ФАРҲАНГ
Панҷшанбе 18 Апрел 2024 08:08
Турдиалӣ Бойбобоев соли 1936 дар ноҳияи Ашт, дар оилаи деҳқон таваллуд шудааст. Мактаби миёнаи №1-и ба номи Умари Хайёмро дар зодгоҳаш хатм карда, ба Донишкадаи омӯзгории Ленинобод (ҳоло Хуҷанд) ба факултаи таъриху филология дохил шудааст.
Моҳи августи соли 1962 корро дар рӯзномаи “Ифтихори Вахш”-и шаҳри Қӯрғонтеппа шуруъ мекунад. Сипас, ба рӯзномаи “Комсомоли Тоҷикистон” (ҳоло “Ҷавонони Тоҷикистон”) ба кор даъват мешавад. Дар рӯзномаи “Тоҷикистони советӣ” (ҳоло “Ҷумҳурият”) ҳам аввал хабарнигори махсус, минбаъд ба ҳайси мудири кишоварзӣ 21 сол ифои вазифа намудааст. Соли 1988 маҷаллаи “Илм ва ҳаёт” таъсис ёфт, ки Турдиалӣ Бойбобоев аввал муҳаррири шуъба ва аз соли 1993 то апрели соли 2012 вазифаи сардабирии онро бар уҳда дошт. Собиқаи беш аз 50-солаи кор дар матбуотро дорад. То ҳол навиштаҳояш дар 17 китоб нашр шудаанд. Соли 2006 китоби аввалинаш “Қулла” ва минбаъд ду китоби дигараш “Теғи шифо” ва “Ангушти шашум” аз чоп баромадаанд. Т. Бойбобоев дорандаи ордени “Нишони фахрӣ”, медалҳои “Барои меҳнати шуҷоатнок”, “Собиқадори меҳнат”, Грамотаи фахрии Президиуми Шӯрои Олии Тоҷикистон ва дорандаи тахассуси олим-агроном мебошад.
Ба мо шарафи суҳбат бо ин марди хирад ва таҷрибадори арсаи матбуот насиб гашт.
БА КОРИ ОМӮЗГОРӢ ЗАВҚ НАДОШТАМ
- Шумо хатмкардаи факултаи таъриху филология ҳастед. Аз рӯи ихтисос бояд ба омӯзгорӣ машғул мешудед, вале тамоми фаъолияти худро ба маслаки рӯзноманигорӣ бахшидед. Сабаб дар чӣ буд?
- Дарвоқеъ, ман хатмкардаи Донишкадаи омӯзгории шаҳри Ленинобод ба номи С. Киров мебошам. Вақти тақсимот ба ҷойи кор пешниҳод кардам, ки маро ба Душанбе фиристед. Дар газета кор мекунам, журналист мешавам. Гуфтанд, ки ба Душанбе роҳхат нест, лекин ба он ҷо наздиктар, ба шаҳри Қӯрғонтеппа метавонем туро фиристем. Ҳамин тавр, аз тарафи давлат барои ман ҳазору сад сум ҷудо шуду ман бо ҳамсар ва кӯдаконам ба шаҳри Қӯрғонтеппа омадем. Худи ҳамон рӯз аз шуъбаи маорифи шаҳр барои омӯзгор шудан дар интернат фармон гирифтам. Бисёр руҳафтода будам. Дилам намекашид, ки муаллим шавам, чун завқ надоштам. Дар назди боғ як бинои бисёр назарногир воқеъ буд. Аз шуъбаи маориф начандон дур хондам, ки навишта шудааст: “Редаксияи байниноҳиявии “Ифтихори Вахш”. Дар дастам як мактуб барои шоир ва журналист Пиримқул Сатторӣ доштам ва барои супоридани он назди ҳамин шахс даромадам. Ин мактуб аз куҷо ба дасти ман расид? Вақте ки ман аз Ашт ба Душанбе омадам, Фозилҷон Зокирӣ ном шиносам аз Конибодом дар “Комсомоли Тоҷикистон” кор мекард. Ба ӯ гуфтам, ки роҳхатам ба шаҳри Қӯрғонтеппа аст. Баъд ба ман ҳамин мактубро дода гуфт, ҳаминро ба ҳамкурси ман Пиримқул Сатторӣ бурда мерасонӣ. Хуллас, редаксияро дидаму даромада гуфтам:
- Сатторӣ кӣ?
Як марди зардина гуфт:
- Ман.
Вақте мактубро дид, ба ман хитоб кард.
- Шумо Турдиалӣ Бойбобоев?
Гуфтам:
- Ҳа, ман.
Боз гуфт:
- Дар “Ҳақиқати Ленинобод” ҳамон очерку лавҳа ва мақолаҳо менавиштагӣ Шумо?
Гуфтам:
- Бале, ман.
Гуфт:
- Ин тавр бошад, Шумо бо мо кор мекунед.
Гуфтам:
- Фармони муаллим шуданамро даҳ дақиқа нашудааст, ин як. Дуюм ин ки давлат барои ман ҳазору сад сум ҷудо кардааст... Хулоса, ҳама корро тахт карда, манро чун журналист ба кор гирифтанд. Аз ҳамон рӯз сар карда, ман пурра ба кори рӯзноманигорӣ пардохтам.
МУТЕУЛЛО НАҶМИДДИН МАРО ДАР “КОМСОМОЛИ ТОҶИКИСТОН” БА КОР ГИРИФТ
- Маълум, ки кори рӯзноманигориро пештар, яъне замони донишҷӯӣ дар “Ҳақиқати Ленинобод” оғоз кардаед. Ҳамчун корманди расмии нашрия бошад фаъолиятатон аз “Ифтихори Вахш” оғоз шуд. Ба “Комсомоли Тоҷикистон” чӣ гуна роҳ ёфтед?
- Албатта, дар нашрияи “Ифтихори Вахш” имкониятҳои васеъ доштам. Маҳдуд набудам. Тӯли панҷ моҳ, ки дар ин нашрия кор мекардам, ҳамчунин бо “Комсомоли Тоҷикистон” ва “Тоҷикистони советӣ” низ ҳамкорӣ доштам. Гоҳ-гоҳ ба Душанбе меомадам. Он вақт дар “Комсомоли Тоҷикистон” нависанда Ғанӣ Ҷӯразода кор мекард. Бо он кас “салому алейк” будем. Таҳти унвони “Арзандаи забон бош” матлабе дар бораи як зан бо номи Қумрихон аз совхози боғу токпарварии шаҳри Сарбанд дар “Комсомоли Тоҷикистон” ба нашр расонидам. Муҳаррир Мутеулло Наҷмиддинов ҳамон навиштаамро дида, ба кормандони нашрия гуфтааст, ки “ҳар нафаре Турдиалӣ Бойбобевро шиносад, ҳатман ба назди ман ҷеғ занад. Мо бояд ӯро ба кор гирем”. Баъд, як рӯз ба идораи нашрия барои супоридани мақолаи навбатиам омадам. Ғанӣ Ҷӯразода маро дидан баробар гуфт, ки ба мо супориш аз муҳаррир аст, ки шуморо ба кор бигирем. Ба назди Мутеулло Наҷмиддинов даромадам ва он кас маро ба кор қабул карданд. Аз моҳи январи соли 1963 дар “Комсомоли Тоҷикистон” ба кор даромадам.
ОЧЕРК АҲАМИЯТАШРО ГУМ КАРДААСТ
- Аксари навиштаҳои Шуморо очерк ташкил медиҳад ва қаҳрамони очеркҳо низ нафарони оддианд: говҷӯш, пахтачин, тракторчӣ, токпарвар... Чаро?
- Ман аслан очеркнависам. Очеркнависиро вақти донишҷӯӣ, ки бо рӯзномаи “Ҳақиқати Ленинобод” ҳамкорӣ мекардам, оғоз кардаам. Аз давраи аввали фаъолиятам ба очеркнависӣ бисёр завқи баланд доштам. Ҳудуди панҷоҳ очеркамро дар китоби махсусе ҳам аз чоп баровардам.
Дар мавриди қаҳрамони очеркҳо ҳаминро бояд гуфт, ки мо онҳоро ҳамчун намуна барои дигарон нишон медодем. Аммо мебинем, ки имрӯз очерк рисолати худро қариб ки аз даст додааст. Масалан, имрӯз дар бораи ҳамон нафарони номбурдаи шумо очерк нависем, ҳеҷ аҳамият надорад. Ҳол он ки очеркро аслан барои ҳамин гуна нафарон менависанд.
- Дар қолабҳои дигар ҳам навиштаҳоятон нашр шудаанд ё не?
- Аввалҳо бештар лавҳа менавиштам. Ёдам ҳаст, ҳангоми донишҷӯӣ ба як навиштаи Ҷалол Икромӣ тақриз ҳам навишта будам. Бисёр сахт танқид карда будам. Ҳоло ҳайрон мешавам, ки дар он вақт чӣ хел камбудиҳоро ошкоро мегуфтанд. Ҳамчунин ба тарҷумаи ҳикояҳо аз забони ӯзбекӣ ва русӣ машғул мешудам.
- “Комсомоли Тоҷикистон” дар солҳои 60-ум новобаста ба он ки бояд ҳаёти ҷавононро тарғиб мекард, қариб ҳама гуна масъалаҳоро аз соҳаҳои гуногун инъикос менамуд. Бешубҳа, серхонанда будани нашрия ҳам ба ҳамин алоқамандӣ дошт. Дар ин давра Шумо ҳамчун як корманди “Комсомоли Тоҷикистон” инъикоси кадом мавзӯъҳоро авлавият медодед?
- Ҳоло ман аз якчанд навиштаи худам, ки ҳангома ба бор оварда буданд, ёдовар мешавам. Давраи котиби якуми Кумитаи марказии комсомол Бобосодиқ Холов буд. Маро ба ноҳияи Панҷ фиристоданд. Дар колхози “Сарҳадчӣ” аз узви комсомол пурсидам, ки ту узви комсомол ҳастӣ?
Гуфт:
- Не.
Гӯё ташкилоти комсомолӣ вуҷуд ҳам надоштааст. Аз ҳамон ҷой як мақолаи танқидии бисёр сахт навиштам. То ҷое ки Бобосодиқ Холов муҳаррир Абдулло Зокировро барои ин мақолаи ман ҳушдор додааст. Дигар, як мактуб аз Донишкадаи Кӯлоб омада буд. Дар бораи ҳамон як мақолаи дигар бо сарлавҳаи “Ғаммоз” ба чоп додам, ки он ҳам бисёр тарафдор пайдо кард. Аз Норак ҳамин хел матлаб навишта будам. Яъне мушкилиҳои ҳамаи соҳаҳо, хоҳ саноату кишоварзӣ, хоҳ ҳаёти ҷавонону дигар бахшҳоро пайгирӣ ва инъикос менамудам.
ДАР “КОМСОМОЛИ ТОҶИКИСТОН” ҲАР Ки КӮШИШ КАРД, ШУҲРАТ ЁФТ
- Нашрия “Ҷавонони Тоҷикистон” аз рӯзи таъсисаш дар назди худ як мактаби бузурги тарбия ва ташаккули кадрҳои болаёқатро ба миён овард. Ба ибораи дигар, дар нашрия шахсиятҳои барӯманде, чун Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршакар, Сотим Улуғзода, Фотеҳ Ниёзӣ, Фазлиддин Муҳаммадиев фаъолият доштанд. Шумо дар ташаккули касбатон саҳми ин мактабро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Воқеан, “Комсомоли Тоҷикистон” бисёр нафарони намоён ва барҷастаро тарбия намудааст. Як нафар, Мирзо Турсунзода барои мисол бас аст. “Комсомоли Тоҷикистон” маро соҳиби ҳама чиз гардонид, қалам, шуҳрат, хонаву дар, обрӯ... Дар ин радиф ташаккули ҳар кас ба худи ӯ низ вобастагии калон дорад. Ҳар нафаре ки кӯшиш дорад, ба дараҷаи нависандагӣ, шоирӣ ва журналистӣ мерасад. “Комсомоли Тоҷикистон” бошад ҳар нафаре, ки каме дар худ кӯшиш дошт, тарбия мекард. Ҳамин мактаб буд, ки ман дар “Тоҷикистон советӣ” бе ягон мушкилӣ минбаъд корро идома додам.
ИБОД ФАЙЗУЛЛОЕВ БИСЁР ШАХСИ ДОНИШМАНД БУД
- Тӯли фаолияти чорсолаатон (1963-1967) дар “Комсомоли Тоҷикистон” се муҳаррир иваз шуд. Аввал бо Мутеулло Наҷмиддинов кор кардед, сипас Ибод Файзуллоев ва Абдулло Зокиров. Табиист, ки ҳар роҳбар бо идея ва фикри нав корро шуруъ мекунад. Ба фикри шумо кадоме аз муҳаррирон дар кори рӯзнома муваффақ буданд?
- Дар давраи Мутеулло Наҷмиддинов хеле кам кор кардаам. Тақрибан як сол. Ӯ ба мактаби Олии Партиявии Маскав рафт ва ба ҷояш Ибод Файзуллоев муҳаррир шуд. Ибод Файзуллоев бисёр шахси донишманд буд. Ҳамчунин бисёр қалами хуб дошт. Ибод Файзуллоев дар “Тоҷикистон советӣ” мудири шуъбаи маданият шуд ва ба ҷояш Абдулло Зокиров омад. Ин кас аввал дар радио кор мекард. Зокиров сиёсати кории хуб дошт, аммо чандон қалами хуб надошт. Ӯ аслан тарҷумон буд. “Доғистони ман”-и Ғамзатовро ҳамин шахс тарҷума кардааст. Лекин дар ҳамин давра газета шуҳрати худро аз даст дод. Дар миёни аҳли эҷод баъзан нофаҳмиҳо сар мезад. Гурӯҳбозиҳо ба миён омаданд. Дар давраи муҳарририи ҳамин шахс ман аз “Комсомоли Тоҷикистон” ба “Тоҷикистони советӣ” рафтам.
- Оё барои ягон навиштаатон таҳдидатон кардаанд? Ё дар фаъолияти кориатон буданд лаҳзаҳое, ки аз тарс ва ё фармони касе аз навиштани чизе худдорӣ карда бошед?
- Як вақт ба колохози “Каленин”-и ноҳияи Ашт рафтам. Ин колхоз бисёр номдор буд. Дар ҳама ҷо аз меҳнати онҳо ёд мекарданд. Аммо, баръакси ҳол, вақте ки ман он ҷо рафтам, ҳамаи ин гуфтаҳо дурӯғ будааст. Иқтисодиёташ бисёр суст будааст. Як мақолаи танқидии иқтисодӣ аз он ҷо навиштам. Барои ҳамин мақолаам сардори Раёсати шаҳри Душанбе фармон додааст, ки Бойбобоевро нест кунед. Сабабаш ин буд, ки ба ҷуз ман касе ин колхозро то он вақт танқид накарда буд. Хушбахтона, ба ман ягон зарар нарасониданд. Ман то ҳол сафедро сафед, сиёҳро сиёҳ гуфтаам. Камбудӣ буд, фарқ надошт, то ҳади ниҳоӣ танқидаш мекардам. Арзандаи таъриф аст, таърифаш мекардам. Ман коммунист будам, аммо аз Худо, аз партия ва аз халқ метарсидам. Дурӯягиро аслан намеписандам.
ЖУРНАЛИСТОН БАРОИ ОН КИ СИЁҲРО САФЕД НАГУФТАНД, КУШТА ШУДАНД
- Ба фикратон имрӯз рӯзноманигорони мо то куҷо сафедро сафеду сиёҳро сиёҳ мегӯянд?
- Рӯзноманигороне, ки ҳоло фаъолият доранд, чандон намедонам. Аммо дар як давра барои он ки журналистони мо сиёҳро сафед нагуфтанд, кушта шуданд. Барои ҳамин зиёда аз 70 нафарашонро несту нобуд карданд. Баъзеҳо бо виҷдони худ кор мекарданд, баъзеҳои дигар порахӯр буданд. Маҳалгароҳо буданд. Барои чанд танга шуда, таърифи дурӯғ мекарданд...
- Яъне ҳастанд рӯзноманигороне ҳам ки ҳақиқатро намегӯянд. Шояд барои муҳофизаташон бошад, ки баъзан баръакс ягон нафарро мадҳ мекунад.
- Ҳақиқатро гуфтан ин худ муҳофизат мебошад. Охир чӣ даркор аст? Одам пеши Худо чӣ ҷавоб медиҳад? Зиндагӣ худ ҳақиқат аст ва аз ҳақиқат маншаъ мегирад. Ҳақиқат бошад, ором зиндагӣ ва хоб мекунем. Тарсу ваҳм нест. “Инсулт” ё “инфакт” намешавем. Барои чӣ? Чун ҳақиқат гуфта мешавад. Аз ягон нафар дар ҳарос ва ё забонкутоҳ намешавем. Ё чизи дигар ҳамон мадҳияҳо. Барои ман лозим нест, ки як нонро бо азоби ҷон хурам. Ҳамин нимаш бас, аммо бе мадҳу дурӯғ.
- Чанд соли охир сардабири маҷаллаи “Илм ва ҳаёт” будед. Кор дар маҷалла чӣ гуна буд?
- Вақте ки ҳамин маҷалла ташкил шуд, маро ба кор даъват карданд. Дар аввал мудири шуъба будам. Баъди он ки муҳаррирро аз кор пеш карданд, ба ҷояш муҳаррир шудам. Бисёр давраи сахт ва ҳассос буд. Соли 1993, давраи ҷанг, ҳама нооромӣ. Маблағгузории маҷалларо ҷамъияти “Дониш” ба уҳда дошт. Ин ҷамъият муфлис шуд ва аз сарпарастӣ даст кашид. Бо “гадоӣ” маҷалларо чоп мекардем. Се сол сафорати Эрон бепул чоп кард. Соли 1996 як шумора ҳамагӣ аз чоп баромада буд. Давраи шӯравӣ 80 ҳазор тираж дошт. Солҳои ҷанги шаҳрвандӣ бо теъдоди 2500 нусха аз чоп мебаромад. Ҳоло бошад аз ҳазор нусха кам аст ададаш.
- Аз ҳама лаҳзаи ҳассос дар фаъолияти рӯзноманигориатон кадом вақт буд?
- Замони дар “Тоҷикистони советӣ” кор карданам, бо супориш ба колхози “Ленин”-и ноҳияи Пролетар рафтам. Масъала бисёр ҷиддӣ буд. Ҳатто котиби якуми райком нахост, ки бо ман суҳбат кунад. Дигар аз шаҳри Кӯлоб аз номи мухбири махсуси “Тоҷикистони советӣ” Аловуддин Давлатов шикоятнома омада буд, барои ин ҳам маро фиристоданд. Дар хотирам ҳаст, ҳашт соат дар ҷоям шиштаму асли масъаларо тафтиш кардам. Ба ҳамин монанд аз болои мухбири дар вилояти Ленинобод буда, Узоқ Мавлонов низ шикоят омада буд. Дар ин ҷо даҳ соат сари масъала тафтиш бурдам. Инҳоро фаромӯш карда намешавад, албатта.
ЖУРНАЛИСТОНЕРО МЕДОНАМ, КИ ХАБАР НАВИШТА НАМЕТАВОНАНД
- Шояд омӯзгор мешудед, ин вазниниҳоро намедидед?
- Агар омӯзгор мешудам, ба ҳамин мартаба ҳеҷ гоҳ намерасидам. Ҳарчанд ки кӯшиш мекардам, яке аз омӯзгорони намунавӣ шавам. Аммо ин роҳро Худо муайян мекунад. Шумо таззодро бубинед, ки духтарамро ба факултаи журналистика мондам, аммо муаллима шуд. На ҳама нафароне, ки дар донишгоҳ журналист мехонанд, журналист мешаванд. Бисёр журналистонеро медонам, ки ҳатто як хабар навишта наметавонад. Дар ин баробар журналистони хуб ҳам дорем. Ба таври мисол метвонам Барнои Қодирдухт, муҳаррири маҷаллаи “Истиқбол”-ро ном барам. Бисёр хуб менависад. Рӯзноманигор бояд тарзе нависад, ки хонанда шароб нанӯшида маст шавад.
НАВИСАНДАҲОЕ ҲАСТАНД, КИ ЯГОН МАҲСУЛ НАДОРАНД
- Дар аввал қайд намудед, ки навиштаҳоятонро дар 17 китоб ҷамъоварӣ намудед. Воқеан, вақте ки ба навиштаҳои Шумо менигарем, арзандаи он ҳастанд, ки имрӯз онҳо дар дасти хонандаи худ бошанд. Пайи ҳам чанд китобатон аз чоп баромад, оё Шумо узви Иттифоқи нависандагон шудаед?
- Ман узви Иттифоқи нависандон нестам. Дар як навиштаам, бо номи “Баҳс”, ки дар шакли ҳаҷвия буд, Иттифоқи нависандагонро сахт танқид кардам. Бе дудилагӣ метавонам гуфт, ки нависандаҳое ҳастанд, ки ному фамлияашонро бе хато навишта наметавонанд. Ягон маҳсул надоранд. Ман метавонам як нависандаро мисол орам, ки 3 мақола ба маҷаллаи “Илм ва ҳаёт” овард. Яктоашро хуни ҷигар шуда, аз нуҳ саҳифа ду саҳифа карда ба чоп додам. Дар болои дутои дигараш навиштам, ки “мақолаҳоят бисёр хуб, аммо барои газетаи деворӣ”.
- Ба нафароне, ки минбаъд ин касбро интихоб мекунанд ва ё дар арафаи таҳсил қарор доранд, чӣ тавсия медиҳед?
- Рӯзноманигорӣ бисёр касби олӣ аст. Ман ҳама вақт аз ҳамин нафарон хоҳиш мекунам, ки ин касб пок аст ва онро пок нигоҳ доред. Журналист бояд пок бошад. Боз ҳамон гуфта, сафедро сафеду сиёҳро сиёҳ гӯяд. Ҳақиқатро пинҳон накунад. Кӯшиш кунад, ки дар як доира маҳдуд нашавад. Аз хабару мақола сар карда, дар жанрҳои калонтари адабӣ ҳам нависад. Ҳамон бузургон низ аз навиштани хабару мақола шуруъ намудаанд.
“ҶАВОНОНИ ТОҶИКИСТОН” БАДРО БАДУ НАҒЗРО НАҒЗ ГӮЯД
- “Ҷавонони Тоҷикистон”-ро чӣ гуна дидан мехоҳед? Ба фикри Шумо аҳли эҷоди рӯзнома бештар кадом масъалаҳоро маврди таҳқиқ қарор диҳанд, ки имрӯз ба нафъи ҷавонон бошад?
- Пеш аз ҳама мавзӯи рӯзро ҳақиқатнигорона ба хонанда пешкаш кунанд. Бадро баду нағзро нағз гӯяд. Имрӯз бо ҳама бузургӣ ва дастгириҳо ҷомеаи мо пур аз ҷавонҳои бадахлоқ шудааст. Баъзе ҷавонҳо аз худ бе худ шудаанд. Дар давраи шӯравӣ ба ин ҳад набуд. Ба назди маҳбас мегузаштам, одамҳо қаттор шудаанд, барои дидани хешу ақрабояшон вақт мепоянд. Чунон зиёд. Дар аввал кам буд. Панҷ даҳ нафар, ҳоло наздики сад. Хулоса мекунанд? Не! Дил пора мешавад. Он вақтҳо ҷомеа коммунистӣ буд, мардум коммунист буданд, аммо аз Худо метарсиданд. Хуб мешуд, бештар мавзӯъҳои ахлоқиро ба чоп медоданд. Ҳаёт пур аз таззод аст. Бояд онҳоро ба ҷавонон содда карда фаҳмонем.
- Шояд чизе монда буд, ки напурсидам?
- Фирк мекунам, дафтари ҳаётамро як бори дигар аз аввал то ба охир варақ гардонидам.
- Саломат бошед.
Моҳи августи соли 1962 корро дар рӯзномаи “Ифтихори Вахш”-и шаҳри Қӯрғонтеппа шуруъ мекунад. Сипас, ба рӯзномаи “Комсомоли Тоҷикистон” (ҳоло “Ҷавонони Тоҷикистон”) ба кор даъват мешавад. Дар рӯзномаи “Тоҷикистони советӣ” (ҳоло “Ҷумҳурият”) ҳам аввал хабарнигори махсус, минбаъд ба ҳайси мудири кишоварзӣ 21 сол ифои вазифа намудааст. Соли 1988 маҷаллаи “Илм ва ҳаёт” таъсис ёфт, ки Турдиалӣ Бойбобоев аввал муҳаррири шуъба ва аз соли 1993 то апрели соли 2012 вазифаи сардабирии онро бар уҳда дошт. Собиқаи беш аз 50-солаи кор дар матбуотро дорад. То ҳол навиштаҳояш дар 17 китоб нашр шудаанд. Соли 2006 китоби аввалинаш “Қулла” ва минбаъд ду китоби дигараш “Теғи шифо” ва “Ангушти шашум” аз чоп баромадаанд. Т. Бойбобоев дорандаи ордени “Нишони фахрӣ”, медалҳои “Барои меҳнати шуҷоатнок”, “Собиқадори меҳнат”, Грамотаи фахрии Президиуми Шӯрои Олии Тоҷикистон ва дорандаи тахассуси олим-агроном мебошад.
Ба мо шарафи суҳбат бо ин марди хирад ва таҷрибадори арсаи матбуот насиб гашт.
БА КОРИ ОМӮЗГОРӢ ЗАВҚ НАДОШТАМ
- Шумо хатмкардаи факултаи таъриху филология ҳастед. Аз рӯи ихтисос бояд ба омӯзгорӣ машғул мешудед, вале тамоми фаъолияти худро ба маслаки рӯзноманигорӣ бахшидед. Сабаб дар чӣ буд?
- Дарвоқеъ, ман хатмкардаи Донишкадаи омӯзгории шаҳри Ленинобод ба номи С. Киров мебошам. Вақти тақсимот ба ҷойи кор пешниҳод кардам, ки маро ба Душанбе фиристед. Дар газета кор мекунам, журналист мешавам. Гуфтанд, ки ба Душанбе роҳхат нест, лекин ба он ҷо наздиктар, ба шаҳри Қӯрғонтеппа метавонем туро фиристем. Ҳамин тавр, аз тарафи давлат барои ман ҳазору сад сум ҷудо шуду ман бо ҳамсар ва кӯдаконам ба шаҳри Қӯрғонтеппа омадем. Худи ҳамон рӯз аз шуъбаи маорифи шаҳр барои омӯзгор шудан дар интернат фармон гирифтам. Бисёр руҳафтода будам. Дилам намекашид, ки муаллим шавам, чун завқ надоштам. Дар назди боғ як бинои бисёр назарногир воқеъ буд. Аз шуъбаи маориф начандон дур хондам, ки навишта шудааст: “Редаксияи байниноҳиявии “Ифтихори Вахш”. Дар дастам як мактуб барои шоир ва журналист Пиримқул Сатторӣ доштам ва барои супоридани он назди ҳамин шахс даромадам. Ин мактуб аз куҷо ба дасти ман расид? Вақте ки ман аз Ашт ба Душанбе омадам, Фозилҷон Зокирӣ ном шиносам аз Конибодом дар “Комсомоли Тоҷикистон” кор мекард. Ба ӯ гуфтам, ки роҳхатам ба шаҳри Қӯрғонтеппа аст. Баъд ба ман ҳамин мактубро дода гуфт, ҳаминро ба ҳамкурси ман Пиримқул Сатторӣ бурда мерасонӣ. Хуллас, редаксияро дидаму даромада гуфтам:
- Сатторӣ кӣ?
Як марди зардина гуфт:
- Ман.
Вақте мактубро дид, ба ман хитоб кард.
- Шумо Турдиалӣ Бойбобоев?
Гуфтам:
- Ҳа, ман.
Боз гуфт:
- Дар “Ҳақиқати Ленинобод” ҳамон очерку лавҳа ва мақолаҳо менавиштагӣ Шумо?
Гуфтам:
- Бале, ман.
Гуфт:
- Ин тавр бошад, Шумо бо мо кор мекунед.
Гуфтам:
- Фармони муаллим шуданамро даҳ дақиқа нашудааст, ин як. Дуюм ин ки давлат барои ман ҳазору сад сум ҷудо кардааст... Хулоса, ҳама корро тахт карда, манро чун журналист ба кор гирифтанд. Аз ҳамон рӯз сар карда, ман пурра ба кори рӯзноманигорӣ пардохтам.
МУТЕУЛЛО НАҶМИДДИН МАРО ДАР “КОМСОМОЛИ ТОҶИКИСТОН” БА КОР ГИРИФТ
- Маълум, ки кори рӯзноманигориро пештар, яъне замони донишҷӯӣ дар “Ҳақиқати Ленинобод” оғоз кардаед. Ҳамчун корманди расмии нашрия бошад фаъолиятатон аз “Ифтихори Вахш” оғоз шуд. Ба “Комсомоли Тоҷикистон” чӣ гуна роҳ ёфтед?
- Албатта, дар нашрияи “Ифтихори Вахш” имкониятҳои васеъ доштам. Маҳдуд набудам. Тӯли панҷ моҳ, ки дар ин нашрия кор мекардам, ҳамчунин бо “Комсомоли Тоҷикистон” ва “Тоҷикистони советӣ” низ ҳамкорӣ доштам. Гоҳ-гоҳ ба Душанбе меомадам. Он вақт дар “Комсомоли Тоҷикистон” нависанда Ғанӣ Ҷӯразода кор мекард. Бо он кас “салому алейк” будем. Таҳти унвони “Арзандаи забон бош” матлабе дар бораи як зан бо номи Қумрихон аз совхози боғу токпарварии шаҳри Сарбанд дар “Комсомоли Тоҷикистон” ба нашр расонидам. Муҳаррир Мутеулло Наҷмиддинов ҳамон навиштаамро дида, ба кормандони нашрия гуфтааст, ки “ҳар нафаре Турдиалӣ Бойбобевро шиносад, ҳатман ба назди ман ҷеғ занад. Мо бояд ӯро ба кор гирем”. Баъд, як рӯз ба идораи нашрия барои супоридани мақолаи навбатиам омадам. Ғанӣ Ҷӯразода маро дидан баробар гуфт, ки ба мо супориш аз муҳаррир аст, ки шуморо ба кор бигирем. Ба назди Мутеулло Наҷмиддинов даромадам ва он кас маро ба кор қабул карданд. Аз моҳи январи соли 1963 дар “Комсомоли Тоҷикистон” ба кор даромадам.
ОЧЕРК АҲАМИЯТАШРО ГУМ КАРДААСТ
- Аксари навиштаҳои Шуморо очерк ташкил медиҳад ва қаҳрамони очеркҳо низ нафарони оддианд: говҷӯш, пахтачин, тракторчӣ, токпарвар... Чаро?
- Ман аслан очеркнависам. Очеркнависиро вақти донишҷӯӣ, ки бо рӯзномаи “Ҳақиқати Ленинобод” ҳамкорӣ мекардам, оғоз кардаам. Аз давраи аввали фаъолиятам ба очеркнависӣ бисёр завқи баланд доштам. Ҳудуди панҷоҳ очеркамро дар китоби махсусе ҳам аз чоп баровардам.
Дар мавриди қаҳрамони очеркҳо ҳаминро бояд гуфт, ки мо онҳоро ҳамчун намуна барои дигарон нишон медодем. Аммо мебинем, ки имрӯз очерк рисолати худро қариб ки аз даст додааст. Масалан, имрӯз дар бораи ҳамон нафарони номбурдаи шумо очерк нависем, ҳеҷ аҳамият надорад. Ҳол он ки очеркро аслан барои ҳамин гуна нафарон менависанд.
- Дар қолабҳои дигар ҳам навиштаҳоятон нашр шудаанд ё не?
- Аввалҳо бештар лавҳа менавиштам. Ёдам ҳаст, ҳангоми донишҷӯӣ ба як навиштаи Ҷалол Икромӣ тақриз ҳам навишта будам. Бисёр сахт танқид карда будам. Ҳоло ҳайрон мешавам, ки дар он вақт чӣ хел камбудиҳоро ошкоро мегуфтанд. Ҳамчунин ба тарҷумаи ҳикояҳо аз забони ӯзбекӣ ва русӣ машғул мешудам.
- “Комсомоли Тоҷикистон” дар солҳои 60-ум новобаста ба он ки бояд ҳаёти ҷавононро тарғиб мекард, қариб ҳама гуна масъалаҳоро аз соҳаҳои гуногун инъикос менамуд. Бешубҳа, серхонанда будани нашрия ҳам ба ҳамин алоқамандӣ дошт. Дар ин давра Шумо ҳамчун як корманди “Комсомоли Тоҷикистон” инъикоси кадом мавзӯъҳоро авлавият медодед?
- Ҳоло ман аз якчанд навиштаи худам, ки ҳангома ба бор оварда буданд, ёдовар мешавам. Давраи котиби якуми Кумитаи марказии комсомол Бобосодиқ Холов буд. Маро ба ноҳияи Панҷ фиристоданд. Дар колхози “Сарҳадчӣ” аз узви комсомол пурсидам, ки ту узви комсомол ҳастӣ?
Гуфт:
- Не.
Гӯё ташкилоти комсомолӣ вуҷуд ҳам надоштааст. Аз ҳамон ҷой як мақолаи танқидии бисёр сахт навиштам. То ҷое ки Бобосодиқ Холов муҳаррир Абдулло Зокировро барои ин мақолаи ман ҳушдор додааст. Дигар, як мактуб аз Донишкадаи Кӯлоб омада буд. Дар бораи ҳамон як мақолаи дигар бо сарлавҳаи “Ғаммоз” ба чоп додам, ки он ҳам бисёр тарафдор пайдо кард. Аз Норак ҳамин хел матлаб навишта будам. Яъне мушкилиҳои ҳамаи соҳаҳо, хоҳ саноату кишоварзӣ, хоҳ ҳаёти ҷавонону дигар бахшҳоро пайгирӣ ва инъикос менамудам.
ДАР “КОМСОМОЛИ ТОҶИКИСТОН” ҲАР Ки КӮШИШ КАРД, ШУҲРАТ ЁФТ
- Нашрия “Ҷавонони Тоҷикистон” аз рӯзи таъсисаш дар назди худ як мактаби бузурги тарбия ва ташаккули кадрҳои болаёқатро ба миён овард. Ба ибораи дигар, дар нашрия шахсиятҳои барӯманде, чун Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршакар, Сотим Улуғзода, Фотеҳ Ниёзӣ, Фазлиддин Муҳаммадиев фаъолият доштанд. Шумо дар ташаккули касбатон саҳми ин мактабро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Воқеан, “Комсомоли Тоҷикистон” бисёр нафарони намоён ва барҷастаро тарбия намудааст. Як нафар, Мирзо Турсунзода барои мисол бас аст. “Комсомоли Тоҷикистон” маро соҳиби ҳама чиз гардонид, қалам, шуҳрат, хонаву дар, обрӯ... Дар ин радиф ташаккули ҳар кас ба худи ӯ низ вобастагии калон дорад. Ҳар нафаре ки кӯшиш дорад, ба дараҷаи нависандагӣ, шоирӣ ва журналистӣ мерасад. “Комсомоли Тоҷикистон” бошад ҳар нафаре, ки каме дар худ кӯшиш дошт, тарбия мекард. Ҳамин мактаб буд, ки ман дар “Тоҷикистон советӣ” бе ягон мушкилӣ минбаъд корро идома додам.
ИБОД ФАЙЗУЛЛОЕВ БИСЁР ШАХСИ ДОНИШМАНД БУД
- Тӯли фаолияти чорсолаатон (1963-1967) дар “Комсомоли Тоҷикистон” се муҳаррир иваз шуд. Аввал бо Мутеулло Наҷмиддинов кор кардед, сипас Ибод Файзуллоев ва Абдулло Зокиров. Табиист, ки ҳар роҳбар бо идея ва фикри нав корро шуруъ мекунад. Ба фикри шумо кадоме аз муҳаррирон дар кори рӯзнома муваффақ буданд?
- Дар давраи Мутеулло Наҷмиддинов хеле кам кор кардаам. Тақрибан як сол. Ӯ ба мактаби Олии Партиявии Маскав рафт ва ба ҷояш Ибод Файзуллоев муҳаррир шуд. Ибод Файзуллоев бисёр шахси донишманд буд. Ҳамчунин бисёр қалами хуб дошт. Ибод Файзуллоев дар “Тоҷикистон советӣ” мудири шуъбаи маданият шуд ва ба ҷояш Абдулло Зокиров омад. Ин кас аввал дар радио кор мекард. Зокиров сиёсати кории хуб дошт, аммо чандон қалами хуб надошт. Ӯ аслан тарҷумон буд. “Доғистони ман”-и Ғамзатовро ҳамин шахс тарҷума кардааст. Лекин дар ҳамин давра газета шуҳрати худро аз даст дод. Дар миёни аҳли эҷод баъзан нофаҳмиҳо сар мезад. Гурӯҳбозиҳо ба миён омаданд. Дар давраи муҳарририи ҳамин шахс ман аз “Комсомоли Тоҷикистон” ба “Тоҷикистони советӣ” рафтам.
- Оё барои ягон навиштаатон таҳдидатон кардаанд? Ё дар фаъолияти кориатон буданд лаҳзаҳое, ки аз тарс ва ё фармони касе аз навиштани чизе худдорӣ карда бошед?
- Як вақт ба колохози “Каленин”-и ноҳияи Ашт рафтам. Ин колхоз бисёр номдор буд. Дар ҳама ҷо аз меҳнати онҳо ёд мекарданд. Аммо, баръакси ҳол, вақте ки ман он ҷо рафтам, ҳамаи ин гуфтаҳо дурӯғ будааст. Иқтисодиёташ бисёр суст будааст. Як мақолаи танқидии иқтисодӣ аз он ҷо навиштам. Барои ҳамин мақолаам сардори Раёсати шаҳри Душанбе фармон додааст, ки Бойбобоевро нест кунед. Сабабаш ин буд, ки ба ҷуз ман касе ин колхозро то он вақт танқид накарда буд. Хушбахтона, ба ман ягон зарар нарасониданд. Ман то ҳол сафедро сафед, сиёҳро сиёҳ гуфтаам. Камбудӣ буд, фарқ надошт, то ҳади ниҳоӣ танқидаш мекардам. Арзандаи таъриф аст, таърифаш мекардам. Ман коммунист будам, аммо аз Худо, аз партия ва аз халқ метарсидам. Дурӯягиро аслан намеписандам.
ЖУРНАЛИСТОН БАРОИ ОН КИ СИЁҲРО САФЕД НАГУФТАНД, КУШТА ШУДАНД
- Ба фикратон имрӯз рӯзноманигорони мо то куҷо сафедро сафеду сиёҳро сиёҳ мегӯянд?
- Рӯзноманигороне, ки ҳоло фаъолият доранд, чандон намедонам. Аммо дар як давра барои он ки журналистони мо сиёҳро сафед нагуфтанд, кушта шуданд. Барои ҳамин зиёда аз 70 нафарашонро несту нобуд карданд. Баъзеҳо бо виҷдони худ кор мекарданд, баъзеҳои дигар порахӯр буданд. Маҳалгароҳо буданд. Барои чанд танга шуда, таърифи дурӯғ мекарданд...
- Яъне ҳастанд рӯзноманигороне ҳам ки ҳақиқатро намегӯянд. Шояд барои муҳофизаташон бошад, ки баъзан баръакс ягон нафарро мадҳ мекунад.
- Ҳақиқатро гуфтан ин худ муҳофизат мебошад. Охир чӣ даркор аст? Одам пеши Худо чӣ ҷавоб медиҳад? Зиндагӣ худ ҳақиқат аст ва аз ҳақиқат маншаъ мегирад. Ҳақиқат бошад, ором зиндагӣ ва хоб мекунем. Тарсу ваҳм нест. “Инсулт” ё “инфакт” намешавем. Барои чӣ? Чун ҳақиқат гуфта мешавад. Аз ягон нафар дар ҳарос ва ё забонкутоҳ намешавем. Ё чизи дигар ҳамон мадҳияҳо. Барои ман лозим нест, ки як нонро бо азоби ҷон хурам. Ҳамин нимаш бас, аммо бе мадҳу дурӯғ.
- Чанд соли охир сардабири маҷаллаи “Илм ва ҳаёт” будед. Кор дар маҷалла чӣ гуна буд?
- Вақте ки ҳамин маҷалла ташкил шуд, маро ба кор даъват карданд. Дар аввал мудири шуъба будам. Баъди он ки муҳаррирро аз кор пеш карданд, ба ҷояш муҳаррир шудам. Бисёр давраи сахт ва ҳассос буд. Соли 1993, давраи ҷанг, ҳама нооромӣ. Маблағгузории маҷалларо ҷамъияти “Дониш” ба уҳда дошт. Ин ҷамъият муфлис шуд ва аз сарпарастӣ даст кашид. Бо “гадоӣ” маҷалларо чоп мекардем. Се сол сафорати Эрон бепул чоп кард. Соли 1996 як шумора ҳамагӣ аз чоп баромада буд. Давраи шӯравӣ 80 ҳазор тираж дошт. Солҳои ҷанги шаҳрвандӣ бо теъдоди 2500 нусха аз чоп мебаромад. Ҳоло бошад аз ҳазор нусха кам аст ададаш.
- Аз ҳама лаҳзаи ҳассос дар фаъолияти рӯзноманигориатон кадом вақт буд?
- Замони дар “Тоҷикистони советӣ” кор карданам, бо супориш ба колхози “Ленин”-и ноҳияи Пролетар рафтам. Масъала бисёр ҷиддӣ буд. Ҳатто котиби якуми райком нахост, ки бо ман суҳбат кунад. Дигар аз шаҳри Кӯлоб аз номи мухбири махсуси “Тоҷикистони советӣ” Аловуддин Давлатов шикоятнома омада буд, барои ин ҳам маро фиристоданд. Дар хотирам ҳаст, ҳашт соат дар ҷоям шиштаму асли масъаларо тафтиш кардам. Ба ҳамин монанд аз болои мухбири дар вилояти Ленинобод буда, Узоқ Мавлонов низ шикоят омада буд. Дар ин ҷо даҳ соат сари масъала тафтиш бурдам. Инҳоро фаромӯш карда намешавад, албатта.
ЖУРНАЛИСТОНЕРО МЕДОНАМ, КИ ХАБАР НАВИШТА НАМЕТАВОНАНД
- Шояд омӯзгор мешудед, ин вазниниҳоро намедидед?
- Агар омӯзгор мешудам, ба ҳамин мартаба ҳеҷ гоҳ намерасидам. Ҳарчанд ки кӯшиш мекардам, яке аз омӯзгорони намунавӣ шавам. Аммо ин роҳро Худо муайян мекунад. Шумо таззодро бубинед, ки духтарамро ба факултаи журналистика мондам, аммо муаллима шуд. На ҳама нафароне, ки дар донишгоҳ журналист мехонанд, журналист мешаванд. Бисёр журналистонеро медонам, ки ҳатто як хабар навишта наметавонад. Дар ин баробар журналистони хуб ҳам дорем. Ба таври мисол метвонам Барнои Қодирдухт, муҳаррири маҷаллаи “Истиқбол”-ро ном барам. Бисёр хуб менависад. Рӯзноманигор бояд тарзе нависад, ки хонанда шароб нанӯшида маст шавад.
НАВИСАНДАҲОЕ ҲАСТАНД, КИ ЯГОН МАҲСУЛ НАДОРАНД
- Дар аввал қайд намудед, ки навиштаҳоятонро дар 17 китоб ҷамъоварӣ намудед. Воқеан, вақте ки ба навиштаҳои Шумо менигарем, арзандаи он ҳастанд, ки имрӯз онҳо дар дасти хонандаи худ бошанд. Пайи ҳам чанд китобатон аз чоп баромад, оё Шумо узви Иттифоқи нависандагон шудаед?
- Ман узви Иттифоқи нависандон нестам. Дар як навиштаам, бо номи “Баҳс”, ки дар шакли ҳаҷвия буд, Иттифоқи нависандагонро сахт танқид кардам. Бе дудилагӣ метавонам гуфт, ки нависандаҳое ҳастанд, ки ному фамлияашонро бе хато навишта наметавонанд. Ягон маҳсул надоранд. Ман метавонам як нависандаро мисол орам, ки 3 мақола ба маҷаллаи “Илм ва ҳаёт” овард. Яктоашро хуни ҷигар шуда, аз нуҳ саҳифа ду саҳифа карда ба чоп додам. Дар болои дутои дигараш навиштам, ки “мақолаҳоят бисёр хуб, аммо барои газетаи деворӣ”.
- Ба нафароне, ки минбаъд ин касбро интихоб мекунанд ва ё дар арафаи таҳсил қарор доранд, чӣ тавсия медиҳед?
- Рӯзноманигорӣ бисёр касби олӣ аст. Ман ҳама вақт аз ҳамин нафарон хоҳиш мекунам, ки ин касб пок аст ва онро пок нигоҳ доред. Журналист бояд пок бошад. Боз ҳамон гуфта, сафедро сафеду сиёҳро сиёҳ гӯяд. Ҳақиқатро пинҳон накунад. Кӯшиш кунад, ки дар як доира маҳдуд нашавад. Аз хабару мақола сар карда, дар жанрҳои калонтари адабӣ ҳам нависад. Ҳамон бузургон низ аз навиштани хабару мақола шуруъ намудаанд.
“ҶАВОНОНИ ТОҶИКИСТОН” БАДРО БАДУ НАҒЗРО НАҒЗ ГӮЯД
- “Ҷавонони Тоҷикистон”-ро чӣ гуна дидан мехоҳед? Ба фикри Шумо аҳли эҷоди рӯзнома бештар кадом масъалаҳоро маврди таҳқиқ қарор диҳанд, ки имрӯз ба нафъи ҷавонон бошад?
- Пеш аз ҳама мавзӯи рӯзро ҳақиқатнигорона ба хонанда пешкаш кунанд. Бадро баду нағзро нағз гӯяд. Имрӯз бо ҳама бузургӣ ва дастгириҳо ҷомеаи мо пур аз ҷавонҳои бадахлоқ шудааст. Баъзе ҷавонҳо аз худ бе худ шудаанд. Дар давраи шӯравӣ ба ин ҳад набуд. Ба назди маҳбас мегузаштам, одамҳо қаттор шудаанд, барои дидани хешу ақрабояшон вақт мепоянд. Чунон зиёд. Дар аввал кам буд. Панҷ даҳ нафар, ҳоло наздики сад. Хулоса мекунанд? Не! Дил пора мешавад. Он вақтҳо ҷомеа коммунистӣ буд, мардум коммунист буданд, аммо аз Худо метарсиданд. Хуб мешуд, бештар мавзӯъҳои ахлоқиро ба чоп медоданд. Ҳаёт пур аз таззод аст. Бояд онҳоро ба ҷавонон содда карда фаҳмонем.
- Шояд чизе монда буд, ки напурсидам?
- Фирк мекунам, дафтари ҳаётамро як бори дигар аз аввал то ба охир варақ гардонидам.
- Саломат бошед.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед