Таҳаввулоти ҷиддие, ки рӯзҳои охир дар минтақа рух дод, ба сари қудрат омадани ҳаракати Толибон дар Афғонистон аст. Ин хабар, бегуфтугӯ дар сархати нигоштаҳои васоити ахбори оммаи олам қарор гирифт ва то кунун баҳсҳои оид ба ин рӯйдод ва паёмадҳои ояндаи он идома дорад.

Расо бист сол пеш, яъне 9-уми сентябри соли 2001 сипоҳсолори нотакрори Хуросон, Шери Панҷшер, тоҷики ғаюр Аҳмадшоҳи Масъуд ба қатл расонда шуд. Куштори ин шермардро душмани қаттоли ИМА ва ҳаракати он вақт фаъоли “Ал-Қоида” ба дӯш гирифт. Лек фарзияҳои начандон боварибахш ва боэътимод аз хусуси қатли Аҳмадшоҳи Масъуд низ вуҷуд дошт. Ин ҳам бошад, манфиатхоҳии абарқудрате чун ИМА ва иттифоқчиёни он. Чунки ҳангоми ба ҳалокат расондани Шери Панҷшер, дар саргаҳи ин дара тайёраи бесарнишини Бритониё дучори садама шуда, дар фазо худ аз худ таркид. Он замон қисме аз рӯзноманигорону коршиносон каме ҷуръат карда, изҳор доштанд, ки қатли Аҳмадшоҳи Масъуд тавассути аз дур идора кардан, бо истифода аз тайёраи бесарнишин сурат гирифтааст. Ҳамин тавр, ҷабҳаи муқовимати шимол бе роҳбари ҷангдида ва кордон монд.

Ду рӯз пас, яъне 11-уми сентябр бинои осмонхароши маркази савдо дар шаҳри Нюйорки ИМА бар асари ба он паси ҳам бархӯрдани ду тайёра, тамоман ба замин фурӯ рехт. Ҳазорон нафар одамони синну соли гуногун ба ҳалокат расиданд. Ин амали даҳшатборро ҳам гурӯҳи “Ал-Қоида” ба уҳда гирифт.

Синамогарони амрикоӣ бо иштироки мутахассисони меъморию бинокорӣ филми мустанади қариб сесоата таҳия намуданд, ки бо аксар забонҳои олам тарҷума ва дар бисёр кишварҳо намоиш дода шуд. Аз ҷумла, бо забони русӣ ва дар Русия. Он ҷо мутахассисон бо далел исбот доштанд, ки бино на аз бархӯрдани тайёраҳо, балки бо таркондан аз қабатҳои мобайнӣ ва поёнӣ валангор гардидааст.

Ин баҳона шуду ИМА изҳор кард, ки ба Афғонистон артиш ворид месозад. Ҷабҳаи шимол бошад, дар ҳоли бе роҳбарӣ чун Аҳмадшоҳи Масъуд қарор дошт. Ба гардан гирифтани куштори шермарди Панҷшер ва таркондани маркази савдо барои “Ал-Қоида” бошад, чун воситаи тарғибсозии худ, шояд чизе беш набуд.

Ҳамин тавр, ИМА бо иттифоқчиёнаш ба Афғонистон сар дароварда, кӯргиреҳи масоили печидаи ин мулки ҷангзадаро боз ҳам чигилу печидатар намуданд. Албатта, ИМА ва иттифоқчиёнаш ҳадафи худро дошт: ҳузур дар минтақа ва таъсиргузорӣ ба раванди рӯйдодҳои он. Тавре Русия қисми бештари кишварҳои пасошӯравии Осиёи марказиро зери таъсири худ нигоҳ дошта, сиёсати худ-ро дар ин ҷо роҳандозӣ дорад.

Раванди рӯйдодҳои баъдина, тасдиқи гуфтаҳои боло шуда тавонист. Амрико нахуст ҷаласаи фаврии Луи ҷирга (порлумон)-и афғонро ороста, гумоштаи худ Ҳомид Карзайи паштунтаборро ба сари қудрат овард. Муддати бист сол бо ҳузури низомӣ, амрикоиҳо ҳеҷ натавонистанд вазъро дар ин кишвар ба эътидол биёранд. Бо баҳонаи саркӯбӣ ҳар гуна ҳаракат ва гурӯҳҳои ифротӣ, тавассути бомбаборонкуниҳо ва истифодаи дигар лавозимоти ҷангӣ мардуми осоиштаи бегуноҳ дар ҳар минтақа беҳаду ҳисоб ба қатл расонда шуд. Манзили зисти одамон, иморатҳои таъиноти гуногун ва ғайра ба хок яксону валангор гардид. Ҳазорҳо мардуми афғон аз боиси ҷангу ҷидолҳо ҷилои ватан намуданд.

Солҳои охир бошад, ҳаракати Толибон боз фаъол гардида, бо ҳар роҳу восита саъй намуд, ба раванди воқеоти мулки ҷангзада бештар таъсир расонад. Баргузории таркишу дигар тадбирҳои тахрибкорӣ, бо қатли мардуми бегуноҳ, пиру барно ва ҳатто кӯдакон, гувоҳ аз он аст, ки намояндагони ин гурӯҳи ҷангҷӯ, дар ҳаёти сиёсии иҷтимоии мулки афғон мехоҳанд ҳар чи бештар ҳузур дошта бошанд.

Нахостан ё нотавонию ноуҳда-бароӣ боис гашт, ҳукуматдорони ИМА ва иттифоқчиёнаш аз ҳузури худ дар мулки афғон даст кашанд ва ба берун кардани ҳарбиёни худ пардозанд. Ин ҳолат дасту пои Толибонро гӯё кушода монд. Ба амалиётҳои густурда пардохта, пайи ҳам минтақаҳои гуногунро ба тасарруфи худ даровардан гирифтанд. Дар ин байн ИМА ва Русия бо намояндагони ин гурӯҳ вохӯрӣ барпо намуда, тарҳи оянда ва ширкати намояндагони ин гурӯҳро дар идораи давлат ва барқароршавии сулҳу оромӣ гӯё мекашиданд.
Аммо Толибон бо хостаи худ амал карда, қариб бе ҷанг минтақаҳоро паси ҳам ва билохира Кобулро ишғол намуда, ҳатто ба таври тамасхуромез изҳор доштанд, ки “дар натиҷаи муқовимати ҷиҳодии мо маҷбур шуд, як қудрати мағрури ҷаҳон, Иёлоти Муттаҳида, шикаст хӯрад ва аз қаламрави муқаддаси мо, Афғонистон, ақибнишинӣ кунад”.

Дар ин байн, ҳангоме ҷангиёни Толибон ба Кобул наздик мешуданд, президент Ашраф Ғанӣ, аз тарси ҷон, ба таври фаврӣ бо тайёра хоки Афғонистонро тарк карда, дар Аморати Муттаҳидаи Араб паноҳ бурд. Ва изҳор дошт, ки тани як пироҳан аз кишвар берун шудааст. Сафири Афғонистон дар Тоҷикистон Зоҳир Ағбар, зимни нишасти матбуотӣ чунин амали Ғаниро “хиёнат ба давлату миллат” номида, гуфтааст, ки собиқ президент бо ҳамроҳонаш 169 миллион доллар пули нақдро ба яғмо бурдаанд. Гуфтаҳои корманди сафорати Русия дар мулки афғон Н. Ишенко тақвиятбахши гуфтаҳои сафир мебошад, ки изҳор доштааст, на ҳамаи пулҳои ба майдони ҳавоӣ овардашуда, дар ҳавопаймо ғунҷидааст.

Бо ифодаи таҳлилгар Абдуллоҳи Раҳнамо Толибон “як тӯдаи пойлучҳои слансипӯши мотосиклсавор нест, балки бахши муҳимтарини қудрати сиёсии ҳоким бар Афғонистони имрӯз аст. Яъне, акнун Толибон як воқеияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иделогии тамоми минтақаи мост”. Тамоми кишварҳои минтақаро лозим аст, хоҳу нохоҳ бо онҳо сарукор дошта бошанд. Сиёсати худро бо ин қувваи имрӯз дар сари ҳокимият, бо назардошти манфиатҳои миллӣ ба роҳ монанд.

Маҳз дар масъалаи ба роҳ мондани муносибат бо ин ҳаракат фикру андешаҳо аз ҷониби сиёсатмадорон, дипломатҳо, афроди ҷудогона хеле гуногун баён мегардад. Сиёсатмадори рус В. Жириновский, ки бо гуфтаҳои моҷароангезаш басо маъруф аст, дар масъалаи ба роҳ мондани муносибат бо ин ҳаракат се шаклро таклиф намудааст: аввалан ба корҳои дохилии ин кишвар ягон дахолат набояд кард. Дуюм, дастгирии ҳамаҷонибаи Тоҷикистону Туркманистон ва Ӯзбекистон, то ягон ҷангҷӯе аз он сӯи об ба минтақа ворид нагардад. Сеюм тақсими Афғонистон. Ба андешаи сиёсатмадор, агар ба корҳои Афғонистон мудохила нашавад, “ба Осиёи миёна тамоми роҳзанҳои ДОИШ ва дигар гурӯҳҳои дар Афғонистон гирд омада, зада медароянд”.

Котиби матбуотии ҳаракати Толибон Муҳаммад Наим ба посухҳои хабарнигори шабакаи телевизионии “Deutsche Vela” бобати нигоҳ доштани артиш, полис, фаъолияти институтҳои демократӣ ва иштироку фаъолияти занон дар идораҳои гуногун чунин посух додааст: “Мо мекӯшем, ки ҳамаи сохторҳои давлатӣ фаъолият дошта бошанд. Ба касе зиён расонда нашавад. Мувофиқи таълимоти исломӣ зан ҳуқуқи таҳсил, заҳмат ва ғайраро дорад. Бар асоси арзишҳои исломӣ. Дар ин ҷода низ мекӯшем, ҳуқуқи эшон помол нагардад”.

Аммо рафтори Толибон нисбати як қатор амалҳои мардум, акси гуфтаҳои котиби матбуотии ҳаракатро нишон додааст. Рӯзи 19 август, бо ҷашни истиқлоли миллӣ, мардум парчами миллии Афғонистон дар даст, ба кӯчаҳои шаҳрҳо баромаданд. Силоҳбадастони ҳаракати Толибон мардумро пароканда ва ҷониби эшон тир паррондаанд. Дар натиҷа чанд нафар ба ҳалокат расидааст. Дар як навори видеоӣ дида мешавад, ҷангии гурӯҳ мардеро дар кӯча, миёни мардум, бо қундоқи силоҳ кӯфтан дорад. Навори дигар бошад, боз ҳам даҳшатангез аст. Дар майдони васеъ, ки атрофро мардони зиёди тамошобин иҳота кардааст, чанд силоҳбадасти ҳаракат, мардеро бо кадом ҷурме, миёни майдон гирифта меоранд. Дастонашро аз пушт бас-та, ба як паҳлу мехобонанд. Нафаре аз силоҳбадастон чун чорпо гардани мардро сар зада, хун ба атроф фаввора мезанад. Бовар аст аз дидани чунин манзара хун дар ҷисми ҳар бинанда сард хоҳад шуд.

Ин аст, воқеияти имрӯзи мулки афғон. Монанд ба даврони асримиёнагии Аврупо, ки бо ҳукми аҳли калисо, даруни дег бо равғани ҷӯшон, афроди зиёд зинда ба зинда бирён ё даруни гулхан сӯзонда мешуданд. Дар ҳоле афроде чун Муҳаммад Наим, намояндаи ҳаракат, аз хусуси гиромидошти арзишҳои умумибашарӣ ҳарф мезанад, ҷангиёни саҳроии ҳаракат бошанд, бо салоҳдиди хеш амал доранд.

Дараи Панҷшер ягона гӯшаест дар мулки афғон, ки пою қадами ҷангиёни Толибон то кунун ба он ҷо нарасидааст. Ин ҷо писари қаҳрамони миллии Афғонистон Аҳмадшоҳи Масъуд, ҷавонмарди 32-сола Аҳмад Масъуд ҷабҳаи муқовиматро ба уҳда дорад. Аҳмад дар Бритониё риштаи низомиро хатм кардааст, лек таҷрибаи ҷангӣ кам дорад. Ба ин ҷо қисме аз сарбозони артиши афғон бо силоҳу техника ҳозир шудаанд. Ҳамчунин, ноиби аввали президенти Афғонистон Амруллоҳ Солеҳ, ки пас аз фирори Ашраф Ғанӣ худро иҷрокунандаи вазифаи президент меҳисобад, ин ҷо ҳузур дорад. Аҳмад Масъуд дар ҷодаи муқовимат аз кишварҳои Ғарб пуштибонӣ хостааст, ки то кунун посух нест. Ва умуман гумон аст, ғарбиҳо дасти ёрӣ дароз намоянд. Зеро таҷрибаи амрикоиҳо барояшон сабақи талх аст.

Муддати бист сол ИМА барои омӯзиш, таҷҳизондан ва омодасозии артиши афғон 88 миллиард доллар маблағ сарф кард. Сеяки шумори артиш танҳо рӯи коғаз будааст. Қариб то нисфи маблағҳо дуздида шуд, ҳам аз ҷониби афғонҳо ва ҳам амрикоиҳо.

Ҷабҳаи муқовимат шаҳри Чорикор, маркази вилояти Парвон ва чанд қисмати дигарро бозпас гирифт. Аммо дошт карда натавонист. Ҷангиёни Толибон ин манотиқро дубора соҳиб шуда, садҳо нафари онҳо дар саргаҳи дараи Панҷшер қарор дорад. Ба гуфтаи саркардаҳои ҳаракат, онҳо мехоҳанд, масъала бо роҳи гуфтушунид ҳал ёбад. Агар не, пас ба амалиёт мепардозанд. Дар ин маврид тақдири Ҷабҳаи муқовимат ва Панҷшер норушан боқӣ хоҳад монд.