Тавре маълум аст, имрӯзҳо кишварҳои ҷаҳон аз таъсири ҳар гуна омилҳо ба иқтисодиёт ва дар ин замина ба вуҷуд омадани рукуди иқтисодӣ ранҷ мекашанд, ки Тоҷикистон низ дар ин радиф истисно нест. Бо вуҷуди ин, аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба масъалаи рушди иқтисоди миллӣ, беҳтар намудани сатҳи зиндагии мардум бо истифода аз имконоти мавҷуда чораҳои амалӣ андешида мешаванд. Мутахассисони соҳа вазъи имрӯза ва мушкилоти ҷойдоштаро муваққатӣ унвон намуда, ба рушди минбаъдаи иқтисодиёт ва рафъи мушкилот назари нек доранд. Дар робита ба ин ва масоили рушди иқтисоди миллӣ, рақобатпазирии Тоҷикистон ба буҳрони молиявию иқтисодӣ, роҳу усулҳои баланд бардоштани донишҳои молиявии аҳолӣ, хоса ҷавонон бо Даврон Хоҷазода, сардори Раёсати илм ва инноватсияи Донишгоҳи давлатии молия ва иқтисоди Тоҷикистон суҳбат оростем.

- Барои таъмини самараноки захираҳои иқтисодӣ кадом корҳоро анҷом додан зарур аст?

- Дар шароити кунунӣ яке аз масъалаҳои асосӣ дар илми иқтисод ин истифодаи самараноки захираҳои молиявӣ мебошад. Меҳвари илми иқтисодро дар шароити маҳдуд будани захираҳо ва талаботи беинтиҳои инсон самаранок истифода кардани захираҳои табиӣ ташкил медиҳад. Яъне мо бояд он захираҳои табииро, ки дар шакли гуногун - газ, нафт, ангишт ё умуман захираҳои молиявие, ки барои қонеъ кардани талаботи ҷамъиятӣ истифода мешаванд, ба воситаи амалисозии навгониҳои илмӣ, махсусан илмҳои иқтисодӣ самаранок истифода барем. Худи мафҳуми иқтисод ҳамин маънои хоҷагидорӣ, хоҷагидории хонаводагиро дорад. Дар шароити муносибатҳои бозоргонӣ он давлатҳое муваффақ мешаванд, ки захираҳои молиявии мавҷударо самаранок истифода мебаранд.

Дар асоси ташкил намудани корхонаҳо, ба миён гузоштани ҷойҳои кории нав ва бештар ҷалб намудани аҳолӣ ба шуғл мо зина ба зина ба дастовардҳои назарраси иқтисодӣ нол гашта метавонем. Барои ин моро зарур аст, ки бештар ба захираҳои иқтисодӣ тавваҷуҳ кунем.

- Рушди иқтисоди миллӣ аз кадом сарчашмаҳо об мехӯрад ва он то куҷо метавонад ба беҳтар шудани шароити моддӣ ва паст шудани сатҳи камбизоатӣ мусоидат намояд?

- Меҳвари асосии рушди иқтисодро таъмини шароити осоиштаи мардум ташкил медиҳад. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо амалисозии "Барномаи рушди иқтисоди Ҷумҳурии Тоҷикистон", махсусан "Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 2030" аллакай зина ба зина ба натиҷаҳо ва ҳадафҳои муайянгардида расида истодааст. Ба ҳамагон маълум аст, ки ба ҳадафҳои стратегии барои рушди иқтисоди кишвар пешбинишуда, аз қабили таъмини амнияти орзуқаворӣ, баромадан аз бумбасти коммуникатсионӣ, истиқлолияти энергетикӣ ҳадафи дигари стратегӣ - саноатикунонии Ҷумҳурии Тоҷикистон илова шуд, ки мақсади ягонаи ин ҳадафҳо таъмини шароити осоиштаи мардум мебошад. Барои расидан ба ин ҳадафҳо якчанд масъалаҳоро бояд ҳал намуд. Махсусан барои паст намудани сатҳи камбизоатӣ бояд бештар ҷойҳои нави корӣ таъсис дод ва ба коркарди ашёи хоми ватанӣ маҳсулоти ватаниро таъмин намуд, зеро ин нишондиҳандаест, ки метавонад аз як тараф ба рушди иқтисодиёт таъсир расонад ва аз тарафи дигар мардум бо ҷойҳои нави корӣ таъмин шавад. Мо танҳо дар он ҳолат сатҳи камбизоатиро паст карда метавонем, ки ҳарчи бештар аҳолиро ба кору фаъолият ва шуғл ҷалб намоем. Ин метавонад, ба амалӣ гаштани ҳадафи чорум, яъне саноатикунонии босуръати мо замина гузорад.

- Тоҷикистон то кадом андоза ба буҳрони шадиди молиявию иқтисодӣ, ки тамоми ҷаҳонро фаро гирифтааст, рақобатпазир буда метавонад?

- Барои рақобатпазир будан дар шароити буҳронҳо истеҳсоли молҳои ватанӣ лозим аст. То ҳол фоизи мушаххаси паст гардидани иқтисоди кишвар муайян нест. Аммо то андозае таъсири он дар самтҳои гуногуни фаъолият ба мушоҳида мерасад. Аз ҷумла, бекории мавсимӣ нисбатан зиёд шудааст, зеро баъзе аз ниҳодҳо фаъолият карда натавониста истодаанд, махсусан дар самти сайёҳӣ.

Боиси хушнудист, ки Ҳукумати кишвар зери роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои таъмини рушди устувори соҳаҳои иқтисоди миллӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардуми кишвар тадбирҳои судманд андешида истодааст. Яке аз ин гуна тадбирҳо ба тасвиб расидани Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи пешгирии таъсири бемории сироятии СOVID-19 ба соҳаҳои иҷтимоию иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон” мебошад, ки мутобиқи он ба чанд соҳа ва соҳибкорон сабукӣ ва имтиёзҳо дода шудааст.

Дар маҷмуъ, ин тадбирҳо ҷиҳати таъмини фаъолияти босамари бахшҳои осебпазири иқтисодиёт, кам намудани сарбории молиявии соҳибкорон, расонидани кӯмакҳои молиявӣ ба қишри осебпазири ҷомеа ва таъмини зиндагии шоиста барои мардуми кишвар роҳандозӣ гардидаанд.

- Омилҳои асосие, ки ба рушди иқтисоди Тоҷикистон таъсири манфӣ мерасонанд, кадомҳоянд?

- Омилҳоеро, ки метавонанд ба рушди иқтисодиёти кишвар таъсири манфӣ расонанд, метавон ба ду гурȳҳ ҷудо намуд. Омилҳои дохилӣ ва берунӣ. Омилҳои дохилӣ ин дастрасии комил надоштани аҳолӣ ба захираҳои молиявӣ мебошад. Барои фаъолияти босамари соҳибкорон, ташкили корхонаҳои истеҳсолӣ, заводу фабрикаҳо ва ғайра як миқдори муайян захираҳои молиявӣ лозим аст. Барои амалӣ намудани ин корҳо монеаҳо вуҷуд дорад. Масалан, баланд будани фоизи бонкҳо, ки барои ба роҳ мондани фаъолияти соҳибкорон имкониятро маҳдуд менамояд. Ҳамчунин сатҳи пасти маркетинг дар бозор ва менеҷмент, ки таъсири манфӣ мерасонанд.

Паҳншавии бемории сироятии Covid-19 аз омилҳои берунаи таъсиргузор ба иқтисодиёти кишвар маҳсуб шуда, дар натиҷа вуруди маблағ ба кишвар коҳиш ёфт. Аз рȳи маълумотҳои оморӣ тақрибан 40 фоизи интиқоли маблағҳо аз Федератсияи Россия ба Ҷумҳурии Тоҷикистон коҳиш ёфтааст. Дар баробари ин баста шудани сарҳадҳо ва паст шудани нархи молҳои содиротӣ дар интиқоли як қатор молҳо, аз ҷумла алюминий, пахта, қувваи барқ ва ғайра, ки аз Ҷумҳурии Тоҷикистон бештар ба хориҷи кишвар содир мешаванд, монеа эҷод намуд.

- Тавре медонем, аксари аҳолии кишварро ҷавонон ташкил медиҳад. Оё донишҳои молиявии ҷавонон шуморо қаноатманд карда метавонад?

- Вобаста ба пайдо шудани илмҳои нав, донишу имкониятҳои нав донишҳои молиявии ҷавонон нисбат ба солҳои гузашта, каме беҳтар шудааст. Аммо бояд гуфт, ки ба талаботи имрȳза ҷавобгȳ нест. Ин пеш аз ҳама аз имконоти модӣ, азму талош, малака ва сатҳи омȳзиши худи ҷавонон вобастагӣ дорад. Баланд бардоштани сатҳи донишҳои молиявии ҷавонон як фурсати муайянро тақозо менамояд, чун мо наметавонем аз як низоми муайян ба низоми дигар гузаштаву тамоми донишҳои молиявиро аз худ намоем. Ҳукумати кишвар барои беҳтар намудани сатҳу сифати таълим, баланд бардоштани дониши молиявии ҷавонон мунтазам чораҳо меандешад. Бо ин мақсад стипендияҳои махсус ва квотаҳое таъсис дода шудаанд, ки барои таҳсили ҷавонон дар хориҷи кишвар мусоидат менамоянд. Новобаста аз мушкилоти рӯзмарра ҷомеаи ҷаҳонӣ рȳз то рȳз пеш рафта, техника ва технологияи муосир бо суръат рушд карда истодааст. Барои таҳсил ва илмомӯзии ҷавонон ҳеҷ мушкиле нест. Ҷавононро зарур аст, ки аз донишҳои замонавӣ, махсусан дар самти омȳзиши забонҳои хориҷӣ бархурдор бошанд. Зеро тамоми масоили марбут ба мушкилоти иқтисодӣ ва ҳамчунин аз бар намудани донишҳои молиявӣ аз донистани забонҳои хориҷӣ вобаста аст. Бо донистани забонҳои хориҷӣ ҷавонон имконияти бештар барои аз худ намудани донишҳои молиявиро доранд. Ба ҳамин хотир, ҳар як ҷавонро мебояд, ки бо омӯхтани забонҳои хориҷӣ ва донишҳои замонавӣ дар рушди иқтисодиёти Тоҷикистон саҳми худро гузорад.

- Боз кадом роҳу усулҳои самарабахши баланд бардоштани донишҳои иқтисодӣ ва молиявии ҷавонон вуҷуд дорад?

- Барои боз ҳам баланд бардоштани донишҳои иқтисодӣ ва молиявии ҷавонон бояд барномаҳои мушаххаси давлатӣ ҷиҳати такмили ихтисоси ҷавонон, махсусан дар самти донишҳои иқтисодию молиявӣ роҳандозӣ кардан зарур аст. Инчунин ба роҳ мондани ҳамкории донишгоҳҳои самти иқтисоду молия бо донишгоҳҳои бонуфузи хориҷ аз кишвар. Дигар ин таҳияи лоиҳаҳои инноватсионӣ, клубҳои махсуси олимпӣ мебошад, ки дар доираи онҳо ҷавонон тавонанд, идеяву ихтирооти худро татбиқ намоянд ва аз тарафи давлат грантҳои махсус барои татбиқи ин лоиҳаҳо ҷудо карда шавад. Ин иқдомот барои фарогирии ҳарчи бештари ҷавонон бо донишҳои молиявӣ мусоидат менамояд.

Рушди илмҳои дақиқ дар баланд бардоштани донишҳои молиявии ҷавонон муҳим аст. Ин нуқтаро ба назар гирифта, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон солҳои 2020-2040 - ро ҳамчун “Бистсолаи омȳзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ” дар соҳаи илм ва маориф эълон намуданд. Боварии комил дорам, ки дар ин давра таваҷҷȳҳи бештар дар ин самт зоҳир карда мешавад ва ин метавонад, то андозае ба рушди иқтисодиёт таъсири мусбат расонад.

Шаҳло ЭШОНОВА, “ҶТ”
Нуқра МУНАВАРОВА,
коромӯзи “ҶТ”