СИЁСАТ
Панҷшанбе 25 Апрел 2024 12:58
Ҷанги фоҷеаборе, ки солҳои 90-уми асри гузашта ба сари миллати тоҷик омадаву кишвари тозаистиқлоли моро ба коми оташ фурӯ бурда буд, ҷони зиёда аз яксаду панҷоҳ ҳазор бегуноҳро гирифту наздики сад ҳазор кӯдакро бепадару даҳҳо ҳазор наварӯсонро бева кард. Дар он шабу рӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон ба роҳбаре ниёз дошт, ки аз алангаи оташи ҷанг наҳаросида, бо як тавонмандӣ кишварро аз оташи ҷанг раҳо кунаду зиёда аз як миллион нафар шаҳрвандони кишварро, ки ба худ номи гурезаро гирифта, ба давлатҳои ҳамсоя паноҳ бурда буда буданд, ба Ватан бармегардонд.
Ҳамон солҳо бисёре аз гурӯҳҳои мухолифин барои барқарор намудани давлати соҳибихтиёр, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона зиддият нишон медоданд. Душманони миллати тоҷик намехостанд, ки Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол шинохта шаваду дар қатори дигар давлатҳо рушд кунад. Кишвар ба се қисм ҷудо шудаву миллатро хатари нобудшавии Ватан таҳдид мекард. Ягон нафар намехост, ки масъулияти вазинини роҳбарии як давлати ҷангзадаро ба уҳда гирад.
Аз рӯзе, ки Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Раиси Шурои Олии кишвар интихоб шуданд, бисёриҳо аз дур назора мекарданд ва бо боварӣ мегуфтанд, ки роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон дер давом намекунад. Зеро миллатеро, ки баъди пош хӯрдани давлати абарқудрати Шуравӣ ба ду ҷабҳаи комилан ба якдигар мухолиф ҷудо ва ба якдигар душман шуда буд, оштӣ дорондан кори осон набуд. Саркардагони ҷанги таҳмилӣ бо сарпарас-тии хоҷагони хориҷии худ, ки нақшаи парокандагии кишварро дар хориҷи кишвар таҳрезӣ карда буданд, тамоми гурӯҳҳои мухолифи ҳукуматро бо яроқу аслиҳа мусаллаҳ намуда, кишварро ба коми оташ кашиданд. Давлати тозаистиқлоли Тоҷикистон мисли тифле, ки падару модари худро аз даст додааст, бесоҳиб монда буд. Ҳизбу ҳаракатҳои тундрав пойтахти кишварро идора мекарданд.
Сиёсатмадори ҷаҳонӣ Карлс Ясперс дар ҷойе навишта буд: “Инсони бузург маънои таърих аст. Таърих бо зуҳури чунин шахсиятҳои бузург оғоз мегардад”. Ақли солим ғалаба карду барои наҷот додани Тоҷикистон тамоми вакилони мардумӣ дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд (собиқ вилояти Ленинобод) гирд омаданду ба кори Иҷлосияи 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон шуруъ карданд. 19-уми ноябри соли 1992 Эмомалӣ Раҳмон дар натиҷаи овоздиҳии вакилони халқ ҳамчун Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид ва бо тамоми масъулият, донишу таҷриба ва кӯшишу тавоноии худ ба таърихи давлатдории навини тоҷикон оғоз бахшид.
Эмомалӣ Раҳмон фаъолияти сарвариро аз гуфтушунид бо мухолифин оғоз намуданд. Аз сабаби оне ки бисёриҳо ба устувор ва мустаҳкам шудани ҳукумати тозабунёд боварӣ надоштанд, намехостанд аъзои он бошанд. Тавре худи Ҷаноби Олӣ санаи 23-юми майи соли 2013 зимни вохӯрӣ бо фаъолҷавонони кишвар дар толори “Кохи Борбад” баён доштанд, бисёриҳо гумон мекарданд, ки дар наз-диктарин фурсат мухолифин ӯро мекушанд. Аммо ин тавр нашуд. Эмомалӣ Раҳмон хуб медонист, ки халқ ба мисли ӯ сарваре ниёз дорад, ки худашро қурбон кунаду миллати парокандагаштаро сарҷамъ. Бо ин мақсад 8-уми декабри соли 1992 тавассути шабакаҳои телевизионӣ ва радио ба тамоми сокинони кишвар муроҷиат намуда, чунин гуфтанд: “Халқи мо имрӯз душвортарин ва фоҷианоктарин давраи таърихи худро аз сар гузаронида истодааст. Ман қасам ёд мекунам, ки тамоми донишу таҷрибаамро барои дар ҳар як хона барқарор шудани сулҳ равона карда, барои Ватани азизам садоқатмандона меҳнат мекунам. Агар лозим шавад, ҷон нисор мекунам”.
Тамоми мардуми кишвар ташнаи сулҳ буду орзу мекард, ки ҳарчи зудтар Тоҷикистон аз гирдоби ҷанг раҳо гардад ва тамоми гурезагони тоҷик ба манзилҳои истиқоматии худ баргарданд. Аз ин хотир, бо пешниҳод ва ҷонбозиҳои Эмомалӣ Раҳмон барои ба имзо расонидани “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон” оғоз аз 5-уми апрели соли 1994 то 27-уми июни соли 1997 музокирот байни тоҷикон давом кард, ки дар ин муддат 8 даври музокирот байни Ҳукумат ва мухолифин, 3 машварати байниҳамдигарии тарафҳо ва 6 мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари мухолифин Саид Абдуллоҳи Нурӣ баргузор гардид. Дар рафти ин музокирот 9 асноди асосӣ, ки асоси “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон”-ро дар бар мегирифт, қабул шуд.
Тавассути шабакаҳои телевизионӣ хуб ба назар мерасид, ки зимни мулоқоту вохӯриҳо ҷониби мухолифин бо як ҳавобаландӣ ва тундгуфторӣ мехостанд ба роҳбари ҷавони далеру шуҷои Тоҷикистон фишор оранду аз ҷониби ӯ амали зиште сар занад. Аммо дар ҳама ҳолатҳо ба назар мерасид, ки Эмомалӣ Раҳмон ба тамоми ноадолатиҳои мухолифин сабр мекарданду тоқатпазирӣ, хушхулқӣ, хушгуфториву хислатҳои неки инсониро сармашқи кори худ менамуданд. Маҳз ҳамин хислатҳои неки Эмомалӣ Раҳмон буд, ки мухолифин оҳиста-оҳиста ба азми қавӣ, мардонагӣ, ростқавлию ҷавонамардияш бовар карданду барои ба имзо расонидани “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон” розигии худро доданд.
Таърих исбот мекунад, ки тамоми вохӯриву мулоқотҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳбарони мухолифин дар шароитҳои сахту сангин ба вуқуъ омадаанд. Душманони миллати тоҷик намехостанд, ки “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон” ба имзо расад. Ҳато чандин маротиба ба ҷони Эмомалӣ Раҳмон сӯиқасд ташкил карда шуд. Вале ӯ аз нияти худ нагашт ва барои пойдор намудани сулҳу субот дар кишвар бо азму иродаи қавӣ қадамҳои устувортар мегузошт.
Аз ҳама вохӯрии хатарноктарин ва босамартарини Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо мухолифини кишвар ин вохӯрии санаи 11-уми декабри соли 1996 буд, ки дар деҳаи Хостдеҳи шимоли Афғонистон баргузор ва дастоварди хуберо ба бор оварда буд. Ҳамон шабу рӯз дар ин минтақаи Афғонистон ҷанги дохилӣ авҷ гирифта буд ва касе кафолати ҷони роҳбари давлатро намедод. Ҳарчанд касе намехост, ки Эмомалӣ Раҳмон дар ин вазъият ба Афғонистон сафар кунад, аммо аз сабабе ки музокирот таъин шуда буд, қадамро ба пеш гузошту ба мулоқот ҳозир шуд.
Бо мақсади ҳарчи зудтар гурезагонро ба Ватан баргардонидан, бо пешниҳоди Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бори аввал санаи 29-уми марти соли 1993 барномаи “Хоки Ватан” тавассути радиои Тоҷикистон садо дод. Тавассути ин барнома аввалин шуда сарвари кишвар Эмомалӣ Раҳмон баромад намуда, ба гурезагон муроҷиат намуданд: “Ман ба шумо хуми тилло ваъда намекунам, ҳар он чизе, ки мо дар мамлакат дорем, якҷоя онро ба ҳам мебинем. Вале, то вақте ки шумо ба Ватан барнагардед, хонаву ҷои шумо ба каси дигаре насиб намекунад. Баргардед!”
Тарроҳони ҷанги шаҳр-вандӣ бо тамоми қувва талош намуданд, ки дар самти идораи низоми давлатдорӣ бар зидди роҳбари давлат монеаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва низомӣ эҷод намоянд. Онҳо бо ҳар роҳу восита мехостанд ба ҷараёни музокироти сулҳи тоҷикон халал эҷод кунанд. Бо мақсади гирифтани пеши роҳи сулҳ санаи 30-юми апрели соли 1997 зимни сафари корӣ дар шаҳри Хуҷанд ба ҷони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сӯиқасд ташкил намуданд. Ҳарчанд душманони сулҳу суботи тоҷикон дар ин амалиёти террористӣ Эмомалӣ Раҳмонро захмӣ карданд, аммо ин натавонист пеши роҳи Эмомалӣ Раҳмонро гиранд. Тамоми талош ва саъю кӯшишҳои душманони миллати тоҷик ҷомаи амал напӯшид, зеро Эмомалӣ Раҳмон тавонист, ки бо хиради фитрӣ ҳадафи душманонро бишносад ва монеаи идомаи ҷанг дар кишвар гардад. Тамоми ин сӯиқасдҳои ҷонӣ, таҳдиду сиёсатҳои душманон шуҷоату мардонагӣ, азму иродаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро даҳчанд намуд ва ниҳоят санаи 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон” ба имзо расид ва Ҷумҳурии Тоҷикистон амалан аз марҳалаи ҷангу даргирӣ ба марҳалаи нави рушд - созандагию бунёдкорӣ ворид гардида, ба яке аз кишварҳои амни ҷаҳон табдил ёфту соҳиби артиши миллии муҷаҳҳаз гардид. Тавонист, ки амнияти озуқаворӣ, энергетикӣ ва сулҳу суботро дар қаламрави кишвар таъмин намояд ва ба фатҳи қуллаҳои нав ба нави саодату хушбахтӣ бирасад.
Камолиддин КАРИМОВ,
омӯзгори МТМУ №10-и
шаҳри Душанбе
Ҳамон солҳо бисёре аз гурӯҳҳои мухолифин барои барқарор намудани давлати соҳибихтиёр, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона зиддият нишон медоданд. Душманони миллати тоҷик намехостанд, ки Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол шинохта шаваду дар қатори дигар давлатҳо рушд кунад. Кишвар ба се қисм ҷудо шудаву миллатро хатари нобудшавии Ватан таҳдид мекард. Ягон нафар намехост, ки масъулияти вазинини роҳбарии як давлати ҷангзадаро ба уҳда гирад.
Аз рӯзе, ки Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Раиси Шурои Олии кишвар интихоб шуданд, бисёриҳо аз дур назора мекарданд ва бо боварӣ мегуфтанд, ки роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон дер давом намекунад. Зеро миллатеро, ки баъди пош хӯрдани давлати абарқудрати Шуравӣ ба ду ҷабҳаи комилан ба якдигар мухолиф ҷудо ва ба якдигар душман шуда буд, оштӣ дорондан кори осон набуд. Саркардагони ҷанги таҳмилӣ бо сарпарас-тии хоҷагони хориҷии худ, ки нақшаи парокандагии кишварро дар хориҷи кишвар таҳрезӣ карда буданд, тамоми гурӯҳҳои мухолифи ҳукуматро бо яроқу аслиҳа мусаллаҳ намуда, кишварро ба коми оташ кашиданд. Давлати тозаистиқлоли Тоҷикистон мисли тифле, ки падару модари худро аз даст додааст, бесоҳиб монда буд. Ҳизбу ҳаракатҳои тундрав пойтахти кишварро идора мекарданд.
Сиёсатмадори ҷаҳонӣ Карлс Ясперс дар ҷойе навишта буд: “Инсони бузург маънои таърих аст. Таърих бо зуҳури чунин шахсиятҳои бузург оғоз мегардад”. Ақли солим ғалаба карду барои наҷот додани Тоҷикистон тамоми вакилони мардумӣ дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд (собиқ вилояти Ленинобод) гирд омаданду ба кори Иҷлосияи 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон шуруъ карданд. 19-уми ноябри соли 1992 Эмомалӣ Раҳмон дар натиҷаи овоздиҳии вакилони халқ ҳамчун Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид ва бо тамоми масъулият, донишу таҷриба ва кӯшишу тавоноии худ ба таърихи давлатдории навини тоҷикон оғоз бахшид.
Эмомалӣ Раҳмон фаъолияти сарвариро аз гуфтушунид бо мухолифин оғоз намуданд. Аз сабаби оне ки бисёриҳо ба устувор ва мустаҳкам шудани ҳукумати тозабунёд боварӣ надоштанд, намехостанд аъзои он бошанд. Тавре худи Ҷаноби Олӣ санаи 23-юми майи соли 2013 зимни вохӯрӣ бо фаъолҷавонони кишвар дар толори “Кохи Борбад” баён доштанд, бисёриҳо гумон мекарданд, ки дар наз-диктарин фурсат мухолифин ӯро мекушанд. Аммо ин тавр нашуд. Эмомалӣ Раҳмон хуб медонист, ки халқ ба мисли ӯ сарваре ниёз дорад, ки худашро қурбон кунаду миллати парокандагаштаро сарҷамъ. Бо ин мақсад 8-уми декабри соли 1992 тавассути шабакаҳои телевизионӣ ва радио ба тамоми сокинони кишвар муроҷиат намуда, чунин гуфтанд: “Халқи мо имрӯз душвортарин ва фоҷианоктарин давраи таърихи худро аз сар гузаронида истодааст. Ман қасам ёд мекунам, ки тамоми донишу таҷрибаамро барои дар ҳар як хона барқарор шудани сулҳ равона карда, барои Ватани азизам садоқатмандона меҳнат мекунам. Агар лозим шавад, ҷон нисор мекунам”.
Тамоми мардуми кишвар ташнаи сулҳ буду орзу мекард, ки ҳарчи зудтар Тоҷикистон аз гирдоби ҷанг раҳо гардад ва тамоми гурезагони тоҷик ба манзилҳои истиқоматии худ баргарданд. Аз ин хотир, бо пешниҳод ва ҷонбозиҳои Эмомалӣ Раҳмон барои ба имзо расонидани “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон” оғоз аз 5-уми апрели соли 1994 то 27-уми июни соли 1997 музокирот байни тоҷикон давом кард, ки дар ин муддат 8 даври музокирот байни Ҳукумат ва мухолифин, 3 машварати байниҳамдигарии тарафҳо ва 6 мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари мухолифин Саид Абдуллоҳи Нурӣ баргузор гардид. Дар рафти ин музокирот 9 асноди асосӣ, ки асоси “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон”-ро дар бар мегирифт, қабул шуд.
Тавассути шабакаҳои телевизионӣ хуб ба назар мерасид, ки зимни мулоқоту вохӯриҳо ҷониби мухолифин бо як ҳавобаландӣ ва тундгуфторӣ мехостанд ба роҳбари ҷавони далеру шуҷои Тоҷикистон фишор оранду аз ҷониби ӯ амали зиште сар занад. Аммо дар ҳама ҳолатҳо ба назар мерасид, ки Эмомалӣ Раҳмон ба тамоми ноадолатиҳои мухолифин сабр мекарданду тоқатпазирӣ, хушхулқӣ, хушгуфториву хислатҳои неки инсониро сармашқи кори худ менамуданд. Маҳз ҳамин хислатҳои неки Эмомалӣ Раҳмон буд, ки мухолифин оҳиста-оҳиста ба азми қавӣ, мардонагӣ, ростқавлию ҷавонамардияш бовар карданду барои ба имзо расонидани “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон” розигии худро доданд.
Таърих исбот мекунад, ки тамоми вохӯриву мулоқотҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳбарони мухолифин дар шароитҳои сахту сангин ба вуқуъ омадаанд. Душманони миллати тоҷик намехостанд, ки “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон” ба имзо расад. Ҳато чандин маротиба ба ҷони Эмомалӣ Раҳмон сӯиқасд ташкил карда шуд. Вале ӯ аз нияти худ нагашт ва барои пойдор намудани сулҳу субот дар кишвар бо азму иродаи қавӣ қадамҳои устувортар мегузошт.
Аз ҳама вохӯрии хатарноктарин ва босамартарини Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо мухолифини кишвар ин вохӯрии санаи 11-уми декабри соли 1996 буд, ки дар деҳаи Хостдеҳи шимоли Афғонистон баргузор ва дастоварди хуберо ба бор оварда буд. Ҳамон шабу рӯз дар ин минтақаи Афғонистон ҷанги дохилӣ авҷ гирифта буд ва касе кафолати ҷони роҳбари давлатро намедод. Ҳарчанд касе намехост, ки Эмомалӣ Раҳмон дар ин вазъият ба Афғонистон сафар кунад, аммо аз сабабе ки музокирот таъин шуда буд, қадамро ба пеш гузошту ба мулоқот ҳозир шуд.
Бо мақсади ҳарчи зудтар гурезагонро ба Ватан баргардонидан, бо пешниҳоди Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бори аввал санаи 29-уми марти соли 1993 барномаи “Хоки Ватан” тавассути радиои Тоҷикистон садо дод. Тавассути ин барнома аввалин шуда сарвари кишвар Эмомалӣ Раҳмон баромад намуда, ба гурезагон муроҷиат намуданд: “Ман ба шумо хуми тилло ваъда намекунам, ҳар он чизе, ки мо дар мамлакат дорем, якҷоя онро ба ҳам мебинем. Вале, то вақте ки шумо ба Ватан барнагардед, хонаву ҷои шумо ба каси дигаре насиб намекунад. Баргардед!”
Тарроҳони ҷанги шаҳр-вандӣ бо тамоми қувва талош намуданд, ки дар самти идораи низоми давлатдорӣ бар зидди роҳбари давлат монеаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва низомӣ эҷод намоянд. Онҳо бо ҳар роҳу восита мехостанд ба ҷараёни музокироти сулҳи тоҷикон халал эҷод кунанд. Бо мақсади гирифтани пеши роҳи сулҳ санаи 30-юми апрели соли 1997 зимни сафари корӣ дар шаҳри Хуҷанд ба ҷони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сӯиқасд ташкил намуданд. Ҳарчанд душманони сулҳу суботи тоҷикон дар ин амалиёти террористӣ Эмомалӣ Раҳмонро захмӣ карданд, аммо ин натавонист пеши роҳи Эмомалӣ Раҳмонро гиранд. Тамоми талош ва саъю кӯшишҳои душманони миллати тоҷик ҷомаи амал напӯшид, зеро Эмомалӣ Раҳмон тавонист, ки бо хиради фитрӣ ҳадафи душманонро бишносад ва монеаи идомаи ҷанг дар кишвар гардад. Тамоми ин сӯиқасдҳои ҷонӣ, таҳдиду сиёсатҳои душманон шуҷоату мардонагӣ, азму иродаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро даҳчанд намуд ва ниҳоят санаи 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон” ба имзо расид ва Ҷумҳурии Тоҷикистон амалан аз марҳалаи ҷангу даргирӣ ба марҳалаи нави рушд - созандагию бунёдкорӣ ворид гардида, ба яке аз кишварҳои амни ҷаҳон табдил ёфту соҳиби артиши миллии муҷаҳҳаз гардид. Тавонист, ки амнияти озуқаворӣ, энергетикӣ ва сулҳу суботро дар қаламрави кишвар таъмин намояд ва ба фатҳи қуллаҳои нав ба нави саодату хушбахтӣ бирасад.
Камолиддин КАРИМОВ,
омӯзгори МТМУ №10-и
шаҳри Душанбе
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед