ИҚТИСОД
Сешанбе 31 Декабр 2024 12:07
ё то куҷо тавонистаем, орзуҳоро ба воқеият табдил диҳем?
Дар ҳама давру замонҳо ва дар сатҳи гуногуни иқтисодиёт, яъне аз хонавода то давлат мо ба қонеъгардонии талаботи бемайлон афзоянда ниёз дорем. Барои қонеъсозии талаботи бемайлони ҷамъиятӣ захираҳо лозиманд. Ҳалли ҳамин масъалаҳо вазифаи асосии илми иқтисод маҳсуб ёфта, ҳадафи асосӣ дарёфти роҳҳои асосии таъмини истифодаи самаранокии захираҳои иқтисодӣ ва дар ин замина, бештар қонеъгардонии талаботи афзояндаи ҷомеа мебошад. Танҳо дар асоси истифодаи оқилона ва самараноки захираҳои мавҷуда орзуҳо ба воқеият табдил ёфта, рӯзгори осудаи аҳолӣ таъмин хоҳад гашт.
АФЗОИШИ ММД
Таҳлилҳо доир ба рушди иқтисоди кишвар дар 7 соли охир нишон медиҳанд, ки Тоҷикистон тавонистааст, дар самти рушди иқтисоди миллӣ ва дар ин замина беҳтар намудани сатҳи зиндагии аҳолӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардад.
Тибқи иттилои мутахассисони Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон тӯли 7 соли охир суръати рушди иқтисодиёти кишвар ҳамасола ба ҳисоби миёна дар сатҳи 7 фоиз таъмин гардида, маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ (ммд)аз 40,5 млрд. сомонии соли 2013 то 77,3 млрд. сомонӣ дар соли 2019 афзоиш ёфт. Маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ ба ҳар як сари аҳолӣ 1,7 маротиба зиёд шуд.
Тибқи маълумоти оморӣ дар солҳои 2013-2019 – ум 1168 корхонаю коргоҳҳо таъсис дода шуд.
Дар натиҷа ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти саноатӣ аз 9,9 млрд. сомонӣ то 27,6 млрд. сомонӣ афзоиш ёфт, ки нисбат ба нишондиҳандаи соли 2013-ум 2,8 маротиба зиёд мебошад.
ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ
Яке аз масъалаҳои муҳим ин таъмини пурраи кишвар бо қувваи барқу гармӣ тавассути барқарор намудани иқтидорҳои мавҷуда, ба кор андохтани иқтидорҳои нав, истифодаи сарфакоронаи нерӯи барқ, паст кардани талафоти он ва дар ин замина таъмини истиқлолияти энергетикӣ ба ҳисоб меравад.
Соҳаи энергетикаи кишвар дар 7 соли охир ба як қатор дастовардҳои назаррас ноил гашта, НБО “Сангтуда-2” моҳи сентябри соли 2014 ва “Маркази барқу гармдиҳии рақами 2” моҳи декабри соли 2016 пурра ба истифода дода шуда, агрегати якуми НБО-и “Роғун” 16 ноябри соли 2018 ва агрегати дуюм 9-уми сентябри соли 2019 ба истифода дода шуд. Корҳо дар самти амалӣ намудани лоиҳаи хатти интиқоли барқи байналмилалии Осиёи Марказӣ - Осиёи Ҷанубӣ - “CASA-1000” идома дошта, то 1-уми июли соли 2020-ум 60,8 млн. доллари ИМА (16,6 фоизи нақша) маблағҳои лоиҳа аз худ карда шудаанд.
Ҳамин тариқ истеҳсоли нерӯи барқ дар ҷумҳурӣ аз 14193,6 млн. кВт/соат ба 20676,2 млн. кВт/соат расонида шуд, ки 1,5 баробар зиёд аст.
Дар натиҷаи тадбирҳои андешидашуда дар самти истиқлолияти энергетикӣ маҳдудияти барқ дар кишвар пурра бартараф гардид.
КИШОВАРЗӢ
Соҳаи кишоварзӣ яке аз соҳаҳои муҳими иқтисоди миллӣ ба ҳисоб меравад ва дар солҳои охир новобаста аз зарари офатҳои табиӣ, инчунин таъсири омилҳои бӯҳронӣ, дар сатҳи зарурӣ рушд намуда истодааст, ки баҳри таъмини фаровонии бозори дохилӣ бо маҳсулоти тару тоза ва кам кардани вобастагии бозори истеъмолӣ аз маҳсулоти озуқаворӣ мусоидат намуд.
Тавре коршиносон иброз медоранд, васеъ кардани майдони кишт, ба таври пурра ва сифатнок гузаронидани тадбирҳои агротехникӣ, татбиқи амалии барномаҳои рушди бахшҳои гуногуни соҳаи кишоварзӣ имконият дод, ки ҳосилнокӣ ва ҷамъоварии ҳаҷми бештари зироатҳои кишоварзӣ зиёд карда шавад.
Дар ин росто ҳаҷми маҷмӯи маҳсулоти кишоварзӣ аз 16,7 млрд. сомонӣ то 29 млрд. сомонӣ баробар шуда, 1,7 маротиба афзоиш ёфтааст.
Таҳлили ҳаҷми умумии истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ дар давоми солҳои 2013-2019 аз он шаҳодат медиҳад, ки дар ин давра рушди назарраси маҳсулоти кишоварзӣ таъмин гардидааст. Татбиқи ислоҳот дар соҳа имкон дод, ки соли 2019 нисбат ба соли 2013 истеҳсоли сабзавот 1,4 маротиба, зироатҳои полезӣ 1,4 маротиба, меваҷот ва ангур 1,4 маротиба, истеҳсоли гӯшт 1,7 маротиба, шир 1,2 маротиба, тухм 1,4 маротиба, асал 1,2 маротиба ва моҳӣ 1,3 маротиба зиёд гардидааст.
ШУҒЛНОКИИ АҲОЛӢ
Тавре маълум аст, таъмини аҳолӣ бо молу маҳсулоти хушсифат, ташкили хизматрасониҳои муосир, таъмини бехатарии саломатии шаҳрвандон, фарогирӣ бо шуғли асосӣ ва муаррифии арзишҳои миллӣ дар дохил ва хориҷи кишвар аз вазифаҳои ҳамарӯзаи кормандони соҳа ба ҳисоб меравад. Бо мақсади ноил шудан ба муваффақиятҳо дар ин самт кӯшиши зиёд ба харҷ дода шудааст. Масалан, соли 2019-ум 52,4 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ дар бахши савдо ва хизматрасонӣ ташаккул ёфта, 37,2 фоизи аҳолии дар иқтисодиёт фаъол дар ин соҳа ба шуғл фаро гирифта шудааст.
Дар натиҷаи тадбирҳои андешидаи Ҳукумати ҷумҳурӣ ва баланд шудани қобилияти харидории аҳолӣ суръати рушди савдои чакана ҳамасола зиёда аз 9 фоизро ташкил медиҳад, ки худ нишонаи беҳтар гаштани сатҳи зиндагии шаҳрвандон аст.
Дар давоми солҳои соҳибистиқлолӣ ҳаҷми гардиши савдои чакана аз 11,6 млрд. сомонии соли 2013 ба 31,9 млрд. сомонӣ дар соли 2019 баробар гардидааст.
РОБИТАҲОИ ИҚТИСОДӢ
Дар давоми солҳои соҳибистиқлолӣ Ҳукумати кишвар ҷиҳати густариши ҳамкориҳо бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҳамгироии бештари иқтисодиёт бо мақсади мустаҳкам намудани мавқеи он дар бозори ҷаҳонӣ, баланд бардоштани рейтинги кишвар дар самти сармоягузорӣ ва тиҷорат корҳои муайянеро ба анҷом расонид.
Барои густариши бештари робитаҳои иқтисодӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ Тоҷикистон ба аъзогии созмонҳои мӯътабари байналмилалӣ пазируфта шудааст. Бахусус узвият дар Созмони умумиҷаҳонии савдо барои мутобиқ намудани заминаи меъёрию ҳуқуқии кишвар ба талаботи умумибашар, беҳтар гаштани фазои сармоягузорӣ, дарёфти бозорҳои нав, таъмини рақобатпазирии маҳсулоти ватанӣ, тақвияту ҳамкории давлат ва бахши хусусӣ, таъсиси марказҳои муосири логистикӣ, рушди долонҳои байналмилалии коммуникатсионӣ, нақлиётӣ ва иқтисодӣ шароити муфид фароҳам овард.
Дар доираи афзалиятҳои муайяншуда, бо мақсади таҳкими иқтидори содиротии кишвар, кам кардани таъсири омилҳои беруна ба иқтисодиёт ва ҳавасмандгардонии истеҳсолоти ба содирот нигаронидашуда аз тарафи Ҳукумат як қатор тадбирҳо ҷиҳати ташкили инфрасохтори мусоидаткунанда, татбиқи имтиёзҳои тарифию ғайритарифӣ ва содагардонии расмиёти савдо андешида шуд.
Корҳо дар самти такмили Портали савдои Тоҷикистон ва ба фаъолияти пурра шурӯъ намудани “Равзанаи ягона”-и барасмиятдарории амалиётҳои содиротию воридотӣ ва транзити молу маҳсулот идома доранд.
Тибқи маълумоти оморӣ ҳаҷми содироти мол дар 7 соли охир аз 943,4 млн. доллар то 1174 млн. доллар зиёд гардидааст.
Ҳаҷми умумии даромади буҷет қариб ду баробар, яъне аз 12 млрд. сомонии соли 2013-ум то 23 млрд. сомонӣ дар соли 2019 афзуда, нисбат ба ММД 30 фоизро ташкил намуд.
САРМОЯГУЗОРӢ ВА ТИҶОРАТ
Дар давоми 7 соли охир 93 лоиҳаи давлатии сармоягузорӣ ҷиҳати рушди соҳаҳои воқеии мамлакат, бахусус энергетика, нақлиёт, кишоварзӣ, обёрӣ, обтаъминкунӣ, рушди инфрасохтори маҳаллӣ, маориф, тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, муҳити зист, идоракунии давлатӣ ва дигар бахшҳо ҷалб ва аз худ карда шудаанд.
Дар натиҷа маблағгузорӣ ба сармояи асосӣ аз 5,7 млрд. сомонии соли 2013 ба 12,1 млрд. сомонӣ дар соли 2019 расонида шуд, ки 2,1 маротиба афзоиш ёфтааст.
Тайи ин солҳо даромади пулии аҳолӣ беш аз ду баробар ва музди меҳнати миёнаи як корманд 2,4 баробар зиёд гардид.
Сатҳи камбизоатӣ дар соли 2019 то 27,5 фоиз паст карда шуда, дарозумрии миёнаи шаҳрвандон то 75 сол боло рафт.
БА ҶОИ ХУЛОСА
Тавре қайд намудем, рушди иқтисоди миллӣ дар меҳвари таваҷҷуҳи роҳбарияти олии мамлакат қарор дошта, танзими муносибатҳо ва истифодаи самараноки захираҳо дар ин самт имкон медиҳад, ки ба рушди бемайлони иқтисоди миллӣ ноил гардида, дар ин замина сатҳи камбизоатиро коҳиш дода, кишвари худро аз ҳар гуна паёмадҳои номатлуби ҷомеаи чаҳонӣ эмин нигоҳ дорем.
Дар ҳама давру замонҳо ва дар сатҳи гуногуни иқтисодиёт, яъне аз хонавода то давлат мо ба қонеъгардонии талаботи бемайлон афзоянда ниёз дорем. Барои қонеъсозии талаботи бемайлони ҷамъиятӣ захираҳо лозиманд. Ҳалли ҳамин масъалаҳо вазифаи асосии илми иқтисод маҳсуб ёфта, ҳадафи асосӣ дарёфти роҳҳои асосии таъмини истифодаи самаранокии захираҳои иқтисодӣ ва дар ин замина, бештар қонеъгардонии талаботи афзояндаи ҷомеа мебошад. Танҳо дар асоси истифодаи оқилона ва самараноки захираҳои мавҷуда орзуҳо ба воқеият табдил ёфта, рӯзгори осудаи аҳолӣ таъмин хоҳад гашт.
АФЗОИШИ ММД
Таҳлилҳо доир ба рушди иқтисоди кишвар дар 7 соли охир нишон медиҳанд, ки Тоҷикистон тавонистааст, дар самти рушди иқтисоди миллӣ ва дар ин замина беҳтар намудани сатҳи зиндагии аҳолӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардад.
Тибқи иттилои мутахассисони Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон тӯли 7 соли охир суръати рушди иқтисодиёти кишвар ҳамасола ба ҳисоби миёна дар сатҳи 7 фоиз таъмин гардида, маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ (ммд)аз 40,5 млрд. сомонии соли 2013 то 77,3 млрд. сомонӣ дар соли 2019 афзоиш ёфт. Маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ ба ҳар як сари аҳолӣ 1,7 маротиба зиёд шуд.
Тибқи маълумоти оморӣ дар солҳои 2013-2019 – ум 1168 корхонаю коргоҳҳо таъсис дода шуд.
Дар натиҷа ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти саноатӣ аз 9,9 млрд. сомонӣ то 27,6 млрд. сомонӣ афзоиш ёфт, ки нисбат ба нишондиҳандаи соли 2013-ум 2,8 маротиба зиёд мебошад.
ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ
Яке аз масъалаҳои муҳим ин таъмини пурраи кишвар бо қувваи барқу гармӣ тавассути барқарор намудани иқтидорҳои мавҷуда, ба кор андохтани иқтидорҳои нав, истифодаи сарфакоронаи нерӯи барқ, паст кардани талафоти он ва дар ин замина таъмини истиқлолияти энергетикӣ ба ҳисоб меравад.
Соҳаи энергетикаи кишвар дар 7 соли охир ба як қатор дастовардҳои назаррас ноил гашта, НБО “Сангтуда-2” моҳи сентябри соли 2014 ва “Маркази барқу гармдиҳии рақами 2” моҳи декабри соли 2016 пурра ба истифода дода шуда, агрегати якуми НБО-и “Роғун” 16 ноябри соли 2018 ва агрегати дуюм 9-уми сентябри соли 2019 ба истифода дода шуд. Корҳо дар самти амалӣ намудани лоиҳаи хатти интиқоли барқи байналмилалии Осиёи Марказӣ - Осиёи Ҷанубӣ - “CASA-1000” идома дошта, то 1-уми июли соли 2020-ум 60,8 млн. доллари ИМА (16,6 фоизи нақша) маблағҳои лоиҳа аз худ карда шудаанд.
Ҳамин тариқ истеҳсоли нерӯи барқ дар ҷумҳурӣ аз 14193,6 млн. кВт/соат ба 20676,2 млн. кВт/соат расонида шуд, ки 1,5 баробар зиёд аст.
Дар натиҷаи тадбирҳои андешидашуда дар самти истиқлолияти энергетикӣ маҳдудияти барқ дар кишвар пурра бартараф гардид.
КИШОВАРЗӢ
Соҳаи кишоварзӣ яке аз соҳаҳои муҳими иқтисоди миллӣ ба ҳисоб меравад ва дар солҳои охир новобаста аз зарари офатҳои табиӣ, инчунин таъсири омилҳои бӯҳронӣ, дар сатҳи зарурӣ рушд намуда истодааст, ки баҳри таъмини фаровонии бозори дохилӣ бо маҳсулоти тару тоза ва кам кардани вобастагии бозори истеъмолӣ аз маҳсулоти озуқаворӣ мусоидат намуд.
Тавре коршиносон иброз медоранд, васеъ кардани майдони кишт, ба таври пурра ва сифатнок гузаронидани тадбирҳои агротехникӣ, татбиқи амалии барномаҳои рушди бахшҳои гуногуни соҳаи кишоварзӣ имконият дод, ки ҳосилнокӣ ва ҷамъоварии ҳаҷми бештари зироатҳои кишоварзӣ зиёд карда шавад.
Дар ин росто ҳаҷми маҷмӯи маҳсулоти кишоварзӣ аз 16,7 млрд. сомонӣ то 29 млрд. сомонӣ баробар шуда, 1,7 маротиба афзоиш ёфтааст.
Таҳлили ҳаҷми умумии истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ дар давоми солҳои 2013-2019 аз он шаҳодат медиҳад, ки дар ин давра рушди назарраси маҳсулоти кишоварзӣ таъмин гардидааст. Татбиқи ислоҳот дар соҳа имкон дод, ки соли 2019 нисбат ба соли 2013 истеҳсоли сабзавот 1,4 маротиба, зироатҳои полезӣ 1,4 маротиба, меваҷот ва ангур 1,4 маротиба, истеҳсоли гӯшт 1,7 маротиба, шир 1,2 маротиба, тухм 1,4 маротиба, асал 1,2 маротиба ва моҳӣ 1,3 маротиба зиёд гардидааст.
ШУҒЛНОКИИ АҲОЛӢ
Тавре маълум аст, таъмини аҳолӣ бо молу маҳсулоти хушсифат, ташкили хизматрасониҳои муосир, таъмини бехатарии саломатии шаҳрвандон, фарогирӣ бо шуғли асосӣ ва муаррифии арзишҳои миллӣ дар дохил ва хориҷи кишвар аз вазифаҳои ҳамарӯзаи кормандони соҳа ба ҳисоб меравад. Бо мақсади ноил шудан ба муваффақиятҳо дар ин самт кӯшиши зиёд ба харҷ дода шудааст. Масалан, соли 2019-ум 52,4 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ дар бахши савдо ва хизматрасонӣ ташаккул ёфта, 37,2 фоизи аҳолии дар иқтисодиёт фаъол дар ин соҳа ба шуғл фаро гирифта шудааст.
Дар натиҷаи тадбирҳои андешидаи Ҳукумати ҷумҳурӣ ва баланд шудани қобилияти харидории аҳолӣ суръати рушди савдои чакана ҳамасола зиёда аз 9 фоизро ташкил медиҳад, ки худ нишонаи беҳтар гаштани сатҳи зиндагии шаҳрвандон аст.
Дар давоми солҳои соҳибистиқлолӣ ҳаҷми гардиши савдои чакана аз 11,6 млрд. сомонии соли 2013 ба 31,9 млрд. сомонӣ дар соли 2019 баробар гардидааст.
РОБИТАҲОИ ИҚТИСОДӢ
Дар давоми солҳои соҳибистиқлолӣ Ҳукумати кишвар ҷиҳати густариши ҳамкориҳо бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҳамгироии бештари иқтисодиёт бо мақсади мустаҳкам намудани мавқеи он дар бозори ҷаҳонӣ, баланд бардоштани рейтинги кишвар дар самти сармоягузорӣ ва тиҷорат корҳои муайянеро ба анҷом расонид.
Барои густариши бештари робитаҳои иқтисодӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ Тоҷикистон ба аъзогии созмонҳои мӯътабари байналмилалӣ пазируфта шудааст. Бахусус узвият дар Созмони умумиҷаҳонии савдо барои мутобиқ намудани заминаи меъёрию ҳуқуқии кишвар ба талаботи умумибашар, беҳтар гаштани фазои сармоягузорӣ, дарёфти бозорҳои нав, таъмини рақобатпазирии маҳсулоти ватанӣ, тақвияту ҳамкории давлат ва бахши хусусӣ, таъсиси марказҳои муосири логистикӣ, рушди долонҳои байналмилалии коммуникатсионӣ, нақлиётӣ ва иқтисодӣ шароити муфид фароҳам овард.
Дар доираи афзалиятҳои муайяншуда, бо мақсади таҳкими иқтидори содиротии кишвар, кам кардани таъсири омилҳои беруна ба иқтисодиёт ва ҳавасмандгардонии истеҳсолоти ба содирот нигаронидашуда аз тарафи Ҳукумат як қатор тадбирҳо ҷиҳати ташкили инфрасохтори мусоидаткунанда, татбиқи имтиёзҳои тарифию ғайритарифӣ ва содагардонии расмиёти савдо андешида шуд.
Корҳо дар самти такмили Портали савдои Тоҷикистон ва ба фаъолияти пурра шурӯъ намудани “Равзанаи ягона”-и барасмиятдарории амалиётҳои содиротию воридотӣ ва транзити молу маҳсулот идома доранд.
Тибқи маълумоти оморӣ ҳаҷми содироти мол дар 7 соли охир аз 943,4 млн. доллар то 1174 млн. доллар зиёд гардидааст.
Ҳаҷми умумии даромади буҷет қариб ду баробар, яъне аз 12 млрд. сомонии соли 2013-ум то 23 млрд. сомонӣ дар соли 2019 афзуда, нисбат ба ММД 30 фоизро ташкил намуд.
САРМОЯГУЗОРӢ ВА ТИҶОРАТ
Дар давоми 7 соли охир 93 лоиҳаи давлатии сармоягузорӣ ҷиҳати рушди соҳаҳои воқеии мамлакат, бахусус энергетика, нақлиёт, кишоварзӣ, обёрӣ, обтаъминкунӣ, рушди инфрасохтори маҳаллӣ, маориф, тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, муҳити зист, идоракунии давлатӣ ва дигар бахшҳо ҷалб ва аз худ карда шудаанд.
Дар натиҷа маблағгузорӣ ба сармояи асосӣ аз 5,7 млрд. сомонии соли 2013 ба 12,1 млрд. сомонӣ дар соли 2019 расонида шуд, ки 2,1 маротиба афзоиш ёфтааст.
Тайи ин солҳо даромади пулии аҳолӣ беш аз ду баробар ва музди меҳнати миёнаи як корманд 2,4 баробар зиёд гардид.
Сатҳи камбизоатӣ дар соли 2019 то 27,5 фоиз паст карда шуда, дарозумрии миёнаи шаҳрвандон то 75 сол боло рафт.
БА ҶОИ ХУЛОСА
Тавре қайд намудем, рушди иқтисоди миллӣ дар меҳвари таваҷҷуҳи роҳбарияти олии мамлакат қарор дошта, танзими муносибатҳо ва истифодаи самараноки захираҳо дар ин самт имкон медиҳад, ки ба рушди бемайлони иқтисоди миллӣ ноил гардида, дар ин замина сатҳи камбизоатиро коҳиш дода, кишвари худро аз ҳар гуна паёмадҳои номатлуби ҷомеаи чаҳонӣ эмин нигоҳ дорем.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед