МАОРИФ ВА ИЛМ
Душанбе 07 Июл 2025 06:43
Нафарони зиёде ҳастанд, ки мегӯянд, мардуми мо аз ҷавонон шурӯъ карда, то ба калонсолон китоб намехонанд. Бархеи дигар бар онанд, ки китоб хондан мехоҳанд, аммо барои он маблағашон намерасад. Дар ин маврид назарҳо мухталифанду ҳама доир ба китобу китобхонӣ ва нархи он ақидаҳои мухталиф доранд. Доир ба ин ҳама баҳсу мунозираҳо ва муайян кардани дараҷаи китобхонии мардум бо директори Муассисаи давлатии нашриёти “Адиб” Давлат Сафар суҳбати ихтисосие анҷом додем, ки фишурдаи он пешкаш мегардад.
- Устоди азиз, вазъи китобу китобхониро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Вазъи китобу китобдорӣ аз он замоне, ки Амри Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ...” баромад, хеле хуб шуда истодааст. Ин як восита, як такон ва як роҳе буд, ки ҷавонон ва ҳатто калонсолонро бедор кард ва якбора ба китобу китобхонӣ рӯ оварданд. Ҳоло дар китобхонаи Муассисаи давлатии нашриёти “Адиб” ҳамарӯза барои гирифтани китоб хонандагон навбатпоӣ мекунанд. Сохтакорие нест, маълум, ки завқу шавқи хондан ҳасту халос.
- То ҷое мо огаҳем, нашриёти “Адиб” ҳар рӯзи шанбе намоиш-фурӯши китобҳоро ба роҳ мемонад. Мехостем бифаҳмем, ки таваҷҷуҳи хонандагон ба ин намоиш чӣ гуна аст?
- Бояд гуфт, ки дар анборҳои нашриёти “Адиб” китобҳои зиёде аз солҳои 90-ум инҷониб хоб буд. Касе он китобҳоро намехонд ва ҳатто намедонистанд. Аммо як ҷо бо коллектив фикр карда, тасмим гирифтем, ки барои таблиғи ин китобҳову зиёд кардани сафи хонандагони китоб ҳар ҳафта намоиш ва фурӯши китобро ба роҳ монем ва натиҷаи хуб ҳам дод. Баъди ҳар намоиш ва фурӯши китобе, ки нашриёти “Адиб” ба роҳ мемонад, сафи хонандагон ва харидорони китоб меафзояд.
Чанд сол қабл дар шабакаҳои интернетӣ як навор паҳн гардид, ки дар он мардум дар солҳои 1993 барои нон навбатпоӣ ва ҷанг мекунанд. Аммо дар соли 2020 мардум барои китоб навбатпоӣ ва ҷанг карда истодаанд. Ин ҳолат ҳангоми намоиш ва фурӯши китобе буд, ки нашриёти “Адиб” дар саҳни Театри давлатии академии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ ташкил карда буд. Он қадар китобе, ки мо барои фурӯш бурдем, камӣ кард ва ду мошини мо барои дар вақташ бурдани китобҳо расидагӣ намекарданд. Китобро мепурсанд, аллакай тамом шудааст. Кормандони мо то ҳадди имкон он замон китобҳоро дастрас мекарданд. Яъне мавқеи китобу китобхонӣ дар ҷомеаи мо то ба ин дараҷа расидааст. Ин боиси ифтихори на танҳо нашриёти “Адиб”, балки хушбахтии тамоми мардуми тоҷик аст, чунки мардум аллакай мехоҳанд чизе фаҳманд, мехоҳанд дониши худро мукаммал кунанд.
- Ба адешаи шумо нархи китобҳое, ки имрӯз нашриёти “Адиб” ва дигар нашриётҳои кишвар рӯйи чоп меоранд, барои хонанда нархашон то кадом андоза дастрас аст?
- То ҳадди имкон мо ба хонандагон китобҳоро ба маблағи паст дастрас мекунем. Масалан, се ҷилди “Маснавии маънавӣ”, ашъори Соиби Табрезӣ, Саъдии Шерозӣ, Ҳофизи Шерозӣ, “Хамса”-и Низомии Ганҷавӣ, умуман ҳамаи он силсилакитобҳое, ки шомили “Ахтарони адаб” буд, бо нархи 15 - сомонӣ фурӯхтем. Се ҷилди китоби “Маснавии маънавӣ”-и Мавлавиро 45 сомонӣ фурӯхтем. Дар дигар ҷойҳо се ҷилд китобро бо маблағи 70 сомонӣ харидорӣ кунанд, ин се ҷилди китобро нашриёти мо бо нархи ҳамагӣ 45 сомонӣ дастраси хонандагон мекунад.
- Оё нашриёти шумо иқдоме пеш гирифтааст, ки баҳри хонандагон китоберо туҳфа намояд?
- Аз ҷониби нашриёти мо ин гуна иқдом буд ва идома ҳам дорад. Мо вақте намоиш-фурӯши китобро дар пояи муҷассамаи устод Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ ташкил намудем, озмун эълон кардем, тибқи он ҳар касе, ки китоб зиёд харидорӣ мекард, як силсила китоб дар ҳаҷми 38-39 ҷилд “Ахтарони адаб” - ро туҳфа мекардем. Лекин ҳамон хонандае, ки воқеан ҳам завқи хондан дорад, ояду гӯяд, ки маблағам барои харидории китоб намерасад, мо ба ӯ агар як китоб гӯяд, се китоб туҳфа мекунем. Аммо дар оянда тасмим дорем, ки пурра ҳам набошад, ҳадди ақал 50%-и маблағро нагирифта, ба хонандагон китоб пешкаш намоем.
- Бештар онҳое, ки аз намоиши шумо китоб харидорӣ мекунанд, кадом синну соланд?
- Бояд гуфт, ки бештари онҳо донишҷӯён ва хонандагони мактабҳои миёна ҳастанд, аммо дар умум ҳамаи синну солро мушоҳида кардан мумкин аст. Мӯйсафед бо асо медонад, ки дар куҷои китоб чӣ гуфта шудааст. Мо дар ҳайрат мемонем, ки як мӯйсафед бо асо барои хариди китоб меояд. Дар умум тибқи мушоҳидаҳо бештари харидорони китобро ҷавонон ташкил медиҳанд.
- Вале имрӯз бисёриҳо мегӯянд, ки мардуми мо китобхон нест, ҷавонон ба китобхонӣ кам таваҷҷуҳ доранд. Шумо ба ин розӣ шуда метавонед?
- Ин гапро инкор мекунам. Он нафароне мегӯянд, ки мардуми мо китоб намехонад, шояд намоиш-фурӯши китобе, ки мо доир мекунем, намебинад, ҳарчанд тавассути шабакаҳои давлатӣ ин намоишҳои мо инъикос мегарданд. Агар китоб намехондем, Рӯдакиву Фирдавсӣ аз куҷо пайдо мешуданд? Айниву Турсунзодаву Лоиқу Деҳотӣ аз куҷо пайдо мешуданд? Аслан пештар таваҷҷуҳ кам буд, аммо ҳоло хеле зиёд шуда истодааст.
- Фарқи байни хонандаи дирӯзро аз имрӯз дар чӣ мебинед?
- Фарқ аз замин то осмон аст. Масалан, дар даврони Иттиҳоди Шӯравӣ мардум китоб мехонданд, лекин дар як доираи маҳдуд буд, яъне қолабӣ буд. “Ҳаминро мехонӣ дигарашро намехонӣ” буд, ба қавле. Аз он қолаб берун хонда наметавонистанд. Ҳатто адабиётҳо низ бо забони тоҷикӣ набуд. Ҳатто таърихи худамонро хонда наметавонистем. Барои мисол худи китоби муқаддаси “Қуръон”- ро метавонем барои далел пеш биёрем. Пеш “Қуръон”-ро ба ҷуз ду се мулло дигар касе хонда наметавонист, аммо бо ташаббуси Пешвои миллат имрӯз бо забони тоҷикӣ ва бо ҳуруфоти кириллӣ чоп шудааст, ки ҳамагон онро хонда метавонанд. Хонандаи имрӯза тамоми адабиётҳои лозимаро метавонад, бо забони тоҷикӣ дарёфт намояд, аммо дар даврони шӯравӣ тамоми адабиётҳоро бо забонӣ тоҷикӣ дастрас кардан ғайриимкон буд. Чоп намешуд, аз куҷо дастрас ҳам мекарданд.
- Муҳаққиқони соҳа арзёбӣ мекунанд, ки дар даврони шӯравӣ ҳам мардуми Тоҷикистон нисбат ба дигар кишварҳои ИҶШС камтар китоб мехонд. Адабиётшинос Абдуқодири Рустам дар як мақолаи худ дар соли 1989 меорад, ки мардуми тоҷик дар аҳди шӯравӣ ягона мардуме буд, ки аз ҳама зиёдтар чой менӯшиду аз ҳама камтар китоб мехонд. Ва ӯ сабаби ин ҳолатро дар нодуруст ба роҳ мондани механизми чопи китобҳо дар миқёси ИҶШС арзёбӣ карда буд. Чун он даврон на ҳама адабиёт арзиши мутолиа дошта, бо забони тоҷикӣ чоп мешуд. Дар ин маврид чӣ мегӯед?
- Ман ин мақоларо мутолиа кардам. Чаро намехондем? Мо асарҳои Садриддин Айнӣ, Ҷалол Икромӣ, Сотим Улуғзода ва дигаронро мехондем. Ман ба ин гуфтаҳо ба пуррагӣ розӣ шуда метавонам. Шояд ин адабиётшинос онро дар назар дорад, ки он адабиёте, ки барои мардуми мо зарур буд, намехонданд. Масалан Мавлавӣ, Саъдию Ҷомию Рӯдакиро намехондем ё ки дар ҳамон китобҳо ба таври мухтасар оварда шуда буд. Ин на танҳо дар як Тоҷикистон, балки дар 15 давлате, ки зери тобеи Иттиҳоди Шӯравӣ буд, ба назар мерасид. Як даврае буд, ки (солҳои 1995 - 2000) мебахшед, подабон ҳам китоб навишт, муаллим ҳам, ҳар кас ки хост, китоб навишт. Китобҳои қавмӣ пайдо шуд. Ин барои хонандаи мо чӣ даркор? Ин як раванд буд ва гузашт.
- Ҳамасола нашриёти Шумо чӣ миқдор адабиёти хориҷиро тарҷумаву нашр мекунад? Аз адибони тоҷик чӣ?
- Аз адибони хориҷ ҳамасола мо ду - се китобро тарҷума кардаву ба чоп медиҳем. Ин ҳам ба он хотир, ки тарҷума мушкил аст, як солро дар бар мегирад. Болои ин аз назари Иттифоқи нависандагон мегузараду боз ислоҳ мешавад. Аз ин рӯ, кораш дарозтар мешавад. Аз асарҳои адибони ватаниямон 7-8 то дар як сол чоп мешавад.
- Масъалаи ҳаққи қалам дар тарҷумаи асарҳо чӣ миқдор аст? Оё тарҷумонҳоро ҳавасманд мекунед?
- Ҳаққи қалами тарҷумон аз муҳаррир ва дигар нафароне, ки як асари адибони хориҷро омода мекунанд, баландтар аст. Ба таври дигар гӯем, баландтарин ҳаққи қалам дар нашриёти “Адиб” ин ҳаққи қалами тарҷумон маҳсуб меёбад.
- Чаро китобҳо аз ҷониби нашриёти шумо, бо теъдоди кам чоп мешаванд? Масалан, дар ҳаҷми 500 ё 1000 нусха. Агар аз рӯи хониши аҳолӣ гирем, тиражи китобҳои мо бояд марзи миллионро убур кунанд.
- Мо дар марҳилаи аввал 500 ё 1000 нусха китоб чоп мекунем ва дар ҳолати зиёд талабгор пайдо кардани он китобҳо боз иловатан чоп кардан мегирем. Инро мо вобаста ба даромадҳои дохилиямон ба табъ мерасонем. Ин асарҳоро аз ҳисоби даромадҳои дохилиямон чоп мекунем, на аз маблағҳои буҷетӣ.
- Чӣ омилҳо ҳаст, ки таваҷҷуҳ ба китобро кам мекунад?
- Ин ҷо чанд омил аст. Аммо омилҳои асосӣ ин шабакаҳои иҷтимоӣ ва телефонҳои мобилӣ мебошанд. Як омили дигарро дар ин миён пеш меоранд, ки гӯё баъзе аз хонандагон қудрати харидории китобро надоранд, аммо ман ба ин розӣ шуда наметавонам. Шумо дидед имрӯз донишҷӯеро, ки телефони мобилӣ надошта бошад? Қариб донишҷӯе нест, ки телефонӣ мобилӣ дар даст надошта бошад. Ба як телефони мобилии 3-4 ҳазор сомона зӯри донишҷӯ мерасаду барои хариди як китоб не. Ман намегӯям, ки ҳама доранд, аммо ин омиле шуда наметавонад, ки таваҷҷуҳро нисбати китоб кам гардонад. Лекин дар шароити имрӯз донишҷӯён ва умуман хонандагон қудрати бо 15 сомонӣ харидории китобро фикр мекунам, бидуни ҳеҷ мушкилӣ доранд.
- Ба андешаи Шумо, барои боз ҳам зиёд гардидани таваҷҷуҳи хонандагон нисбати китобу китобхонӣ чӣ бояд кард?
- Ин кор яку якбора не, балки марҳила ба марҳила сурат мегирад. Пеш аз ҳама омили асосие, ки мо ба ин расем, тарғиби худи китоб аст. Тарғиби китоб на танҳо аз тарафи нашриёти “Адиб”, бигзор аз тарафи телевизион, радио, рӯзномаҳо ва дигар нашриётҳо ба роҳ монда шавад. Асоси таваҷҷуҳи хонандагонро зиёд кардан, фикр мекунам, тарғиби бештари китоб аст.
- Нияти таъсиси дӯконҳо ва намоиш-фурӯши китобҳоро дар деҳотҷойҳо дар назар доред?
- Дар оянда бале. Аммо ҳоло имконияти ба ҳар як ноҳия рафтанро надорем. Вале ба ҳар як шаҳре равем, ҳатман ноҳияҳоро ба он шаҳр даъват мекунем. Ҳоло мо корамонро то ба сатҳи шаҳру вилоятҳо расонидаем. Минбаъд нақша дорем, ки аз шаҳр ба ноҳияҳо ва аз ноҳия ба деҳот ин иқдомро роҳандозӣ намоем.
- Маблағгузории Ҳукумати кишвар чӣ гуна аст, барои чопи китобҳо, расидагӣ мекунад?
- Ҳар сол аз ҳисоби фонди захиравии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон маблағ ҷудо мешавад, лекин он маблағҳо танҳо барои чопи силсилакитобҳои “Ахтарони адаб” ҷудо мешавад. Ин силсилакитобҳо аз классикони мо - Рӯдакӣ шурӯъ шуда, то Садриддин Айнӣ ва Абулқосим Лоҳутӣ омада расид. Минбаъд дар назар аст, ки боз 4 ҷилди дигар аз ҳамин силсилакитобҳо чоп шавад. Аммо ба ин ҳама нигоҳ накарда, нашриёти мо имсол аз ҳисоби даромадҳои дохилӣ 5 китоби ҷавононро низ ба табъ расонд.
- Масъалаи аз андоз озод кардани маводҳои конселярӣ, махсусан коғазу ранг чӣ гуна аст, оё аз ҷониби нашриёти шумо пешниҳоде шудааст ё дар назар аст?
- Агар чопи китоб, ҳамчунин фурӯши китоб аз андоз озод карда шавад, хеле хуб аст ва ба манфиати хонандагон мешавад. Нархе, ки имрӯз мо ба китобҳо мегузорем, ҳаққи ҳамон андозҳост, ки болои китоб мемонем. Ин паҳлуро дидан лозим аст. Мо китобро тайёр мекунему ба чопхонаҳо месупорем, худ чопхона надорем. Аз ин рӯ, маблағи калон барои он сарф мешаваду метавонад, ба нархи китоб таъсири худро гузорад. Аммо дар мавриди чопи маводҳои конселярӣ нақша дорем, ки дар оянда инро ба Парлумон пешниҳод кунем. Шояд воридоти рангу қоғазро аз андозҳои гумрукӣ озод кунанд. Дар ин ҳолат китобҳо арзон мешаванд, вале асос аз андоз озод шудани фурӯши китоб ва чопи он мебошад.
-Ташаккур барои суҳбат!
- Саломат бошед!
- Устоди азиз, вазъи китобу китобхониро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Вазъи китобу китобдорӣ аз он замоне, ки Амри Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ...” баромад, хеле хуб шуда истодааст. Ин як восита, як такон ва як роҳе буд, ки ҷавонон ва ҳатто калонсолонро бедор кард ва якбора ба китобу китобхонӣ рӯ оварданд. Ҳоло дар китобхонаи Муассисаи давлатии нашриёти “Адиб” ҳамарӯза барои гирифтани китоб хонандагон навбатпоӣ мекунанд. Сохтакорие нест, маълум, ки завқу шавқи хондан ҳасту халос.
- То ҷое мо огаҳем, нашриёти “Адиб” ҳар рӯзи шанбе намоиш-фурӯши китобҳоро ба роҳ мемонад. Мехостем бифаҳмем, ки таваҷҷуҳи хонандагон ба ин намоиш чӣ гуна аст?
- Бояд гуфт, ки дар анборҳои нашриёти “Адиб” китобҳои зиёде аз солҳои 90-ум инҷониб хоб буд. Касе он китобҳоро намехонд ва ҳатто намедонистанд. Аммо як ҷо бо коллектив фикр карда, тасмим гирифтем, ки барои таблиғи ин китобҳову зиёд кардани сафи хонандагони китоб ҳар ҳафта намоиш ва фурӯши китобро ба роҳ монем ва натиҷаи хуб ҳам дод. Баъди ҳар намоиш ва фурӯши китобе, ки нашриёти “Адиб” ба роҳ мемонад, сафи хонандагон ва харидорони китоб меафзояд.
Чанд сол қабл дар шабакаҳои интернетӣ як навор паҳн гардид, ки дар он мардум дар солҳои 1993 барои нон навбатпоӣ ва ҷанг мекунанд. Аммо дар соли 2020 мардум барои китоб навбатпоӣ ва ҷанг карда истодаанд. Ин ҳолат ҳангоми намоиш ва фурӯши китобе буд, ки нашриёти “Адиб” дар саҳни Театри давлатии академии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ ташкил карда буд. Он қадар китобе, ки мо барои фурӯш бурдем, камӣ кард ва ду мошини мо барои дар вақташ бурдани китобҳо расидагӣ намекарданд. Китобро мепурсанд, аллакай тамом шудааст. Кормандони мо то ҳадди имкон он замон китобҳоро дастрас мекарданд. Яъне мавқеи китобу китобхонӣ дар ҷомеаи мо то ба ин дараҷа расидааст. Ин боиси ифтихори на танҳо нашриёти “Адиб”, балки хушбахтии тамоми мардуми тоҷик аст, чунки мардум аллакай мехоҳанд чизе фаҳманд, мехоҳанд дониши худро мукаммал кунанд.
- Ба адешаи шумо нархи китобҳое, ки имрӯз нашриёти “Адиб” ва дигар нашриётҳои кишвар рӯйи чоп меоранд, барои хонанда нархашон то кадом андоза дастрас аст?
- То ҳадди имкон мо ба хонандагон китобҳоро ба маблағи паст дастрас мекунем. Масалан, се ҷилди “Маснавии маънавӣ”, ашъори Соиби Табрезӣ, Саъдии Шерозӣ, Ҳофизи Шерозӣ, “Хамса”-и Низомии Ганҷавӣ, умуман ҳамаи он силсилакитобҳое, ки шомили “Ахтарони адаб” буд, бо нархи 15 - сомонӣ фурӯхтем. Се ҷилди китоби “Маснавии маънавӣ”-и Мавлавиро 45 сомонӣ фурӯхтем. Дар дигар ҷойҳо се ҷилд китобро бо маблағи 70 сомонӣ харидорӣ кунанд, ин се ҷилди китобро нашриёти мо бо нархи ҳамагӣ 45 сомонӣ дастраси хонандагон мекунад.
- Оё нашриёти шумо иқдоме пеш гирифтааст, ки баҳри хонандагон китоберо туҳфа намояд?
- Аз ҷониби нашриёти мо ин гуна иқдом буд ва идома ҳам дорад. Мо вақте намоиш-фурӯши китобро дар пояи муҷассамаи устод Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ ташкил намудем, озмун эълон кардем, тибқи он ҳар касе, ки китоб зиёд харидорӣ мекард, як силсила китоб дар ҳаҷми 38-39 ҷилд “Ахтарони адаб” - ро туҳфа мекардем. Лекин ҳамон хонандае, ки воқеан ҳам завқи хондан дорад, ояду гӯяд, ки маблағам барои харидории китоб намерасад, мо ба ӯ агар як китоб гӯяд, се китоб туҳфа мекунем. Аммо дар оянда тасмим дорем, ки пурра ҳам набошад, ҳадди ақал 50%-и маблағро нагирифта, ба хонандагон китоб пешкаш намоем.
- Бештар онҳое, ки аз намоиши шумо китоб харидорӣ мекунанд, кадом синну соланд?
- Бояд гуфт, ки бештари онҳо донишҷӯён ва хонандагони мактабҳои миёна ҳастанд, аммо дар умум ҳамаи синну солро мушоҳида кардан мумкин аст. Мӯйсафед бо асо медонад, ки дар куҷои китоб чӣ гуфта шудааст. Мо дар ҳайрат мемонем, ки як мӯйсафед бо асо барои хариди китоб меояд. Дар умум тибқи мушоҳидаҳо бештари харидорони китобро ҷавонон ташкил медиҳанд.
- Вале имрӯз бисёриҳо мегӯянд, ки мардуми мо китобхон нест, ҷавонон ба китобхонӣ кам таваҷҷуҳ доранд. Шумо ба ин розӣ шуда метавонед?
- Ин гапро инкор мекунам. Он нафароне мегӯянд, ки мардуми мо китоб намехонад, шояд намоиш-фурӯши китобе, ки мо доир мекунем, намебинад, ҳарчанд тавассути шабакаҳои давлатӣ ин намоишҳои мо инъикос мегарданд. Агар китоб намехондем, Рӯдакиву Фирдавсӣ аз куҷо пайдо мешуданд? Айниву Турсунзодаву Лоиқу Деҳотӣ аз куҷо пайдо мешуданд? Аслан пештар таваҷҷуҳ кам буд, аммо ҳоло хеле зиёд шуда истодааст.
- Фарқи байни хонандаи дирӯзро аз имрӯз дар чӣ мебинед?
- Фарқ аз замин то осмон аст. Масалан, дар даврони Иттиҳоди Шӯравӣ мардум китоб мехонданд, лекин дар як доираи маҳдуд буд, яъне қолабӣ буд. “Ҳаминро мехонӣ дигарашро намехонӣ” буд, ба қавле. Аз он қолаб берун хонда наметавонистанд. Ҳатто адабиётҳо низ бо забони тоҷикӣ набуд. Ҳатто таърихи худамонро хонда наметавонистем. Барои мисол худи китоби муқаддаси “Қуръон”- ро метавонем барои далел пеш биёрем. Пеш “Қуръон”-ро ба ҷуз ду се мулло дигар касе хонда наметавонист, аммо бо ташаббуси Пешвои миллат имрӯз бо забони тоҷикӣ ва бо ҳуруфоти кириллӣ чоп шудааст, ки ҳамагон онро хонда метавонанд. Хонандаи имрӯза тамоми адабиётҳои лозимаро метавонад, бо забони тоҷикӣ дарёфт намояд, аммо дар даврони шӯравӣ тамоми адабиётҳоро бо забонӣ тоҷикӣ дастрас кардан ғайриимкон буд. Чоп намешуд, аз куҷо дастрас ҳам мекарданд.
- Муҳаққиқони соҳа арзёбӣ мекунанд, ки дар даврони шӯравӣ ҳам мардуми Тоҷикистон нисбат ба дигар кишварҳои ИҶШС камтар китоб мехонд. Адабиётшинос Абдуқодири Рустам дар як мақолаи худ дар соли 1989 меорад, ки мардуми тоҷик дар аҳди шӯравӣ ягона мардуме буд, ки аз ҳама зиёдтар чой менӯшиду аз ҳама камтар китоб мехонд. Ва ӯ сабаби ин ҳолатро дар нодуруст ба роҳ мондани механизми чопи китобҳо дар миқёси ИҶШС арзёбӣ карда буд. Чун он даврон на ҳама адабиёт арзиши мутолиа дошта, бо забони тоҷикӣ чоп мешуд. Дар ин маврид чӣ мегӯед?
- Ман ин мақоларо мутолиа кардам. Чаро намехондем? Мо асарҳои Садриддин Айнӣ, Ҷалол Икромӣ, Сотим Улуғзода ва дигаронро мехондем. Ман ба ин гуфтаҳо ба пуррагӣ розӣ шуда метавонам. Шояд ин адабиётшинос онро дар назар дорад, ки он адабиёте, ки барои мардуми мо зарур буд, намехонданд. Масалан Мавлавӣ, Саъдию Ҷомию Рӯдакиро намехондем ё ки дар ҳамон китобҳо ба таври мухтасар оварда шуда буд. Ин на танҳо дар як Тоҷикистон, балки дар 15 давлате, ки зери тобеи Иттиҳоди Шӯравӣ буд, ба назар мерасид. Як даврае буд, ки (солҳои 1995 - 2000) мебахшед, подабон ҳам китоб навишт, муаллим ҳам, ҳар кас ки хост, китоб навишт. Китобҳои қавмӣ пайдо шуд. Ин барои хонандаи мо чӣ даркор? Ин як раванд буд ва гузашт.
- Ҳамасола нашриёти Шумо чӣ миқдор адабиёти хориҷиро тарҷумаву нашр мекунад? Аз адибони тоҷик чӣ?
- Аз адибони хориҷ ҳамасола мо ду - се китобро тарҷума кардаву ба чоп медиҳем. Ин ҳам ба он хотир, ки тарҷума мушкил аст, як солро дар бар мегирад. Болои ин аз назари Иттифоқи нависандагон мегузараду боз ислоҳ мешавад. Аз ин рӯ, кораш дарозтар мешавад. Аз асарҳои адибони ватаниямон 7-8 то дар як сол чоп мешавад.
- Масъалаи ҳаққи қалам дар тарҷумаи асарҳо чӣ миқдор аст? Оё тарҷумонҳоро ҳавасманд мекунед?
- Ҳаққи қалами тарҷумон аз муҳаррир ва дигар нафароне, ки як асари адибони хориҷро омода мекунанд, баландтар аст. Ба таври дигар гӯем, баландтарин ҳаққи қалам дар нашриёти “Адиб” ин ҳаққи қалами тарҷумон маҳсуб меёбад.
- Чаро китобҳо аз ҷониби нашриёти шумо, бо теъдоди кам чоп мешаванд? Масалан, дар ҳаҷми 500 ё 1000 нусха. Агар аз рӯи хониши аҳолӣ гирем, тиражи китобҳои мо бояд марзи миллионро убур кунанд.
- Мо дар марҳилаи аввал 500 ё 1000 нусха китоб чоп мекунем ва дар ҳолати зиёд талабгор пайдо кардани он китобҳо боз иловатан чоп кардан мегирем. Инро мо вобаста ба даромадҳои дохилиямон ба табъ мерасонем. Ин асарҳоро аз ҳисоби даромадҳои дохилиямон чоп мекунем, на аз маблағҳои буҷетӣ.
- Чӣ омилҳо ҳаст, ки таваҷҷуҳ ба китобро кам мекунад?
- Ин ҷо чанд омил аст. Аммо омилҳои асосӣ ин шабакаҳои иҷтимоӣ ва телефонҳои мобилӣ мебошанд. Як омили дигарро дар ин миён пеш меоранд, ки гӯё баъзе аз хонандагон қудрати харидории китобро надоранд, аммо ман ба ин розӣ шуда наметавонам. Шумо дидед имрӯз донишҷӯеро, ки телефони мобилӣ надошта бошад? Қариб донишҷӯе нест, ки телефонӣ мобилӣ дар даст надошта бошад. Ба як телефони мобилии 3-4 ҳазор сомона зӯри донишҷӯ мерасаду барои хариди як китоб не. Ман намегӯям, ки ҳама доранд, аммо ин омиле шуда наметавонад, ки таваҷҷуҳро нисбати китоб кам гардонад. Лекин дар шароити имрӯз донишҷӯён ва умуман хонандагон қудрати бо 15 сомонӣ харидории китобро фикр мекунам, бидуни ҳеҷ мушкилӣ доранд.
- Ба андешаи Шумо, барои боз ҳам зиёд гардидани таваҷҷуҳи хонандагон нисбати китобу китобхонӣ чӣ бояд кард?
- Ин кор яку якбора не, балки марҳила ба марҳила сурат мегирад. Пеш аз ҳама омили асосие, ки мо ба ин расем, тарғиби худи китоб аст. Тарғиби китоб на танҳо аз тарафи нашриёти “Адиб”, бигзор аз тарафи телевизион, радио, рӯзномаҳо ва дигар нашриётҳо ба роҳ монда шавад. Асоси таваҷҷуҳи хонандагонро зиёд кардан, фикр мекунам, тарғиби бештари китоб аст.
- Нияти таъсиси дӯконҳо ва намоиш-фурӯши китобҳоро дар деҳотҷойҳо дар назар доред?
- Дар оянда бале. Аммо ҳоло имконияти ба ҳар як ноҳия рафтанро надорем. Вале ба ҳар як шаҳре равем, ҳатман ноҳияҳоро ба он шаҳр даъват мекунем. Ҳоло мо корамонро то ба сатҳи шаҳру вилоятҳо расонидаем. Минбаъд нақша дорем, ки аз шаҳр ба ноҳияҳо ва аз ноҳия ба деҳот ин иқдомро роҳандозӣ намоем.
- Маблағгузории Ҳукумати кишвар чӣ гуна аст, барои чопи китобҳо, расидагӣ мекунад?
- Ҳар сол аз ҳисоби фонди захиравии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон маблағ ҷудо мешавад, лекин он маблағҳо танҳо барои чопи силсилакитобҳои “Ахтарони адаб” ҷудо мешавад. Ин силсилакитобҳо аз классикони мо - Рӯдакӣ шурӯъ шуда, то Садриддин Айнӣ ва Абулқосим Лоҳутӣ омада расид. Минбаъд дар назар аст, ки боз 4 ҷилди дигар аз ҳамин силсилакитобҳо чоп шавад. Аммо ба ин ҳама нигоҳ накарда, нашриёти мо имсол аз ҳисоби даромадҳои дохилӣ 5 китоби ҷавононро низ ба табъ расонд.
- Масъалаи аз андоз озод кардани маводҳои конселярӣ, махсусан коғазу ранг чӣ гуна аст, оё аз ҷониби нашриёти шумо пешниҳоде шудааст ё дар назар аст?
- Агар чопи китоб, ҳамчунин фурӯши китоб аз андоз озод карда шавад, хеле хуб аст ва ба манфиати хонандагон мешавад. Нархе, ки имрӯз мо ба китобҳо мегузорем, ҳаққи ҳамон андозҳост, ки болои китоб мемонем. Ин паҳлуро дидан лозим аст. Мо китобро тайёр мекунему ба чопхонаҳо месупорем, худ чопхона надорем. Аз ин рӯ, маблағи калон барои он сарф мешаваду метавонад, ба нархи китоб таъсири худро гузорад. Аммо дар мавриди чопи маводҳои конселярӣ нақша дорем, ки дар оянда инро ба Парлумон пешниҳод кунем. Шояд воридоти рангу қоғазро аз андозҳои гумрукӣ озод кунанд. Дар ин ҳолат китобҳо арзон мешаванд, вале асос аз андоз озод шудани фурӯши китоб ва чопи он мебошад.
-Ташаккур барои суҳбат!
- Саломат бошед!
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед