ҶОМЕА
Ҷумъа 24 Март 2023 01:44
БА ОЗМУНИ "ҶТ"
Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ рӯйдодест басо муҳиму ояндасоз дар таърихи Тоҷикистони азиз. Имсол аз ин иҷлосияи тақдирсоз 30 сол пур мешавад. Бахшида ба ин мо суҳбате анҷом додем, бо вакил ва иштирокчии Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон адиб ва рӯзноманигор Ато Ҳамдам, то боз бештар ошно гардем бо ҷараёни кори ин иҷлосия ва талошҳои беназири Раиси Шӯрои Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон.
ИҶЛОСИЯ: ОҒОЗ ВА ОВОЗИ ОН
Дар долони калони Қасри фарҳанги колхози ба номи Ӯрунхоҷаев, ки Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мегузарад, рӯ ба рӯ дарест, ки ба маҷлисгоҳ мебарад. Вакилон пайиҳам вориди толор мешаванд...
Гоҳ-гоҳе ба атроф нигариста, оҳиста гап мезананд.
Калонсол:Номзадҳо ба Раисии Шӯрои Олӣ маълум шуданд. Шаш нафар. Номзади сазовортар ба ин вазифа-раиси комиҷроияи вилояти Кӯлоб Эмомалӣ Раҳмон. Гумон мекунам, ки ӯро дастгирӣ карданамон лозим аст.
Кастумпӯши дуюм: Кори оқилона ҳамин будагист.
Командири саҳроӣ: Барои чӣ? Магар мо аз ҷумлаи мухолифин нафари худро пешниҳод карда наметавонем?
(Аз қиссаи ҳуҷҷатию бадеии “Корномаи Эмомалӣ Раҳмон”-и Ато Ҳамдам ва Леонид Чигрин).
1. Вақте мафҳуми Иҷлосияи 16-умро мешунавед, чӣ саҳна меояд пеши назару чӣ эҳсос фарогир мешавад шуморо?
- Вақте ки дар бораи Иҷлосияи таърихии сарнавиштсоз, ки 16 ноябри соли 1992 дар шаҳри бостонии Хуҷанд, дар толори зебои Қасри Арбоб бо иштироки вакилони мардумӣ доир гардид, сухан мегӯем, ё меандешем, бояд як чизро фаромӯш насозем, ки гуфтану ёд кардан аз ин ҳодисаи таърихӣ танҳо ба хотири ин набояд бошад, ки мо маҷбур ё вазифадорем. Барои дар сатҳи баланд ҷашн гирифтани он моро зарур нест чораҳои муассир андешем. Балки ҳар яке аз мо бояд хуб дарк кунем то чӣ андоза муҳиму зарурӣ будани ин ҳодисаи фараҳбахши таърихиро ва худ онро гиромӣ дорем. Мо ҳақ надорем, ки ин рӯзро аз ёдҳо фаромӯш созем.
Барои ман ин мафҳум ва ин сана басо азизу гиромист ва ҳар боре атрофи он сухан меравад, пеш аз ҳама ёд меорам аз ҳолати нохуби солҳои 1990-92. Аз ҳолати душвору пур аз азияти Тоҷикистони маҳбубамон. Он замон ҳамаи шохаҳои ҳукумат фалаҷ гашта буданд ва танҳо Шӯрои Олӣ арзи ҳастӣ дошту кор мекард. Мо он замон ҳар яке дар кадом поя қарор доштани Тоҷикистонро медонистему ҳис мекардем. Мо ба чашми сар шоҳид мешудем ба сахтию сангинии зиндагии он давр. Зиёде аз нафарон бовар намекарданд, ба ин ки кишвари мо метавонад, поянда ва бақодор бошад. Дар ин замон маҳз ҳамин иҷлосия боис шуд, то миёни мардум дилгармие ба вуҷуд ояд. Вазъи тамоман нохуби онвақтаи шаҳри Душанбе имкон намедод, ки иҷлосия ин ҷо баргузор гардад. Аз ин рӯ, бо пешниҳоди баъзе аз депутатҳо барои гузаронидани он Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд интихоб шуд. Ҳарчанд вазъи он ҷо оромтар буд, аммо то он ҷо расидан ҳам барои депутатҳо осон набуд. Бо вуҷуди ин ҳамаи он депутатҳое, ки барои тақдири давлат бетараф набуданд, ба он шаҳр ҳозир шуданд ва иҷлосия ба кори худ оғоз кард. Вақте аз ин санаи таърихӣ ҳарф мезанем, пеши назар ҳамон ҳолати бади мардум ва ҷараёни бомуваффақонаи кори иҷлосияи мазкур меояд.
2. Вазъи он замон басо сангину вахим буд. Ин вазниниро метавонед барои мо насли ҷавон тасвир намоед, бо истифода аз маҳорати нависандагии хеш?
- Он замон касеро маълум набуд, ки фардо ҳаст ё не. Ман бо овардани мисолҳо аз зиндагиномаи худ мехостам, вазъи он рӯзҳоро иброз дорам. Он замон ман вазифаи вазири фарҳанги кишварро ба дӯш доштам ва моҳи май бо як гурӯҳи ҳунарӣ барои иштирок дар як намоиши байналмилалие ба шаҳри Теҳрон сафар карда будем. Нигоҳ накарда ба вазъи кишварамон талош кардем, ҳунарҳои миллӣ ва суруду мусиқии тоҷикиро муаррифӣ намоем. Аммо аз нооромиҳои ватан хабарҳои нохуш ба гӯшамон мерасид. Аз ҷумла, ҳамон ҷо фаҳмидем, ки депутати Шӯрои Олӣ сармуҳаррири рӯзномаи “Садои мардум” Муродалӣ Шерализода мавриди ҳадафи тири нохалафон қарор гирифтааст. Ҳамчунин, ба гӯшамон расид, ки ҳукумати Мусолиҳаи миллӣ ташкил шудааст. Қабули ин ҳама бароямон саҳл набуд.
3. Дар кори ин иҷлосия аз 230 нафар вакилони халқ танҳо 193 нафар иштирок намуд. Шумо низ шомилед дар ин шумор. Аммо ба андешаатон омили ширкат накардани 37 вакили дигар дар чӣ буд?
- Қисме аз онҳо аз тарси зиёд худдорӣ намуданд аз рафтан ба он ҷо. Чун касе намедонист ӯро он ҷо чӣ интизор аст. Қисми дигар баъзе чизҳоро баҳона карда, дар ин иҷлосия иштирок накарданд.
4. Ин иҷлосия бо чӣ гуфтаҳою чӣ ҳадафгузориҳо ба кори худ оғоз намуда буд?
- Аввалин рӯзи он бо тасдиқи рӯзнома ва масъалагузориҳо сипарӣ гашт. Дар рӯзи дуюм бояд раиси нави Шӯрои Олӣ интихоб мегардид. Ин яке аз масъалаҳои муҳими ин иҷлосия буд. Баъди интихоби раиси Шӯро акнун ҳукумати нав ташкил шуд ва дигар масъалаҳо, аз ҷумла ташкили сулҳу салоҳ, баргардонидани гурезаҳо ва ғайра ба миён омад.
ИҶЛОСИЯ: ТАДБИР ВА ТАЪСИРИ ОН
Эмомалӣ Раҳмон: Зудтар ба Душанбе баргашта, Ҳукуматро ҷамъ ва вазифаҳои аввалиндараҷаро муайян кардан даркор. Вақти кашол додан нест.
Яке аз ҳамроҳон: Шояд дар Хуҷанд бимонед? Вазъи Душанбе муташанниҷ.
Эмомалӣ Раҳмон: (қатъӣ): Раиси Шӯрои Олӣ ва Ҳукумат бояд дар Душанбе бошанд. Ба халқ нишон додан лозим, ки ҷумҳурӣ ҳокимият дорад...
(Аз қиссаи ҳуҷҷатию бадеии “Корномаи Эмомалӣ Раҳмон”-и Ато Ҳамдам ва Леонид Чигрин).
5. Дар ин иҷлосия аризаи истеъфои президенти қаблӣ қабул шуд ва интихоб шуд раиси нави Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон. Кӣ аввалин шуда пешниҳод намуд ба ин мақом муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро?
- Дар бисёр ҷойҳо пешниҳодкунанда ҳар нафарро мегӯянд. Аммо ман ҳамчун шоҳиди воқеа инро тасдиқ мекунам, ки вакил аз ноҳияи Ҳисор Мирзоев Абдувоҳид ба вазифаи раиси Шӯрои Олӣ Эмомалӣ Раҳмонро пешниҳод намуд. Дар баробари Сарвари давлат чанд вакили дигар низ пешниҳод гардида буданд. Аммо онҳо худ ин пешниҳодро рад намуданд. Зеро дар он рӯзҳою он вазъ ба дӯш гирифтани ин вазифа як ҷасорату ҷуръатро металабид. Ин ҷасорат маҳз дар симои Эмомалӣ Раҳмон дида мешуд. Ин буд, ки якдилона интихоб гардид.
6. Ба андешаатон боз кадом амалу рафтор ё сухану гуфтор тавонист аз миёни он ҳама ба ин мақом бирасонад Пешвои миллатро?
- Мо вақте бори аввал бо Ҷаноби Олӣ дар ҳамин Шӯро ба ҳам омадем, дарк кардам, ки ӯ ҷавонмардест, ки соҳиби сухан аст. Ман хеле дӯст медорам он мардеро, ки сухани худро иҷро мекунад. Эмомалӣ Раҳмон низ ҳамин гуна шахсиятанд, ҳар сухану ҳар гуфтаи худро дар амал иҷро мекунанд. Дар байни депутатҳо ягона нафаре буданд, ки дар ҳамон замон бо як забони шевою бурро ҳарф мезаданду фикрашонро баён мекарданд. Он ҳама гуфтаҳои эшонро мо дар амал шоҳид шудем.
Баъди анҷоми иҷлосия бо рӯзномаи “Садои мардум” атрофи ҳамин рӯйдоди таърихӣ суҳбат кардам ва он ҷо зикр кардам, ки ба назари ман ба арсаи сиёсат омадани ҷавонмарде бо номи Эмомалӣ Раҳмон дар он айёми бисёр вазнину душвор барои халқи тоҷик туҳфаи Илоҳӣ аст.
7. Миёни вакилон чӣ назарҳо буд дар бораи раиси тозаинтихобшуда?
- Ҳамагӣ назари хуб дош-танд. Маҳз ҳамин буд, ки бо гирифтани овозҳои зиёд ҳамчун раиси Шӯрои Олӣ интихоб шуданд. Албатта аз берун буданд суханҳое, ки мегуфтанд, мебинем, то кай кор карда метавонад ё баъд аз чанд вақт худаш истеъфо хоҳад доду рафт. Аммо Эмомалӣ Раҳмон тавонист, ба ҳамагон исбот кунад, ки дорои қудрату ҷуръати худододист. Ман ҳамеша мегӯям, ки мо мардуми тоҷик бояд пайвас-та шукргузору сипосманд бошем Худоро, ки чунин мардро ба арсаи сиёсати мо оварду сару сарвари мо гардонд.
8. Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олӣ дар пеши худ ду самт дошт: аз ҳолати муқовимати мусаллаҳона баровардани кишвар ва масъалаи таъмини ваҳдати ҷомеа. Барои амалӣ намудани онҳо аввалин иқдоми раиси Шӯрои Олӣ Эмомалӣ Раҳмон чӣ буд?
- Яке аз корҳои муҳими ин иҷлосия масъалаи сулҳ ва аз хориҷи кишвар баргардонидани 1 миллион гуреза буд. Раиси Шӯро низ аз ҳамин кор шуруъ карданд. Баъди анҷоми иҷлосия Эмомалӣ Раҳмон ба ноҳияи Шаҳритӯс барои суҳбат бо гурезагон сафар намуданд, ки ин ҳам дар он рӯзҳо як ҷасуриро талаб мекард.
9. 25 ноябр вакилони мардумӣ бо қумондонҳои саҳроии тарафҳои муқобил мулоқот намуданд. Иштирокчии ин вохурӣ низ будед?
- Бале. Дар ин рӯз оши оштӣ гузошта шуда буд ва қумондонҳои тарафҳои муқобил низ он ҷо ҳузур доштанд. Бори аввал дар ҳамин рӯз Раиси Шӯрои Олӣ Парчами Тоҷикистонро бӯсид ва баъдан ҷониби муқобил низ бо ин муқаддасот савганд хӯрданд.
10. Шумо дар ҷараёни ҳамин иҷлосия боз интихоб шудед чун вазири фарҳанг...
- Бале. Ин ҳолат низ зиёд хотирмон аст. Баъди интихоби Раиси нави Шӯро масъалаи ташкили Ҳукумати нав ба миён омада буд. Бегоҳи он рӯз бо Эмомалӣ Раҳмон як суҳбати корию судманде доштем. Эшон гуфтанд, ки ман шуморо ба ин вазифа тавсия медиҳам, бо умеди он, ки бо ҳам кор кунем ва кишварамонро аз вартаи нобудӣ раҳонему дар рушди фарҳанг саҳмгузор бошем. Акнун дар рӯзи дигари иҷлосия бояд номзадони ба вазирӣ тавсияшуда интихоб мешуданд ва фармони онҳо аз ҷониби Раиси Шӯрои Олӣ хонда мешуд. Ман ҳоло намедонистам, ки онҳо ба чӣ қарор омадаанд ва ҳам фикр мекардам, ки фармони вазорати фарҳанг шояд дар миён ё анҷом қироат гардад. Аммо ногаҳон яке аз вакилони дар барам нишаста, ба дастам зад ва гуфт, ки ба минбар нигоҳ кунам. Вақте таваҷҷуҳ кардам, аввалин шуда Раиси Шӯро ба вазифаи вазири фарҳанг пешниҳод намудани маро қироат карданд. Ман ҳамонҷо ба то чӣ андоза як инсони фарҳангӣ будани эшон қоил шуда будам. Чун он ҳама вазоратҳои қудратию пулдорро сарфи назар карда, аввалан рӯ оварданд ба соҳаи фарҳанг. Аҳли толор низ якдилона ин пешниҳоди Сарвари давлатро қабул доштанд.
11. Баъди анҷоми кори иҷлосия бозгашт ба Душанбе чӣ гуна буд?
- Мо баъди анҷоми иҷлосия барои иҷрои корҳои худ бояд ба Душанбе бармегаштем, зеро пойтахт бесоҳиб монда буд. Аммо ин бор ҳам ҳама ҷуръати баргаштанро надошт. Эмомалӣ Раҳмон раиси Шӯрои Олӣ ба ҳама муроҷиат карданд, ки вақте ба вазифаҳо таъин шудем, акнун бояд баргардем ва корҳою мақсадҳои гузоштаи худ-ро иҷро намоем.
Баъди ин ман бо Исматулло Каримов раиси Кумитаи амвол ва Ҳаким Ҳусейнов вазири савдою иқтисодиёт роҳ пеш гирифтем ҷониби Душанбе. Вақте ба пойтахт расидем, шаҳрро як фазои ваҳшатангез фаро гирифта буд. Роҳҳо бе мошин буданд. Ҳама ҷо беодам буд. Мо чӣ гуна ба хонаҳоямон расиданро намедонистем. Чун ба мо се вазири дар ҷараёни иҷлосия таъиншуда, хатарҳои зиёде таҳдид мекард. Ҳаким Ҳусейнов як мошин пайдо карда рафт ва гуфт, ки рӯзи душанбе агар зинда бошем мебинем. Ману Исматулло Каримов ҳамон ҷо мондем. Ногоҳ аз куҷое мудири хоҷагии вазорати фарҳанг пайдо шуд. Ӯ гуфт, ки ман дарак ёфтам, ки шумо имрӯз бармегардед ва барои бурдани шумо омадам. Мошин набуд пиёда равон шудем. Дар ҳар ҷойи роҳ ман будани силоҳбадастонро ҳис мекардам. Агар онҳо мефаҳмиданд, ки мо вазиронем, албатта ки зинда намегузоштанд. Мо ҳамин тавр то хонаи мудири хоҷагӣ расидем ва азбаски торик шуда буду хатар зиёд буд, он ҷо шаб мондем. Фардояш аз он ҷо пиёда боз равон шудам сӯйи хонаи худ. Тасаввур кунед, ман аз фурудгоҳ то хонаи худ дар рӯз расидам. Ҳоло ин роҳро дар муддати чанд дақиқа тай кардан мумкин. Ҳамин тавр рӯзи душанбе аз сабабе, ки мошини хидматиро яроқбадастон гирифта будаанд, пиёда ба кор ҳозир шуда, пайи корҳои ба зиммагузоштаамон шудем.
12. Шумо тавонистед бо дӯсти ҳамқалами худ Леонид Чигрин аввалин шуда талош намоед, ки дар асари худ “Свет маяка” (“Нури мино”) раванди ташаккули шахсияти Сарвари давлатро дар оғози фаъолияти сиёсиашон, дар Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мавриди таҳқиқ қарор дода, он рӯзҳоро хеле хуб бозгӯ намоед. Оё ҳатмист, ки он рӯзҳо дар адабиёт низ мондагор гарданд?
- Ин вобаста аз майлу хоҳиши ҳар адиб аст. Аммо фикр мекунам, ки албатта оид ба ин рӯзҳо дар адабиёт низ бояд чизе бошад. Масалан, ман дар маҷмӯъ се китоб дар бораи шахсияти Президенти кишвар эҷод кардаам. Ҳамчунин рӯзҳои наздик бояд драммаи ман бо номи “Чароғи раҳнамо” ба шакли китоб аз чоп барояд, ки пурра бахшида шудааст ба ҳамин Иҷлосияи 16-ум ва қаҳрамони асосии он Пешвои миллат аст.
ИҶЛОСИЯ: ОЯНДАСОЗ ВА ХОТИРАСОЗ БУДАНИ ОН
Мегӯянд ҳама чиз дар муқоиса маълум мешавад. Ба умқи таърихи миллати тоҷик сар фурӯ бурда, шахсиятеро ҳамвазни Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ёфтан душвор аст, ки дар чунин муддати кӯтоҳи таърихӣ барои кишвараш ин қадар корҳо карда бошад. Корномаи Оли Сомон дар муддати як аср ба вуқӯъ пайваст. Эмомалӣ Раҳмон ҳамон корро дар ду даҳсола анҷом дод.
(Аз қиссаи ҳуҷҷатию бадеии “Корномаи Эмомалӣ Раҳмон”-и Ато Ҳамдам ва Леонид Чигрин).
13. Аз ин 16 рӯз ҳаст рӯзи дар ёд амиқтар нақшбаста?
- Бале. Ҳамон рӯзе, ки Эмомалӣ Раҳмон раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуданд ва он лаҳзае, ки сарбаландона Парчами миллиро бӯсиданд.
14. Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олиро унвон медиҳем тақдирсоз. Мепазиред онро ё унвони болотаре медиҳед ба он?
- Албатта тақдирсоз аст. Аммо ман боз илова мекунам, гуфтаи шоира Фарзонаро, ки ин иҷлосияи наҷот аст. Наҷоти миллати тоҷик аз вартаи нобудӣ.
15. Дар ин 30 сол чӣ қадар ёд меоред ин 16 рӯзро?
-Пайваставу ҳамеша.
16. Иҷлосияи таърихии кишвар сохт 30 соли моро. 30 соли баъдиро чӣ гуна мебинед?
- Кишварамон дар сатҳи аз ин ҳам баланд қарор хоҳад гирифт.
Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ рӯйдодест басо муҳиму ояндасоз дар таърихи Тоҷикистони азиз. Имсол аз ин иҷлосияи тақдирсоз 30 сол пур мешавад. Бахшида ба ин мо суҳбате анҷом додем, бо вакил ва иштирокчии Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон адиб ва рӯзноманигор Ато Ҳамдам, то боз бештар ошно гардем бо ҷараёни кори ин иҷлосия ва талошҳои беназири Раиси Шӯрои Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон.
ИҶЛОСИЯ: ОҒОЗ ВА ОВОЗИ ОН
Дар долони калони Қасри фарҳанги колхози ба номи Ӯрунхоҷаев, ки Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мегузарад, рӯ ба рӯ дарест, ки ба маҷлисгоҳ мебарад. Вакилон пайиҳам вориди толор мешаванд...
Гоҳ-гоҳе ба атроф нигариста, оҳиста гап мезананд.
Калонсол:Номзадҳо ба Раисии Шӯрои Олӣ маълум шуданд. Шаш нафар. Номзади сазовортар ба ин вазифа-раиси комиҷроияи вилояти Кӯлоб Эмомалӣ Раҳмон. Гумон мекунам, ки ӯро дастгирӣ карданамон лозим аст.
Кастумпӯши дуюм: Кори оқилона ҳамин будагист.
Командири саҳроӣ: Барои чӣ? Магар мо аз ҷумлаи мухолифин нафари худро пешниҳод карда наметавонем?
(Аз қиссаи ҳуҷҷатию бадеии “Корномаи Эмомалӣ Раҳмон”-и Ато Ҳамдам ва Леонид Чигрин).
1. Вақте мафҳуми Иҷлосияи 16-умро мешунавед, чӣ саҳна меояд пеши назару чӣ эҳсос фарогир мешавад шуморо?
- Вақте ки дар бораи Иҷлосияи таърихии сарнавиштсоз, ки 16 ноябри соли 1992 дар шаҳри бостонии Хуҷанд, дар толори зебои Қасри Арбоб бо иштироки вакилони мардумӣ доир гардид, сухан мегӯем, ё меандешем, бояд як чизро фаромӯш насозем, ки гуфтану ёд кардан аз ин ҳодисаи таърихӣ танҳо ба хотири ин набояд бошад, ки мо маҷбур ё вазифадорем. Барои дар сатҳи баланд ҷашн гирифтани он моро зарур нест чораҳои муассир андешем. Балки ҳар яке аз мо бояд хуб дарк кунем то чӣ андоза муҳиму зарурӣ будани ин ҳодисаи фараҳбахши таърихиро ва худ онро гиромӣ дорем. Мо ҳақ надорем, ки ин рӯзро аз ёдҳо фаромӯш созем.
Барои ман ин мафҳум ва ин сана басо азизу гиромист ва ҳар боре атрофи он сухан меравад, пеш аз ҳама ёд меорам аз ҳолати нохуби солҳои 1990-92. Аз ҳолати душвору пур аз азияти Тоҷикистони маҳбубамон. Он замон ҳамаи шохаҳои ҳукумат фалаҷ гашта буданд ва танҳо Шӯрои Олӣ арзи ҳастӣ дошту кор мекард. Мо он замон ҳар яке дар кадом поя қарор доштани Тоҷикистонро медонистему ҳис мекардем. Мо ба чашми сар шоҳид мешудем ба сахтию сангинии зиндагии он давр. Зиёде аз нафарон бовар намекарданд, ба ин ки кишвари мо метавонад, поянда ва бақодор бошад. Дар ин замон маҳз ҳамин иҷлосия боис шуд, то миёни мардум дилгармие ба вуҷуд ояд. Вазъи тамоман нохуби онвақтаи шаҳри Душанбе имкон намедод, ки иҷлосия ин ҷо баргузор гардад. Аз ин рӯ, бо пешниҳоди баъзе аз депутатҳо барои гузаронидани он Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд интихоб шуд. Ҳарчанд вазъи он ҷо оромтар буд, аммо то он ҷо расидан ҳам барои депутатҳо осон набуд. Бо вуҷуди ин ҳамаи он депутатҳое, ки барои тақдири давлат бетараф набуданд, ба он шаҳр ҳозир шуданд ва иҷлосия ба кори худ оғоз кард. Вақте аз ин санаи таърихӣ ҳарф мезанем, пеши назар ҳамон ҳолати бади мардум ва ҷараёни бомуваффақонаи кори иҷлосияи мазкур меояд.
2. Вазъи он замон басо сангину вахим буд. Ин вазниниро метавонед барои мо насли ҷавон тасвир намоед, бо истифода аз маҳорати нависандагии хеш?
- Он замон касеро маълум набуд, ки фардо ҳаст ё не. Ман бо овардани мисолҳо аз зиндагиномаи худ мехостам, вазъи он рӯзҳоро иброз дорам. Он замон ман вазифаи вазири фарҳанги кишварро ба дӯш доштам ва моҳи май бо як гурӯҳи ҳунарӣ барои иштирок дар як намоиши байналмилалие ба шаҳри Теҳрон сафар карда будем. Нигоҳ накарда ба вазъи кишварамон талош кардем, ҳунарҳои миллӣ ва суруду мусиқии тоҷикиро муаррифӣ намоем. Аммо аз нооромиҳои ватан хабарҳои нохуш ба гӯшамон мерасид. Аз ҷумла, ҳамон ҷо фаҳмидем, ки депутати Шӯрои Олӣ сармуҳаррири рӯзномаи “Садои мардум” Муродалӣ Шерализода мавриди ҳадафи тири нохалафон қарор гирифтааст. Ҳамчунин, ба гӯшамон расид, ки ҳукумати Мусолиҳаи миллӣ ташкил шудааст. Қабули ин ҳама бароямон саҳл набуд.
3. Дар кори ин иҷлосия аз 230 нафар вакилони халқ танҳо 193 нафар иштирок намуд. Шумо низ шомилед дар ин шумор. Аммо ба андешаатон омили ширкат накардани 37 вакили дигар дар чӣ буд?
- Қисме аз онҳо аз тарси зиёд худдорӣ намуданд аз рафтан ба он ҷо. Чун касе намедонист ӯро он ҷо чӣ интизор аст. Қисми дигар баъзе чизҳоро баҳона карда, дар ин иҷлосия иштирок накарданд.
4. Ин иҷлосия бо чӣ гуфтаҳою чӣ ҳадафгузориҳо ба кори худ оғоз намуда буд?
- Аввалин рӯзи он бо тасдиқи рӯзнома ва масъалагузориҳо сипарӣ гашт. Дар рӯзи дуюм бояд раиси нави Шӯрои Олӣ интихоб мегардид. Ин яке аз масъалаҳои муҳими ин иҷлосия буд. Баъди интихоби раиси Шӯро акнун ҳукумати нав ташкил шуд ва дигар масъалаҳо, аз ҷумла ташкили сулҳу салоҳ, баргардонидани гурезаҳо ва ғайра ба миён омад.
ИҶЛОСИЯ: ТАДБИР ВА ТАЪСИРИ ОН
Эмомалӣ Раҳмон: Зудтар ба Душанбе баргашта, Ҳукуматро ҷамъ ва вазифаҳои аввалиндараҷаро муайян кардан даркор. Вақти кашол додан нест.
Яке аз ҳамроҳон: Шояд дар Хуҷанд бимонед? Вазъи Душанбе муташанниҷ.
Эмомалӣ Раҳмон: (қатъӣ): Раиси Шӯрои Олӣ ва Ҳукумат бояд дар Душанбе бошанд. Ба халқ нишон додан лозим, ки ҷумҳурӣ ҳокимият дорад...
(Аз қиссаи ҳуҷҷатию бадеии “Корномаи Эмомалӣ Раҳмон”-и Ато Ҳамдам ва Леонид Чигрин).
5. Дар ин иҷлосия аризаи истеъфои президенти қаблӣ қабул шуд ва интихоб шуд раиси нави Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон. Кӣ аввалин шуда пешниҳод намуд ба ин мақом муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро?
- Дар бисёр ҷойҳо пешниҳодкунанда ҳар нафарро мегӯянд. Аммо ман ҳамчун шоҳиди воқеа инро тасдиқ мекунам, ки вакил аз ноҳияи Ҳисор Мирзоев Абдувоҳид ба вазифаи раиси Шӯрои Олӣ Эмомалӣ Раҳмонро пешниҳод намуд. Дар баробари Сарвари давлат чанд вакили дигар низ пешниҳод гардида буданд. Аммо онҳо худ ин пешниҳодро рад намуданд. Зеро дар он рӯзҳою он вазъ ба дӯш гирифтани ин вазифа як ҷасорату ҷуръатро металабид. Ин ҷасорат маҳз дар симои Эмомалӣ Раҳмон дида мешуд. Ин буд, ки якдилона интихоб гардид.
6. Ба андешаатон боз кадом амалу рафтор ё сухану гуфтор тавонист аз миёни он ҳама ба ин мақом бирасонад Пешвои миллатро?
- Мо вақте бори аввал бо Ҷаноби Олӣ дар ҳамин Шӯро ба ҳам омадем, дарк кардам, ки ӯ ҷавонмардест, ки соҳиби сухан аст. Ман хеле дӯст медорам он мардеро, ки сухани худро иҷро мекунад. Эмомалӣ Раҳмон низ ҳамин гуна шахсиятанд, ҳар сухану ҳар гуфтаи худро дар амал иҷро мекунанд. Дар байни депутатҳо ягона нафаре буданд, ки дар ҳамон замон бо як забони шевою бурро ҳарф мезаданду фикрашонро баён мекарданд. Он ҳама гуфтаҳои эшонро мо дар амал шоҳид шудем.
Баъди анҷоми иҷлосия бо рӯзномаи “Садои мардум” атрофи ҳамин рӯйдоди таърихӣ суҳбат кардам ва он ҷо зикр кардам, ки ба назари ман ба арсаи сиёсат омадани ҷавонмарде бо номи Эмомалӣ Раҳмон дар он айёми бисёр вазнину душвор барои халқи тоҷик туҳфаи Илоҳӣ аст.
7. Миёни вакилон чӣ назарҳо буд дар бораи раиси тозаинтихобшуда?
- Ҳамагӣ назари хуб дош-танд. Маҳз ҳамин буд, ки бо гирифтани овозҳои зиёд ҳамчун раиси Шӯрои Олӣ интихоб шуданд. Албатта аз берун буданд суханҳое, ки мегуфтанд, мебинем, то кай кор карда метавонад ё баъд аз чанд вақт худаш истеъфо хоҳад доду рафт. Аммо Эмомалӣ Раҳмон тавонист, ба ҳамагон исбот кунад, ки дорои қудрату ҷуръати худододист. Ман ҳамеша мегӯям, ки мо мардуми тоҷик бояд пайвас-та шукргузору сипосманд бошем Худоро, ки чунин мардро ба арсаи сиёсати мо оварду сару сарвари мо гардонд.
8. Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олӣ дар пеши худ ду самт дошт: аз ҳолати муқовимати мусаллаҳона баровардани кишвар ва масъалаи таъмини ваҳдати ҷомеа. Барои амалӣ намудани онҳо аввалин иқдоми раиси Шӯрои Олӣ Эмомалӣ Раҳмон чӣ буд?
- Яке аз корҳои муҳими ин иҷлосия масъалаи сулҳ ва аз хориҷи кишвар баргардонидани 1 миллион гуреза буд. Раиси Шӯро низ аз ҳамин кор шуруъ карданд. Баъди анҷоми иҷлосия Эмомалӣ Раҳмон ба ноҳияи Шаҳритӯс барои суҳбат бо гурезагон сафар намуданд, ки ин ҳам дар он рӯзҳо як ҷасуриро талаб мекард.
9. 25 ноябр вакилони мардумӣ бо қумондонҳои саҳроии тарафҳои муқобил мулоқот намуданд. Иштирокчии ин вохурӣ низ будед?
- Бале. Дар ин рӯз оши оштӣ гузошта шуда буд ва қумондонҳои тарафҳои муқобил низ он ҷо ҳузур доштанд. Бори аввал дар ҳамин рӯз Раиси Шӯрои Олӣ Парчами Тоҷикистонро бӯсид ва баъдан ҷониби муқобил низ бо ин муқаддасот савганд хӯрданд.
10. Шумо дар ҷараёни ҳамин иҷлосия боз интихоб шудед чун вазири фарҳанг...
- Бале. Ин ҳолат низ зиёд хотирмон аст. Баъди интихоби Раиси нави Шӯро масъалаи ташкили Ҳукумати нав ба миён омада буд. Бегоҳи он рӯз бо Эмомалӣ Раҳмон як суҳбати корию судманде доштем. Эшон гуфтанд, ки ман шуморо ба ин вазифа тавсия медиҳам, бо умеди он, ки бо ҳам кор кунем ва кишварамонро аз вартаи нобудӣ раҳонему дар рушди фарҳанг саҳмгузор бошем. Акнун дар рӯзи дигари иҷлосия бояд номзадони ба вазирӣ тавсияшуда интихоб мешуданд ва фармони онҳо аз ҷониби Раиси Шӯрои Олӣ хонда мешуд. Ман ҳоло намедонистам, ки онҳо ба чӣ қарор омадаанд ва ҳам фикр мекардам, ки фармони вазорати фарҳанг шояд дар миён ё анҷом қироат гардад. Аммо ногаҳон яке аз вакилони дар барам нишаста, ба дастам зад ва гуфт, ки ба минбар нигоҳ кунам. Вақте таваҷҷуҳ кардам, аввалин шуда Раиси Шӯро ба вазифаи вазири фарҳанг пешниҳод намудани маро қироат карданд. Ман ҳамонҷо ба то чӣ андоза як инсони фарҳангӣ будани эшон қоил шуда будам. Чун он ҳама вазоратҳои қудратию пулдорро сарфи назар карда, аввалан рӯ оварданд ба соҳаи фарҳанг. Аҳли толор низ якдилона ин пешниҳоди Сарвари давлатро қабул доштанд.
11. Баъди анҷоми кори иҷлосия бозгашт ба Душанбе чӣ гуна буд?
- Мо баъди анҷоми иҷлосия барои иҷрои корҳои худ бояд ба Душанбе бармегаштем, зеро пойтахт бесоҳиб монда буд. Аммо ин бор ҳам ҳама ҷуръати баргаштанро надошт. Эмомалӣ Раҳмон раиси Шӯрои Олӣ ба ҳама муроҷиат карданд, ки вақте ба вазифаҳо таъин шудем, акнун бояд баргардем ва корҳою мақсадҳои гузоштаи худ-ро иҷро намоем.
Баъди ин ман бо Исматулло Каримов раиси Кумитаи амвол ва Ҳаким Ҳусейнов вазири савдою иқтисодиёт роҳ пеш гирифтем ҷониби Душанбе. Вақте ба пойтахт расидем, шаҳрро як фазои ваҳшатангез фаро гирифта буд. Роҳҳо бе мошин буданд. Ҳама ҷо беодам буд. Мо чӣ гуна ба хонаҳоямон расиданро намедонистем. Чун ба мо се вазири дар ҷараёни иҷлосия таъиншуда, хатарҳои зиёде таҳдид мекард. Ҳаким Ҳусейнов як мошин пайдо карда рафт ва гуфт, ки рӯзи душанбе агар зинда бошем мебинем. Ману Исматулло Каримов ҳамон ҷо мондем. Ногоҳ аз куҷое мудири хоҷагии вазорати фарҳанг пайдо шуд. Ӯ гуфт, ки ман дарак ёфтам, ки шумо имрӯз бармегардед ва барои бурдани шумо омадам. Мошин набуд пиёда равон шудем. Дар ҳар ҷойи роҳ ман будани силоҳбадастонро ҳис мекардам. Агар онҳо мефаҳмиданд, ки мо вазиронем, албатта ки зинда намегузоштанд. Мо ҳамин тавр то хонаи мудири хоҷагӣ расидем ва азбаски торик шуда буду хатар зиёд буд, он ҷо шаб мондем. Фардояш аз он ҷо пиёда боз равон шудам сӯйи хонаи худ. Тасаввур кунед, ман аз фурудгоҳ то хонаи худ дар рӯз расидам. Ҳоло ин роҳро дар муддати чанд дақиқа тай кардан мумкин. Ҳамин тавр рӯзи душанбе аз сабабе, ки мошини хидматиро яроқбадастон гирифта будаанд, пиёда ба кор ҳозир шуда, пайи корҳои ба зиммагузоштаамон шудем.
12. Шумо тавонистед бо дӯсти ҳамқалами худ Леонид Чигрин аввалин шуда талош намоед, ки дар асари худ “Свет маяка” (“Нури мино”) раванди ташаккули шахсияти Сарвари давлатро дар оғози фаъолияти сиёсиашон, дар Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мавриди таҳқиқ қарор дода, он рӯзҳоро хеле хуб бозгӯ намоед. Оё ҳатмист, ки он рӯзҳо дар адабиёт низ мондагор гарданд?
- Ин вобаста аз майлу хоҳиши ҳар адиб аст. Аммо фикр мекунам, ки албатта оид ба ин рӯзҳо дар адабиёт низ бояд чизе бошад. Масалан, ман дар маҷмӯъ се китоб дар бораи шахсияти Президенти кишвар эҷод кардаам. Ҳамчунин рӯзҳои наздик бояд драммаи ман бо номи “Чароғи раҳнамо” ба шакли китоб аз чоп барояд, ки пурра бахшида шудааст ба ҳамин Иҷлосияи 16-ум ва қаҳрамони асосии он Пешвои миллат аст.
ИҶЛОСИЯ: ОЯНДАСОЗ ВА ХОТИРАСОЗ БУДАНИ ОН
Мегӯянд ҳама чиз дар муқоиса маълум мешавад. Ба умқи таърихи миллати тоҷик сар фурӯ бурда, шахсиятеро ҳамвазни Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ёфтан душвор аст, ки дар чунин муддати кӯтоҳи таърихӣ барои кишвараш ин қадар корҳо карда бошад. Корномаи Оли Сомон дар муддати як аср ба вуқӯъ пайваст. Эмомалӣ Раҳмон ҳамон корро дар ду даҳсола анҷом дод.
(Аз қиссаи ҳуҷҷатию бадеии “Корномаи Эмомалӣ Раҳмон”-и Ато Ҳамдам ва Леонид Чигрин).
13. Аз ин 16 рӯз ҳаст рӯзи дар ёд амиқтар нақшбаста?
- Бале. Ҳамон рӯзе, ки Эмомалӣ Раҳмон раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуданд ва он лаҳзае, ки сарбаландона Парчами миллиро бӯсиданд.
14. Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олиро унвон медиҳем тақдирсоз. Мепазиред онро ё унвони болотаре медиҳед ба он?
- Албатта тақдирсоз аст. Аммо ман боз илова мекунам, гуфтаи шоира Фарзонаро, ки ин иҷлосияи наҷот аст. Наҷоти миллати тоҷик аз вартаи нобудӣ.
15. Дар ин 30 сол чӣ қадар ёд меоред ин 16 рӯзро?
-Пайваставу ҳамеша.
16. Иҷлосияи таърихии кишвар сохт 30 соли моро. 30 соли баъдиро чӣ гуна мебинед?
- Кишварамон дар сатҳи аз ин ҳам баланд қарор хоҳад гирифт.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед