СИЁСАТ
Шанбе 16 Ноябр 2024 07:54
Дар давраи ҷанги шаҳрвандӣ бештар аз 100 ҳазор нафар (1,5% аҳолӣ) ҷони худро аз даст доданд, 100 ҳазор кас беному нишон гум шуданд, беш аз 25 ҳазор зани тоҷик беваю 60 ҳазор тифл ятим монда, садҳо манзили истиқоматӣ вайрону валангор гаштанд. Теъдоди паноҳандагон дар кишвар ба 850 ҳазор нафар расида буд. Аз ин 600 ҳазор нафарашон дар дохили ҷумҳурӣ ҷои зисти хешро тағйир дода, 60 ҳазор нафар ба Афғонистон, 195 ҳазор ба Русия, Украина, Беларусия, Ӯзбекистон, Қазоқистон, Қирғизистон ва дигар мамлакатҳо муҳоҷир шуда, бори гарони ҷудоӣ аз хоки Ватанро кашиданд. Ба иқтисодиёти мамлакат зарбаи калон расид, ки он ба 10 миллиард доллари амрикоӣ (ба ҳисоби қурби он вақта) рост меомад.
Дар ҳамин давраи фалокатбору ҳассос аз 16–уми ноябр то 2 декабри соли 1992 дар шаҳри бостонии Хуҷанд Иҷлосияи таърихии XVI-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид, ки дар он тақдири миллати тоҷик ҳал гардид. Вакилон якдилона ба вазифаи Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро интихоб карданд. Дар он лаҳзаҳои хеле вазнин, ки яроқбадастон кишварро фаро гирифта, иқтисодиёт фалаҷу хазина холӣ гардида буд, на ҳар кас ҷуръат мекард, ки роҳбарии кишварро ба уҳда гирад. Хушбахтона, Эмомалӣ Раҳмон бо азми комилу хиради фарогир ваъда доданд, ки “Ман ба хонадони шумо сулҳ меорам ва то охирин фирории иҷборӣ ба Ватан бар нагардад, осуда нахоҳам буд!.. Ман барои амну амонии халқу Ватани азизам ҳозирам ҷони худро қурбон кунам!” ва дар муддати начандон тӯлонӣ миллати парешоншударо сарҷамъ намуда, ваҳдати миллиро барқарор намуд.
Ҳамин тариқ Иҷлосияи таърихии XVI-уми Шӯрои Олии Тоҷикистон барои барқарор шудани сулҳу Ваҳдати миллӣ дар ҷумҳурӣ ибтидо гузошт. Бо талошҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 5 то 19 апрели соли 1994 дар шаҳри Москва даври аввали гуфтушуниди байни тоҷикон баргузор гардид. Дар ин музокирот ҳар ду тараф қавл доданд, ки мекӯшем, то раванди гуфтушунид халалдор нашавад.
Яке аз солҳои бениҳоят душвор ва сарнавиштсози гуфтушунидҳо соли 1995 буд, ки дар ин сол аввалин бор музокироти сатҳи олӣ дар шаҳри Кобул баргузор шуд. Пеш аз сафар ба Афғонистон дар моҳи апрели соли 1995 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суҳбати ихтисосиашон бо хабаргузории “Интерфакс” дар бораи ҳадафҳои вохӯриаш бо роҳбарони мухолифин чунин иброз дошта буданд: “Ҳангоми вохӯрӣ бо роҳбари мухолифин ман, пеш аз ҳама, мавзуъҳоеро баррасӣ хоҳам кард, ки ба ҳалли мусолиматомези қазияи Тоҷикистон иртибот дошта, масъалаҳои оташбас ҳам дар сарҳад ва ҳам дар дохили кишвар, баргашти тамоми муҳоҷирине, ки ҳанӯз дар хоки Афғонистон ҳастанд ва ҳамчунин дигар масъалаҳоро дар бар хоҳад гирифт. Мақсади ман расидан ба мусолиҳа бо мухолифин мебошад, ки ин мусолиҳа бояд бечуну чаро аз ду тараф иҷро шавад”.
