МАОРИФ ВА ИЛМ
Панҷшанбе 18 Апрел 2024 03:00
Яке аз муқаддасоте, ки муаррифгари миллат асту моро бо ҷаҳониён мепайвандад, забон мебошад. Аз санаи қабул гардидани Қонун “Дар бораи забони давлатӣ” (22.07.1989) сол то сол мавқеъ ва нуфузи он афзун гардида, ҷиҳати рушду инкишоф ва татбиқи муқаррароти Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва ҷиҳати пешгирии вайрон кардани он чораҳои зарурӣ андешида мешавад. Зеро забон яке аз рукнҳои асосии давлату давлатдорӣ ба ҳисоб рафта, нишони ҳастии миллату давлат шинохта шудаааст. Ба муносибати Рӯзи забони давлатӣ, ки ҳамасола 5 октябр қайд карда мешавад, бо Гавҳар Шарофзода, раиси Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон суҳбат кардем.
- Муаллимаи азиз! Дар ибтидо Шуморо бо фарорасии Рӯзи забони тоҷикӣ табрик мегӯем. Шумо ҳамчун роҳбари Кумитаи забон ва истилоҳот вазъи имрӯзаи забони тоҷикиро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Ташаккур! Рӯзи забони давлатӣ ба ҳамаи ҳамватанон муборак бошад. Зеро ин забон забони тамоми тоҷикони рӯйи олам аст ва бо ифтихор гуфта ме¬тавонам, ки зиёда аз 247 миллион на¬фар дар рӯйи олам бо ин забон сухан мегӯянд. Таманнои онро дорам, ки дар ҳар хонаводаи тоҷик ва тоҷикистонӣ на танҳо як рӯз, балки ҳар рӯз рӯзи забон бошад.
Гузаштагони мо ҳам танҳо ба хоти¬ри донистани забон ва арҷ гузоштан ба он бо ашъори хеш оламро такон доданд. Имрӯз аҳли фарҳанги ҷаҳон, ки аз адабиёт ва забони гузаштагони мо мехоҳанд сухан бигӯянд, ба гузаш¬таи мо назар мекунанд ва аз ашъори классикони мо огаҳ мешаванд. Имрӯз ҳастанд мардуме, ки дар рӯйи олам кӯшиш ба харҷ дода истодаанд, ки аз латофату назокати забони тоҷикӣ бар¬хурдор бошанд.
Ваъзи имрӯзаи забон нисбат ба солҳои пеш хеле хуб аст. Имрӯз ҷавонони мо бисёр озоду зебо метаво¬нанд сухан бигӯянд. Мардум имрӯз ба ин забон арҷ мегузорад. Намояндагони аққалиятҳои миллие, ки дар ҷумҳурии мо ҳастанд, бо ин забон сухан мегӯянду онро эҳтиром менамоянд. Ваъзи имрӯзаи забони тоҷикӣ дар ҷумҳурӣ алаккай дар як қолаби муайян ҷо шуда¬аст ва аз ҷониби шаҳрвандон нисбат ба он эҳтиром гузошта мешавад.
Мутаассифона, вазъи забон дар китобҳои таълимӣ ва бадеию илмӣ хуб нест. Тарҷумонҳои мо бисёр вақт ба¬рои пайдо намудани истилоҳи зарурӣ кӯшиш ба харҷ намедиҳанд, аз ин хотир онҳо бемашаққат истилоҳи ғайрро дар тарҷумаҳояшон ҷо медиҳанд, ки мута¬ассифона оҳиста-оҳиста ин ба захмӣ шудани пайкараи бузурги забон ме¬расонад. Мо имрӯз вазифадор ҳастем, кӯшиш ба харҷ бидиҳем, ки аз ҳамон тарҷумонҳо сар карда, то хурду пири хонавода рӯ орем ба истилоҳҳои худӣ. Зеро фарзанд ҳангоми суҳбат кардан ва ҳангоми бо ашъор шинос шудан та¬вонад, ки бо як забони бисёр шевою фаҳмо сухан гӯяд.
- Ҷиҳати ба тоҷикӣ баргардонидани шиору овезаҳо то имрӯз аз ҷониби ку¬мита чӣ тадбирҳо андешида шудаанд?
- Барои назорати лавҳаю овезаю шиорҳо ва номгузории нуқтаҳои сав¬дою марказҳои хизматрасонӣ дар наз¬ди Кумитаи забон ва истилоҳот гурӯҳи корӣ таъсис ёфтааст. Гурӯҳи корӣ бо намояндагони мақомоти маҳаллӣ, аз ҷумла шаҳри Душанбе ва дар ба¬робари ин намояндагони мақомоти қудратӣ кор карда истодаанд. Дар шаҳри Душанбе лавҳаю овеза ва ном¬гузории марказҳои хизматрасонӣ ал¬лакай рӯ ба беҳбудӣ овардааст. Дар натиҷаи санҷишҳо чандин марказҳои хизматрасонӣ ҷаримабандӣ шуданд. Чанде аз онҳо барои дуруст нагузошта¬ни номи лавҳаҳо ва марказҳо огоҳӣ ги¬рифтанд ва нисбат ба қисми зиёдашон парванда боз шудааст.
- Кумитаи забон ва истилоҳот дар асоси қарори Маҷлиси намояндагон Феҳристи номҳои миллии тоҷикиро таҳия намуда, ба Ҳукумати ҷумҳурӣ пешниҳод кард. Ҳадаф аз таҳияи чу¬нин як феҳрист дар чист ва он то кадом андоза метавонад ба эҳёи арзишҳои маънавӣ мусоидат намояд?
- Бо қарори Ҳукумати ҷумҳурӣ аз 27-уми июли соли 2016, №325 “Феҳристи номҳои миллӣ” (номҳои писарона ва духтарона) тасдиқ гар¬дид, ки он мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи бақайдгирии давлатии асноди ҳолати шаҳрвандӣ” ва Қонун “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” таҳия шудааст. 7500 ном пешниҳод шуд. Ҳадаф аз таҳияи “Феҳристи номҳои миллӣ” эҳёи арзишҳои миллӣ ва сарватҳои бебаҳои таъриху фарҳанги миллии тоҷикӣ та¬вассути забони миллӣ, инчунин ном¬гузории суннатии тоҷикӣ мебошад, ки 3500 номро дар бар мегирад. Минбаъд номҳои тозаэҷоде, ки дар Феҳристи номҳои миллӣ ва Фарҳанги номҳои миллӣ ворид нагардидаанд, дар асоси хулосаи Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати ҷумҳурӣ мавриди истифода қарор дода мешаванд ва тибқи тартиби муқарраргардида ба Ҳукумати кишвар пешниҳод меша¬ванд. Ин номҳо поймолшавии ҳуқуқи шаҳрвандон набуда, баръакс ба пеш¬вози онҳост. Зеро ҳастанд падару модароне, ки ба фарзандон номҳое мегузоранд, ки он номҳо шахсияти инсонро таҳқир мекунад. Дар бароба¬ри ин, номҳое ҳастанд, ки барои мил¬лат ва барои забон бегонаанд. Чун ба сарчашмаҳо ворид мешавед мебинед, ки маънии он ном тамоман қабеҳ аст. Аз ин хотир як дастурамали бисёр хуб аст, барои падару модарон. Гурӯҳи корӣ вобаста ба ин масъала тамоми дунёро омӯхтанд ва дар натиҷа маълум гардид, ки дигар кишварҳо низ чунин феҳристи номҳои миллии худро до¬ранд. Аз ҷумла Олмону Португалия до¬рои чунин дастурамал мебошанд. Ин албатта муваффақият аст. Ба хотири он ки суннати номгузории миллии тоҷикӣ эҳё гардад. Чунки дар пайи ҳуҷуми Ис¬кандару арабу турку муғул суннати зе¬бои номгузориро аз даст додем. Ҳар номе, ки пеш меомад, ба фарзанди хеш мегузоштем. Ба монанди Хораливу Ха¬скашу Сангалӣ, Тешаву Табару Ҷорӯбу ғайраҳо. Аз маънии номҳо бархурдор набуда, онро ба фарзанд мегузоранд. Номҳое мегузоранд, ки меъёри забони моро вайрон карда истодаанд. Мисол, ба ҷойи “Парвин” “Парвина” мегӯем, ки алаккай меъёрро вайрон сохтааст. Во¬баста ба ин масъала дар моҳи гузашта аз ҷониби шаҳрвандон зиёда аз 200 муроҷиатнома гирифтем, ки ду нафа¬ри онҳо ҳамин гуна савол доштанд, ки шумо ҳуқуқи шаҳрвандонро поймол мекунед. Аммо пас аз ҳамсуҳбат шудан ба онҳо фаҳмондем, ки чунин нест. Дар пайи муроҷиатҳо аз мо пурсон шуданд, ки ба фарзандонашон чӣ ном гузоранд. Аз дугоникҳо сар карда, то духтаронаву писарона. Кумита ҳар сол вазифадор шудааст, ки номҳои нав эҳёшударо, ки решаи тоҷикӣ доранд, дар мувофиқа пешниҳод намояд. Дар натиҷа ҳар сол бо қарори Ҳукумати ҷумҳурӣ ин феҳрист бозбинӣ мешавад.
- Мавқеи забонро дар шароити имрӯза чӣ гуна шарҳ медиҳед?
- Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон аз минбари баланди СММ бо ин забон сухан мегӯянд. Ин аллакай гувоҳи он аст, ки ҷаҳон ин забонро эътироф кардааст. Зеро аз ин забон асарҳои хеле машҳур бо забонҳои дигар тарҷума шудаанд. Яъне оламиён мутахассисо¬ни худашонро дар соҳаи тарҷумаи за¬бони тоҷикӣ доранд. Дар худамон низ ҷавонон бо ифтихор бо ин забон суҳбат менамоянд. Ҳатто кӯшиш ба харҷ дода истодаанд, ки ҳангоми ҷаҳонишавӣ тоҷикона ҷаҳонӣ шаванд. Зеро яке аз рисолатҳои тоҷикона ҷаҳонӣ шудан арҷ гузоштан ба забони тоҷикӣ мебошад. Имрӯз ҷавонон дар баробари дониста¬ни забони модарии худ ба омӯхтани дигар забонҳо машғуланд. Сиёсати донистани чандин забон, ки Сарвари давлат аз тамоми ҷавонон ва корман-дони мақомоти идораи давлатӣ тақозо мекунад, барои рушди солими шахсият, ҷомеа ва дастрасии ҳар фард ба итти¬лооти ҷаҳонӣ дар замони муосир аз падидаҳои хеле мусбат арзёбӣ мегар¬дад.
- Ҷиҳати танзими номгузории воҳидҳои марзиву маъмурӣ ва иваз на¬мудани номи мавзеъҳои ҷуғрофии киш¬вар то имрӯз чӣ корҳо ба анҷом расони¬да шуданд?
- Дар асоси супоришҳои Ҳукумати ҷумҳурӣ тамоми ин масъалаҳо бо Ку¬митаи забон ва истилоҳот мувофиқа мешаванд. Як гурӯҳи бисёр калони корӣ, аз ҳисоби олимони кишвар бо мо ҳамкорӣ карда истодаанд. Дар ибтидо гурӯҳи корӣ сарчашмаҳоро меомӯзанд, фикрҳояшонро баён месо-занд. Дар ҳолати бисёр асоснок кардан ва пешниҳод кардани фикри олимон мо дар мувофиқа бо гурӯҳи корӣ хуло¬саи худро доир ба гузоштани номи ин ва ё он мавзеъ ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод менамоем.
- Чӣ корҳоро анҷом додан зарур аст, то меъёрҳои забони адабӣ дар муоши¬рати сокинон риоя шавад?
- Мардум бояд пеш аз ҳама эҳсос кунад, ки забон дар қатори дигар муқаддасот яке аз нишонаҳои ҳастии миллат аст. Аз ин хотир Президенти кишвар ҳанӯз соли 2010 гуфта буданд, ки умри миллат ба умри забон вобаста¬аст. Падару модарон ва тамоми тоҷику тоҷикистониён бояд эҳсос кунанд, ки то кадом андоза забон дар доираи меъёри худ бошад ва бегонапарастӣ накунаду истилоҳоти бегона кам во¬рид гардад, забон ҳамон қадар умри дарози бобаракат дорад. Чун забон умри дароз дошта бошад, миллат ҳам ҷовидон аст. Дурнамои кумита доир ба ин масъала тарҳрезӣ шуда истодааст бо номи “Консепсияи миллии рушди забони давлатӣ барои солҳои 2016-2027”, ки тамоми шаҳрвандон метаво¬нанд фикрҳояшонро пешниҳод намо¬янд, то мо тавонем, консепсияи миллӣ ё дурнамои рушди забони давлатиро дар давоми даҳ сол ба шаҳрвандони азиз пешниҳод кунем ва тавонем ҳама дастаҷамъона барои ривоҷу равнақи ин забон кӯшиш ба харҷ бидиҳем.
- Баъзе аз шаҳрвандон ҳангоми суҳбат бо омехтагии чандин забон гуфтугӯ менамоянд, ки ин албатта баҳри ҳифзу гиромидошти забони миллӣ хуб нест. Роҷеъ ба ин масъала чӣ назар до-ред?
- Донистани забонҳои хориҷӣ бисёр муҳим аст. Ҳатто дар гузашта бузурго¬ни мо дигар забонҳоро медонистанд. Бахусус Рӯдакӣ забонҳои юнонию ара¬биро медонистааст. Пас маълум меша¬вад, ки дар ниёкони мо низ донистани забон маъмул буд. Имрӯз бо дастгирии Ҳукумати ҷумҳурӣ ҳамаи ҳамватанон бояд кӯшиш ба харҷ диҳанд ва аслан ҷавонон вазифадор шудаанд, ки чандин забонро омӯзанду бо он сухан бигӯянд. Лекин ҳар кас ба забони худ сухандон гардад, фалсафаи чуқур аст. Ба хотири он ки муҳаббату самимият ва эҳсоси ифтихори миллиро дар забони хеш дида тавонем, пас метавонем, ки ди¬гар забонҳоро низ осон аз худ намоем. Бартараф намудани ин масъала бояд аз боғча оғоз шавад. Боғчаҳо бояд хеле фаъол бошанд. Мураббие, ки аз саҳар то бегоҳ бо кӯдакон сари кор дорад, ӯ бояд бо забони шевою дилнишин ва пур аз муҳаббат сухан бигӯяд, то ҳамон муҳаббату садоқат дар қалби тифлон ҷо гирад. Инчунин дар мактаби миёна¬ву олӣ риояи ин масъала хеле муҳим аст. Бинобар ин, омехта ҳарф задан дар ҳолати ҷаҳонишавӣ хуб нест. Ба забон, агар калимаҳои хориҷӣ зиёд ворид ша¬вад, он барои мо як забони бегона ме¬гардад. Омехтагии зиёд дар забон мил¬латро аз байн мебарад. Пас месазад, мо талош бар он кунем, ки омехташавии забонро пешгирӣ кунем. Тарҷумонҳо кӯшиш ба харҷ бидиҳанд, ки истилоҳоти зиндониро ки тоҷикӣ ҳастанд, рӯйи кор оваранд.
- Нафароне ёфт мешаванд, ки мегӯянд, забони имрӯзаи тоҷикӣ забони шахшуда аст...
- Дар ягон давру замон забони тоҷикӣ шахшуда набуд ва намемонад. То он даме, ки сарчашмаҳои таърихии мо, фарзандҳои фарзонаи ин миллат қалам доранд ва менависанду эҷод мекунанд, ин забон забони шахшуда намешавад. Зеро тибқи сарчашмаҳо, агар дар олам шаш ҳазор забон бошад, забони тоҷикӣ дар зинаи 27-ум қарор дорад. Дар баробари ин, дар олам 100 забон, агар мақоми давлатӣ дорад, яке аз онҳо забони тоҷикӣ аст ва имрӯз бо ин забон қариб 250 миллион нафар дар рӯйи олам сухан мегӯянд.
- Роҷеъ ба масъалаи риояи асола¬ти забони тоҷикӣ ва меъёрҳои забони адабӣ ва риояи он дар забони воситаҳои ахбори омма чӣ андеша доред?
- Мутаассифона, дар бисёр ҳолатҳо васоити ахбори омма меъёри забони давлатиро риоя намекунанд. Қисме аз онҳо, ба монанди шабакаҳои телевизи¬ониву чанде аз радиёҳо кӯшиш карда истодаанд, то қоидаҳои забонро исти¬фода баранд. Гурӯҳи кории Кумитаи за¬бон ва истилоҳот сари ин масъала кор карда истодааст. Мо ҳатман бо соҳибони ВАО ва рӯзноманигорон мулоқот меку¬нем. Гурӯҳи корӣ вазифадор шудааст, ки забони барномаҳои телевизионию ра-диоиро омӯзад ва ҳар семоҳа ҳисобот пешниҳод намояд. Дар асоси он мо бо муҳаррирони барномаҳо ҳамсуҳбат ме¬шавем.
Ҳар шаҳрванд бояд худшинос бошад. Инсон то он даме, ки худашро ҳамчун инсони комил намешиносад, ҳеҷ вақт ба ягон муқаддасот арҷ гузошта наметаво¬над. Аз ин хотир худшинос будан ва иф¬тихори миллию ватандориро дар қалбҳо парваридан, метавонад муқаддасоти моро аз нестшавӣ эмин нигоҳ дорад. Ман аз ҳамаи хонандагони арҷманду гиромӣ даъват мекунам, ки худшинос бошанд ва бо ифтихор гуфта тавонанд, ки тоҷик ҳастанду забони модариашон тоҷикист.
- Муаллимаи азиз! Дар ибтидо Шуморо бо фарорасии Рӯзи забони тоҷикӣ табрик мегӯем. Шумо ҳамчун роҳбари Кумитаи забон ва истилоҳот вазъи имрӯзаи забони тоҷикиро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Ташаккур! Рӯзи забони давлатӣ ба ҳамаи ҳамватанон муборак бошад. Зеро ин забон забони тамоми тоҷикони рӯйи олам аст ва бо ифтихор гуфта ме¬тавонам, ки зиёда аз 247 миллион на¬фар дар рӯйи олам бо ин забон сухан мегӯянд. Таманнои онро дорам, ки дар ҳар хонаводаи тоҷик ва тоҷикистонӣ на танҳо як рӯз, балки ҳар рӯз рӯзи забон бошад.
Гузаштагони мо ҳам танҳо ба хоти¬ри донистани забон ва арҷ гузоштан ба он бо ашъори хеш оламро такон доданд. Имрӯз аҳли фарҳанги ҷаҳон, ки аз адабиёт ва забони гузаштагони мо мехоҳанд сухан бигӯянд, ба гузаш¬таи мо назар мекунанд ва аз ашъори классикони мо огаҳ мешаванд. Имрӯз ҳастанд мардуме, ки дар рӯйи олам кӯшиш ба харҷ дода истодаанд, ки аз латофату назокати забони тоҷикӣ бар¬хурдор бошанд.
Ваъзи имрӯзаи забон нисбат ба солҳои пеш хеле хуб аст. Имрӯз ҷавонони мо бисёр озоду зебо метаво¬нанд сухан бигӯянд. Мардум имрӯз ба ин забон арҷ мегузорад. Намояндагони аққалиятҳои миллие, ки дар ҷумҳурии мо ҳастанд, бо ин забон сухан мегӯянду онро эҳтиром менамоянд. Ваъзи имрӯзаи забони тоҷикӣ дар ҷумҳурӣ алаккай дар як қолаби муайян ҷо шуда¬аст ва аз ҷониби шаҳрвандон нисбат ба он эҳтиром гузошта мешавад.
Мутаассифона, вазъи забон дар китобҳои таълимӣ ва бадеию илмӣ хуб нест. Тарҷумонҳои мо бисёр вақт ба¬рои пайдо намудани истилоҳи зарурӣ кӯшиш ба харҷ намедиҳанд, аз ин хотир онҳо бемашаққат истилоҳи ғайрро дар тарҷумаҳояшон ҷо медиҳанд, ки мута¬ассифона оҳиста-оҳиста ин ба захмӣ шудани пайкараи бузурги забон ме¬расонад. Мо имрӯз вазифадор ҳастем, кӯшиш ба харҷ бидиҳем, ки аз ҳамон тарҷумонҳо сар карда, то хурду пири хонавода рӯ орем ба истилоҳҳои худӣ. Зеро фарзанд ҳангоми суҳбат кардан ва ҳангоми бо ашъор шинос шудан та¬вонад, ки бо як забони бисёр шевою фаҳмо сухан гӯяд.
- Ҷиҳати ба тоҷикӣ баргардонидани шиору овезаҳо то имрӯз аз ҷониби ку¬мита чӣ тадбирҳо андешида шудаанд?
- Барои назорати лавҳаю овезаю шиорҳо ва номгузории нуқтаҳои сав¬дою марказҳои хизматрасонӣ дар наз¬ди Кумитаи забон ва истилоҳот гурӯҳи корӣ таъсис ёфтааст. Гурӯҳи корӣ бо намояндагони мақомоти маҳаллӣ, аз ҷумла шаҳри Душанбе ва дар ба¬робари ин намояндагони мақомоти қудратӣ кор карда истодаанд. Дар шаҳри Душанбе лавҳаю овеза ва ном¬гузории марказҳои хизматрасонӣ ал¬лакай рӯ ба беҳбудӣ овардааст. Дар натиҷаи санҷишҳо чандин марказҳои хизматрасонӣ ҷаримабандӣ шуданд. Чанде аз онҳо барои дуруст нагузошта¬ни номи лавҳаҳо ва марказҳо огоҳӣ ги¬рифтанд ва нисбат ба қисми зиёдашон парванда боз шудааст.
- Кумитаи забон ва истилоҳот дар асоси қарори Маҷлиси намояндагон Феҳристи номҳои миллии тоҷикиро таҳия намуда, ба Ҳукумати ҷумҳурӣ пешниҳод кард. Ҳадаф аз таҳияи чу¬нин як феҳрист дар чист ва он то кадом андоза метавонад ба эҳёи арзишҳои маънавӣ мусоидат намояд?
- Бо қарори Ҳукумати ҷумҳурӣ аз 27-уми июли соли 2016, №325 “Феҳристи номҳои миллӣ” (номҳои писарона ва духтарона) тасдиқ гар¬дид, ки он мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи бақайдгирии давлатии асноди ҳолати шаҳрвандӣ” ва Қонун “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” таҳия шудааст. 7500 ном пешниҳод шуд. Ҳадаф аз таҳияи “Феҳристи номҳои миллӣ” эҳёи арзишҳои миллӣ ва сарватҳои бебаҳои таъриху фарҳанги миллии тоҷикӣ та¬вассути забони миллӣ, инчунин ном¬гузории суннатии тоҷикӣ мебошад, ки 3500 номро дар бар мегирад. Минбаъд номҳои тозаэҷоде, ки дар Феҳристи номҳои миллӣ ва Фарҳанги номҳои миллӣ ворид нагардидаанд, дар асоси хулосаи Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати ҷумҳурӣ мавриди истифода қарор дода мешаванд ва тибқи тартиби муқарраргардида ба Ҳукумати кишвар пешниҳод меша¬ванд. Ин номҳо поймолшавии ҳуқуқи шаҳрвандон набуда, баръакс ба пеш¬вози онҳост. Зеро ҳастанд падару модароне, ки ба фарзандон номҳое мегузоранд, ки он номҳо шахсияти инсонро таҳқир мекунад. Дар бароба¬ри ин, номҳое ҳастанд, ки барои мил¬лат ва барои забон бегонаанд. Чун ба сарчашмаҳо ворид мешавед мебинед, ки маънии он ном тамоман қабеҳ аст. Аз ин хотир як дастурамали бисёр хуб аст, барои падару модарон. Гурӯҳи корӣ вобаста ба ин масъала тамоми дунёро омӯхтанд ва дар натиҷа маълум гардид, ки дигар кишварҳо низ чунин феҳристи номҳои миллии худро до¬ранд. Аз ҷумла Олмону Португалия до¬рои чунин дастурамал мебошанд. Ин албатта муваффақият аст. Ба хотири он ки суннати номгузории миллии тоҷикӣ эҳё гардад. Чунки дар пайи ҳуҷуми Ис¬кандару арабу турку муғул суннати зе¬бои номгузориро аз даст додем. Ҳар номе, ки пеш меомад, ба фарзанди хеш мегузоштем. Ба монанди Хораливу Ха¬скашу Сангалӣ, Тешаву Табару Ҷорӯбу ғайраҳо. Аз маънии номҳо бархурдор набуда, онро ба фарзанд мегузоранд. Номҳое мегузоранд, ки меъёри забони моро вайрон карда истодаанд. Мисол, ба ҷойи “Парвин” “Парвина” мегӯем, ки алаккай меъёрро вайрон сохтааст. Во¬баста ба ин масъала дар моҳи гузашта аз ҷониби шаҳрвандон зиёда аз 200 муроҷиатнома гирифтем, ки ду нафа¬ри онҳо ҳамин гуна савол доштанд, ки шумо ҳуқуқи шаҳрвандонро поймол мекунед. Аммо пас аз ҳамсуҳбат шудан ба онҳо фаҳмондем, ки чунин нест. Дар пайи муроҷиатҳо аз мо пурсон шуданд, ки ба фарзандонашон чӣ ном гузоранд. Аз дугоникҳо сар карда, то духтаронаву писарона. Кумита ҳар сол вазифадор шудааст, ки номҳои нав эҳёшударо, ки решаи тоҷикӣ доранд, дар мувофиқа пешниҳод намояд. Дар натиҷа ҳар сол бо қарори Ҳукумати ҷумҳурӣ ин феҳрист бозбинӣ мешавад.
- Мавқеи забонро дар шароити имрӯза чӣ гуна шарҳ медиҳед?
- Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон аз минбари баланди СММ бо ин забон сухан мегӯянд. Ин аллакай гувоҳи он аст, ки ҷаҳон ин забонро эътироф кардааст. Зеро аз ин забон асарҳои хеле машҳур бо забонҳои дигар тарҷума шудаанд. Яъне оламиён мутахассисо¬ни худашонро дар соҳаи тарҷумаи за¬бони тоҷикӣ доранд. Дар худамон низ ҷавонон бо ифтихор бо ин забон суҳбат менамоянд. Ҳатто кӯшиш ба харҷ дода истодаанд, ки ҳангоми ҷаҳонишавӣ тоҷикона ҷаҳонӣ шаванд. Зеро яке аз рисолатҳои тоҷикона ҷаҳонӣ шудан арҷ гузоштан ба забони тоҷикӣ мебошад. Имрӯз ҷавонон дар баробари дониста¬ни забони модарии худ ба омӯхтани дигар забонҳо машғуланд. Сиёсати донистани чандин забон, ки Сарвари давлат аз тамоми ҷавонон ва корман-дони мақомоти идораи давлатӣ тақозо мекунад, барои рушди солими шахсият, ҷомеа ва дастрасии ҳар фард ба итти¬лооти ҷаҳонӣ дар замони муосир аз падидаҳои хеле мусбат арзёбӣ мегар¬дад.
- Ҷиҳати танзими номгузории воҳидҳои марзиву маъмурӣ ва иваз на¬мудани номи мавзеъҳои ҷуғрофии киш¬вар то имрӯз чӣ корҳо ба анҷом расони¬да шуданд?
- Дар асоси супоришҳои Ҳукумати ҷумҳурӣ тамоми ин масъалаҳо бо Ку¬митаи забон ва истилоҳот мувофиқа мешаванд. Як гурӯҳи бисёр калони корӣ, аз ҳисоби олимони кишвар бо мо ҳамкорӣ карда истодаанд. Дар ибтидо гурӯҳи корӣ сарчашмаҳоро меомӯзанд, фикрҳояшонро баён месо-занд. Дар ҳолати бисёр асоснок кардан ва пешниҳод кардани фикри олимон мо дар мувофиқа бо гурӯҳи корӣ хуло¬саи худро доир ба гузоштани номи ин ва ё он мавзеъ ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод менамоем.
- Чӣ корҳоро анҷом додан зарур аст, то меъёрҳои забони адабӣ дар муоши¬рати сокинон риоя шавад?
- Мардум бояд пеш аз ҳама эҳсос кунад, ки забон дар қатори дигар муқаддасот яке аз нишонаҳои ҳастии миллат аст. Аз ин хотир Президенти кишвар ҳанӯз соли 2010 гуфта буданд, ки умри миллат ба умри забон вобаста¬аст. Падару модарон ва тамоми тоҷику тоҷикистониён бояд эҳсос кунанд, ки то кадом андоза забон дар доираи меъёри худ бошад ва бегонапарастӣ накунаду истилоҳоти бегона кам во¬рид гардад, забон ҳамон қадар умри дарози бобаракат дорад. Чун забон умри дароз дошта бошад, миллат ҳам ҷовидон аст. Дурнамои кумита доир ба ин масъала тарҳрезӣ шуда истодааст бо номи “Консепсияи миллии рушди забони давлатӣ барои солҳои 2016-2027”, ки тамоми шаҳрвандон метаво¬нанд фикрҳояшонро пешниҳод намо¬янд, то мо тавонем, консепсияи миллӣ ё дурнамои рушди забони давлатиро дар давоми даҳ сол ба шаҳрвандони азиз пешниҳод кунем ва тавонем ҳама дастаҷамъона барои ривоҷу равнақи ин забон кӯшиш ба харҷ бидиҳем.
- Баъзе аз шаҳрвандон ҳангоми суҳбат бо омехтагии чандин забон гуфтугӯ менамоянд, ки ин албатта баҳри ҳифзу гиромидошти забони миллӣ хуб нест. Роҷеъ ба ин масъала чӣ назар до-ред?
- Донистани забонҳои хориҷӣ бисёр муҳим аст. Ҳатто дар гузашта бузурго¬ни мо дигар забонҳоро медонистанд. Бахусус Рӯдакӣ забонҳои юнонию ара¬биро медонистааст. Пас маълум меша¬вад, ки дар ниёкони мо низ донистани забон маъмул буд. Имрӯз бо дастгирии Ҳукумати ҷумҳурӣ ҳамаи ҳамватанон бояд кӯшиш ба харҷ диҳанд ва аслан ҷавонон вазифадор шудаанд, ки чандин забонро омӯзанду бо он сухан бигӯянд. Лекин ҳар кас ба забони худ сухандон гардад, фалсафаи чуқур аст. Ба хотири он ки муҳаббату самимият ва эҳсоси ифтихори миллиро дар забони хеш дида тавонем, пас метавонем, ки ди¬гар забонҳоро низ осон аз худ намоем. Бартараф намудани ин масъала бояд аз боғча оғоз шавад. Боғчаҳо бояд хеле фаъол бошанд. Мураббие, ки аз саҳар то бегоҳ бо кӯдакон сари кор дорад, ӯ бояд бо забони шевою дилнишин ва пур аз муҳаббат сухан бигӯяд, то ҳамон муҳаббату садоқат дар қалби тифлон ҷо гирад. Инчунин дар мактаби миёна¬ву олӣ риояи ин масъала хеле муҳим аст. Бинобар ин, омехта ҳарф задан дар ҳолати ҷаҳонишавӣ хуб нест. Ба забон, агар калимаҳои хориҷӣ зиёд ворид ша¬вад, он барои мо як забони бегона ме¬гардад. Омехтагии зиёд дар забон мил¬латро аз байн мебарад. Пас месазад, мо талош бар он кунем, ки омехташавии забонро пешгирӣ кунем. Тарҷумонҳо кӯшиш ба харҷ бидиҳанд, ки истилоҳоти зиндониро ки тоҷикӣ ҳастанд, рӯйи кор оваранд.
- Нафароне ёфт мешаванд, ки мегӯянд, забони имрӯзаи тоҷикӣ забони шахшуда аст...
- Дар ягон давру замон забони тоҷикӣ шахшуда набуд ва намемонад. То он даме, ки сарчашмаҳои таърихии мо, фарзандҳои фарзонаи ин миллат қалам доранд ва менависанду эҷод мекунанд, ин забон забони шахшуда намешавад. Зеро тибқи сарчашмаҳо, агар дар олам шаш ҳазор забон бошад, забони тоҷикӣ дар зинаи 27-ум қарор дорад. Дар баробари ин, дар олам 100 забон, агар мақоми давлатӣ дорад, яке аз онҳо забони тоҷикӣ аст ва имрӯз бо ин забон қариб 250 миллион нафар дар рӯйи олам сухан мегӯянд.
- Роҷеъ ба масъалаи риояи асола¬ти забони тоҷикӣ ва меъёрҳои забони адабӣ ва риояи он дар забони воситаҳои ахбори омма чӣ андеша доред?
- Мутаассифона, дар бисёр ҳолатҳо васоити ахбори омма меъёри забони давлатиро риоя намекунанд. Қисме аз онҳо, ба монанди шабакаҳои телевизи¬ониву чанде аз радиёҳо кӯшиш карда истодаанд, то қоидаҳои забонро исти¬фода баранд. Гурӯҳи кории Кумитаи за¬бон ва истилоҳот сари ин масъала кор карда истодааст. Мо ҳатман бо соҳибони ВАО ва рӯзноманигорон мулоқот меку¬нем. Гурӯҳи корӣ вазифадор шудааст, ки забони барномаҳои телевизионию ра-диоиро омӯзад ва ҳар семоҳа ҳисобот пешниҳод намояд. Дар асоси он мо бо муҳаррирони барномаҳо ҳамсуҳбат ме¬шавем.
Ҳар шаҳрванд бояд худшинос бошад. Инсон то он даме, ки худашро ҳамчун инсони комил намешиносад, ҳеҷ вақт ба ягон муқаддасот арҷ гузошта наметаво¬над. Аз ин хотир худшинос будан ва иф¬тихори миллию ватандориро дар қалбҳо парваридан, метавонад муқаддасоти моро аз нестшавӣ эмин нигоҳ дорад. Ман аз ҳамаи хонандагони арҷманду гиромӣ даъват мекунам, ки худшинос бошанд ва бо ифтихор гуфта тавонанд, ки тоҷик ҳастанду забони модариашон тоҷикист.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед