Хурсандибахш аст, ки аз ҷониби роҳбарияти олии мамлакат мунтазам ба соҳаи илму маориф таваҷҷуҳ зоҳир гардида, ҷиҳати рушди соҳа ғамхориҳои пайвастаи Роҳбари давлат ва Ҳукумати мамлакат эҳсос мешавад. Ин масъулини соҳаро водор месозад, то дар баробари чунин дастгириҳо сатҳу сифати таълимро дар муассисаҳои таълимӣ баланд бардоранд.

ҶИСМ АСТ МАКТАБ, ҶОН АСТ МАКТАБ

Ояндаи ҷомеа ба чигунагии сатҳу сифати таълиму тарбия дар мактаб вобас-тагии зич дорад. Аз ин рӯ, фаъолияти он тибқи талабот ва меъёрҳое бояд ба роҳ монда шавад, ки ормонҳои ояндаи ҷомеаро ташкил мекунанд.

Оё мактабҳои мо имрӯз аз уҳдаи иҷрои ин рисолат баромада метавонанд? Чӣ бояд кард, то мактаб ҷомеаро аз қафои худ барад ва ба сӯи қуллаи мурод раҳнамун созад?

Имрӯз дар кишварамон баробари мактабҳои ҳамагонӣ мактабҳои типи нав, аз қабили литсею гимназияву коллеҷҳои давлативу хусусӣ ва амсоли ин арзи вуҷуд кардаанд, ки дар асоси зарурати ислоҳоти мактаб бунёд шудаву бо шаклҳои гуногун ва самарабахши таълим фаъолият менамоянд. Ба таъкиди мутахассисон дар ҳама гуна шароит набояд мунтазир бошем, ки кори таълиму тарбия бе заҳмат ва худ ба худ рӯ ба беҳбудӣ мениҳад ва ба воя расонидани насли сазовори давру замон ба осонӣ даст медиҳад. Асоси фаъолияти мактаби муосирро бояд арзишҳои миллии мо ташкил диҳад. Рушди мактабу маориф бошад, пеш аз ҳама бастагӣ дорад ба омӯзгорони касбӣ.

Усулҳои тадрис гуногунанд ва муаллимон вобаста аз дарку маҳорат ва қобилияти фитрии хеш бояд аз онҳо тавре истифода намоянд, ки хонанда аз дарс розӣ бошаду неру ва қобилияти эҷодиаш рушд ёбад.

Педагоги бузурги рус В. А. Сухомлинс-кий ҳам дар дарс ва ҳам дар корҳои берун аз он усулҳои гуногуни таълимро кор мефармуд. Ӯ барои он ки ба шогирдонаш зебоӣ, розҳо ва муъҷизаҳои ҷаҳонро ошкор бикунад ва дар ниҳодашон эҳсоси ватанпарастӣ ва бузургдошти муқаддасот устувор гардад, онҳоро ба оғӯши табиат мебурд ва онро “Мактаби зери осмони кабуд” меномид.
Тарбияи шахсияти соҳибмаърифат, бофарҳанг, дорои завқи баланд, созанда, эҷодкор ва аз ҷиҳати иҷтимоӣ комил. Ин аст ҳадафи асосии мактаб дар ҳама давру замон. Шоир барҳақ фармудааст:

Бе ҷон ҷасадро қадре набошад,
Ҷисм аст мактаб, ҷон аст мактаб.

ОМӮЗГОР КИСТ ВА РИСОЛАТИ Ӯ КАДОМ АСТ?

Омӯзгор нафарест, ки на танҳо ба як масъалаи алоҳида ё ҷузъӣ, балки ба маҷмуи масоили таълиму тарбия сару кор мегирад. Муаллим фаъолияти худро бо умеди ба хонанда таъсир расондан ба роҳ мемонад. Ва албатта таъсири мусбат. Аз заҳмати муаллим вобаста аст, ки ин таъсиррасонӣ то куҷо натиҷаи дилхоҳ медиҳад. Ба қавли адиби рус Лев Толстой “Муаллимӣ ҳунарест оливу наҷиб. Вале на он кас муаллим аст, ки тарбия ва маълумоти муаллимӣ мегирад, балки он кас аст, ки ботинан эътиқод дорад, ки муаллим ҳаст, бояд бошад ва дигар хел буда наметавонад. Ин эътиқод аҳёнан вомехӯрад ва фақат бо қурбониҳое исбот мешавад, ки кас ба ҳунари худ мекунад”.

Омӯзгоре аз муаллими худ, ки фанни забону адабиётро барояш таълим дода буд, ёдоварӣ карда чунин мегӯяд: “Муаллими мо ошиқи адабиёт буд, як девон шеърро аз ёд медонист ва ҳар гоҳ ки шеъри шевое мехонд, ба изтироб меомад, ба шӯр меафтод, ноором мешуд ва чашмонаш барқ мепошиданд, ончунон барқе пуртавон, ки дар чашмони мо низ менишаст ва хунамонро ба ҷӯш меовард. Ӯ моро ошиқи адабиёт, ошиқи шеър, ошиқи Рӯдакию Фирдавсӣ карда буд.

Ҳатмӣ нест, ки муаллими адабиёт аз шогирдони худ шоир созад, аммо ҳатмист, ки дар ниҳоди шогирдони худ парастиши шеъру сухан, забони модарию Ватанро пайрезӣ бикунад ва ғараз аз парастиши муқаддасоти инсон сохтани ҳар кадоме аз шогирдон буд, зеро диле, ки дар он муқаддасоти халқ ҷой нагирифтааст, холӣ, торик ва беҳаёт аст!”.

Пас, муаллими ҳақиқӣ онест, ки мекӯшад шогирдони худро инсон созад. Зимнан вазифаи тарбияро бузургон ҳамеша аз он иборат донистаанд, ки инсонро инсон созад. Аз ҷарроҳи маъруфи рус Н. И. Пирогов пурсидаанд: “Шумо аз фарзандони худ чӣ сохтан мехоҳед?” “Мехоҳам инсон созам”, - гуфтааст ӯ дар ҷавоб.

Ба таъкиди мутахассисон муаллими ҳақиқӣ ҳамонест, ки дониши худ-ро дониши хонандагон гардонда метавонад. “-Муаллим аст, ки хонандаи ҳарфношиносу худношиносро ба шинохти ҷаҳон ва шинохти худ водор месозад, чашми ӯро ба дарки роҳи ростин боз мекунад, - мегӯяд муҳаққиқ Фотеҳ Абдулло. - Ҳар як дарси нави муаллими ҳақиқӣ аз дарси гузаштааш фарқ дорад. Чилу панҷ дақиқаи дарсро чунон мегузаронад, ки хонандагон онро бо шавқу ҳавас гӯш мекунанд, дониш мегиранд ва ба чилу панҷ дақиқаи оянда ҳам шавқу ҳавасашон зиёд аст. Муаллими хеле пурдон ҳам якрангу якнавохт дарс гузарад, гумон аст, ки шавқу ҳаваси хонандаро бедор кунад.

Вазифаи муаллим майнаи хонандаро аз дониш пур кардан нест, балки ба хонанда ончунон дониш додан аст, ки вай тавонад онро дар ҳаёт истифода барад. Донишро ба хонандагон бо кадом воситаву усул дода тавонистан дар ҷараёни таълим аҳамияти калон дорад”.

Бунафша Ғаниева, омӯзгори ботаҷриба аз шаҳри Душанбе андешаҳояшро доир ба омӯзгор ва рисолати ӯ чунин баён менамояд:

“Мегӯянд омӯзгори хуб бояд дар қатрае дарё, дар заррае дунё, дар қитъае паҳно ва дар ниҳолаке дарахти боровареро бубинад. Нафаре бошад, саропо муҳаббату дӯстдорӣ”.

Рисолати омӯзгор сӯхтану сохтан аст. Мақсуд аз сӯхтанҳояш оламро мунаввар кардану аз сохтанҳояш ҷаҳонро гулбасар кардан аст. Омӯзгор будан баҳри фардои пурнишоти миллат аз худ гузаштан аст. Омӯзгор будан муҳаббат аст, муҳаббате, ки заволнопазир аст. Муҳаббате, ки бедареғ нисори шогирдон мешавад. Омӯзгор будан шараф аст. Шарафе, ки интиҳо надорад.
 Омӯзгор будан масъулияти гарон аст. Масъулияти ояндаи инсонҳоро ба дӯш гирифтан. Омӯзгор будан ҳамеша табассум бар лаб будан аст. Зеро ҳангоми по ба остонаи синф гузоштан даҳҳо ҷуфти чашмҳо бо умеду боварӣ ба сӯят дӯхта мешавад. Омӯзгор будан дили поку ҳақбин доштан аст, то ҳама дилҳо поку ҳақбин шаванд. Омӯзгор будан баландтарин мартабаву вазифа асту ҳама касбу ҳунарҳо, мартабаву вазифаҳо аз он сарчашма мегиранд. Омӯзгор будан умри ҷовид доштан аст. Зеро шогирдонаш давоми умри ӯянд. Омӯзгор будан бахти баланд дош-тану шодком будан аст. Омӯзгор барои хонанда бояд фазоеро бунёд кунад, ки он ҷо хонанда роҳат бошад ва аз сари шавқ ба мактаб ояд. Яъне:

Дарси муаллим ар бувад замзамаи муҳаббате,
Ҷумъа ба мактаб оварад тифли гурезпойро.

ХОНАНДА – ОИНАИ МУАЛЛИМ

Талаба зарфе нест, ки пур бояд бикунӣ, балки машъалест, ки бояд биафрӯзӣ.

Константин Ушинский

Таҳлилҳо нишон додаанд, ки муносибат дар самарабахшии таълим нақши бориз дорад. Омӯзгор ҳаргиз ҳаққи бо хонанда ва волидайни ӯ муносибати дағалона карданро надорад. Агар муаллим ба синфхона бо чеҳраи кушода ворид шуда, бо шогирдон меҳрубонона муносибат кунад, айнан чунин муносибатро аз онҳо чашмдор шудан метавон. Аммо дар ҳоли ба сари хонанда бор кардани мушкилоти худ, самаранокии таълимро умедвор шудан нашояд. Ба таъкиди худи омӯзгорон хонанда оинаест барои омӯзгор ва дил мехоҳад, ки дар ин оина зебоиҳои нотакрори олами дарку эҷоди муштаракро бубинӣ.

Оре, замоне, ки омӯзгор рисолати аслии худро анҷом медиҳад, обу гилаш аз таълиму тарбия ва шаъну шараф, номусу нанг, худогоҳӣ, ҳисси инсондӯстиву ватанпарварӣ сиришта шудааст, пас метавонад шогирдони сазовор, воломақому ботарбияро ба камол расонад.