Султон Усмонов коргардонест муваффақ дар кори худ. Ҳунари ӯро ҳунармандону ҳунардӯстдорон меписанданду арҷ мегузоранд. Имрӯзҳо саркоргардонии Театри академӣ-драммавии ба номи А. Лоҳутиро бар дӯш дораду бо таҳияи намоишҳои ҷолиб пайваста мекӯшад баҳри баланд бардоштани мақоми театр дар ҷомеа. Ӯ 11 июл зодрӯз дораду мерасад ба синни 65-солагӣ. Бо ин баҳона рафтем суроғашу анҷом додем суҳбате оиди кору рӯзгораш.

- Чӣ ҳолу ҳаво доред дар арафаи зодрӯз?

- Имрӯзҳо дар рухсатӣ ҳастам. Аммо аз театр дурӣ надорам. Ростӣ, дар бораи зодрӯзам кам меандешам. Чунки барои ман баръакси дигарон шояд зодрӯз рӯзи хурсандиовар нест. Ман дар ин рӯз гузаштаамро таҳлил мекунам ва бисёр ғамгин мешавам агар кореро анҷом надода бошам. Вақт бароям хеле чизи муҳим аст ва аз гузашти беманфиаташ хушам намеояд. Мо бо вақт пайвастагии зич дорем. Ё вақт ба муқобили мо кор мекунад ё мо вақтро самаранок истифода мекунем.

- Аз аввал ҳамин гуна будед ё ҳолоҳо чунин шудаед?

- Солҳои пеш дар зодрӯзҳоям ҳамагӣ ҷамъ мешуданд. Хешу табор, апаҳою хоҳарҳо. Дар кӯдакӣ ҳам дӯст медоштам зодрӯзро. Аммо вақте инсон синнаш бузург шудан мегирад, баъд дар бораи ин чизҳо фикр мекунад.

- Шояд имрӯзҳо дӯстону наздикон инро медонанду дар зодрӯзҳо ба табрикатон намеоянд...

- Шояд. Аммо агар ҳамин баҳона шаваду ташриф оваранд, хушҳол мешавам.

- Пас, мо ҳам бо ҳамин баҳона мехоҳем ҳамсуҳбати шумо бошем...

- Бошад. Аз ҳамсуҳбатии шумо низ шод мешавам.

ПЕШАЕ БО ДУНЁИ ДИГАР

- Мо бо пешаи коргардонӣ то ҷое ошноӣ дорем. Аммо ба назари худи шумо коргардонӣ чист?

- Коргардонӣ як чизи худододист. Солҳои охир бисёр фикр мекунам дар бораи коргардонию мақомашу рисолаташ ва ба хулосае меоям, ки ҳама коргардон буда наметавонад. Масалан, як намоишномае омода кардем ва бисёр нафарон пурсиданд, ки ту чӣ хел дар болои ин кор кардӣ? Ман гуфтам хеле осон. Қалам задам-задам ва фикре ҳамон замон ба сарам омад. Худам нафаҳмидам чӣ гунаю аз куҷо омад. Ман зиёд заҳмат ҳам накашидам. Яъне, ҳамин гуна коргардонӣ ҳадяи худовандист. Мисли шоирию нависандагӣ.

- Қабл аз омадан ба ин соҳа чӣ медонистед дар борааш?

- Фикр мекунам ба коргардонӣ тасодуфӣ наомадаам. Ҳангоми мактабхонӣ ба кино мерафтем ва вақте тамошо мекардам, ба худам мегуфтам, ки агар ман мебудам ин ҷойи филмро ин хел мекардам ё ин ҷояшро тағйир медодам. Баъдан ба китобхона рафта, аз онҷо китобҳоеро, ки дар бораи коргардонону коргардонӣ буд, гирифта мутолиа мекардам. Ёдам ҳаст, ки як китобе буд, ки дар он тарҷумаи ҳоли 20 коргардони машҳури синамо навишта шуда буд. Онро бо завқ мехондам. Кӯшиш мекардам филмҳояшонро ҳам бубинам. Ҳамин гуна оҳиста-оҳиста ба дунёи синамо ворид гардидам. Баъди хатми мактаб дар киностудия ҳамчун ёвари коргардон кор кардам. Ба хотири он ки ба коргардонӣ аз наздик ошно шавам. Баъдан чор сол дар Донишкадаи санъат, дар шуъбаи актёрӣ таҳсил кардам.

- Чаро дар шуъбаи актёрӣ?

- Барои он ки кори асосии коргардон бо ҳунармандон аст ва худи коргардон бояд тамоми нозукиҳои ҳунармандиро донад. Чӣ хел ба ҳунарманд як чизро ёд медиҳӣ, агар худат надонӣ? Мешавад ҳолате ҳунарманд аз коргардон талаб мекунад, ки нишон диҳад чӣ гуна нақш офариданро. Барои ҳамин таҳсил дар шуъбаи актёрӣ барои ман як зинаи бисёр лозимӣ буд.

- Бо он ки хеле наздикӣ доштед ба олами синамо, аммо чаро коргардони театр шудед?

- Ман чор сол дар даруни театру кино будам. Баъдан муқоисаро сар кардам. Дар филм мо камера дорем. Метавонем як саҳнаро дар чанд дубл сабт кунем ва беҳтарашро интихоб кунем. Аммо театр чизи зинда аст. Театр ҷойи ҳунар аст. Шояд ҳамин буд, ки шавқам нисбати театр зиёдтар шуд. Баъдан рафтам барои таҳсил ба Институти давлатии санъати театри ба номи А.В. Луначарскийи шаҳри Москва.

ТЕАТР БАРОИ МАН МЕМИРАД, АГАР...

- Шумо қариб дар ҳама театрҳои пойтахт кор кардаед. Шуруъ аз Театри опера ва балети ба номи С. Айнӣ то Театри академӣ-драммавии ба номи А.Лоҳутӣ. Чӣ шуморо ба тағйири маконҳои корӣ талқин мекунад?

- Аслан, ягон вақт худам ташаббус-кори ин гузаришҳо набудам. Даҳ соли аввали кории ман дар Театри опера ва балет гузаштааст. Агар директори театр нав намешуд, ман корро ҳамон ҷо идома медодам. Намедонам чаро миёни мо ҳамдигарфаҳмӣ нашуд. Агар касе хоҳиши будани маро дар як театр надошта бошад, театр барои ман мемирад. Ҳамин тавр, ман корро дар он театр бас кардам. Ҳамон вақт Суҳроб Мирзоев, ки он замон директори театри Маяковский буд, маро ба кор даъват кард. Дар театр қариб ҳунарманд намонда буд. Мо корро бо донишҷӯён сар кардем ва театрро аз нав эҳё намудем. 12 сол дар ин театр будам. Аммо боз директор иваз шуду ман ҳам маҷбур шудам, ин театрро низ тарк кунам. Намедонам чаро ман бо директорони нав рост намеоям.

- Онҳо талаботи дигар мегузоранд ба шумо?

- Ҳамдигарфаҳмӣ миёни мо гум мешавад. Вақте ин чиз гум мешавад, дигар илоҷи дар онҷо мондан нест. Чунки театр як чиз аст: ҳамдигарфаҳмӣ!

- Аммо дар Театри ҷавонони ба номи М. Воҳидов хеле кам кор кардед...

- Бале, кӯтоҳтарин муҳлати кории ман буд, аммо сермаҳсултарин сол буд он. Дар байни ним сол мо сазовори 12 ҷоизаи байналмилалӣ гаштем.

- Воқеан, соли 2017 аввалин бор шоҳҷоизаи ҷашнвораи байналмилалии “Фаҷр”-и Эронро намоишномаи "Рус-там ва Суҳроб", ки дар коргардонии шумо таҳия шудааст, ба ватан овард...

- Бале. Ин намоишнома хеле машҳур гардид. Тамошобини худро пайдо кард. Аз ин фестивал мо ҳам шоҳҷоиза овардем, ҳам ҷоизаи “Беҳтарин нақши мардона”-ро.

- Баъзе ҳунармандон иваз кардани маконҳои кории худро дар даъвати коргардонҳои хуб рабт медиҳанд. Шумо ҳам бо худатон ҳунармандонро аз ин театр ба театри дигар бурдаед?

- Бале, чунин ҳолатҳо буданд. Бе ин намешавад, чунки ҳар коргардон як гурӯҳи кориеро дорад, ки ҳамдигарро хуб мефаҳманд, як хел фикр мекунанд, як мақсад доранд. Чунин даъватҳо ба хотири дӯстию хешовандӣ нест. Танҳо барои рушди ҳунар аст.

- Ба фикратон фазои эҷодии кадоме аз ин театрҳое, ки фаъолият кардаед, беҳтар аст?

- Ҳар як театр мушкилии худро дорад. Фазои эҷодии театр аз коргардон вобаста аст. Ӯ фазоро месозад. Вақте чунин фазо омода шуд, кор дар он театр барои ҳар коргардон гуворо мешавад.

- Шумо 10 сол дар фазои театрии кишвар набудед. Ин дурӣ чӣ иллат дошт?

- Ман як коргардони тоҷик будам. Инҷо маро эътироф карда буданд. Аммо вақте дар яке аз театрҳои хориҷ кор мекунию онҷо туро эътироф мекунанд, дарк мекунӣ, ки ту коргардон будаӣ. Ман ҳам хостам арзиши худ ва ҳунари худро санҷам. Худ-ро имтиҳон кунам, ки коргардон ҳастам ё не. Даҳ сол як халқи бегона ҳамин хел туро намедорад агар ту ҳунар надошта бошӣ. Тӯли ин солҳо ман дар ҳар театр не, фақат дар як театри Қазоқистон кор кардам. Онҷо низ ҳамаи равияи эҷодии театрро ман назорат мекардам.

- Чӣ шуморо дубора овард сӯйи Ватан?

- Дар дигар давлат кори хуб ҳаст, шароити хуб ҳаст, аммо муҳит бегона аст. Забон бегона аст. Ҳама чӣ бегона аст. Мафҳуми Ватан барои ман ҳамон ҷӯйборе аст, ки оббозӣ мекардам, ҳамон ҳавлие, ки бузург шудаам, ҳамон кӯчае аст, ки даву тоз мекардам. Яъне, ҳамон гузаштаи ман, ки ҳеҷ гоҳ аз он гурехта намешавад ва ҳар ҷо ҳам бошӣ, ҳатман сӯйи ҳамон гузашта бармегардӣ. Ман ҳар намоишномае, ки дар хориҷ ба саҳна мегузоштам, ба худ мегуфтам, ки чаро онро дар театрҳои Тоҷикистон нагузоштам. Ба ин фикр будам, ки шояд ин саҳна барои рушди театри тоҷик хизмат мекард.

- Тӯли даҳ сол дар яке аз театрҳои Қазоқистон кор кардаед. Пас, чӣ тафовути ҷиддиро миёни театрҳои худиву ин кишвар мебинед?

- Аз ҷиҳати техникию молӣ театрҳои онҳо боқувваттаранд. Шояд ин ба он хотир аст, ки ин кишварҳо ҷангро пушти сар накардаанд. Аз назари ҳунарӣ гирем, шояд мо нисбат ба онҳо хеле боқувваттар будем. Бадбахтии мо дар он аст, ки моро аз даруни худи ҳамон театр халал мерасонанд. Худамон баъзан тоби пешравии худамонро надорем.

- Соли 2018 саркоргардони Театри академӣ-драммавии ба номи А. Лоҳутӣ таъин шудед. Дар ин театр низ роҳбар иваз шуд, аммо ҳоло ҳам ҳамин ҷо фаъ-олият доред...

- Директори қаблӣ Лутфулло Давлатзода хеле инсони хубу дилсоф аст. Бо он кас хуб кор кардем. Директори навамон ҷавон аст ва муҳим ки чизе кардан мехоҳад. Худаш, ки аз аҳли ҳунар аст, медонад нозукиҳои ин соҳаро. Бароям кор кардан бо директори кунунӣ низ сабук аст.

- Ба наздикӣ мавсими нави театрӣ шуруъ мешавад. Чӣ омодагиҳо мебинад, театри шумо?

- Вақте ба ин театр ба кор омадам, бисёр нафарон аз ман як табаддулот интизор буданд. Пеш аз ҳама писарам, ки ӯ ҳам коргардон аст. Ман ба онҳо гуфтам, ки табаддулот мешавад, аммо ҳамин хел зуду ба осонӣ не. Дар ягон театр низ чунин нашудааст. Хусусан, дар театри Лоҳутӣ, ки баъзе одату анъанаҳои худро дорад. Яъне, ҳоло гуфтан мумкин, ки ин панҷ сол солҳои омӯзишу суфта шуданҳо буданд. Акнун аз оғози ҳамин сол мисле, ки як дурнамо пайдо шуд ва якчанд нафароне пайдо шуданд, ки онҳо касонеанд, ки ман мехостам. Театри Лоҳутӣ барои ман ҳамчун театри миллист. Хоҳем нахоҳем, қабул кунем ё накунем, ин театри рақами якум аст. Барои ҳамин сатҳи намоишҳои ин театр бояд фарқ кунад. Имрӯз ҳамин гуна кор карда истодаем. Театр ҳар кореро талаб мекунад, бояд ҳамонро анҷом дод. Дар ин сурат метавонад, театр мақоми худро баргардонад.

- Аммо баъзеҳо мегӯянд нарасидани маблағу набудани имконоти дигар сади роҳи рушди театр мешаванд...

- Ман ҳоло ба шумо миллион ваъда мекунам ва шумо бояд хуб нақш бозед. Аммо агар ҳунар набошад, чӣ гуна бозӣ мекунед? Дар саҳна на миллион бозӣ мекунад, на миллиард. Дар саҳна ҳунар бозӣ мекунад.

ПАРВОЗИ “ПАРАСТУ-2023”

- Чанде пеш дар кишвар ҷашнвораи театрии “Парасту-2023” доир гардид ва намоишномаи "Пораабри сафеди Чингизхон", ки бо коргардонии шумо омода шудааст, сазовори ҷойи якум шуд. Дар маҷмӯъ, чӣ гуна баҳогузорӣ мекунед “Парасту”-и имсоларо?

- Ёдам ҳаст аввалин “Парасту”, ки ҳамчун як ҷашнвораи хеле олӣ оғоз шуда буд. Дар панҷ соли аввали “Парасту” дар ҳақиқат рақобати солим буд. Коргардонҳо ҳамагӣ ҳайрон буданд, ки чӣ мешавад. Кадом намоишнома аввал мешавад. Он замонҳо ҳакамон ҳам аз хориҷ меомаданд. Баҳогузорӣ хеле холисона буд. Ҳар коргардоне, ки имсол соҳиби ҷоиза намешуд, соли дигар кӯшиш мекард, ки корашро дигар кунад. “Парасту”-ҳои он солҳо таккондиҳанда буданд. Аммо “Парасту”-ҳои солҳои охир ҳамин хел аз рӯи нақша бояд гузараду халос.

- Ба фикратон чӣ ё кӣ айбдор аст?

- Худи иштирокчиён. Онҳо бояд донанд, ки барои чӣ иштирок мекунанд. Фақат барои гирифтани шоҳҷоиза не. Барои муқоиса кардани сатҳи ҳунари худашон бо дигарон. Муқоиса кардани мактаби ҳунариашон. Албатта, баъзе ҷустуҷӯҳою чизҳои нав ҳам буданд. Масалан, вақте гуфтанд, ки театри Ашт намоиш дорад, ман ҳайрон шудам, гуфтам дар Ашт театр набуд ку. Гуфтанд як ду соли охир таъсис ёфтааст. Нишастам тамошо кардам намоишномаашонро. Ростӣ, хеле роҳат кардам. Хатогиҳо ҳам доштанд. Аммо ба ҳар ҳол корашон аҷоиб буд.

- Шумо дар “Парасту-2021” “Беҳтарин коргардон” дониста шудед. Дар “Парасту - 2019 “ намоишномаи “Фирдавсӣ” соҳиби шоҳҷоиза гашт ... Яъне яке аз онҳоед, ки дар ин ҷашнвора пайваста ҷоизадор аст. Аммо куллан қаноатманд нестед аз ин ҷашнвора...

- Ман ҳамин сол ҳам фикр мекардам, ки иштироки ман дар ин ҷашнвора аслан лозим нест. Шояд синну солам рафтааст ва аз ин сабаб аст, ки ин чизҳо беш аз ҳад хушҳолам намесозад. Хушҳолии ман дар имсола ҷашнвора аз дигар чиз буд. Чунки аввалин иштироки писарам буд. Ӯ хеле ҳаяҷонӣ буд. Шабу рӯз хоб накарда, заҳмат кашид. Барои вай “Парасту” як имтиҳони хеле бузург буд. Барои ман ягона чӣ ҳамин буд, ки театри Лоҳутӣ ҳақ надорад дар ин ҷашнвора намоиши сифаташ пастдоштаро пешниҳод кунем. Бояд намоишномаи ин театр дар сатҳи театри академӣ бошад. Барои ман ҷоиза аслан муҳим набуд. Бисёре аз намоишномаҳое ҳастанд, ки шоҳҷоиза доранд, аммо баъди “Парасту” ягон бор ба намоиш гузошта нашудаанд.

“ПОРААБРИ САФЕДИ ЧИНГИЗХОН” ДАР БОРАИ ЧИНГИЗХОН НЕСТ

- Намоишномаи “Пораабри сафеди Чингизхон” аз ҷониби баъзе муҳаққиқон мавриди эрод қарор гирифт. Аз ҷумла, Нозим Нурзода дар матлабе чунин навиштааст: “...Намоишномаи мазкур аз лиҳози мундариҷавӣ, муҳтаво, мавқеъгирии миллӣ ва самти мафкуравӣ ба дарди миллату давлат ва шароити феълии миллӣ намехӯрад...”. Шумо чӣ ҷавобе доред ба эродгирандаҳо?

- Ман мехостам тамоми он нафароне, ки эрод мегиранд ба наздам оянд ва аз наздик суҳбат кунем. Ман низ аз инҷониб суолҳоямро диҳам. Барои чӣ чунин фикр мекунанд? Онҳо далели конкретиро пешниҳод кунанд. Ҳувияти миллӣ, яъне чӣ? Чӣ кор бояд кард, барои баланд бардоштани он? Ба ин суолҳо ман низ мехоҳам аз онҳо посух гирам. Ба фик-ри ин гуна муҳаққиқон намоишномаҳои ба саҳнамондаи саркоргардони театри Лоҳутӣ ҳамаашон ба ҳувияти миллӣ зарба мезананд. Аз ҷумла, “Фирдавсӣ”, “Шикори шер”, “Пораабри сафеди Чингизхон” ва дигарон. Онҳое, ки аз таърихи худи миллати мо гирифта шудаанд. “Пораабри сафеди Чингизхон” умуман дар бораи Чингизхон нест. Мавзӯи он куллан дигар. Яъне, ҳеҷ як ҷангу ҷидол наметавонад, пеши роҳи ишқу муҳаббат ва идома ёфтани зиндагиро гирад. Наметавонад ҳаётро пурра нест кунад. Инҷо рамзи идома ёфтани ҳаёт ҳамон кӯдаке ҳаст , ки бо вуҷуди ҳар чизе таваллуд мешавад. Ман фикр мекунам, намоиш шояд таъсире доштааст. Набошад, атрофаш чунин ҳарфҳо намешуданд. Муҳим, ки дар борааш гӯянд. Ин ки чӣ мегӯянд, муҳим нест.

- Чӣ бояд кард, ки мардум театрбин шаванд?

- Театр бояд кори театрии худашро кунад. Театр бояд аз тамошобин ду қадам пештар бошад. Сатҳи намоишҳоямон агар хуб бошад, чӣ фоҷиа аст, чӣ комедия аст, ҳатман тамошобини худро пайдо мекунад. Мо корамонро хуб анҷом надода истодаем.

- Ба фикратон дар таҳияи кадоме аз намоишномаҳоятон бештар муваффақ гаштаед?

- Шояд дар намоишномаи “Рустам ва Суҳроб”. Чунки тавлиди ин намоишнома аслан дигар буд. Худам нафаҳмида мондам, ки аз куҷою чӣ гуна он пайдо шуд. Баъдан кор карданҳо ҳам бисёр ҷолиб буд. Як лаззати худро дошт.

- Фарзандатон Суҳроб Усмонов ҳам роҳи шуморо пеша кардааст ва имрӯз дар Театри опера ва балети ба номи С. Айнӣ коргардонӣ мекунад. Роҳнамояш шумо будед?

- Ростӣ, ибтидо дар ӯ нишоне аз коргардонӣ намедидам. Аммо баъдан болои худ кор кард ва дар ҳамин азмаш устувор монд. Имрӯз аз он ки ӯ дунёи худу фикрҳои хоси худро дорад, хурсандам. Чунки ҳар коргардон бояд чунин бошад.

- Чӣ навгониҳоро дар идомаи роҳ аз Султон Усмонов интизор буда метавонем?

- Агар умр вафо кунад, ягона мақсадам ҳамин аст, ки гурӯҳе пайдо бикунем, ки хеле қавӣ бошанд ва бовар дошта бошем, ки то чанд соли баъдӣ онҳо театрро пеш мебаранд. Саркоргардон набояд фақат барои имрӯзи театр фикр кунад. Ӯ бояд барои фардои театр низ заминае гузошта тавонад.