Камбағалӣ дар ҷайбҳо ва дастархонҳо нест, он дар майнаҳои мост!

Тақрибан 80 фоизи аҳолии дунё камбизоатанд. Аксари одамон сабабҳои ин гуна вазъи иҷтимоиро дар ҷомеаи муосир ҷӯё мешаванду ҳанӯз посухи аниқу ягона дарёфт нагардидааст. Албатта осудаҳолӣ ва некӯаҳволии шаҳрвандон ба сиёсати молиявӣ ва иҷтимоии ҳар давлат вобастагӣ дорад. Аммо сабаби асосии камбизоатии як фарди алоҳида ва ё як оила аз афкори нодуруст нисбат ба неъматҳои моддӣ ва тақсимоти нодурусти даромади худи ӯ мебошад.

Мардум агар касеро дуои бад кардан хоҳад, мегӯяд: “Илоҳӣ ба як танга зор шавӣ!”. Надоштани маҳорати банақшагирии буҷа, хароҷоти беҳуда, исрофкорӣ, хасисӣ, бо дигарон қисмат карда натавонистан ва баъзан танбалӣ ин ҳама ҳатто сарватмандонро низ метавонад ба бенавоӣ оварда расонад. Ашхосе, ки бо чунин сабабҳо камбизоату нодор мешаванд, ҳатто аз раҳмати Худованд низ бебаҳра мемонанд. Аммо агар шахс бар асари вазъи саломатӣ ва гум кардани қобилияти коршоямии худ камбағал шавад, ба ӯ дасти кӯмак дароз кардан ҳатмӣ аст. Равоншиносон бар он назаранд, ки агар дар оила мушкилоти моддӣ зиёд бошад, ин ба руҳияи кӯдакон таъсири манфӣ мегузорад. Дар чунин оилаҳо волидон ҳамеша сарфаю сариштакорӣ намуда, ҳар як пули майдатаринро низ бо ҳисобу китоби махсус хароҷот мекунанд. Кӯдакони чунин оилаҳо камҷуръату эҳтиёткор ва тарсончак мешаванд. Маҳз ҳамин хислатҳо барои пешрафту ташаккулёбии онҳо, мустақилият ва соҳибмақому соҳибобрӯ гаштанашон монеъ мегардад. Шахсияти кӯдак дар оила ташаккул меёбад. Волидон дар шуури ӯ муносибатҳои муайянеро ба зиндагӣ ва муҳити онҳоро иҳотанамуда ҷо мекунанд, ки дар тӯли ҳаёт аз он истифода менамоянд. Албатта ҳар як падару модар мехоҳад, ки фарзандаш бовиҷдону олиҳиммат ва нексиришт ба воя расад. Аммо беихтиёр дар шуури онҳо дар муҳити нодорию кашшоқӣ зистанро меомӯзонем ва ноаён онҳо ба ҳаёти камбағалона одат мекунанд.

Аз ҳамсуҳбатон суол намудем: Оё камбағалӣ ирсӣ аст? - Бале, - мегӯянд баъзеҳо. - Фарзандони оилаҳои камбағал ба камбағалӣ маҳкум шудаанду вақте ба воя мерасанд, ҳатман бо мушкилоте аз қабили бекорӣ, ҷинояткорӣ ва қашшоқӣ рӯ ба рӯ мешаванд. Ба ақидаи онҳо, кӯдакон ҳанӯз аз панҷсолагӣ сарфаҳм мераванд, ки кадом одамон камбағаланду кадоме сарватманд. Ҳамзамон кӯдаконе, ки дар оилаҳои миёнаҳол зиндагӣ мекунанд, нисбат ба камбағалон калимаҳои «чиркин», «мумсик» ва монанди инҳоро истифода менамоянд. Онҳо ҳатто инро низ тасдиқ мекунанд, ки кӯдакони оилаҳои камбағал дар хонишу таҳсил низ ақибмондаанд. Онҳо одитарин имкониятҳои амалӣ сохтани орзуҳои худро надоранд. Мувофиқи тадқиқоти олимони яке аз донишкадаҳои Аврупо, камбағалӣ ирсӣ буда, аз насл ба насл мегузарад. Нафарони дар чунин оилаҳо ба воя расида асосан ҳассосу асабонӣ мешаванд, ки ин ба ояндаи онҳо бетаъсир намемонад. Мушкилоти нодорӣ ва ҳамеша дастнигар будан онҳоро ба ашхоси буздилу беҷуръат ва зудранҷу тарсу табдил медиҳад. Агар онҳо дорои қобилияти хуб бошанд ҳам, вақте мебинанд, ки атрофиён ба иқтидору истеъдоди онҳо бо назари шубҳа менигаранд, онро дар ниҳоди худ буғӣ мекунанд. Натиҷаи тадқиқоти дигар нишон додааст, ки он қисмати майнаи сари наврасони 11-12-солаи оилаҳои камбизоат, ки барои қобилияти омӯзиш ҷавобгӯ мебошад, нисбат ба дигар ҳамсолонашон тунуктар аст.

Бар хилофи ин таҷрибаи ҳаётии миллионери тоҷик, доктори илмҳои психологӣ Саидмурод Давлатов бисёр ибратомӯз аст. Ӯ дар оилаи серфарзанди яке аз навоҳии дурдасти Тоҷикистон ба дунё омадаву дар муҳити қашшоқиву нодорӣ ба воя расида, фарзанди даҳуми оила буд, ки дар яксолагӣ аз падар маҳрум монд. Бо сабаби нодорӣ донишгоҳро нотамом гузошта, ба муҳоҷирати меҳнатӣ ба кишвари Русия рафта, мехост дар яке аз донишгоҳҳои олии ин кишвар таҳсили илм намояд. Ба ӯ гуфтанд, аввал бояд забони русиро ёд мегирифтӣ, баъд ба хондан меомадӣ. Ӯ бошад, дар ҷавоб гуфт, агар шумо забони хитоиро намедонед, ин маънои онро надорад, ки шумо бесавод ҳастед. Ман воқеан хондан мехоҳам. Ин ҷавоби ӯ ба ректори донишгоҳ хеле писанд омаду ӯ донишҷӯ шуд. Ӯ дар яке аз мусоҳибаҳои худ бо рӯзноманигори тоҷик чунин қисса карда буд: Ман дар хотир дорам, вақте бори аввал рӯйхати орзуҳои худро навиштам, 12 саҳифа шуд, ки он аз харидани курткаи чармин, хона, мошин, ҷиҳози хона ва ғайраҳо иборат буд. Бодо Шеффер, устоди ман, гуфт, ин рӯйхати камбағалии туст, на орзуҳо. Ман имрӯз медонам, ки ин суханон ҳақиқатанд. Аксарият хароҷоташон аз даромадашон зиёд аст, пули ёфтаашонро барои харидани сару либос ва дигар ашёи нолозим сарф мекунанд ва захира надоранд. Ба мардуме, ки воқеан ҳаёти худро дигар кардан мехоҳанд, орзу доранд, кор кардан мехоҳанд, бояд сабақ омӯзем. Пул бошад воситаест, ки орзуҳоро амалӣ мегардонад. Имконият - аввал, баъд - пул, ақл - аввал, баъд бойигарӣ меистад. Нодон пулдор шавад, онро баъди муддате тамом мекунад, доно бошад, аз пул пули дигар меёбад.

Саидмурод Давлатов, доктори илмҳои психологӣ, шогирди донишманди олмонӣ Бодо Шеффер, дорандаи 21 фурӯшгоҳ дар 6 кишвари дунё: Русия, Украина, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркия ва Тоҷикистон, донандаи 4 забони хориҷӣ ва муаллифи китоби “Ман ва пул” мебошад. “Охирин сентро ба дониш сарф кунед, он доллар шуда бармегардад” - ин аст хулосаи ин миллионери тоҷик.

Коршиносон барои раҳо шудан аз камбизоатӣ дигар кардани мафкураи одамонро ҳатмӣ мешуморанд. Вақте инсон худро барои нодор будан ва ё баръакс барои сарватманд будан талқин мекунад, ин албатта ба вазъи рӯзгори ӯ бетаъсир намемонад. Барои ақидаи камбизоатиро аз мафкураи худ дур кардан чӣ бояд кард? Баъзеҳо чунин ақида доранд, ки меҳнати шабонарӯзии ҷисмонӣ метавонад касро аз ин ҳолат берун орад. Аммо дар баробари ҷисм мафкураи ӯ низ бояд дар ҳоли ҳаракат бошад. Бархе дигар бар он назаранд, ки ризқу рӯзии инсон азалист ва ба нерӯи инсон вобастагӣ надорад. - Камбағалӣ модари бадбахтиҳо аст, - мегӯяд равоншинос М. Давлатова. - Фарзанде, ки дар оилаи нодор калон мешавад ва барои беҳдошти рӯзгори минбаъда талош намекунад, ӯ ба чизе ноил шуда наметавонад ва дар ҳамон сатҳи нодории худ боқӣ мемонад. Вақте хароҷот аз даромад зиёд аст, мо аз доираи танги нодорӣ берун баромада наметавонем. Камбағалӣ дар ҷайбҳо ва дастархонҳо нест, балки камбағалӣ дар майнаҳои мо ҷойгир аст. Вақте инсон сарфакорона истифода кардани вақт ва дороии худро меомӯзад, ӯ ҳаргиз ба сатҳи камбизоатӣ намерасад. Рӯҳафтодагиву дилшикастагӣ ва ҳаросу беҷуръатӣ касро ба мақсуд намерасонад. Ҷасорат доштан, аз шикасту афтиданҳо натарсидан ва ҳамеша дар ҷустуҷӯ ва такопӯи омӯзиш будан аз шартҳои асосии раҳо шудан аз нодорӣ аст.

Якчанд омилҳое мавҷуданд, ки ба камбизоатӣ боис мегарданд. Агар яке аз онҳо бекорӣ ва набудани даромади муайян бошад, омили дигар истифодаи нодурусти моликият аст. Яке аз омилҳои дигари камбизоатӣ роҳ додан ба исрофкорист. Масалан, оилаҳое вомехӯранд, ки барои фарзанди мактабхони худ китоб, дафтар, сару либоси дуруст, ки аз талаботи аввалияи ҳар як оила мебошанд, намехаранд, вале як маъракае меороянд, ки маблағи зиёде дар он сарф мешавад. Ё ҳар аъзои чунин оилаҳо телефонҳои гаронарзиш доранду дар умри худ китобе нахондаанд ва ё шеъре аз бар накардаанд. Тарзи хароҷот намудан ва муносибат бо маблағ ҳунару маҳорати хосаро тақозо менамояд. Ҳамагон медонем, ки аксари аҳолии кишвари мо дар муҳоҷират қарор доранд ва нафаре бо заҳмати дандоншикан маблағе пайдо намудаву барои беҳдошти рӯзгори хонавода ба аҳли оилаи худ мефиристад. Аммо на ҳама вақт он маблағ барои беҳдошти зиндагӣ сарф карда мешавад. Масалан, маблағи дар муддати шаш моҳ ё як сол ҷамъовардаи як нафарро дар як маъракаи оилавӣ дар муддати як рӯз сарф мекунанду боз қарздор ҳам мешаванд. Аз ҷониби дигар, мумсикии аз ҳад зиёд низ воситаи нодорӣ мегардад. Масалан, оилаеро медонам, ки волидон барои харидани мошин солиёни зиёд маблағи пайдонамудаи худро сарфа мекарданду ба фарзандон на хӯроки дуруст мехариданд, на либос. Писарону духтарони ин оила ба сару либоси ҳамсолони худ бо ҳавас менигаристанду ба бар кардани чунин либосро ҳамеша орзу мекарданд. Бо ҳамин тарз солҳо сипарӣ гардиду кӯдакон дар муҳити фақру нодорӣ калон шуданд ва вақте оқибат волидон бо маблағи муайяни сарфанамудаи худ мошин хариданд, фарзандони аллакай бавоярасидаи онҳо майлу хоҳиши ба ин мошин нишастану аз он хушҳолӣ карданро надоштанд.

Аксари мардуми мо имрӯз ба қишри камбизоат мансубанд ва бешак фарзанди камбағал на таҳсили дуруст карда метавонаду на ҷои кори мувофиқ пайдо мекунад. Мутаассифона, аксари он нафароне, ки даст ба ҷиноят мезананд, аз оилаҳои камбизоатанд. Таҷрибаҳо собит сохтаанд, ки сабаби ба ҳар гуна бемориҳо, масалан бемориҳои сирояткунанда, аз қабили бемории сил, табларза, саратон, қанд, фишорбаландӣ ва амсоли инҳо гирифтор шудани одамон низ маҳз ҳамин камбизоатӣ ва мавҷуд набудани тарзи ҳаёти солим дар муҳити оила мебошад. Бо вуҷуди ҳамаи ин инсон ҳамеша бояд майл ба дороӣ, майл ба беҳбудӣ дошта бошад.

Ба андешаи равоншинос М. Давлатова мақоли “Камбағалӣ айб нест” барои мардуми доро гуфта шудааст, то ки муносибати онҳо ба камбағалон ва онҳое ки аз нигоҳи дороӣ ба сатҳи онҳо нарасидаанд, одамвор бошад. Вале барои онҳое ки дасту пойи сиҳат ва қобилияту имкони кор кардан доранд, камбағалӣ айб аст. Вақте одам нерӯи худро барои ба ҳадди даркорӣ зистани худ истифода намекунад, айб аст. Инсон бояд кӯшиш кунад, ки дар доираи фақр дуру дароз набошад. Албатта давраҳое мешаванд, ки шахс имкони қонеъ кардани талаботи худро надорад. Аммо вақте ки талаботи аввалия, яъне хӯрока, пӯшок, сарпаноҳ ва монанди инҳо таъмин мешавад, бояд барои иҷрои талаботи баъдӣ қадами навбатӣ гузошта шавад. Вобаста ба омилҳои мавҷуда камбизоатӣ метавонад доимӣ ва муваққатӣ бошад. Ҳар шахс худ метавонад сатҳи зиндагиашро муайян сохта, аниқ намояд, ки ӯ камбизоат аст ё не. Сиёсати имрӯзаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон низ барҳам додани сатҳи камбизоатии аҳолӣ дар миқёси ҷумҳурӣ ба ҳисоб меравад. Барномаҳои зиёде таҳия гардида, институтҳои махсусе барои дарёфти роҳи ҳалли масъалаи камбизоатӣ фаъолият намуда, сиёсати давлатро дар ин самт амалӣ менамоянд. Аз ин лиҳоз, ҳар нафарро зарур аст, дар ин росто қадамҳои устуворе гузошта, худ ва ҷомеаро аз ин буҳрон раҳоӣ бахшад.