Дар вазъияти мураккаб ва ноамнии комил дар шаҳри Кобул, ки дар бист километр берун аз он ҷанги шадиди байни нерӯҳои ҳукуматӣ ва гурӯҳҳои мухолифи ин кишвар идома дошт ва мушакҳо ба тарафи шаҳр, бахусус ба фурӯдгоҳи Кобул парронда мешуданд, ҳавопаймои Сардори давлати Тоҷикистон дар фурӯдгоҳи шаҳри Кобул ба замин нишаст ва баъди музокирот байнӣ Президенти ҶумҳурииТоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари мухолифини собиқ шуруъ шуд. Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар чунин шароити сахт ва хатарнок барои таъмин ва истиқрори ҳарчи зудтари сулҳу салоҳ дар Ватан ва оромии миллат дар душвортарин шароит ду рӯз музокироти хеле муҳим ва сарнавиштсозро муваффақона анҷом доданд. Натиҷаи музокироти сатҳи олӣ дар Кобул барои ташкил ва тарғиби барқарории фазои сулҳ ва ҳамдигарфаҳмӣ дар Тоҷикистон аҳамияти фавқулода дошт. Дар изҳороте, ки аз тарафи ду роҳбар ба имзо расид, аз ҷумла чунин ишора шуда буд: “Ҷонибҳои тоҷикон ба хотири рафъи низоъ аз тариқи сиёсӣ, тавассути музокирот, бунёди шароити сулҳи пойдор дар сарзамини тоҷикон тамоми ҷидду ҷаҳди хешро дареғ нахоҳанд дошт”.
Пас аз баргаштани ҳайати Ҳукуматии Тоҷикистон ба Душанбе шодравон Аҳмадшоҳи Масъуд – вазири дифоъи Афғонистон дар мулоқот бо хабарнигорон аз хусуси мавқеи гуманистӣ ва ватандӯстона доштани Раиси Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ёдовар шуда чунин гуфта буданд: “Роҳбари Тоҷикистонро ман ҳамчун шахсияте дарёфтам, ки халқи кишвараш, миллати тоҷикро, Ватанаш Тоҷикистонро хеле амиқ ва самимона дӯст медорад. Барои беҳбудии халқу марзу бумаш омодааст, ҷонбозиҳо кунад. Бо чунин Раис тоҷикон ба сулҳу оштӣ даст хоҳанд ёфт”.
Дар соли 1996 байни тарафҳо ягон гуфтушунид ба амал наомад. Аммо 10–11 декабри соли 1996 Сардори давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбарияти мухолифин дар Хустдеҳи Афғонистон мулоқоти тақдирсозе доир намуданд. Ин музокирот дар як деҳаи дурдаст баргузор шуд, ки дар он на ҷои хоби мувофиқ буду на барқ дошт. Ҳайатҳои музокироти сулҳи тоҷикон ду шабонарӯз то субҳ музокира карданд ва дар натиҷа протокол дар бораи танзими базаи ҳарбию сиёсии минтақаҳои доғ имзо расид, ки дар натиҷаи он оташбас барқарор шуд ва нерӯҳои низомии мухолифони собиқ ба мавзеъи пештараашон баргаштанд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин музокирот пешниҳод кард, ки ҷиҳати таъмин ва таҳкими сулҳ дар Тоҷикистон бояд Коммисияи оштии миллӣ таъсис шавад ва роҳбари он бояд намояндаи мухолифин бошад. Чунин пешниҳоди ҷасурона дар он давра кори осон набуд.
Ниҳоят, 27–уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав дар вазъияти тантанавӣ роҳбарони ҳар ду ҷониб ба Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон имзо гузоштанд, ки ба шарофати ба имзо расидани ин созишномаи таърихӣ ба ҷанги хонумонсӯзи бародаркуш хотима гузошта шуд.
Боиси ифтихор ва сарфарозист, ки сулҳи тоҷикон обрӯю нуфӯзи ин халқи бостониро дар арсаи ҷаҳон хеле боло бурд ва ин сулҳ манбаи омӯзиши бисёр кишварҳои ҷангзада гашт. Дабири кулли собиқи Созмони милали Муттаҳид Кофе Анан, ки ба таври мунтазам раванди сулҳи тоҷиконро пайгирӣ мекард, пас аз анҷоми бомуваффақияти он дар яке аз ҷаласаҳои Шӯрои амнияти СММ ба таври возеҳу равшан гуфта буд: “Тоҷикон намунаи беназири таҷрибаи сулҳофариро барои мамлакатҳои дигар ба армуғон оварданд”.
Ин ҳама пешрафту муваффақиятҳо натиҷаи заҳматҳои шабонарӯзӣ, иродаи қавӣ ва хислати ватандӯстии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти ҷумҳурӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳисоб мераванд. Ин абармарди миллат тавонист, миллати парешоншударо сарҷамъ намуда, Тоҷикистонро ба давлати тараққикарда табдил диҳад. Барои ҳамаи ин хизматҳои бузургаш ба муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 11 декабри соли 1999 бо Қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” дода шуд.
Хизматҳои Сарвари кишвари мо на танҳо дар дохили ҷумҳурӣ, балки берун аз он ҳам қадршиносӣ шудаанд. Барои саҳми барҷаста дар рушди ҷомеаи умумиҷаҳонӣ Президенти Тоҷикистон ба гирифтани “Ситораи тиллоии Албер Швейтсер” ва унвони фахрии Профессори Академияи умумиҷаҳонии тиб дар соҳаи илмҳои гуманитарӣ сазовор гардидааст. Эмомалӣ Раҳмон аввалин сиёсатмадорест, ки дар ҷаҳон ин мукофотро соҳиб шудааст.
Соли 2005 дар арафаи Рӯзи Ваҳдати миллӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сазовори ҷоизаи олии Медали тиллои “Барои таҳкими сулҳ ва ризоияти байни халқҳо”-и Федератсияи байналмилалии сулҳ гардид. Муҳтарам Пешвои мо аввалин касест, ки дар байни кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ин ҷоизаро соҳиб шудааст.
Президенти Тоҷикистон дар солҳои минбаъда бо Ордени алмосдори “Ситораи сарпараст”, Ордени “Қаҳрамони миллии Афғонистон - Аҳмадшоҳи Масъуд”, Нишони фахрии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Ордени Шӯрои олимони Осиё, Медали тиллои ба номи Николай Блохини Академияи илмҳои тиббии Федератсияи Русия, Ордени “Ситораи дараҷаи 1” бо занҷираи тиллоии Ҷумҳурии Латвия, Медали тиллои “Арҷгузории Ҷалолиддини Балхӣ”-и ЮНЕСКО ва дигар ҷоизаву медалҳо мукофотонида шудааст.
Бо дархосту пешниҳоди шаҳрвандони ҷумҳурӣ 8 ноябри соли 2016 бо қарори Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Қонун “Дар бораи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат” қабул гардид ва ба ин мартабаи воло муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сазовор дониста шуд.
Имрӯз ҳар яки моро мебояд, ки сиёсати пешгирифтаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ҷонибдорӣ намуда, ҷавононро, пеш аз ҳама, дар руҳияи ватандӯстӣ, худшиносии миллӣ ва арҷгузории сулҳу Ваҳдати миллӣ тарбият намоем.
Саидҷон ЗУБАЙДУЛЛОЕВ, омӯзгори ДДФСТ ба номи МирзоТурсунзода
Дар ҳамин давраи фалокатбору ҳассос аз 16–уми ноябр то 2 декабри соли 1992 дар шаҳри бостонии Хуҷанд Иҷлосияи таърихии XVI-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид, ки дар он тақдири миллати тоҷик ҳал гардид. Вакилон якдилона ба вазифаи Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро интихоб карданд. Дар он лаҳзаҳои хеле вазнин, ки яроқбадастон кишварро фаро гирифта, иқтисодиёт фалаҷу хазина холӣ гардида буд, на ҳар кас ҷуръат мекард, ки роҳбарии кишварро ба уҳда гирад. Хушбахтона, Эмомалӣ Раҳмон бо азми комилу хиради фарогир ваъда доданд, ки “Ман ба хонадони шумо сулҳ меорам ва то охирин фирории иҷборӣ ба Ватан бар нагардад, осуда нахоҳам буд!.. Ман барои амну амонии халқу Ватани азизам ҳозирам ҷони худро қурбон кунам!” ва дар муддати начандон тӯлонӣ миллати парешоншударо сарҷамъ намуда, ваҳдати миллиро барқарор намуд.
Ҳамин тариқ Иҷлосияи таърихии XVI-уми Шӯрои Олии Тоҷикистон барои барқарор шудани сулҳу Ваҳдати миллӣ дар ҷумҳурӣ ибтидо гузошт. Бо талошҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 5 то 19 апрели соли 1994 дар шаҳри Москва даври аввали гуфтушуниди байни тоҷикон баргузор гардид. Дар ин музокирот ҳар ду тараф қавл доданд, ки мекӯшем, то раванди гуфтушунид халалдор нашавад.
Яке аз солҳои бениҳоят душвор ва сарнавиштсози гуфтушунидҳо соли 1995 буд, ки дар ин сол аввалин бор музокироти сатҳи олӣ дар шаҳри Кобул баргузор шуд. Пеш аз сафар ба Афғонистон дар моҳи апрели соли 1995 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суҳбати ихтисосиашон бо хабаргузории “Интерфакс” дар бораи ҳадафҳои вохӯриаш бо роҳбарони мухолифин чунин иброз дошта буданд: “Ҳангоми вохӯрӣ бо роҳбари мухолифин ман, пеш аз ҳама, мавзуъҳоеро баррасӣ хоҳам кард, ки ба ҳалли мусолиматомези қазияи Тоҷикистон иртибот дошта, масъалаҳои оташбас ҳам дар сарҳад ва ҳам дар дохили кишвар, баргашти тамоми муҳоҷирине, ки ҳанӯз дар хоки Афғонистон ҳастанд ва ҳамчунин дигар масъалаҳоро дар бар хоҳад гирифт. Мақсади ман расидан ба мусолиҳа бо мухолифин мебошад, ки ин мусолиҳа бояд бечуну чаро аз ду тараф иҷро шавад”.
Дар вазъияти мураккаб ва ноамнии комил дар шаҳри Кобул, ки дар бист километр берун аз он ҷанги шадиди байни нерӯҳои ҳукуматӣ ва гурӯҳҳои мухолифи ин кишвар идома дошт ва мушакҳо ба тарафи шаҳр, бахусус ба фурӯдгоҳи Кобул парронда мешуданд, ҳавопаймои Сардори давлати Тоҷикистон дар фурӯдгоҳи шаҳри Кобул ба замин нишаст ва баъди музокирот байнӣ Президенти ҶумҳурииТоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари мухолифини собиқ шуруъ шуд. Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар чунин шароити сахт ва хатарнок барои таъмин ва истиқрори ҳарчи зудтари сулҳу салоҳ дар Ватан ва оромии миллат дар душвортарин шароит ду рӯз музокироти хеле муҳим ва сарнавиштсозро муваффақона анҷом доданд. Натиҷаи музокироти сатҳи олӣ дар Кобул барои ташкил ва тарғиби барқарории фазои сулҳ ва ҳамдигарфаҳмӣ дар Тоҷикистон аҳамияти фавқулода дошт. Дар изҳороте, ки аз тарафи ду роҳбар ба имзо расид, аз ҷумла чунин ишора шуда буд: “Ҷонибҳои тоҷикон ба хотири рафъи низоъ аз тариқи сиёсӣ, тавассути музокирот, бунёди шароити сулҳи пойдор дар сарзамини тоҷикон тамоми ҷидду ҷаҳди хешро дареғ нахоҳанд дошт”.
Пас аз баргаштани ҳайати Ҳукуматии Тоҷикистон ба Душанбе шодравон Аҳмадшоҳи Масъуд – вазири дифоъи Афғонистон дар мулоқот бо хабарнигорон аз хусуси мавқеи гуманистӣ ва ватандӯстона доштани Раиси Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ёдовар шуда чунин гуфта буданд: “Роҳбари Тоҷикистонро ман ҳамчун шахсияте дарёфтам, ки халқи кишвараш, миллати тоҷикро, Ватанаш Тоҷикистонро хеле амиқ ва самимона дӯст медорад. Барои беҳбудии халқу марзу бумаш омодааст, ҷонбозиҳо кунад. Бо чунин Раис тоҷикон ба сулҳу оштӣ даст хоҳанд ёфт”.
Дар соли 1996 байни тарафҳо ягон гуфтушунид ба амал наомад. Аммо 10–11 декабри соли 1996 Сардори давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбарияти мухолифин дар Хустдеҳи Афғонистон мулоқоти тақдирсозе доир намуданд. Ин музокирот дар як деҳаи дурдаст баргузор шуд, ки дар он на ҷои хоби мувофиқ буду на барқ дошт. Ҳайатҳои музокироти сулҳи тоҷикон ду шабонарӯз то субҳ музокира карданд ва дар натиҷа протокол дар бораи танзими базаи ҳарбию сиёсии минтақаҳои доғ имзо расид, ки дар натиҷаи он оташбас барқарор шуд ва нерӯҳои низомии мухолифони собиқ ба мавзеъи пештараашон баргаштанд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин музокирот пешниҳод кард, ки ҷиҳати таъмин ва таҳкими сулҳ дар Тоҷикистон бояд Коммисияи оштии миллӣ таъсис шавад ва роҳбари он бояд намояндаи мухолифин бошад. Чунин пешниҳоди ҷасурона дар он давра кори осон набуд.
Ниҳоят, 27–уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав дар вазъияти тантанавӣ роҳбарони ҳар ду ҷониб ба Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон имзо гузоштанд, ки ба шарофати ба имзо расидани ин созишномаи таърихӣ ба ҷанги хонумонсӯзи бародаркуш хотима гузошта шуд.
Боиси ифтихор ва сарфарозист, ки сулҳи тоҷикон обрӯю нуфӯзи ин халқи бостониро дар арсаи ҷаҳон хеле боло бурд ва ин сулҳ манбаи омӯзиши бисёр кишварҳои ҷангзада гашт. Дабири кулли собиқи Созмони милали Муттаҳид Кофе Анан, ки ба таври мунтазам раванди сулҳи тоҷиконро пайгирӣ мекард, пас аз анҷоми бомуваффақияти он дар яке аз ҷаласаҳои Шӯрои амнияти СММ ба таври возеҳу равшан гуфта буд: “Тоҷикон намунаи беназири таҷрибаи сулҳофариро барои мамлакатҳои дигар ба армуғон оварданд”.
Ин ҳама пешрафту муваффақиятҳо натиҷаи заҳматҳои шабонарӯзӣ, иродаи қавӣ ва хислати ватандӯстии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти ҷумҳурӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳисоб мераванд. Ин абармарди миллат тавонист, миллати парешоншударо сарҷамъ намуда, Тоҷикистонро ба давлати тараққикарда табдил диҳад. Барои ҳамаи ин хизматҳои бузургаш ба муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 11 декабри соли 1999 бо Қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон унвони олии “Қаҳрамони Тоҷикистон” дода шуд.
Хизматҳои Сарвари кишвари мо на танҳо дар дохили ҷумҳурӣ, балки берун аз он ҳам қадршиносӣ шудаанд. Барои саҳми барҷаста дар рушди ҷомеаи умумиҷаҳонӣ Президенти Тоҷикистон ба гирифтани “Ситораи тиллоии Албер Швейтсер” ва унвони фахрии Профессори Академияи умумиҷаҳонии тиб дар соҳаи илмҳои гуманитарӣ сазовор гардидааст. Эмомалӣ Раҳмон аввалин сиёсатмадорест, ки дар ҷаҳон ин мукофотро соҳиб шудааст.
Соли 2005 дар арафаи Рӯзи Ваҳдати миллӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сазовори ҷоизаи олии Медали тиллои “Барои таҳкими сулҳ ва ризоияти байни халқҳо”-и Федератсияи байналмилалии сулҳ гардид. Муҳтарам Пешвои мо аввалин касест, ки дар байни кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ин ҷоизаро соҳиб шудааст.
Президенти Тоҷикистон дар солҳои минбаъда бо Ордени алмосдори “Ситораи сарпараст”, Ордени “Қаҳрамони миллии Афғонистон - Аҳмадшоҳи Масъуд”, Нишони фахрии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Ордени Шӯрои олимони Осиё, Медали тиллои ба номи Николай Блохини Академияи илмҳои тиббии Федератсияи Русия, Ордени “Ситораи дараҷаи 1” бо занҷираи тиллоии Ҷумҳурии Латвия, Медали тиллои “Арҷгузории Ҷалолиддини Балхӣ”-и ЮНЕСКО ва дигар ҷоизаву медалҳо мукофотонида шудааст.
Бо дархосту пешниҳоди шаҳрвандони ҷумҳурӣ 8 ноябри соли 2016 бо қарори Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Қонун “Дар бораи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат” қабул гардид ва ба ин мартабаи воло муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сазовор дониста шуд.
Имрӯз ҳар яки моро мебояд, ки сиёсати пешгирифтаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ҷонибдорӣ намуда, ҷавононро, пеш аз ҳама, дар руҳияи ватандӯстӣ, худшиносии миллӣ ва арҷгузории сулҳу Ваҳдати миллӣ тарбият намоем.
Саидҷон ЗУБАЙДУЛЛОЕВ, омӯзгори ДДФСТ ба номи МирзоТурсунзода
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед