Чӣ гуна фаҳмем, ки кӯдаки мо аз барномаи таълимӣ ақиб мемонад ё барои азхудкунии дарсҳо душворӣ мекашад? Вақте муаллим якчанд маротиба таъкид мекунад, ки кӯдаки мо вазифаҳои хонагиро ғайриқаноатбахш иҷро мекунад ва ё кӯдак худ аз душвории мавзуъҳои дарсӣ ва вазифаҳои хонагӣ шикоят мекунад, пас бояд ҳатман сари масъалаи талаботҳояш андешид. Яқин аст, ки ӯ аллакай ниёз дорад ба дастгирӣ ва ҳатман таълимоти иловагӣ.

Имрӯз бо вуҷуди пурраву мукаммал будани барномаҳои таълимии муассисаҳои таълимии давлатӣ, волидон кӯшиш мекунанд, то фарзандонашонро дар назди муаллимони хонагӣ ба таълими иловагӣ фаро гиранд. То ҷое, ки ҳатто худи муаллимони муассисаҳои таълимӣ низ ба фарзандонашон барои ҳаматарафа аз худ кардани мавзуъҳои дарсӣ ва ё омода шудан ба имтиҳоноти дохилшавӣ дар муассисаҳои олӣ муаллимони хонагӣ киро мекунанд. Чун аксари волидон ба он андешаанд, ки муаллимони хонагӣ ба хонандагон донишу малакаи заруриро дода, барои ба таври амиқ омӯхтану аз худ кардани фанҳои алоҳида мусоидат мекунанд.

Барои аксари хатмкунандагони муассисаҳои таҳсилоти умумӣ муаллимони хонагӣ даст-ёрони беминнате мебошанд, ки имкони идомаи таҳсилро дар ҳар гуна муассисаҳои олӣ ва гирифтани дониши босифат ва касби мувофиқу дилхоҳро барояшон кафолат медиҳанд. Ин аст, ки ба суоли “то куҷо муаллимони хонагӣ бароямон заруранд”, посухи возеҳ хоҳад буд. Чун танҳо машғулиятҳои инфиродӣ бо омӯзгорони хусусӣ натиҷаи дилхоҳ дода метавонанд. Дар чунин машғулиятҳо омӯзгор танҳо ба як нафар толибилм таваҷҷуҳ зоҳир намудаву барномаи таълимиро ба завқу салиқа ва имкону талаботи ӯ мутобиқ месозад, ки аксаран натиҷаи дилхоҳ медиҳад.

ЗАРУРАТ

Як қатор сабабҳое вуҷуд дорад, ки зарурати муроҷиат кардан ба муаллимони хонагиро таъкид менамоянд. Масалан, кӯдакони муосир вақти зиёди худро бо компютеру планшет ва телефонҳои мобилӣ мегузаронанду барои тайёр кардани вазифаҳои хонагӣ фурсат намеёбанд ва ё умуман аз дарсҳо мегурезанд. Дар ин ҳолат муаллимони хонагӣ як навъ нақши назоратчиро мебозанд, ки кӯдакро зери ҳимоя ва нигаҳбонии ҷиддӣ гирифта, водораш мекунанд ба донишомӯзӣ. Албатта, агар шавқу завқ набошад, иҷборан ба донишомӯзӣ ҷалб кардани кӯдак кори осон нест, вале барои аксари волидон киро кардани муаллимони хонагӣ ягона роҳи тағйир додани афкори кӯдаки худ ва иваз намудани диди ӯ ба олами воқеӣ мебошад.

Дигар ин ки хизмати муаллимони хонагӣ ройгон нест ва чандон арзону барои ҳама имконпазир ҳам нест ва модоме ки маблағ пардохт мешавад, пас мебояд курси пурраи таълимиро аз худ кард. Баъзан хонандаи мактаб аз хондан дилсард мешаваду танҳо муаллими хонагӣ метавонад шавқу завқи ӯро дубора ба таҳсил бедор кунад. Хонандае низ ҳаст, ки ҳатто таҷрибадортарин омӯзгори мактаб низ наметавонад ӯро ба донишомӯзӣ ҷалб кунад, вале муаллимони хонагӣ ба осонӣ аз уҳдаи ин кор мебароянд. Илова ба ин, муаллимони хонагӣ метавонанд ҳама гуна хатои хонандаро ёфта, дар ислоҳаш кумак расонанд, ки ин дар мактаб ё ҳангоми омӯзиши мустақилона ғайриимкон аст.

Ҳар як фанни таълимӣ нозукиҳо ва ё паҳлуҳои хосе дорад, ки дарки онҳо барои хонанда душвор аст. Дар мактаб шояд на ҳама омӯзгорон ба чунин нозукиҳо диққат медиҳанд. Муаллими хонагӣ бошад, саъй мекунад, то парда аз рӯи ҳар навъ асроре бардораду ба ҳар гуна нофаҳмиҳо дар рафти омӯзиши фанҳои таълимӣ рӯшанӣ андозад.

АФЗАЛИЯТҲО

Шояд суоле ба миён меояд, ки чаро маҳз ба муаллимони хонагӣ афзалият дода мешавад? Чун курсҳои омӯзишӣ ҳоло хеле зиёданд ва онҳо низ метавонанд донишомӯзии амиқи толибилмонро таъмин созанд. Ин дуруст аст. Аммо боз ҳам афзалиятҳои муаллимони хонагиро нодида гирифтан аз рӯи инсоф нахоҳад буд. Инҳо кадом афзалиятҳоянд?

Аввалан муаллим метавонад ба хонаи толибилм биёяд ва ё ӯро дар хонаи худ қабул намояд. Бо ин вақт барои рафтуомад сарфа шуда, омӯзиш низ дар фазои мусоиду бароҳат, дар муҳите мегузарад, ки тамоми шароиту имконот барои ҷараёни таълим фароҳам аст. Баъдан, хонанда имкон дорад муаллимро аз рӯи касбияту таҷриба, усули таълим ва талаботу бозхости муштариёнаш интихоб кунад. Ахиран, аксари хонандагон дар иҳотаи ҳамсолони худ аз суол додан ба муаллим шарм медоранд, чун меандешанд, ки мабодо миёни ҳама аблаҳу нодон ба назар наоянд ва ё хандахариши ҳамсинфон нашаванд. Дар ҳузури муаллими хонагӣ бошад, имкони осону сода пурсидану баррасӣ кардани ҳар гуна масъалаҳо вуҷуд дорад.

Фарида, сокини пойтахт андешаҳои моро доир ба афзалиятҳои таълимоти инфиродӣ тақвият бахшида, нақши муаллимони хонагиро дар мукаммал намудани дониши хонандагон хеле бориз медонад. Ӯ соҳиби як духтар буда, мехоҳад фарзандаш дар оянда табиб шавад. “Имсол фарзандам синфи 10-ро хатм намуд. Ӯ аз хурдӣ орзуи табиб шуданро дар дил мепарварид. Таҳсилаш хуб аст, аммо аз сабабе ки дар синфхона шумораи хонандагон зиёд аст, ӯ наметавонад бо омӯзгорони фанҳои алоҳида ҳамарӯза дар робита бошад. Аз ин рӯ, тасмим гирифтам, ки барояш муаллимони хонагӣ киро кунам, то фарзандам барои дохилшавӣ ба Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба пуррагӣ омода шавад. Давоми як сол духтарам баъди дарсҳои мактаб бо муаллимони хонагӣ аз фанҳои химия, биология, математика, физика ва забони тоҷикӣ сабақ мегирифт. Мебинам, ки шавқу рағбаташ нисбат ба касби табибӣ зиёд шуда истодааст. Аз ин хушҳолам. Мақсад дорам, ки боз як соли дигар бо муаллимони хонагӣ ҳамкорӣ кунем”, - мегӯяд Фарида.

“Ман дониши асосиро аз машғулиятҳои иловагӣ дар назди муаллимони хонагӣ гирифтам, - мегӯяд Фуруғ Мирзоева, донишҷӯи соли дуюми Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи А. Сино. – Албатта, дар литсей барои хонандагони болаёқат, ки хатм-кунандаи он ҳастам, фанҳои мавриди назарам таълим дода мешуд, аммо онро метавон танҳо таҳкурсӣ номид. Ва агар ман бо он донишҳо маҳдуд мешудам, ба ин донишгоҳ дохил шуданам ба гумон буд. Ҳама нозукиҳо ва паҳлуҳои гуногуну зарурии фанҳои даркориро дар машғулиятҳои иловагӣ аз худ кардам ва аз устодонам миннатдорам”.

ИН УСУЛИ НАВ НЕСТ

Бояд гуфт, ки киро кардани муаллимони хонагӣ ин таҷрибаи замони муосир нест. Балки ҳанӯз аз замонҳои хеле қадим одамон дар назди муаллимони хонагӣ таълим мегирифтанд. Ҳамагон медонем, ки Суқрот устоди Афлотун ва Арасту буд. Арасту бошад, устод ё мураббии Искандари Мақдунӣ буд. Аз нигоштаҳои файласуфи юнонӣ Марк Аврелий бармеояд, ки римиҳо низ чун юнониҳо ба омӯзиши инфиродӣ бартарӣ медоданд. Ҳамин тариқ, солиёни зиёд ин шуғл аз усулҳои самараноки омӯзиш маҳсуб ёфта, таваҷҷуҳи мутахассисон ва тамоми табақаҳои аҳолиро дар ҳама давру замон ҷалб намудааст.

Имрӯз низ, чун ду ҳазор сол қабл, ин навъи машғулият, яъне таълимоти хонагӣ дар тамоми кишварҳо маъмулу машҳур аст. Тибқи сарчашмаҳои гуногун тақрибан чоряки кӯдакони Аврупо дар назди муаллимони хонагӣ таълим мегиранд. Асосан ба ин навъи таълим дар арафаи хатми муассисаҳои таълимӣ ва пеш аз имтиҳоноти дохилшавӣ ба муассисаҳои олии таълимӣ рӯ меоранд.

ТАЛАФИ ВАҚТУ ИСРОФКОРӢ?!

Дар радифи ин ҳама волидоне ҳастанд, ки киро кардани муаллимони хонагиро дар радифи таълимоти пулакии муассисаҳои таълимӣ як навъ талафи вақт ва исрофкорӣ низ меноманд. Сокини дигари пойтахт Саидмурод Шукуров, андешаҳои худро дар ин маврид чунин баён кард:

“Гумон мекунам, барои баланд бардоштани қобилияти азхудкунии барномаи таълимӣ машғулияти иловагӣ ҳатмӣ нест. Балки ин талафи беҳудаи вақт аст. Фақат ҳамин кофист, ки барои кӯдак шароити мусоиди таҳсил дар хонаву таълимгоҳ фароҳам созем. Масалан, хоби бароҳат, ғизои солиму саривақтӣ барои беҳтар шудани донишомӯзии хонанда таъсири мусбат мерасонад. Вақте кӯдак аз хоб сер намешавад ва ё ғизои хуб истеъмол намекунад, ҳеҷ гуна муаллими хонагиву курсҳои таълимӣ низ наметавонад ба қобилияти донишомӯзии ӯ таъсири мусбат расонад. Барои ҳар як толибилм риояи реҷаи рӯз хеле муҳим аст. Вақте дар таълимгоҳ 6 ё 8 соат дарс мехонаду баъдан бо истеъмоли каме ғизои сарироҳӣ давида ба машғулияти иловагӣ меравад, яқин аст, ки қобилияти илмомӯзиаш суст мешавад. Аз ин рӯ, беҳтар аст, он маблағе, ки барои муаллимони кироя масраф мешавад, барои ғизои солиму таъмини шароити мусоиди илмомӯзӣ дар шароити хона сарф намоем”.

Шаҳло ЭШОНОВА, “ҶТ”