Конститутсияро бахтномаи миллат, сарчашмаи таҳияи ҳама гуна ҳуҷҷатҳои расмӣ ном мебаранд. Хушбахтона, баъди соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон 6-уми ноябри соли 1994 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид, ки ин санади муҳими давлатдорист. Атрофи бахтномаи миллат бо Зайниддин Соибов, номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ, раиси Шӯрои олимон ва муҳаққиқони ҷавони назди Раёсати кор бо ҷавонон ва варзиши шаҳри Душанбе, декани факултети идоракунии Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон суҳбате оростем.

- Аз рӯзи қабули Конститутсия 26 сол сипарӣ гардид. Дар ин муддат дар ҳаёти ҷомеаи тоҷик чӣ гуна тағйирот ба вуҷуд омад?

- Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон воқеан дар тамоми соҳаҳо, тамоми равандҳои ҷамъиятӣ тайғйиротҳои хубро ба вуҷуд овард. Махсусан, дар соҳаҳои иқтисодию иҷтимоӣ, фарҳангӣ, ки бевосита соҳаҳои ҷудонопазири ҷомеа ба ҳисоб мераванд, давра ба давра барои беҳбудии соҳаҳои мазкур мусоидат намуд. Яке аз ин самтҳо соҳаи иҷтимоӣ, яъне беҳдошти зиндагии мардум аст. Албатта, тамоми кӯшишу саъйи давлат маҳз барои беҳтар кардани ин самт равона мешавад, зеро беҳтар будани сатҳи зиндагии мардум, беҳтар будани шароити иқтисодӣ ва моддии халқ, албатта ба пешравии тамоми самтҳо мусоидат мекунад. Вобаста ба ин самт Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор меъёрҳоро дар худ муқаррар кардааст. Пеш аз ҳама ин аз моддаи 1-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ибтидо мегирад, ки тибқи он Тоҷикистон давлати иҷтимоӣ буда, барои ҳар як инсон шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро фароҳам меорад. Ин меъёр, дар назар як меъёри кӯтоҳ аст, вале дар худ мазмуни бениҳоят васеъ ва мураккабро ҷой намудааст. Дар заминаи ҳамин меъёри конститутсионӣ иҷтимоӣ будани Ҷумҳурии Тоҷикистон даҳҳо санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ қабул гардидаанд, ки ҳамаи онҳо барои баланд бардоштани сатҳи некӯаҳволию сатҳи иқтисодии мардум мусоидат менамояд. Ба ҳамин мазмун дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дигар меъёрҳо низ мавҷуданд, ки ҳамаи онҳо барои беҳбудӣ ва некӯаҳволии шахс равона мегардад. Масалан, дар моддаи 38-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар карда шудааст, ки ҳар шахс ҳуқуқи ҳифзи саломатӣ дорад. Шахс дар доираи муқаррарнамудаи қонун аз ёрии тиббии ройгон дар муассисаҳои нигаҳдории тандурустии давлатӣ истифода менамояд. Давлат барои беҳдошти муҳити зист, инкишофи оммавии варзиш, тарбияи ҷисмонӣ ва сайёҳӣ тадбирҳо меандешад. Ҳифзи меҳнат инчунин дар ин сарчашмаи қонунгузорӣ муқаррар шудааст.

- Чӣ зарурат пеш омад, ки дар тӯли 26 сол 3 маротиба ба он тағйироту иловаҳо ворид гардад?

- Ҷомеа дар маҷрои ҳаракат аст ва мумкин аст, ки муносибатҳои нав ба нав ба вуҷуд ояд ва бо тақозои замон бояд дар сатҳи конститутсионӣ он ё иваз, таҳрир ва ё ин ки меъёри нав ворид карда шавад. Ба ин хотир дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон се маротиба, 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 тавассути раъйпурсии умумихалқӣ тағйиру иловаҳо ворид карда шуд.

Ҳадаф аз ворид кардани тағйиру иловаҳо ба Конститутсия ин ба вуҷуд омадани муносибатҳои нав ба нав, мутобиқ сохтани меъёрҳои нави конститутсионӣ вобаста ба муносибатҳои нав мебошад.

- Тафовут байни Конститутсияи кишварро аз давлатҳои ҳамсоя дар чӣ мебинед?

- Умуман, ҳадафи асосии тамоми Конститутсияҳои дунё ин танзим, муқаррар ва муайян намудани муносибатҳои махсусан муҳим дар ҷомеа ва муқаррар намудани меъёрҳое мебошад, ки барои ҷомеа бунёдӣ ҳастанду онҳо асоси ташкили ҷомеаю давлат ва шахсро ташкил медиҳанд. Ин мақсади умумии ҳама гуна Конститутсияҳо мебошад. Аммо аз лиҳози мазмун, сохт, меъёр, шакл Конститутсияҳои давлатҳо аз якдигар фарқ мекунанд. Аз ҷумла, Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон низ аз рӯӣ аломатҳое, ки зикр кардам, аз Конститутсияи дигар давлатҳо фарқ мекунад. Дар яке аз назарсанҷиҳои созмонҳои байналмилалӣ Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз Конститутсияи намунавӣ эътироф гардид. Ин беасос набуд. Ба он хотир, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон меъёрҳоеро дар худ таҷассум мекунад, ки онҳо ҷавобгӯ ба тамоми арзишҳо ва принсипҳои умумибашарӣ мебошанд. Яъне дар он меҳвари асосӣ инсон, ҳуқуқу озодии инсон ва ҳамчунин арзиши олӣ эътироф шудани он қарор дорад.

- Шаҳрвандони кишвар дар таҳкими меъёрҳои конститутсионӣ чӣ нақш доранд?

- Конститутсия ин маҳсули иродаи халқ аст. Субъекти қабули Конститутсия шаҳрвандон маҳсуб ёфта, онро танҳо шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул мекунанд. Дар даврони истиқлолият дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 4 маротиба раъйпурсӣ доир гардид, ки ҳамаи он бо ташаббуси шаҳрвандон буд. Ин маънии онро дорад, ки маҳз бо ташаббуси шаҳрвандон ҳам Конститутсия қабул гардид ва ҳам се маротиба бо иштирок ва нақши онҳо ба он тағйиру иловаҳо ворид карда шуд.

- Ҳоло дар ҷаҳон кишваре дида мешавад, ки Конститутсия надошта бошад?

- Бале. Ҳоло 7 давлати дунё Конститутсия надорад. Инҳо кишварҳои Исроил, Шветсия, Сан - Марино, Британияи кабир, Канада, Зеландияи Нав ва Либия мебошанд. То пайдоши аввалин Конститутсия ҷомеа бе Конститутсия буд, лекин баъд аз инқилобҳои буржуазӣ, дар давлатҳои аввалини Амрико ва Аврупо Конститутсия қабул гардид ва тадриҷан дар тамоми давлатҳои дигар Конститутсия қабул шуд.

Конститутсия аз рӯи шакл навишташуда ва нонавишта мешавад. Конститутсияи навишташуда конститутсияест, ки он дар як шакли муайян таҳия ва қабул мешавад. Конститутсияи нонавишта конститутсияест, ки он дар асл нест. Аммо ба ҷойи Конститутсия якчанд санадҳое амал мекунад, ки онҳо дар баробари Конститутсия эътибор доранд. Масалан, дар Шветсия бо вуҷуди оне, ки Конститутсия нест, лекин се санаде мавҷуд аст, ки онҳо масъалаҳои муҳими давлатдориро муқаррар мекунанд.