Нарзулло Тиллозода нависандаи моҷаронавис аст. Ӯ зиёда аз сӣ сол дар мақомоти тафтишотии Вазорати корҳои дохила фаъолият намуда, полковники мустаъфии милитсия, Ҳуқуқшиноси шоистаи Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.

Кору фаъолияти касбии ӯ ба тафтишоту тартибот дахл дошт ва бештари вақти ӯ барои кушодани гиреҳи парвандаҳои ҷиноятӣ сарф мешуд. Ӯ бо амри тақдир ба иншои асарҳои детективӣ шуруъ намуд. Ҳосили дастранҷи вай дар ин бахш хеле бобарор буд, ки соли 1989 китоби қиссаву очерк ва ҳикояҳояш бо номи “Қотили ниқобпӯш” аз нашр баромад. Сипас, паи ҳам китобҳои мустанаду детективии ӯ бо номҳои “Қиссаи портфели сурх”, “Туҳмат”, “Доми фиреб”, “Барқия аз ҷаҳаннам”, “Кушоед, ман милиса”, “Қотили зархарид”, “Хоки Ватан”, “Полковник Соибов” ва “Ҳотами замона “ ба табъ расиданд.

Инак, китоби мукаммали вай “Хотираҳои муфаттиш”, ки аз ҳаёту фаъолияти зиёда аз сад нафар корманди мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, хусусан мақомоти тафтишотӣ, кормандони прокуратура ва суд нақл мекунад, аз чоп баромад. Китоб бо ҳикояи мустанади “Парвандаи аввалин”-и муаллиф оғоз ёфтааст. Адиб лаҳзаи ба фаъолият шуруъ намуданашро дар мақомоти тафтишотӣ дар соли 1967 хеле табиӣ ба қалам додааст. Чӣ гуна як тоҷикписари деҳотӣ муфаттиш таъин мешавад ва муносибати роҳбараш капитан Ольга Базаркина ба ин бачаи соддаи деҳотӣ, инъикоси бадеӣ ёфтааст. Муфаттиши ҷавон Тиллоев мехоҳад, парвандаи аввалинро, ки барои тафтиш ба вай супурдаанд, дар вақташ супорад, аммо дар роҳаш монеаҳои зиёде эҷод мешаванд.

Рӯ ба рӯшавӣ бо ҷинояткорону қаллобон ва кушодани ҷиноят, исботи ҳодисаву амалиётҳои авбошон кори саҳл нест, лекин сабру таҳаммул ва кордонии муфаттиши ҷавон имконият медиҳад, ки ӯ парвандаи нахустинашро сари вақт ба прокуратура супорад.

Ҳикояҳои воқеии муаллиф “Зани сешавҳара”, “Дӯздии 48 мағоза”, “Шишаи шампон дар шикам”, “Дело 6 – “Барс”-номдор”, “Кори Тешабоев”, “Таҷовуз ба номус”, “Делоҳои кашолёфта” бисёр табиӣ ва хонданибоб ҳастанд. Хонанда зуд бо симоҳои муфаттишон шинос ва кӣ будани онҳоро хуб мешиносад. Ҷасорату матонати муфаттиш хонандаро қоил месозад. Зеро банду басти сюжет ва кушодашавии воқеаҳо хеле таъсирбахш рух медиҳанд ва сабабҳои сар задани ҷиноят, оқибат чӣ гуна ба даст афтодани гунаҳкорон пеши назари хонанда аён мегардад.

Дар ин китоб Нарзулло Тиллозода қиссаҳои мустанади “Қотили ниқобпӯш”, “Доми фиреб” ва “Туҳмат”-ро низ ҷо додааст. Ин қиссаҳо воқеӣ буда, ба онҳо адиб обуранги бадеӣ додааст. Хаёлоту андешаҳо ва вусъати воқеот хеле доманадор мебошанд. Муаллиф бо нишон додани ҳодисаву воқеот, мисли куштору ғоратгарӣ, парда аз рӯи дуздону авбошон бардоштааст.

Нарзулло Тиллозода адиби мушоҳидакор ва чирадаст низ мебошад. Ӯ ки худ умре дар мақомоти тафтишотӣ кор кардааст, мавзӯъро хуб медонад ва хонандаро аз паи ҳодисот ба умқи масъала мебарад. Хонанда лаззат мебараду думболи воқеот то охири қисса меравад. Ҳангоми инъикоси воқеаҳо ва кушодани ҷиноят муаллиф ба санъатҳои бадеӣ низ диққат медиҳад . Муаллиф аз санъатҳои бадеӣ, мисли тасвиру образ, тасвири табиату олами ботинии қаҳрамонон моҳирона истифода бурдааст. Масалан дар қиссаи “Доми фиреб” манзараҳои фасли сол, тобистону поси шабро хеле табиӣ ба риштаи тасвир мекашад: “Шаб аз нисф гузашта буд. Тасфи ҳавои гарми тобистон, аллакай паст шуда, аз насими шабона бадани одам роҳат мекард. Баъди дар паси кӯҳи Хоҷамастон панаҳ шудани моҳи нопурра шаб тираю тор гашт. Чароғҳои хонаҳои деҳа кайҳо хомӯш шуда буд. Деҳа дар хоб буд”....

Ана, дар чунин соати хомӯшӣ якбора шахси авбош пайдо мешавад, вай аз оромии шаб истифода бурда, ба сари духтараки бегуноҳ ҳуҷум мекунад, то ба номусаш таҷовус намояд. Нависанда мисли гурба хазидани ӯро дар ин оромии шаб бисёр боварибахшу воқеӣ тасвир намудааст.

Ё ки дар қиссаи дигараш “Туҳмат” муаллиф рафтору кирдори муфаттишро бисёр самимӣ офаридааст. Муфаттиш барои кушодани ҷиноят аз тамоми роҳу усул ва методҳои ҳуқуқӣ истифода мебарад. Вале ӯ дар ҳама ҳолат инсон ва соҳиби қалбу нияти нек доштанашро фаромӯш накардааст. Ин аст, ки вай тамоми қувва ва нерӯяшро сарф мекунад, ранҷ мекашад, ки пеш аз муҳлат гиреҳи ҷиноятро кушояд, то ки адолат барқарор гардад.

Дар ин қисса образи манфии корманди милиса Талгат Мугадов хеле барҷаста намоён шудааст. Муаллиф аввалин маротиба образи корманди милисаеро офаридааст, ки худаш даст ба қаллобию фиребгарӣ задааст.

Муаллифи асар нишон додааст, ки дар он солҳо кормандоне буданд, ки аз вазифаашон суиистифода карда худашон ҷиноят содир мекарданд. Талгат Мугадов низ, ки худ афсари милиса мебошад, ба роҳи хато меравад, вале оқибат дастгир шуда, шармсор мегардад.

Китоб хеле омӯзанда буда, ҳодисаву воқеаҳо бо асноду далелҳои дақиқ пурра шудаанд ва дастури муҳимест барои ҳуқуқшиносони оянда, бахусус муфаттишон.

Маҷид САЛИМ, нависанда, барандаи Ҷоизаи адабии ба номи Садриддин Айнӣ