Абдуҷаббор Суруш шоирест шинохташуда бо ашъори муассир. Ӯ пайваста думболагир аст дарди башарро. Соҳибсабк ҳасту соҳибсухан. Ӯро мақсуд аз гуфтани шеър нест шинохта шудан. Балки ибрози дард ё шодии оламиён аст.

Ӯро 13-умин рӯзи ин моҳ мебахшад як соли дигар. Ба ин баҳона анҷом додем суҳбати телефоние бо ин шоири хушбаён.

- Бо банд будан ба кадом корҳо сипарӣ мешавад имрӯзҳо?

- Ҳоло дар шаҳри Хуҷанд ҳастам ва ба тариқи шартномавӣ бо Институти забон ва адабиёти Акадамеяи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамкорӣ мекунам.

- Чанд сол қабл Душанбешаҳрро макони зист ихтиёр кардед. Аммо дубора баргаштед ба Хуҷанд. Чаро?

- Ҳамеша орзу доштам, то як муддат дар пойтахти ватанамон зиндагӣ кунам. Муҳити фарҳангии онро омӯзам ва бо адибони он ҷо ошноии наздике дошта бошам. Мақсади ҳар сафари ман танҳо такмил додани худ аст. Дар панҷ соли дар Душанбе будан, шукр барои худам чандин чизҳоро ҳам дар заминаи мардумшиносӣ ҳам дар заминаи худшиносӣ андӯхтам. Аз ин хотир, барои баргаштан фикр кунам сабабе набояд ҷӯст.

- Оё барои як адиб фаъ-олият кардан дар муҳити адабии маркази кишвар хубу мусоидтар нест нисбат ба доираҳои адабии музофотӣ?

- Ҳар ҷое ки муҳити созгор барои эҷод ва такомули фарди эҷодкор фароҳам бошад, он ҷо зистан осонтар аст. Адибони гузаштаи мо ҳам пайваста дар он муҳите будубош доштанд, ки он ҷо фазои хеле мусоид буд барои эҷодашон. Мисле ки ҳар дарахте, ки аз боғе ба боғи дигар нишонда мешавад, агар фазои боғ барои парваришаш мусоидат накунад, дарахт ё мехушкад ё аз ҳосил овардан, боз мемонад.

- Пас, муҳити фарҳангию адабии Душанбе фазои мусоид набуд барои шумо?

- Мутаассифона, дар муҳити фарҳангии пойтахт баъзан ваҳдати эҷодӣ эҳсос намешавад. Аммо дар Хуҷанд, ки шаҳри қадимист, миёни адибон ваҳдати комил аст ва барои ман низ ин муҳит созгортар аст. Метавонам ин ҷо рушд кунаму нумуъ ёбам.

- Барои ба вуҷуд овардани чунин иттиҳодии эҷодӣ чӣ бояд кард?

- Барои дар ҳар шаҳре ба вуҷуд овардани муҳити солими эҷодӣ бояд аз ҳар шаҳру навоҳии дигар аҳли илму адаб фаро хонда шавад. Барои онҳо шароити хуби будубошу эҷоду фаъолият фароҳам гардад. Зиёданд дар вилоятҳою музофотҳои мо адибону олимони хубу болаёқат, ки агар ҳамаи онҳо ба пойтахт фаро хонда шаванду бо чунин шароит таъмин бошанд, як муҳити хубу солими адабӣ метавонад ташкил шавад. Дар ин ҳолат метавон як адабиёти бисёр қавию муҳташам офарид. Мутаассифона, ҳанӯз дар маҳфили адабии як шоири бадахшонӣ бештар мардуми ин вилоят ширкат мекунанду дар маҳфилҳои адабии шоирони суғдию хатлонӣ аҳли он минтақа. Яъне, ҳамон маҳфилҳои эҷодии адибон низ чандон наметавонад ҳамаро аз ҳар ҷо ҷамъ кунад.

- Ҳангоми дар Душанбе будан-ҳо фаъолияти рӯзноманигорӣ низ кардед. Муҳити рӯзноманигории пойтахтро чӣ гуна дарёфтед?

- Муҳити рӯзноманигории Душанбе дар қиёс ба дигар минтақаҳои кишвар нисбатан қавӣ аст. Чун дар пойтахт рӯзномаю маҷаллаҳои зиёде таъсис шудаю фаъолият доранд. Бисёре аз рӯзноманигорони хубу боистеъдод низ дар онҳо кору эҷод мекунанд.

- Дар чанд соли зистанҳо дар Душанбе мушкиле, ки бештар бо он мувоҷеҳ мешудед, чӣ буд?

- Албатта барои ҳар нафаре, ки ба ҷойи дигаре зиндагӣ ихтиёр мекунад, мушкили пайдо намудани макони будубош ҷо дорад. Шояд нархи баъзе аз хонаҳои иҷораи пайдошуда бо ҳаҷми маблағи моҳонаи он соз-гор нест. Аммо аз ҳама муҳим ин дар пойтахт баъзан эҳсос нашудани фарҳанги шаҳрнишинӣ аст. Чунки мо аз ҳар музофот дар пойтахт ҷамъ мешавему бо худ фарҳанги худро мебарем ва онро дар он ҷо тарк намекунем. Дар ҳоле, ки бояд ҳамаи мо риоякунандаи содатарин қоидаҳои шаҳрнишинӣ бошем.

ДАР ШЕЪРҲОИ МАН
ДУНБОЛИ ФИКРИ МАН
БИРАВ, ҶОНО!
- Шеъри шумо ҳамеша шиносонандаи шумост ва дар ҳар ҷое бо мутолиаи чакидаи хомаатон метавон ҳамон замон муаллифашонро пайдо кард. Барои шоир ҳатмист соҳибсабк будан ё бад нест эҷодаш шабеҳ бошад ба шоирони мумтозе?

- Шоир Есенин мегӯяд:

Лоақал мисли ғук агар хонӣ,
Бо дилу дарду шеваи худ хон!

Шоире, ки сабку салиқаи шеър гуфтани худро надошта бошад, ӯ мисли онест, ки ситораи худро дар осмони шеър наафрӯхтааст. Ӯ тақлид мекунад ба дурахшиши шабтобе, ки рӯшноии он бо шарофати нури офтоб аст. Агар офтоб барҳам хӯрд, дурахшиши он ҳам фарҷом меёбад. Маро аз оғоз устодони бис-ёр хубе мисли устод Лоиқу Фарзона роҳнамоӣ мекарданд. Онҳо хеле талош карданд, то ман ҷодаи эҷоди худро муайян намоям. Пайваста кӯшидаам, то дар гуфтани шеър ба касе тақлид накунам ва ҳар ҳарфе ҳаст, чӣ хубу чӣ нохуб, бигзор танҳо моли худам бошад.

- Муҳаққиқ Сафар Абдулло дар навиштае оид ба шумо чунин мегӯяд: “Абдуҷаббори Суруш дар оғоз бештар ба шеъри озод дилбастагӣ дошт ва чанд дафтар шеъри хуб навишт ва ба далели адами муҳақиқини ростини шеъри нав дар Тоҷикистон ашъори нағзи ӯ ва ковишҳояш ҳанӯз зиёд шинохта нашуда аст”. Ин гуфтаро то чӣ ҳад қабул доред ва дар муаррифии як шоир то чӣ андоза аст нақши як муҳаққиқ?

- Нақши муҳаққиқу пажӯҳишгарон барои шиносонидани як шоир хеле шоиставу барҷаста аст. Танҳо ӯ метавонад шеъри арзандаи як шоирро пешниҳод кунад ва пардаи гумномиро аз рӯи ӯ бикашад. Агар муҳаққиқон бештар ба ашъори шоистаи таҳқиқ будаи шоирон рӯ оваранд ва онҳоро ба мардум бознамо кунанд, гумонам хидмати арзандае ба адабиёт мешавад. Ман ҳеҷ гоҳе барои ташвиқи худам кӯшише накардаам. Танҳо шеър гуфтаам ва онҳоро дар шакли китоб нашр кардаам ва имрӯз бо рушди илму технология онҳоро дар фазои маҷозӣ ҷо мекунам. Хостаам танҳо шеър муаррифгари ман бошад. Аз ҳамин фазо шеърҳои маро дар Афғонистон хондаанд ва онҳоро дар шакли китоб нашр карданд. Ҳамчунин, маро бо як ҷоизаи муътабари худашон бо номи “Килки заррин” мушарраф сохтанд. Дар Эрон низ ба шеърҳои ман таваҷҷуҳ кардаанд, маҷмӯаи маро бо номи “Ширини ман, Ширин” чоп карданд. Бидуни ҳеҷ иқдому талошҳои худам. Яъне, шеъри арзандаро пайдо мешаванд инсонҳое, ки қабул намоянду қадр кунанд.

- Одатан шеъри нав мегӯед, аммо солҳои охир ба шеърҳои сунатӣ низ рӯй овардаед. Мехоҳед дар эҷоди ҳар навъи шеър худро биозмоед ё хонандаи мо ҳанӯз чандон сарфаҳм намераванд шеъри навро?

- Воқеан, дар се маҷмӯаи аввал таҷрибаҳои бисёр ҷадиде дар заминаи шеъри нав, шеъри нимоӣ ва шеъри озод кардаам. Аммо баъдтар эҳсос кардам, ки ин муҳити мо ҳанӯз ба фаҳмиши шеъри сафед омода нест. Аз ҳамин хотир, баргаштам ба ҳамон шеъри суннатӣ. Китобе ҳам интишор шуд бо номи “Муҳри меҳр”, ки маҷмӯи рӯбоиҳои маро фаро мегирад. Дар китобҳои баъдӣ ҳам шеъри озод ҷо шудаю ҳам ғазал. Вақтҳои охир ғазалҳои ошиқона зиёд мегӯям, ки дар вуҷуди он фикру андешаҳои фалсафии ман низ ифода ёфтааст.

ШИРИН ҲЕҶ ГОҲ ОБРАЗИ ХАЁЛӢ НАБУД
- Қаҳрамони кулли гуфтаҳои шумо Ширин аст. Дар шеърҳоятон бо ӯ дар гуфтугӯед, ба ӯ муроҷиат мекунед, ҳар мавзӯъро бо ӯ дар миён мегузоред. Кист Ширини шеърҳои шумо?

- Дар шеъри ҳар шоир бояд мухотабе бошад ва хуб аст агар он мушаххастар ифода ёбад. Мухотаб набояд то он ҳад хаёлӣ, балки як шахси зиндае аз рӯзгори мо бошаду мисли ману шумо нафас бикашад. Ин албатта таҷрибаи нав нест. Масалан, яке аз шоирону орифони бузурги мо Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ мухотаби ғазалиёти худ қарор дода буд Шамси Табрезиро. Ширинро мухотаб қарор додани ман ҳам намунаи ҳамон таҷрибаҳост. Аммо дар шакли модерну ба гунае дигар. Дар муқаддимаи китоби “Ширини ман, Ширин”, ки дар Эрон чоп шуда буд, як муҳаққиқи ҳамзабони мо бис-ёр хуб навиштааст, ки дар эҷоди шеърҳои ошиқонаи Абдуҷаббори Суруш Ширин саҳми на камтар аз ӯ дорад. Ман чанд шеърро бидуни номи Ширин дар фазои маҷозӣ нашр кардам, аксаран ишораҳо карданд, ки дар ин шеър Ширин намерасад. Яъне, мардум ҳам одат кардаанд, ки дар шеъри ман ҳузури Ширин ҳатман бояд бошад. Ширин барои ман ҳамеша азиз буду мемонад. 

- Пас, Ширин инсони воқеист на образи хаёлӣ?

- Ширин ҳеҷ гоҳе образи хаёлӣ набуд ва буда ҳам наметавонист. Чунин шеър наметавонад дилнишин бошад. Ширин як нафари воқеӣ ва инсони бисёр хубест, ки ҳузураш пайваста дар шеърҳои ман ҳаст.

ҶУЗ ХУДШИНОСӢ ЧОРАЕ ИН ҚАВМИ МОРО НЕСТ...
- Аз шоиронед гӯяндаи дарди ҷомеаву башар. Ин анҷоми рисолати шоирист ё таъсири дардҳои рӯзгори худ?

- Андешаҳои ман ҳеҷ гоҳ мансуби як маҳалу як миллат нест. Мехоҳам гуфтаҳоям умумиинсонӣ бошад. Гумонам ҳар шоир бояд чунин эҷод кунад. Талош мекунам дар шеъри ман ҳам дарду ҳам шодиҳои умумибашарӣ бошад.

- Ахиран дар сафҳаи фейсбукиятон бо ин мазмун шеъре гуфтед:
Замони нобасомон печу
тоби тоқати халқ аст,
Тасаллӣ шармсор аз изтиро би тоқати халқ аст...
Аз таъсири чӣ ҳолату рухдод падид омад ин шеър?

- Аз таъсири вазъи ошуфтаи сайёраи мо, чанд соли охир басо ноором аст. Ҷое оташаки ҷанг хомӯш мешавад ва боз ҷойи дигар аланга мегирад. Дар ин ҳаводис бештар инсонҳои бегуноҳ қурбонӣ мешаванд ва дар оташи ҷаҳолат месӯзанд, ки ин ба эҷодкор бетаъсир буда наметавонад.

- Ҷойи дигар мегӯед:
Ягона роҳи наҷот аст
ваҳдати миллат,
Маҳалпарастии мо иштибоҳ, Ширинҷон!
Чиро омили аслии маҳви маҳалпарастӣ медонед?

- Мутаассифона, маҳалпарастӣ дар мо имрӯз низ эҳсос мешавад. Ҳар касе аз ҳамон деҳаи хурди худаш ситоиш мекунад, дар ҳоле ки бояд аз як ватан ситоиш кунаду ифтихор дошта бошад. Ҳар нафар танҳо аз ҳамон минтақаи худ менозад, ҷойи он ки бояд аз кулли Тоҷикистон нозиш дошта бошад. Вақте чунин андешаҳои заҳролуди маҳаллӣ аз зеҳни мо дур мешавад, дар фаҳми андешаву ормонҳои миллӣ бештар рушд мекунад. Ин ҳама дар заминаи худшиносӣ ба миён меояд. Пас, мо бояд худшинос бошему ифтихори комили миллӣ дошта бошем.

- “Фарҳанги ашъори Камоли Хуҷандӣ”- и шумо ягона қомусест перомуни шарҳу тавзеҳи осори ин шоири мумтоз. Чуноне огоҳем 22 соли умратон сарф шуда баҳри таҳияи он. Ин иқдом аз шумо буд ё хошиши каси дигар?

- Ман дар бунёди забони тоҷикӣ кор мекардам, ки сарварии онро устод Лоиқ Шералӣ ба уҳда доштанд. Соли 1992 бевосита бо ҳидояти устод Лоиқ ва устод Абдуманон Нас-риддинов, яке аз муҳаққиқони соҳаи фарҳанг ва шарҳнигорӣ, ба ин кор шуруъ намудам. Бо “Фарҳанги ашъори Камоли Хуҷандӣ” метавон кулли адабиёти классикии моро маърифат кард. Забони шеъри мо як забони устувору маҳкамест, ки шеър ҳамин забонро дар шакли бисёр зебову шево нигоҳдорӣ карда овардааст. Азбаски Камоли Хуҷандӣ яке аз шоирони огоҳ аз назокату нафосати забони тоҷикӣ буданд, дар мисоли ӯ мо ин фарҳангро таълиф кардем.

- Дар нақша ҳаст аз осори дигар адибон таълифи чунин фарҳанге?

- Агар Худо 22 соли дигар умр диҳад. Чунки таълифи фарҳанг кори саҳл нест ва сарфи вақти тулониро мехоҳад.