми одӣ гуфтааст? Албатта ҳаст, умуман нест намегӯям. Лекин чандто. Дар нимаи дуюми асри 19 халқ дар адабиёт пайдо шуд. Дар адабиёт симои халқ ифода ёфт. Адабиёти солҳои 30-юми мо ба халқи навпайдо мувофиқ кунонида шуд. Меҳнати умумӣ ба вуҷуд омад. Дар ҳамин давра шеър-шиор ва шеър-хабар пайдо шуд. Аз ҷумла, дар “Ҷавонони Тоҷикистон” Пайрав Сулаймонӣ, Ҳабиб Юсуфӣ ва дигарон воқеаҳои одиро, масалан фалон кас орден гирифт, хабар мегуфтанду бо шеър ифода мекарданд ва ин шеърҳо албатта он шеъри ҳофизвору камолвор набуд. Ин гуна адабиёт ба вуҷуд омад ва онро “Ҷавонони Тоҷикистон” талбиғ мекард.
- Дар тамоми таърихи “Ҷавонони Тоҷикистон” Шумо киҳоро ном мебаред, ки бо тафовут аз дигарон меистанд?
- Аз шахсиятҳои таърихие, ки дар “Ҷавонони Тоҷикистон” кор карданд, ман ду нафарро таъкид кардан мехоҳам: Набиҷон Почоҷонов, яке аз журналистони варзидаи тоҷик буд, ки баъдтар дар рӯзномаи “Тоҷикистони сурх” ва “ТоҷикТА” кор кард. Дигар Турсун Улҷабоев. Турсун Улҷабоев он вақт мудири шуъбаи пропагандаи КМ комсомоли Тоҷикистон буд. Баъдтар дар “Ҷавонони Тоҷикистон” ҷонишини муҳаррир ва муҳаррир кор карда, охири солҳои 50-ум роҳбари Тоҷикистон шуд. Соли 61-ум душмани халқ эълон гардид.
СУКУТ ВА ТАВЛИДИ ДУБОРА
- Вазъи “Ҷавонони Тоҷи-кистон” дар солҳои ҶБВ?
- Фаъолияти “Ҷавонони Тоҷикистон” дар оғози ҶБВ қатъ ёфт. Чун ҳама чиз ба фронт сафарбар шуд. Барои ҳамин КМ ҲКИШ қарор дод, ки фақат рӯзномаҳои ҳизбӣ ва рӯзномаҳои калони давлатӣ боқӣ монанд. Дигар ҳама рӯзномаҳои майдаву соҳавӣ ва махсусгардонидашуда фаъолияташонро қатъ карданд. Коғаз, пул ва кадр набуд. Барои ҳамин то моҳи сентябри соли 1945 аз чоп набаромад. Вазифаи “Ҷавонони Тоҷикистон”-ро саҳифаҳои алоҳидаи рӯзномаҳои ҳизбӣ иҷро мекард.
- Пас аз дубора эҳё шудан рӯзнома фаъолияташро чӣ гуна ба роҳ монд? Кадом мавзӯъҳо меҳвари асосиро ташкил медоданд?
- Баъди ҷанг рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” бо роҳбарии Расул Болтаев бори дигар ба нашр пардохт. То соли 1954 нашрия хусусияти умумисиёсӣ дошт. Дар саҳифаҳояш маводи маҳаллӣ кам дошт. Баъди ҷанг сиёсати асосӣ барои барқарор кардани хоҷагии халқ равона шуда буд. Рӯзнома дар ин вақт мақолаҳои аз рӯсӣ тарҷумашударо бисёртар чоп мекард. Аксарияти онҳо хусусияти расмӣ доштанд. Албатта, ин чунин маъно надорад, ки ҳеҷ чиз ёфта намешуд. Маводи дигар низ зиёд буд. Масалан, соли 1948 вақте ки Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон таъсис ёфт, тамоми шумораи “Ҷавонони Тоҷикистон” ба ҳамин муносибат бахшида шуда буд. Ҷавонҳое, ки нав мактабро тамом карда буданд, орзуи ба донишгоҳ дохил шудану хондану ояндаи худро тавасути рӯзнома нақл мекарданд.
- Чӣ чиз дар замони шӯравӣ барои “Ҷавонони Тоҷикистон” муҳим буд?
- Пеш аз ҳама пеш бурдани хоҷагии халқ. Нақши ҷавонон дар истеҳсолот. Сохтмонҳои бузурги комсомолӣ. Масалан, сохтмони НОБ-и “Норак”-ро сохтмони комсомолӣ эълон карда буданд. Рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” дар бораи эстафетаи коргарӣ силсилаи маводҳо чоп мекард. Дар ин давра обёрии даштҳои ташналаби мо шуруъ шуда буд. Масалан, аз худ кардани аввал Мастчоҳ, Зафаробод, Шаҳритус, Данғара, Ёвон, Ашт, заминҳои бузурге, ки онҳоро обёрӣ мекарданд ва “Ҷавонони Тоҷикистон” дар ин бора ба таври доимӣ мавод чоп мекард.
- Оё рӯзномаҳои ҷавонон дар Иттифоқи Шӯравӣ байни ҳам ҳамкорӣ мекарданд?
- Рӯзномаҳои ҷавонон дар тамоми иттифоқ бо ҳам ҳамкорӣ мекарданд. Меҳмонӣ мерафтанд ва меҳмонӣ меомаданд. Ба рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” рӯзномаи “Ёш ленинчӣ”-и Ӯзбекистон меҳмонӣ меомад. Ё рӯзномаи ҷавонони Озарбойҷон, Латвия, Литва ва ғайра. Шумораҳои муштарак чоп мекарданд.
ҲАҚИҚАТ ВА ҲАҚИҚАТҲО
- Чӣ чизе дар саҳифаҳои рӯзнома буд, ки ҳоло нест?
- Образи мусбати инсон. Муаллими нағз, духтури нағз, коргари нағз, говдӯши нағз. Ин чизе, ки имрӯз дар матбуоти мо гум шуд. Офаридани симоҳои мусбат аз вазифаҳои матбуот буд. Барои ҳамин дар саҳифаҳои “Ҷавонони Тоҷикистон” жанрҳои очерку лавҳа хеле зиёд буданд.
- Махсус рубрикаеро аз “Ҷавонони Тоҷикистон” ном бурда метавонед, ки матолиби он мондагор бошанд?
- Дар саҳифаҳои “Ҷавонони Тоҷикистон” матолибе, ки хонандаро ҷалб мекарданд бисёр ва баҳсҳои аҷоиб ҳам буд. Масалан, “Ҷавонони Тоҷикистон” як гӯша бо номи “Орзу” дошт. “Орзу” аслан саҳифаи донишҷӯён буд. Онҳо муносибати худро нисбати мактаби олӣ, таълиму тарбия, муаллим, илм баён менамуданд. Дар доираи он баҳсҳои ҷиддӣ мекарданд.
- “Ҷавонони Тоҷикистон” дар нимаи дуюми солҳои 80-ум дар кадом вазъ буд?
- “Ҷавонони Тоҷикистон” ба матбуоти қариб зиддишӯравӣ ҳамроҳ шуд. Ҳар он чизе, ки дар замони шӯравӣ буд бад аст мегуфт. Ҳамин гуна як хулоса пайдо шуда буд. Ин ақида ба ин ё он шакл ба мардум расонида мешуд.
- Давраи нави “Ҷавонони Тоҷикистон” аз кай шуруъ шуд?
- Аз замони Давлат Назриев.
- Мушкилиҳое, ки имрӯз дар “Ҷавонони Тоҷикистон” ҷой доранд?
- Гумон мекунам, мақоме, ки “Ҷавонони Тоҷикистон"-ро ба шакли қатъӣ нигоҳ кунад, нест. Рӯзнома ба Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш такя мекунад. Агар Иттифоқи ҷавонони Тоҷикистон монанди Иттифоқи нависандагон масъулиятро бар дӯш гираду пул пардохт кунад, он вақт мустақилияти “Ҷавонони Тоҷикистон” зиёд мешавад.
- Умуман, доир ба муҳтаво ва мазмуни имрӯзи нашрия чӣ назар доред?
- Ростӣ, ман “Ҷавонони Тоҷикистон”- и имрӯзаро на танқид карда метавонам, на таъриф. Чунки кам мехонам. Шояд ҳар чизе ки гӯям, ба ҳақиқат мувофиқат накунад.
- Ба фикри Шумо оне, ки “Ҷавонони Тоҷикистонро”-ро роҳбарӣ мекунад, бояд чӣ хислату кадом донишҳоро дошта бошад?
- Аз соли 61-ум сар карда ҳама сармуҳаррирони “Ҷавонони Тоҷикистон” мактаби олии ҳизбиро хатм мекарданд. То замони истиқлол. Вале имрӯз ин меъёр нест ва ин чиз ба манфиати давлат ҳам нест. Чунки одаме, ки худаш сиёсатро намедонад, барои пеш бурдани сиёсати давлат кӯмак карда наметавонад. Ақаллан мактаби сиёсие, ки дар назди Ҳукумати Тоҷикистон ташкил карда шудааст, ҳамонро хонданаш даркор аст.
- Дар “Ҷавонони Тоҷикистон” имрӯз чӣ намерасад?
- Дар “Ҷавонони Тоҷикистон” имконият додан ба ҷавонон, ки ҳар яке фикри худро нависад. Як ҷавон Ҳукуматро аз нуқтаи назари худаш дастгирӣ кунад. Пешрафти ҷомеаро аз диди худ баҳо диҳад. Ҳама як хел фикр намекунад. Фикрҳои гуногун ба натиҷаи нек меоваранд. Чизи дигар ин набудани портрети мусбат аст. Мушкилоте вуҷуд дорад, ки бояд нашрия аз рӯи манфиатҳои миллӣ оид ба он гап занад. Ба монанди масъалаҳои бекории ҷавонон, муҳоҷират ба дигар кишварҳою надонистани забон ва ғайра. Манфиати миллӣ дар паҳлуи он манфиатҳое, ки мо дорем, аз нигоҳи ҷавонон гуфтанашон лозим аст. Дар саҳифаи рӯзнома маводе буданаш даркор аст, ки воқеан рӯҳияи ҷавонон ва зиндагии онҳоро ифода кунад.
- Қаробати Шумо бо “Ҷавонони Тоҷикистон” чӣ гуна ифода меёфт?
- Ман корро аз “Ҷумҳурият” оғоз кардам. Аз ин рӯ дар “Ҷавонони Тоҷикистон” фаъолият накардаам. Вале ғайриштатӣ дар “Ҷавонони Тоҷикистон” ҳамкории зич доштам. Силсилаи мақолаҳои зиёд чоп кардаам. Ҳатто аз зиёд буданашон муҳаррир ба ман гуфта буд, ки зери як ном дигар чоп карда наметавонем ва боз бо номи падариям, яъне Кенҷазода, мавод месупоридам. Ҳамчунин як намоишномаи якпардагиям чоп шуда буд. Муносибати ман бо “Ҷавонон...” ҳамеша хуб буд. Таҳқиқи ман аз “Ҷавонон...” оғоз шуда буд. Ман дӯсти “Ҷавонон...” ҳастам. Бар муқобилаш ҳеҷ гоҳ нанавиштаам.
- Ягона умеде, ки аз “Ҷавонони Тоҷикистон” доред?
- Ягона умед ҳамин ки бояд онҳоеро ба кор гирад, ки навиштан ва гуфтан мехоҳанд. Ҳар қадар, ки журналистони соҳибқалам зиёдтар пайдо шаванд, ҳамон қадар эҳтимоли зинда мондани ин рӯзнома ҳаст. Бояд ба кадрҳои бақувват такя кунад ва мактаби эҷодии худро дошта бошад.
Мусоҳиб
Хуршед МАВЛОНОВ, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед