СИЁСАТ
Шанбе 27 Июл 2024 05:13
Мавқеъгирии қатъии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбати ҳаводиси охири Афғонистон боис гардид, ки тамоми ҷаҳон аз Тоҷикистон ҳарф занад. Аз ҷониби ҷаҳониён эътироф шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон бори аввал набуда, дар гузашта низ чандин ташаббусҳо ва тасмимгириҳои Президенти кишвар таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳониро ба худ ҷалб кардааст. Мо тасмим гирифтем, чанде аз онҳоро дар ҳамбастагӣ ба Рӯзи Президент дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ёдовар шавем.
НАПАЗИРУФТАНИ ТОЛИБОН
Баъди ба сари қудрат расидани гурӯҳи тундрави Толибон, дар ҳоле, ки кишварҳои ҳамсоя ва ҳатто қудратҳои ҷаҳонӣ дар фикри ба роҳ мондани муносибатҳои “хуб” бо Толибонро доштанд, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аввалин шуда изҳорот дод, ки Тоҷикистон онҳоро намепазирад.
Шоҳ Маҳмуд Қурайшӣ, вазири корҳои хориҷии Покистон рӯзи 25 август як сафари таъҷилӣ ба кишварҳои Осиёи марказӣ анҷом дод, ки ҳадаф аз он даъвати кишварҳои минтақа ва ҷаҳон муколама бо Толибон арзёбӣ мешуд. Дар ҳоле, ки он замон Толибон аллакай қариб тамоми қаламрави Афғонистонро (ба истиснои Панҷшер) таҳти назорат доштанд.
Бештаре аз кишварҳои минтақа аллакай ба ҷонибдории Толибон изҳорот доданд ва рӯшан буд, ки онҳо барои ҳамкорӣ бо ин гурӯҳ омодаанд. Масалан, Русия, Чин ва Ӯзбекистон аз зумраи чунин кишварҳое буданд, ки аз таъсиси ҳукумати муваққатӣ дар Афғонистон истиқбол карданд.
Бархе аз таҳлилгарон интизор доштанд, ки Тоҷикистон низ мавқеи шарикони худро дар минтақа ҷонибдорӣ мекунад, аммо Сарвари давлат он вақт изҳороте дод, ки мухолифи мавқеи дигар кишварҳо буд. Вай гуфт, ки Тоҷикистон ҳукумати нави Афғонистонро эътироф намекунад, агар он бидуни назардошти манофеи тамоми гурӯҳҳову қавмҳо ва бидуни баробарҳуқуқӣ дар ин кишвар таъсис дода шавад.
Рӯшан буд, ки нухбагони паштун, ки сутуни Толибонро ташкил медоданд ва ҳамзамон аз Покистону Чин пуштибонӣ мекарданд, ин шартҳоро намепазиранд ва бартарии неруҳо имкон намедиҳад, ки шартҳои худро иҷро кунанд.
Бархе аз таҳлилгарони Осиёи Марказӣ ва байналмилалӣ мавқеъгирии Президенти кишварро нодуруст хонданд ва аз Тоҷикистон даъват ба амал оварданд, ки муносибатҳояшро бо Толибон хуб ба роҳ монад. Аммо замон нишон дод, ки мавқеи Тоҷикистон дуруст буд, зеро Толибон дар ин муддат исбот карданд, ки ба ваъдаҳояшон намеистанд ва аз онҳо муносибатҳои хубро набояд интизор шуд. Онҳо, ки дар аввал мехостанд бо кишварҳои ҳамсоя муносибатҳои хубро ба роҳ монанд, ба таҳдиди Тоҷикистон гузаштанд ва вилояти марзии Тахор ҳазорҳо сарбози худро фиристоданд. Ғайр аз ин, Толибон аз замони сари қудрат омадани худ ваъдаҳои зиёдеро махсусан нисбати занон доданд, вале онҳоро поймол карда, маҳдудиятҳои зиёдеро барои эшон роҳандозӣ намуданд. Дар натиҷа занони афғон тоб новарда, барои пуштибонӣ аз ҳуқуқу озодиҳои хеш ба гирдиҳамоӣ дар минтақаҳои гуногуни Афғонистон пардохтанд.
Бояд гуфт, ҳаводиси Афғонистон ва мавқеъгирии Президенти кишвар тавонист, миёни тоҷикон, тоҷикони он сӯи Ому, эрониён рӯҳияи миллиро ба маротиб боло бардорад. Ин мавқеъгирии Президенти кишвар тавонист нуфузи шахсии ӯро натанҳо дар дохили кишвар, балки миёни ҷомеаи ҷаҳонӣ боз ҳам баландтар бардорад.
МУБОДИЛА НАКАРДАНИ МАРЗИ КИШВАР
Дигар корнамоии Сарвари давлат, ки тавонист Тоҷикистонро бори дигар ба оламиён муаррифӣ намояд, ин муноқишаи марзии Тоҷикистону Қирғизистон буд. Задухӯрде, ки моҳи апрели соли ҷорӣ дар марз бо Қирғизистон рух дод, метавонист боиси бегона шудани бахше аз қаламрави кишвар гардад. Чун Қирғизистон пешниҳод кард, ки Тоҷикистон Ворухро ба онҳо диҳад ва бар ивази он 12 ҳазор заминҳои вилояти Боткандро бигирад.
Дар аввал бархе аз сокинони кишвар, махсусан Ворух аз он ҳарос доштанд, ки шояд мақомот ин шартҳоро қабул кунад. Чун Тоҷикистон дар аввал ҳеҷ вокунише ба ҷониби Қирғизистон нишон надод. Вале Президенти кишвар ҳангоми сафараш ба Ворух бо сокинони ин ҷамоат аз наздик ҳамсуҳбат шуданд ва он ҷо изҳор доштанд, ки масъалаи иваз шудани марз ҳеҷ гоҳ вуҷуд надошт ва вуҷуд дошта ҳам наметавонад.
“Як нуктаи муҳими дигарро низ таъкид месозам, ки дар тамоми муддати гуфтушунидҳо, яъне тайи 19 сол масъалаи иваз кардани Ворух ба ягон ҳудуди дигар вуҷуд надошт ва вуҷуд дошта ҳам наметавонад”,-изҳор дошт Сарвари давлат.
Илова бар ин, солҳои зиёдест, ки дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон иғвогарон миёни мардуми одӣ мухолифатҳоро ба миён меоранд, ки дар натиҷа мардум талафоти зиёд мебинанд. Муноқишаҳои марзӣ ва надодани заминҳои Тоҷикистон ба Қирғизистон бори дигар нуфузи Тоҷикистон ва мавқеи Президенти кишварро миёни ҷомеаи ҷаҳонӣ боло бурд.
ДАСТФИШОРИИ САХТ БО ТРАМП
Соли 2017 тамоми расонаҳои ҷаҳон бидуни истисно дар бораи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳарф заданд. Он ҳам дар мавриди дастфишории махсуси Президенти Тоҷикистон бо президенти онвақтаи ИМА Доналд Трамп буд.
Маъмулан Трапм миёни ҷомеаи ҷаҳонӣ бо дастфишории махсус, ки аввалин шуда нисбати дигар президентҳо анҷом медиҳад, машҳур буд. Махсусан, ӯ ҳамсуҳбатро аз дас-таш сахт гирифта, баъд ба сӯи худ мекашад. Вале дар вохӯрӣ бо Президенти кишвар бо тарзи махсуси дастфишорӣ фарқ мекард.
Зимни мулоқот дар нишасти сарони кишварҳои исломӣ, ки моҳи майи соли 2017 дар Ар-Риёз баргузор шуд, Трамп аз рӯи одат ҳангоми дастфишорӣ талош кард, Эмомалӣ Раҳмонро ба ҷониби худ кашад, аммо ӯ ғайричашмдошт баръакс дас-ти Трампро сахт фишор дод ва ба ҷониби худ кашид. Ин лаҳза аз назари рӯзноманигорон дур намонд ва дере нагузашта навори дастфишории Трамп ва Эмомалӣ Раҳмон натанҳо дар расонаҳои бонуфузи ҷаҳон, балки дар шабакаҳои иҷтимоӣ ба яке аз сербинандаҳо табдил ёфт.
Моҳияти шарҳҳои зиёд аз он иборат аст, ки то ин дам Трампро касе дар дастфишорӣ мағлуб накарда буд ва аввалин нафар Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳсуб меёфт.
СОХТМОНИ НБО РОҒУН
Таври маълум солҳои президентии Ислом Каримов дар Ӯзбекистон сохтмони НБО Роғун норозигии кишвари ҳамсояро ба бор овард. Бар асари ихтилофот барои сохтмони Роғун равобити кишварҳо он замон то ҳаде бад шуд, ки тақрибан ҳама иртибот қатъ гардид.
Аз ҷумла, тартиби раводид пурзӯр карда шуд, ки хешовандони муқими ин кишварҳо имкони дидани ҳамдигарро надоштанд. Ӯзбекистон аз системаи ягонаи энергетикии Осиёи Марказӣ хориҷ шуд, ки он фасли зимистон барои Тоҷикистон дар таъмини неруи барқ мушкил ба вуҷуд овард.
Ин кишвари ҳамсоя тамоми иртиботро, аз ҷумла роҳи автомобилгард, роҳи оҳан ва ҳавопаймоиро бо Тоҷикистон баст. Ва дар пасманзари ин ҳама кори аз дасташ меомадаро кард, то аз сохтмони неругоҳи Роғун ҷилавгирӣ кунад ва аз ҷомеаи ҷаҳонӣ даъват кард, ки ташхису омӯзиши мухталиф гузаронад.
Бо вуҷуди ин ҳама монеаҳои ҷоригардида Пешвои миллат аз нияти худ даст накашида, сохтмони НБО Роғунро, ки барои ҷомеаи тоҷик бисёр ҳам муҳим аст, идома дод. Имрӯзҳо дар неругоҳ аз 6 чарха 2-тояш ба кор пардохта, корҳои сохтмонӣ идома дорад.
Зимнан, Эмомалӣ Раҳмон сарфи назар аз равобити на он қадар хуб бо президенти пешини Ӯзбекистон, пас аз вафоти Каримов ба ҷанозааш рафт. Ин амали инсондустонаи Пешвои миллати тоҷикон дар сархати расонаҳои хориҷӣ қарор гирифта, ҳама аз хислати волои инсониву сиёсати инсонпарваронаи Эмомалӣ Раҳмон гуфтанд.
СОЗИШНОМАИ ИСТИҚРОРИ СУЛҲ
27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскави Русия миёни Ҳукумати Тоҷикистон ва Иттиҳоди неруҳои мухолифини Тоҷикистон Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид, ки ба ҷанги дохилӣ хотима гузошт. Аз он вақт то инҷониб дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 27 июн ҳамчун Рӯзи ваҳдати миллӣ ҷашн гирифта мешавад. Бояд гуфт, Созишномаи истиқрори сулҳ, яке аз муҳимтарин аснод барои халқи тоҷик ба ҳисоб меравад, ки он дар даврони сангинтарини халқи тоҷик баста шудааст. Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон корҳое, ки дар замони ҷанги шаҳрвандӣ анҷом додааст, арзишманд ва шоистаи таҳсин аст.
Сарвари давлат барои хотима бахшидани ҷанги шаҳрвандӣ кӯшишҳои зиёде анҷом дод. Тамоми гурезаҳои тоҷикро аз Афғонистон ба кишвар баргардонд, ки онҳо беш аз 150 ҳазор нафар буданд. Ӯ ҷони худ-ро дар хатар гузошта, барои музокира ба ин кишвар сафар кард ва дар ҳама сатҳҳо дар музокирот бо мухолифин ширкат дошт ва дар натиҷа коре кард, ки Тоҷикистон ба ваҳдати миллӣ даст ёфт.
Аз он вақт то инҷониб Тоҷикистон барои чанде аз кишварҳои ҷаҳонӣ намунаи кишвари сулҳпарвару босубот гардидааст ва пӯшида нест, ки инро созмонҳои байналмилалӣ борҳо аз минбарҳои баланд эътироф кардаанд ва ин дар ҷаҳон бо номи формулаи сулҳи Эмомалӣ Раҳмон шинохта шудааст.
НАПАЗИРУФТАНИ ТОЛИБОН
Баъди ба сари қудрат расидани гурӯҳи тундрави Толибон, дар ҳоле, ки кишварҳои ҳамсоя ва ҳатто қудратҳои ҷаҳонӣ дар фикри ба роҳ мондани муносибатҳои “хуб” бо Толибонро доштанд, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аввалин шуда изҳорот дод, ки Тоҷикистон онҳоро намепазирад.
Шоҳ Маҳмуд Қурайшӣ, вазири корҳои хориҷии Покистон рӯзи 25 август як сафари таъҷилӣ ба кишварҳои Осиёи марказӣ анҷом дод, ки ҳадаф аз он даъвати кишварҳои минтақа ва ҷаҳон муколама бо Толибон арзёбӣ мешуд. Дар ҳоле, ки он замон Толибон аллакай қариб тамоми қаламрави Афғонистонро (ба истиснои Панҷшер) таҳти назорат доштанд.
Бештаре аз кишварҳои минтақа аллакай ба ҷонибдории Толибон изҳорот доданд ва рӯшан буд, ки онҳо барои ҳамкорӣ бо ин гурӯҳ омодаанд. Масалан, Русия, Чин ва Ӯзбекистон аз зумраи чунин кишварҳое буданд, ки аз таъсиси ҳукумати муваққатӣ дар Афғонистон истиқбол карданд.
Бархе аз таҳлилгарон интизор доштанд, ки Тоҷикистон низ мавқеи шарикони худро дар минтақа ҷонибдорӣ мекунад, аммо Сарвари давлат он вақт изҳороте дод, ки мухолифи мавқеи дигар кишварҳо буд. Вай гуфт, ки Тоҷикистон ҳукумати нави Афғонистонро эътироф намекунад, агар он бидуни назардошти манофеи тамоми гурӯҳҳову қавмҳо ва бидуни баробарҳуқуқӣ дар ин кишвар таъсис дода шавад.
Рӯшан буд, ки нухбагони паштун, ки сутуни Толибонро ташкил медоданд ва ҳамзамон аз Покистону Чин пуштибонӣ мекарданд, ин шартҳоро намепазиранд ва бартарии неруҳо имкон намедиҳад, ки шартҳои худро иҷро кунанд.
Бархе аз таҳлилгарони Осиёи Марказӣ ва байналмилалӣ мавқеъгирии Президенти кишварро нодуруст хонданд ва аз Тоҷикистон даъват ба амал оварданд, ки муносибатҳояшро бо Толибон хуб ба роҳ монад. Аммо замон нишон дод, ки мавқеи Тоҷикистон дуруст буд, зеро Толибон дар ин муддат исбот карданд, ки ба ваъдаҳояшон намеистанд ва аз онҳо муносибатҳои хубро набояд интизор шуд. Онҳо, ки дар аввал мехостанд бо кишварҳои ҳамсоя муносибатҳои хубро ба роҳ монанд, ба таҳдиди Тоҷикистон гузаштанд ва вилояти марзии Тахор ҳазорҳо сарбози худро фиристоданд. Ғайр аз ин, Толибон аз замони сари қудрат омадани худ ваъдаҳои зиёдеро махсусан нисбати занон доданд, вале онҳоро поймол карда, маҳдудиятҳои зиёдеро барои эшон роҳандозӣ намуданд. Дар натиҷа занони афғон тоб новарда, барои пуштибонӣ аз ҳуқуқу озодиҳои хеш ба гирдиҳамоӣ дар минтақаҳои гуногуни Афғонистон пардохтанд.
Бояд гуфт, ҳаводиси Афғонистон ва мавқеъгирии Президенти кишвар тавонист, миёни тоҷикон, тоҷикони он сӯи Ому, эрониён рӯҳияи миллиро ба маротиб боло бардорад. Ин мавқеъгирии Президенти кишвар тавонист нуфузи шахсии ӯро натанҳо дар дохили кишвар, балки миёни ҷомеаи ҷаҳонӣ боз ҳам баландтар бардорад.
МУБОДИЛА НАКАРДАНИ МАРЗИ КИШВАР
Дигар корнамоии Сарвари давлат, ки тавонист Тоҷикистонро бори дигар ба оламиён муаррифӣ намояд, ин муноқишаи марзии Тоҷикистону Қирғизистон буд. Задухӯрде, ки моҳи апрели соли ҷорӣ дар марз бо Қирғизистон рух дод, метавонист боиси бегона шудани бахше аз қаламрави кишвар гардад. Чун Қирғизистон пешниҳод кард, ки Тоҷикистон Ворухро ба онҳо диҳад ва бар ивази он 12 ҳазор заминҳои вилояти Боткандро бигирад.
Дар аввал бархе аз сокинони кишвар, махсусан Ворух аз он ҳарос доштанд, ки шояд мақомот ин шартҳоро қабул кунад. Чун Тоҷикистон дар аввал ҳеҷ вокунише ба ҷониби Қирғизистон нишон надод. Вале Президенти кишвар ҳангоми сафараш ба Ворух бо сокинони ин ҷамоат аз наздик ҳамсуҳбат шуданд ва он ҷо изҳор доштанд, ки масъалаи иваз шудани марз ҳеҷ гоҳ вуҷуд надошт ва вуҷуд дошта ҳам наметавонад.
“Як нуктаи муҳими дигарро низ таъкид месозам, ки дар тамоми муддати гуфтушунидҳо, яъне тайи 19 сол масъалаи иваз кардани Ворух ба ягон ҳудуди дигар вуҷуд надошт ва вуҷуд дошта ҳам наметавонад”,-изҳор дошт Сарвари давлат.
Илова бар ин, солҳои зиёдест, ки дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон иғвогарон миёни мардуми одӣ мухолифатҳоро ба миён меоранд, ки дар натиҷа мардум талафоти зиёд мебинанд. Муноқишаҳои марзӣ ва надодани заминҳои Тоҷикистон ба Қирғизистон бори дигар нуфузи Тоҷикистон ва мавқеи Президенти кишварро миёни ҷомеаи ҷаҳонӣ боло бурд.
ДАСТФИШОРИИ САХТ БО ТРАМП
Соли 2017 тамоми расонаҳои ҷаҳон бидуни истисно дар бораи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳарф заданд. Он ҳам дар мавриди дастфишории махсуси Президенти Тоҷикистон бо президенти онвақтаи ИМА Доналд Трамп буд.
Маъмулан Трапм миёни ҷомеаи ҷаҳонӣ бо дастфишории махсус, ки аввалин шуда нисбати дигар президентҳо анҷом медиҳад, машҳур буд. Махсусан, ӯ ҳамсуҳбатро аз дас-таш сахт гирифта, баъд ба сӯи худ мекашад. Вале дар вохӯрӣ бо Президенти кишвар бо тарзи махсуси дастфишорӣ фарқ мекард.
Зимни мулоқот дар нишасти сарони кишварҳои исломӣ, ки моҳи майи соли 2017 дар Ар-Риёз баргузор шуд, Трамп аз рӯи одат ҳангоми дастфишорӣ талош кард, Эмомалӣ Раҳмонро ба ҷониби худ кашад, аммо ӯ ғайричашмдошт баръакс дас-ти Трампро сахт фишор дод ва ба ҷониби худ кашид. Ин лаҳза аз назари рӯзноманигорон дур намонд ва дере нагузашта навори дастфишории Трамп ва Эмомалӣ Раҳмон натанҳо дар расонаҳои бонуфузи ҷаҳон, балки дар шабакаҳои иҷтимоӣ ба яке аз сербинандаҳо табдил ёфт.
Моҳияти шарҳҳои зиёд аз он иборат аст, ки то ин дам Трампро касе дар дастфишорӣ мағлуб накарда буд ва аввалин нафар Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳсуб меёфт.
СОХТМОНИ НБО РОҒУН
Таври маълум солҳои президентии Ислом Каримов дар Ӯзбекистон сохтмони НБО Роғун норозигии кишвари ҳамсояро ба бор овард. Бар асари ихтилофот барои сохтмони Роғун равобити кишварҳо он замон то ҳаде бад шуд, ки тақрибан ҳама иртибот қатъ гардид.
Аз ҷумла, тартиби раводид пурзӯр карда шуд, ки хешовандони муқими ин кишварҳо имкони дидани ҳамдигарро надоштанд. Ӯзбекистон аз системаи ягонаи энергетикии Осиёи Марказӣ хориҷ шуд, ки он фасли зимистон барои Тоҷикистон дар таъмини неруи барқ мушкил ба вуҷуд овард.
Ин кишвари ҳамсоя тамоми иртиботро, аз ҷумла роҳи автомобилгард, роҳи оҳан ва ҳавопаймоиро бо Тоҷикистон баст. Ва дар пасманзари ин ҳама кори аз дасташ меомадаро кард, то аз сохтмони неругоҳи Роғун ҷилавгирӣ кунад ва аз ҷомеаи ҷаҳонӣ даъват кард, ки ташхису омӯзиши мухталиф гузаронад.
Бо вуҷуди ин ҳама монеаҳои ҷоригардида Пешвои миллат аз нияти худ даст накашида, сохтмони НБО Роғунро, ки барои ҷомеаи тоҷик бисёр ҳам муҳим аст, идома дод. Имрӯзҳо дар неругоҳ аз 6 чарха 2-тояш ба кор пардохта, корҳои сохтмонӣ идома дорад.
Зимнан, Эмомалӣ Раҳмон сарфи назар аз равобити на он қадар хуб бо президенти пешини Ӯзбекистон, пас аз вафоти Каримов ба ҷанозааш рафт. Ин амали инсондустонаи Пешвои миллати тоҷикон дар сархати расонаҳои хориҷӣ қарор гирифта, ҳама аз хислати волои инсониву сиёсати инсонпарваронаи Эмомалӣ Раҳмон гуфтанд.
СОЗИШНОМАИ ИСТИҚРОРИ СУЛҲ
27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскави Русия миёни Ҳукумати Тоҷикистон ва Иттиҳоди неруҳои мухолифини Тоҷикистон Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид, ки ба ҷанги дохилӣ хотима гузошт. Аз он вақт то инҷониб дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 27 июн ҳамчун Рӯзи ваҳдати миллӣ ҷашн гирифта мешавад. Бояд гуфт, Созишномаи истиқрори сулҳ, яке аз муҳимтарин аснод барои халқи тоҷик ба ҳисоб меравад, ки он дар даврони сангинтарини халқи тоҷик баста шудааст. Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон корҳое, ки дар замони ҷанги шаҳрвандӣ анҷом додааст, арзишманд ва шоистаи таҳсин аст.
Сарвари давлат барои хотима бахшидани ҷанги шаҳрвандӣ кӯшишҳои зиёде анҷом дод. Тамоми гурезаҳои тоҷикро аз Афғонистон ба кишвар баргардонд, ки онҳо беш аз 150 ҳазор нафар буданд. Ӯ ҷони худ-ро дар хатар гузошта, барои музокира ба ин кишвар сафар кард ва дар ҳама сатҳҳо дар музокирот бо мухолифин ширкат дошт ва дар натиҷа коре кард, ки Тоҷикистон ба ваҳдати миллӣ даст ёфт.
Аз он вақт то инҷониб Тоҷикистон барои чанде аз кишварҳои ҷаҳонӣ намунаи кишвари сулҳпарвару босубот гардидааст ва пӯшида нест, ки инро созмонҳои байналмилалӣ борҳо аз минбарҳои баланд эътироф кардаанд ва ин дар ҷаҳон бо номи формулаи сулҳи Эмомалӣ Раҳмон шинохта шудааст.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед