Соли дуюм аст, ки бо ташаббуси бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сартосари кишвар озмуни “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” ҷараён дорад. Озмун миёни тамоми қишрҳои ҷомеа роҳандозӣ гардида, ғолибон бо ҷоизаҳо қадрдонӣ мешаванд. Доир ба ҷараёни озмуни мазкур, хостаҳо, мақсадҳо, бардоштҳо ва интизориҳо аз он суҳбате оростем бо узви ҳакамони озмун, Шоири халқии Тоҷикистон Камол Насрулло, ки пешкаши хонанда мегардад.

- Устод, сараввал мехостем, таассуроти хешро доир ба баргузории чунин як маъракаи муҳимму саривақтӣ, ки боиси эҳёи суннати куҳани китобхонӣ миёни табақаҳои мухталифи аҳолии мамлакат гардидааст, иброз медоштед? Барои роҳандозии дубораи ин озмун чӣ зарурат буд?

- Озмуни “Фурӯғи субҳи доноӣ...” аз беҳтарин падидаҳои даврони истиқлолияти давлатии Тоҷикистон аст. Ин озмун, ки аз ҷониби Пешвои миллат пешниҳод ва амалӣ гардид, чун ҳама иқдомҳои пешинаи Сарвари кишварамон ҳадафҳои баланди миллӣ дошт ва мо мебинем, ки пайваста ба ин ҳадафҳо расида истодааст. Волотарин ҳадафи он баланд бардоштани сатҳи фарҳангу дониши наврасону ҷавонон ва дар маҷмӯъ ҷомеаи имрӯзи мо мебошад, ки нақши бузурге дар такомул ва ғанисозии маънавиёти миллатамон хоҳад бозид. Ба замми ин озмуни мазкур барои худшиносии миллӣ, шинохти таъриху фарҳанг, шинохти ҳувияти миллӣ, тарбияи эҳсоси қавии ватанпарастӣ, одоб, маърифат ва дигар ҷодаҳои ватандорӣ, бидуни шубҳа, аҳамияти фавқуллода дорад.
Роҳандозии дубораи ин озмун барои қавитар сохтани ҳадафҳои бузурги миллиамон ногузир буд ва ман умедворам, ки ин озмун дар сарзамини фарҳангбунёди мо ҳамешагӣ хоҳад буд ва ба як мактаби муҳими таълиму тарбияи сиришти инсони арзандаи ҷомеаи мо табдил хоҳад ёфт.

- Чанде пеш даври шаҳрии озмуни “Фурӯғи субҳи доноӣ...” ҷамъбаст гардид. Он то кадом андоза тавонист, ҷиҳати дарёфти истеъдодҳо миёни насли наврасу ҷавони кишвар саҳмгузор бошад?

- Чунон ки мушоҳида гардид, озмуни имсола нисбати соли гузашта пешравӣ ва болоравии сатҳи омодагии иштирокчиёнро нишон дод. Иштирокчиёни ҳама синну сол нисбат ба соли гузашта хеле пухтатар тайёрӣ дидаанд. Бештар хондаанд, адабиётҳоро бештар фаро гирифтаву ҳифз кардаанд. Теъдоди наврасони шоистаи ҷоиза хеле зиёд буд, бо вуҷуди он ки нисбат ба соли гузашта гурӯҳҳо ва табақабандии номинатсияҳо зиёд шудаву ҷоизаҳо бештар гардида буд, боз ҳам онҳо камӣ карданд, зеро хусусан кӯдакону наврасони қобилиятнок хеле зиёд буданд ва яке беҳтар аз дигар. Дар ин маврид, ғолибон аз рӯи холҳои гирифтаашон муайян гардиданд. Яъне бахти касе хандид, ки холи зиёд насибаш шуд. Аммо чӣ илоҷ, озмун озмун аст ва ҳамеша ба як-ду нафар ҷоиза намерасад. Онҳое, ки арзанда буданду ҷоиза нагирифтанд, бо ифтихорномаҳои Ҳукумати шаҳри Душанбе тақдир карда шуданд ва шояд ҳуқуқи иштирок дар давраи ҷамъбастии озмун насибашон шавад.

- Солҳои охир сару садоҳо дар мавриди коҳиши завқу рағбати мардум ба китобу китобхонӣ зиёд аст. Шумо вазъи мутолиаро дар миёни аҳолии мамлакат, хосса насли ҷавон чӣ гуна арзёбӣ мекунед?

- Ба ростӣ, банда ҳам борҳо дар мақолаҳои таҳлилии худ бонги хатар зада будам, ки солҳои охир таваҷҷӯҳи мардум ба китобу китобхонӣ хеле коста шудааст. Ва ин ба-дон сабаб рӯй дод, ки зуҳуроти дигар, хусусан интернет, завқу таваҷҷӯҳи наврасону ҷавонон ва кулли мардумро ба худ кашид. Албатта, сабабҳои дигар ҳам, мисли тағйири муҳит дар ҷомеа ва имкониятҳои иҷтимоӣ, низ шояд вуҷуд доранд. Ана дар ҳамин замони ҳассос, барои тағйир додани чунин муҳити дуршавӣ аз китобу китобхонӣ закои Пешвои миллатамон ин озмунро пешниҳод кард ва мо мебинем, ки ин озмун воқеан як таконе дар ҷомеаи мо ба амал овард. Аммо ин ҳанӯз оғози кор аст ва дар партави озмуни “Фурӯғи субҳи доноӣ...” ҳоло корҳои зиёди дигареро бояд анҷом дод, то китоб ҳамарӯза раҳнамо ва муниси хурду бузурги сарзамини мо гардад.

- Ширкаткунандагон дар кадом бахш фаъолтар буданд ва чаро? Оё сатҳи огаҳии мардум аз осори адибони муосир шуморо қаноатманд карда метавонад?

- Сатҳи омодагӣ қариб, ки дар ҳама бахшҳо баробар буд. Ҳарчанд ба мушоҳидаи дусолаи ман майл ва гаравиши наврасону ҷавонон ва аслан ҳамзамонони мо ба адабиёти классикӣ бештар аст ва ин аз чанд ҷиҳат хуб аст, зеро агар баръакс мебуд, яъне майл ба адабиёти муосир зиёд мебуду ба адабиёти классикӣ кам, аз коҳиши завқи умумии мо дарак медод. Майли бештар ба адабиёти классикӣ аз он ҷиҳат хуб аст, ки заминаҳои донишу омӯзиш ва забондонию луғатдонии наврасонро қавитар мегардонад. Донистан ва ворид будан ба адабиёти классикии мо, ки бузургтарин нобиғагонро ба дунё додааст, дар оянда омӯзиши адабиёти муосир ва адабиёти ҷаҳонро осонтар мегардонад. Баъдан, чӣ гуна мо метавонем бо гузаштагони худ ифтихор кунем, агар огоҳии хуб аз онҳо надошта бошем. Донистани адабиёти классикии форсу тоҷик на танҳо ифтихори ҳар тоҷик, балки сарвати бузурги маънавии ӯ хоҳад буд.

Дар ҳама номинатсияҳои озмун, аз ҷумла дар номинатсияи адабиёти ҷаҳон низ иштирокчиёни сазовори ҷоиза кам набуданд.

Савол дар хусуси қаноатманд будан ва ё набудани банда дар мавриди огаҳии мардум аз адабиёти муосир саволи дуруст ва саривақтист. Ҳарчанд иштирокчиёни нисбатан огоҳ аз адабиёти муосир буданд, аммо шахсан ман аз огоҳии иштирокчиён аз асарҳои навини адабиёти рӯз қаноатманд нестам. Доираи мутолиаи аксари иштирокчиён бо номҳои адибони машҳури муосир Турсунзодаву Қаноату Лоиқу Бозор ва дар наср Фазлиддин Муҳаммадиеву Урун Кӯҳзоду Сорбон ва каму беш Абдулҳамид Самаду Кароматулло Мирзоев маҳдуд мегардид. Наврасони мо аз адабиёти баъдина, адибони фаъоли имрӯз, аз осори адибони замони соҳибистиқлолии кишварамон камтар огоҳанд. Адабиёти ҷории рӯзро кам мутолиа кардаанд ва ё тамоман накардаанд.

Ғайр аз ин, аз назари банда, дар номинатсияи шоирӣ иштирокчиёни бақувват кам буданд. Ва ин табиист. Зеро ин номинатсия на фақат мутолиаи ҳамаҷониба, дониши фаровон, балки боз дарки сухан, завқи баланд ва истеъдоди худододро тақозо мекунад ва аслан шеър баландтарин ҳунарест, ки дар он ҳама ҳунарҳои дигар ҷамъбаст мешаванд. Ин ҷо ҳам донистани хуби забон, ҳам риояи қонунҳои шеъру шоирӣ, ки аслан осон нестанд ва ҳам огоҳӣ аз ҳама илмҳо, аз табиат, фалсафа, иҷтимоиёт, таърих зарур аст ва банда, ки бо сухан ва шеър сару кор дорам, наметавонам гузашт кунам. Аммо низ наметавон гуфт, ки истеъдодҳо нестанд, чун ҳастанд, аммо раҳнамоии дурусти онҳо ҳатмист, то натиҷаҳои дилхоҳ ба даст оварда шаванд.

- Ҳангоми ҷамъбасти озмун ҳайати ҳакамон ба кадом мушкилот мувоҷеҳ гардиданд?

- Мушкил дар он буд, ки иштирокчиёни сазовор зиёд буданду мо наметавонистем ба ҳамаи онҳо ҷоиза бидиҳем.

- Имрӯз интернет то андозае ҷои китобу китобхониро танг кардааст. Оё метавон тадбире андешид, то мардум тавонанд, ба китоб дастрасии бештаре дошта бошанд?

- Ягона тадбир дарки аҳамият, арзиш ва бартариҳои китоб ва фаҳмонидани моҳияти он ба ҷомеа, хусусан наврасон аст. Дарки он ки ҳеҷ гуна интернет наметавонад ҷойи китобро гирад. Чунон ки дидед, аввалин тадбир аз ҷониби Пешвои миллат андешидаву пайгирӣ карда шуд ва мо бояд бо тамоми масъулият ба он бипайвандем.

- Бузурге фармудааст: “Ҷомеа вақте фарзонагӣ ва саодат меёбад, ки мутолиа кори доимиаш бошад”. Чӣ бояд кард, то мутолиа амали доимии мо гардад?

- Барои доимӣ гардидани мутолиа сатҳи фарҳангии мардумро баланд бардоштан даркор аст. Як инсони бомаърифат наметавонад бе китоб, бе мутолиаи адабиёти гузаштаву имрӯза ва варзидатарин адибони дунё умр ба сар барад. Зеро нахондани китоб, надонистани адабиёти оламшумули олам нишони бефарҳангии инсон аст. Вақте ки ҳар нафар ҳамин ҳақиқатро дарк кард, китоб боз мақоми худро дар ҷомеа ишғол хоҳад кард.

- Барои баланд бардоштани сатҳи алоқамандии наврасону ҷавонон ба китобхонӣ боз кадом чораҳои амалиро андешидан мумкин аст?

- Пеш аз ҳама масъулият ва нақши падару модар ва хонаводаро бояд баланд бардошт. Муҳаббати китобро аз хурдсолӣ бояд дар дили кӯдак ҷой кард, ки ин кор танҳо дар оила мумкин аст. Мутаассифона, падару модарони мо ба куллӣ аз ин дуранд. Як саволи оддӣ ба ҳар падару модар медиҳам, “оё шумо кай ба кӯдаки худ китобчаи бачагона харида бурдеду бо ӯ машғулияти шавқовари китобхонӣ гузаронидед?”. Ман медонам, ки аксари кулли мардум ин корро намекунанд. Саволи дигар ин аст, ки “чаро ҳар рӯз кӯдакони шумо барои харидани яхмос ё тухми офтобпараст пул меёбанду барои харидани як маҷалла ва рӯзнома ва ё китобчаи бачагона, ки ба ҳамин қимат аст, не!”. Ҳол он ки ба ҳамон пули як яхмос ё як “кириешки”-ву “сухарик”-и зиёновар метавон як шумора маҷаллаи “Чашма” барои кӯдакон харид. Агар он маводҳои номбурда ба кӯдак зиён дошта бошанд, маводҳои маҷаллаи “Чашма” ё “Анбоз” хазинаи донишу фаҳмиши кӯдакро ғанӣ мегардонад. Оё кадоми шумо, волидайн ё бобову бибаҳо, кӯдакони худро ба ин нашрияҳо обуна кардаед? Дар замони шӯравӣ обунаи хурдсолон ба нашрияҳои давлатии бачагона, аз ҷумла нашрияҳои номбурдаамон ҳатмӣ буд. Имрӯз ин нашрияҳоро дар муассисаҳои таълимӣ бе иҷозати шӯъбаҳои маориф роҳ намедиҳанд. Акнун фаҳмидед, чаро кӯдакони он замон бештар китобхон буданд?

- Оё имкон дорад, ки минбаъд ҳангоми таҳияи чунин барномаҳои маърифатӣ иштирокчиён дониши худро на танҳо дар бахшҳои илмҳои гуманитарӣ, балки дар бахшҳои илмҳои дақиқ низ бисанҷанд?

- Гумон мекунам, имкон дорад. Ин вобаста аз масъулин ва ташаббусҳои онҳост. Агар хоҳем, иқдомҳои шоистаи Сарвари кишварамонро дастгирӣ ва идома диҳем, ҳатман бояд ташаббусҳои нав ба навро роҳандозӣ намоем. Аз ҷумла, озмуне дар мавриди бахшҳои илмҳои дақиқро низ баргузор намоем.