МАОРИФ ВА ИЛМ
Душанбе 30 Декабр 2024 09:12
таъкиди Пешвои миллат ба олимони ҷавон
Асосгузори сулҳу ваҳда-ти миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар вохӯрии имсола бо зиёиёни тоҷик аз ифшо шудани асардуздии 40 олими тоҷик тавассути пойгоҳи “Диссернет” интиқоди шадид намуданд. Президенти кишвар ин ҳолатро пеш аз ҳама дар камҳавсалагии роҳбарони илмӣ, фориғболии унвон-ҷӯён, рӯякӣ таълиф намудани рисолаҳои илмӣ ва “бемори”-и технологияи муосир арзёбӣ карданд.
Дар идома Президенти кишвар қайд намуданд, ки баъзе аз унвонҷӯёни тоҷик роҳи осон ва камзаҳмати илмро пеш гирифта, аз рисолаҳои илмии олимони кишварҳои хориҷӣ васеъ истифода кардаанд. “Имрӯз, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ рисолаҳои зиёд интишор мешаванд, баъзе унвонҷӯён аз онҳо рӯйбардор карда, бо роҳи осон мехоҳанд, соҳиби дараҷаҳои илмӣ гарданд”,- гуфтанд, Роҳбари давлат.
Ҳамзамон Президенти кишвар аз ҳимояи рисолаҳои илмии мансабдороне, ки самти корашон аз соҳаи илм дур аст, изҳори нигаронӣ карда, дастур доданд, ки “чунин афрод аввал аз вазифаҳояшон озод ва сипас ба корҳои илмӣ машғул шаванд”. Ҳамчунин гуфтанд, ки минбаъд аъзои Ҳукумат, муовинони онҳо, вакилони мардумӣ, дигар шахсони мансабдор ва хизматчиёни давлатӣ баъди дар асоси хулосаи муассисаи илмӣ навиштани ариза ба унвони Роҳбари давлат ба навиштани рисолаи илмӣ ва ҳимояи он иҷозат дода мешаванд.
Воқеан, дар Тоҷикистон чаро асардуздӣ аз ҷониби олимон зиёд ба назар мерасад? Олимони мо мисли олимони дигар кишварҳо саводи кофӣ надоранд ё сабаб дар ҷои дигар аст?
Дар ин маврид Бобоҷони Шафеъ, коршиноси масоили сиёсӣ мегӯяд, дониши унвонҷӯёни мо кофӣ нест. Онҳо ҳар чи зудтар ҳимоя кардани рисолаи илмии худро аз рушди илм авлотар медонанд.
Доктори илмҳои филология, профессор Шарифмурод Исрофилниё бар он ақида аст, ки чунин амал на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар дигар кишварҳо низ дида мешавад. Ба ақидаи ӯ масъалаи олимоне, ки ҳангоми дар сари мансаб қарор доштанашон ҳимоя мекунанд, бояд баррасӣ шавад.
- Чунин унвон набояд нишони кордонию ташкилотчигӣ бошад. Ҷойи олим Академияву донишгоҳ бояд бошад. Олимро на аз рӯйи унвонаш, балки бо корҳои анҷомдодааш баҳо диҳанд. “Олимон”-е, ки ҳангоми дар мансаб буданашон рисолаҳои илмӣ “дифоъ” мекунанд, бояд баррасӣ шаванд,-гуфт ӯ.
Ҳимоя аз рӯи ҳавову ҳавас?
Коршиносони соҳа бар он назаранд, ки дар Тоҷикистон унвони илмӣ доштан ба ҳукми анъана даромадааст, яъне “мӯд” шудааст ва унвонҷӯён танҳо аз рӯи ҳавову ҳавас ба он даст мезананд, ки ин амал боис мегардад, ба рушди илм дар Тоҷикистон таъсири манфӣ расонад.
“Ростӣ он чӣ Пешвои миллат гуфтанд, баёнгари он аст, ки рӯйнависиву асардуздӣ ба ҳукми анъана даромадааст. Ду сол пеш фошкориҳои “Диссернет” дар фазои иҷтимоӣ баҳсҳои гармеро ба бор оварда буд. Шояд ким-кадом низоме буд, ки ба унвони илмӣ доштани афрод ҳангоми таъин ба вазифаҳо бартарият медод. Ман дақиқ намедонам. Вале медонам, ки бо дуздии асар намешавад илмро пеш бурд”,-илова намуд Бобоҷони Шафеъ.
Дар ин маврид Даги Дагиев, доктори илмҳои сиёсӣ аз Донишгоҳи Лондон, соли 2018 дар авҷи баҳсҳо гуфта буд, асардуздӣ яке аз соддатарин воситаест, ки ба осонӣ ба ин ҳадаф ноил мегарданд.
Ӯ гуфта буд, ки ин гуна ашхос на ба хотири муҳаббат ба илм ва ё ишқ ба омӯхтану офаридан, балки барои дар ҷомеа мавқеъ пайдо кардану соҳиби иззату эҳтиром шудан, олим мешаванд. Бинобар ин асардуздӣ яке аз осонтарин воситаест, ки ин гуна ашхос бе заҳмату машаққати дарс омӯхтан ва андешаву тафаккур ба мақсадашон мерасанд.
Пас аз ифшокории “Диссернет” гарчанде баъзе аз муаллифон хомӯширо ихтиёр кардаанд, вале бештари онҳо асардуздӣ будани кори худро рад мекунанд. Вале коршиносон бар онанд, ки дар ин ҳолат даъвокунандагон бояд исбот кунанд, ки воқеан ҳам кори онҳо дуздӣ нест.
Дар ин ҳол, академик Маҳмадюсуф Имомзода, вазири маориф ва илми Тоҷикистон моҳи феврали соли гузашта, зимни нишасти матбуотӣ гуфта буд, аз Русия барномаи “Антиплагиат”-ро харидаанд. Ӯ ба ин назар аст, ки “Диссернет” бо истифода аз ҳамин барнома рисолаҳои илмиро баррасӣ мекунад, ки дар бисёр ҳолатҳо натиҷаи он дуруст нест. “Ман иқрор мешавам, ки дар ин арса дар илми тоҷик мушкилот вуҷуд дорад, вале на ба андозае, ки “Диссернет” менависад”,-гуфта буд ӯ.
Таъкиди Президент ба олимони ҷавон
Ҳамзамон Президенти кишвар таъкид намуд, ки асардуздӣ миёни олимони ҷавон бештар сурат мегирад ва ин сабаби коҳиш ёфтани сифати илми ватанӣ ва ҳам паст шудани обрӯву эътибори унвонҷӯ ва роҳбараш дар миёни ниҳодҳои илмӣ мегардад.
Президенти кишвар ба олимони ҷавон муроҷиат намуда, таъкид намуд, ки зиёда аз 40 нафар олимоне, ки дар пойгоҳи “Диссернет” ба асардуздӣ муттаҳам шудаанд, онҳое мебошанд, ки рисолаҳои илмии худро дар шӯроҳои диссертатсионии марбут ба ихтисосҳои иқтисодӣ ва ҷомеашиносӣ, аз ҷумла сиёсатшиносӣ, ҳуқуқшиносӣ ва педагогика дифоъ кардаанд.
Ӯ таъкид намуд, ки ҷавонони мо ба таҳқиқи илмҳои дақиқ, табиатшиносӣ ва риёзӣ кам таваҷҷуҳ зоҳир мекунанд, зеро дар доираи илмҳои зикршуда омода кардани рисолаҳои илмӣ заҳмати ҷиддиву мунтазам, ҷустуҷӯҳои илмӣ, инчунин, корҳои озмоишӣ ва дониши мукаммалу бунёдиро талаб мекунад.
Пешвои миллат ба олимони ҷавон муроҷиат карда, аз онҳо даъват намуд, ки ҳар як сарчашмаро шахсан мутолиа кунанд, бо тарзи таҳқиқи олимони дигар шинос шаванд ва баъдан хулосаҳои илмии худро дар рисолаҳояшон ҷамъбаст намоянд ва ин “бемори”-и замони технологияҳои муосирро ҳам аз сари роҳбарони илмӣ ва ҳам аз сари худ дур кунанд.
Пешниҳод барои пешгирии асардуздӣ
Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳри пешгирӣ кардани ҳолатҳои асардуздӣ дар кишвар дастур дод, ки дар раёсатҳои Академияи илмҳо, академияҳои соҳавӣ, муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ва Маркази миллии патент ва иттилоот харидорӣ ва насб кардани таҷҳизотҳои электронии пуриқтидор (сервер) бо сабт ва нигоҳдошти рисолаҳои қаблан дифоъшуда ва мавзӯъҳои илмии таҳқиқшудаистода, инчунин, ташкил намудани шабакаи махсус дар назди Вазорати рушди иқтисод ва савдо ба роҳ монда шавад.
Профессори тоҷик Шарифмурод Исрофилниё фармони Президенти кишварро саривақтӣ шуморида, мегӯяд, дигар касе ҷуръати ба асардуздӣ даст заданро намекунад.
- Фармони Президенти кишвар дар ин масъала айни муддаост. Агар ин фармон пештар содир мешуд, касе аз мансабдорон орзуи унвони илмӣ намекард. Сарвари кишвар фармоиш доданд, бояд масъулон софдилона фармоишро иҷро кунанд. Гумон мекунам, дигар касе ҷуръат намекунад, ки дар илм даст ба асардуздӣ занад, зеро технологияи муосир ба ҷое расида, ки ба осонӣ метавонад асардуздиро ошкор кунад. Дар гузашта фосила байни номзадию докторӣ 15 сол буд. Воқеан, агар касе дар илм ба ҷое расидааст, ин фосиларо тай кардааст. Дар муҳокимаи рисолаи илмии докторӣ бояд мушаххас шавад, ки унвонҷӯ дар илм чӣ мақоме дорад ва оё навиштаҳояш эътироф шуда ё не?,-гуфт дар идома профессор.
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ҳимоя кардани рисолаҳои номзадиву докторӣ ва гирифтани дараҷаву унвонҳои илмӣ аз соли 2014 дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Комиссияи олии аттестатсионӣ таъсис дода шудааст. Аз замони таъсиси комиссия то ба имрӯз дар кишвар 56 шӯрои диссертатсионӣ ва 15 шӯрои ташхисӣ таъсис ёфтааст.
Дар муддати се сол ба ин муассиса 651 рисола ворид шудааст, ки аз ин шумора 415 рисолаи илмӣ тасдиқ ва 30 нафар соҳиби дараҷаи илмии доктори илм, 379 нафар соҳиби дараҷаи илмии номзади илм гардидаанд. То имрӯз дар самти илмҳои ҷамъиятшиносӣ 385 рисола ҳимоя шуда, дар соҳаҳои техникӣ, табиӣ ва риёзӣ 160 рисола дифоъ шудааст.
Асосгузори сулҳу ваҳда-ти миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар вохӯрии имсола бо зиёиёни тоҷик аз ифшо шудани асардуздии 40 олими тоҷик тавассути пойгоҳи “Диссернет” интиқоди шадид намуданд. Президенти кишвар ин ҳолатро пеш аз ҳама дар камҳавсалагии роҳбарони илмӣ, фориғболии унвон-ҷӯён, рӯякӣ таълиф намудани рисолаҳои илмӣ ва “бемори”-и технологияи муосир арзёбӣ карданд.
Дар идома Президенти кишвар қайд намуданд, ки баъзе аз унвонҷӯёни тоҷик роҳи осон ва камзаҳмати илмро пеш гирифта, аз рисолаҳои илмии олимони кишварҳои хориҷӣ васеъ истифода кардаанд. “Имрӯз, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ рисолаҳои зиёд интишор мешаванд, баъзе унвонҷӯён аз онҳо рӯйбардор карда, бо роҳи осон мехоҳанд, соҳиби дараҷаҳои илмӣ гарданд”,- гуфтанд, Роҳбари давлат.
Ҳамзамон Президенти кишвар аз ҳимояи рисолаҳои илмии мансабдороне, ки самти корашон аз соҳаи илм дур аст, изҳори нигаронӣ карда, дастур доданд, ки “чунин афрод аввал аз вазифаҳояшон озод ва сипас ба корҳои илмӣ машғул шаванд”. Ҳамчунин гуфтанд, ки минбаъд аъзои Ҳукумат, муовинони онҳо, вакилони мардумӣ, дигар шахсони мансабдор ва хизматчиёни давлатӣ баъди дар асоси хулосаи муассисаи илмӣ навиштани ариза ба унвони Роҳбари давлат ба навиштани рисолаи илмӣ ва ҳимояи он иҷозат дода мешаванд.
Воқеан, дар Тоҷикистон чаро асардуздӣ аз ҷониби олимон зиёд ба назар мерасад? Олимони мо мисли олимони дигар кишварҳо саводи кофӣ надоранд ё сабаб дар ҷои дигар аст?
Дар ин маврид Бобоҷони Шафеъ, коршиноси масоили сиёсӣ мегӯяд, дониши унвонҷӯёни мо кофӣ нест. Онҳо ҳар чи зудтар ҳимоя кардани рисолаи илмии худро аз рушди илм авлотар медонанд.
Доктори илмҳои филология, профессор Шарифмурод Исрофилниё бар он ақида аст, ки чунин амал на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар дигар кишварҳо низ дида мешавад. Ба ақидаи ӯ масъалаи олимоне, ки ҳангоми дар сари мансаб қарор доштанашон ҳимоя мекунанд, бояд баррасӣ шавад.
- Чунин унвон набояд нишони кордонию ташкилотчигӣ бошад. Ҷойи олим Академияву донишгоҳ бояд бошад. Олимро на аз рӯйи унвонаш, балки бо корҳои анҷомдодааш баҳо диҳанд. “Олимон”-е, ки ҳангоми дар мансаб буданашон рисолаҳои илмӣ “дифоъ” мекунанд, бояд баррасӣ шаванд,-гуфт ӯ.
Ҳимоя аз рӯи ҳавову ҳавас?
Коршиносони соҳа бар он назаранд, ки дар Тоҷикистон унвони илмӣ доштан ба ҳукми анъана даромадааст, яъне “мӯд” шудааст ва унвонҷӯён танҳо аз рӯи ҳавову ҳавас ба он даст мезананд, ки ин амал боис мегардад, ба рушди илм дар Тоҷикистон таъсири манфӣ расонад.
“Ростӣ он чӣ Пешвои миллат гуфтанд, баёнгари он аст, ки рӯйнависиву асардуздӣ ба ҳукми анъана даромадааст. Ду сол пеш фошкориҳои “Диссернет” дар фазои иҷтимоӣ баҳсҳои гармеро ба бор оварда буд. Шояд ким-кадом низоме буд, ки ба унвони илмӣ доштани афрод ҳангоми таъин ба вазифаҳо бартарият медод. Ман дақиқ намедонам. Вале медонам, ки бо дуздии асар намешавад илмро пеш бурд”,-илова намуд Бобоҷони Шафеъ.
Дар ин маврид Даги Дагиев, доктори илмҳои сиёсӣ аз Донишгоҳи Лондон, соли 2018 дар авҷи баҳсҳо гуфта буд, асардуздӣ яке аз соддатарин воситаест, ки ба осонӣ ба ин ҳадаф ноил мегарданд.
Ӯ гуфта буд, ки ин гуна ашхос на ба хотири муҳаббат ба илм ва ё ишқ ба омӯхтану офаридан, балки барои дар ҷомеа мавқеъ пайдо кардану соҳиби иззату эҳтиром шудан, олим мешаванд. Бинобар ин асардуздӣ яке аз осонтарин воситаест, ки ин гуна ашхос бе заҳмату машаққати дарс омӯхтан ва андешаву тафаккур ба мақсадашон мерасанд.
Пас аз ифшокории “Диссернет” гарчанде баъзе аз муаллифон хомӯширо ихтиёр кардаанд, вале бештари онҳо асардуздӣ будани кори худро рад мекунанд. Вале коршиносон бар онанд, ки дар ин ҳолат даъвокунандагон бояд исбот кунанд, ки воқеан ҳам кори онҳо дуздӣ нест.
Дар ин ҳол, академик Маҳмадюсуф Имомзода, вазири маориф ва илми Тоҷикистон моҳи феврали соли гузашта, зимни нишасти матбуотӣ гуфта буд, аз Русия барномаи “Антиплагиат”-ро харидаанд. Ӯ ба ин назар аст, ки “Диссернет” бо истифода аз ҳамин барнома рисолаҳои илмиро баррасӣ мекунад, ки дар бисёр ҳолатҳо натиҷаи он дуруст нест. “Ман иқрор мешавам, ки дар ин арса дар илми тоҷик мушкилот вуҷуд дорад, вале на ба андозае, ки “Диссернет” менависад”,-гуфта буд ӯ.
Таъкиди Президент ба олимони ҷавон
Ҳамзамон Президенти кишвар таъкид намуд, ки асардуздӣ миёни олимони ҷавон бештар сурат мегирад ва ин сабаби коҳиш ёфтани сифати илми ватанӣ ва ҳам паст шудани обрӯву эътибори унвонҷӯ ва роҳбараш дар миёни ниҳодҳои илмӣ мегардад.
Президенти кишвар ба олимони ҷавон муроҷиат намуда, таъкид намуд, ки зиёда аз 40 нафар олимоне, ки дар пойгоҳи “Диссернет” ба асардуздӣ муттаҳам шудаанд, онҳое мебошанд, ки рисолаҳои илмии худро дар шӯроҳои диссертатсионии марбут ба ихтисосҳои иқтисодӣ ва ҷомеашиносӣ, аз ҷумла сиёсатшиносӣ, ҳуқуқшиносӣ ва педагогика дифоъ кардаанд.
Ӯ таъкид намуд, ки ҷавонони мо ба таҳқиқи илмҳои дақиқ, табиатшиносӣ ва риёзӣ кам таваҷҷуҳ зоҳир мекунанд, зеро дар доираи илмҳои зикршуда омода кардани рисолаҳои илмӣ заҳмати ҷиддиву мунтазам, ҷустуҷӯҳои илмӣ, инчунин, корҳои озмоишӣ ва дониши мукаммалу бунёдиро талаб мекунад.
Пешвои миллат ба олимони ҷавон муроҷиат карда, аз онҳо даъват намуд, ки ҳар як сарчашмаро шахсан мутолиа кунанд, бо тарзи таҳқиқи олимони дигар шинос шаванд ва баъдан хулосаҳои илмии худро дар рисолаҳояшон ҷамъбаст намоянд ва ин “бемори”-и замони технологияҳои муосирро ҳам аз сари роҳбарони илмӣ ва ҳам аз сари худ дур кунанд.
Пешниҳод барои пешгирии асардуздӣ
Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳри пешгирӣ кардани ҳолатҳои асардуздӣ дар кишвар дастур дод, ки дар раёсатҳои Академияи илмҳо, академияҳои соҳавӣ, муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ва Маркази миллии патент ва иттилоот харидорӣ ва насб кардани таҷҳизотҳои электронии пуриқтидор (сервер) бо сабт ва нигоҳдошти рисолаҳои қаблан дифоъшуда ва мавзӯъҳои илмии таҳқиқшудаистода, инчунин, ташкил намудани шабакаи махсус дар назди Вазорати рушди иқтисод ва савдо ба роҳ монда шавад.
Профессори тоҷик Шарифмурод Исрофилниё фармони Президенти кишварро саривақтӣ шуморида, мегӯяд, дигар касе ҷуръати ба асардуздӣ даст заданро намекунад.
- Фармони Президенти кишвар дар ин масъала айни муддаост. Агар ин фармон пештар содир мешуд, касе аз мансабдорон орзуи унвони илмӣ намекард. Сарвари кишвар фармоиш доданд, бояд масъулон софдилона фармоишро иҷро кунанд. Гумон мекунам, дигар касе ҷуръат намекунад, ки дар илм даст ба асардуздӣ занад, зеро технологияи муосир ба ҷое расида, ки ба осонӣ метавонад асардуздиро ошкор кунад. Дар гузашта фосила байни номзадию докторӣ 15 сол буд. Воқеан, агар касе дар илм ба ҷое расидааст, ин фосиларо тай кардааст. Дар муҳокимаи рисолаи илмии докторӣ бояд мушаххас шавад, ки унвонҷӯ дар илм чӣ мақоме дорад ва оё навиштаҳояш эътироф шуда ё не?,-гуфт дар идома профессор.
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ҳимоя кардани рисолаҳои номзадиву докторӣ ва гирифтани дараҷаву унвонҳои илмӣ аз соли 2014 дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Комиссияи олии аттестатсионӣ таъсис дода шудааст. Аз замони таъсиси комиссия то ба имрӯз дар кишвар 56 шӯрои диссертатсионӣ ва 15 шӯрои ташхисӣ таъсис ёфтааст.
Дар муддати се сол ба ин муассиса 651 рисола ворид шудааст, ки аз ин шумора 415 рисолаи илмӣ тасдиқ ва 30 нафар соҳиби дараҷаи илмии доктори илм, 379 нафар соҳиби дараҷаи илмии номзади илм гардидаанд. То имрӯз дар самти илмҳои ҷамъиятшиносӣ 385 рисола ҳимоя шуда, дар соҳаҳои техникӣ, табиӣ ва риёзӣ 160 рисола дифоъ шудааст.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед