Дар осори гузаштагонамон перомуни таълиму тарбия ва одоби баланд доштан ҳазорҳо панду ҳикматҳоро вохӯрдан мумкин аст. Бузургонамон адабро бузургтарин нишонаи инсони комил, дурахшонтарин ва арзандатарин пояи зиндагӣ донистаанд. Адаб тоҷи бузургест, ки ҳама сазовору лоиқи он нест. Шахси боадабро ҳамагон ҳамчун шахси оқилу фарзона, баландҳиммат ва намунаи ибрати дигарон мешиносанд. Шахси боадаб дар ҳама ҷо соҳибиззат аст. Адаб аст, ки инсони бузургро аз пасттинатон, нокасонро аз хирадмандон ва аблаҳонро аз фозилону донишмандон тафовут мебахшад. Адаб аст, ки чун нуре ҷаҳонро равшан мекунад, ҷомеаро солиму намунаи ибрат мегардонад:

Партави ҳусн аст, оре, илму ахлоқу адаб,
Беадаб, беилм беқадр аст, ин набвад аҷаб.

Бегоҳии рӯз ҳангоми ба сӯи истгоҳи назди Сирк равон шуданам, манзарае аз канори роҳ диққатамро ҷалб кард. Дар назди дарахти ороишие, ки дар бари роҳ қомат афрохтааст, ду ҷавон - писар ва духтаре, ки гӯё “Лайлию Маҷнун”–и замонанд, ҳар гуна ҳаракатҳои ғайриахлоқӣ намуда, ба роҳгузарон эътибор намедоданд. Аз дидани чунин манзара бисёр мутанаффир шудам, ки баъзе ҷавонон то ба ин дараҷа бешарму ҳаё гардидаанд. Аз чеҳраи ҳар роҳгузар ҳаминро тахмин кардан мумкин буд, ки ҷуфти ҷавонро ботинан маҳкум мекарданд, ки чунин кори “хуб”–ро ошкоро дар байни мардум мекунанду дигар барояшон чизе муҳим нест.

Чунин манзараро шояд баъзе аз шумо низ дидаед, ки воқеан ҳам нигаронкунанда аст. Коста гардидани ахлоқи ҷавонон мавзӯест, ки роҷеъ ба он гарчанде андешаҳо гуфта шуда бошанд ҳам, вале то ҳол он ҷо дорад. Ҷавониро давраи тиллоии умри инсон маънидод менамоянду ҳар муваффақияти дар солҳои минбаъда бадастоянда аз ин давраи басо рангину хотирмон сарчашма мегирад. Ҷавонон бояд дар ин ҳангом паи андӯхтани илму дониш бошанду дар ҷомеа рафтори хуб намоянд. Аммо, мутаассифона, имрӯз баъзе ҷавононе ҳастанд, ки бо рафторҳои ношоями хеш ба номи ҷавонӣ доғ меоранд.

Ба андешаи мутахассисони соҳа косташавии ахлоқи ҷавонон якчанд сабабҳо дошта, яке аз омилҳояш, ин пеш аз ҳама, дастрасӣ ба интернет мебошад. Зеро дар сурати дастрасӣ онҳо метавонанд, ки ҳар гуна наворҳоро тамошо кунанд.

Ба ақидаи ҷомеашинос Умеда Ахмедова, сабаби дигари тарбияи дуруст нагирифтани ҷавонон оила аст: “Зеро инсон раванди омӯзиш дорад, ки аз таваллуд то марг идома меёбад. Агар волидайн каме ба фарзанд беаҳамиятӣ зоҳир кунанд, вай ба каҷрафторӣ даст мезанад. Назорати дуруст накардан дар тарбияи фарзанд омили косташавии ахлоқи ҷавонҳост. Мувофиқи тадқиқотҳои сотсиологӣ аксари ҷавононе, ки чунин кирдорҳоро содир мекунанд, сабаби асосияш оилаҳои носолим ҳастанд”.

Воқеан, мактаби асосии тарбияткунандаи ҳар инсон оила аст. Агар дар оила фарзандро дуруст тарбия намоему як шахси комил созем, вай чӣ дар айёми ҷавонӣ ва чӣ дар давраи камолот роҳи муайянашро меёбад. Вақте шууру ақлашро дуруст тарбия мекунем, дар оянда ба роҳи хуб хоҳад рафт.

Ба таъкиди равоншиносон, вақте ба масъалаи вайроншавии ахлоқи ҷавонон наздик мешавем, пеш аз ҳама, мо бояд ба таълим ва тарбия таваҷҷуҳ намоем. Ташаккули шахсият дар муҳити хонаводагӣ ба вуҷуд меояд. Равоншинос Алиаҳмад Ёраҳмадов ақида дорад, ки вақте кӯдак ба дунё меояд, тамоми аҳли хонавода бо як ҳиссиёти хосса вайро пешвоз мегиранд. Оҳиста–оҳиста ҳамин гуна муносибат ба кӯдак таъсироти гуногунро мегузорад: “Мушкилоти зиндагӣ ва оилавӣ пайдо шудан мегиранд. Яъне, таъсиррасониҳо дар оила гуногун мешаванд - ҳам манфӣ ва ҳам мусбат. Чӣ қадаре ки дар оила таъсирот манфӣ бошанд, ҳамон қадар дар рушди шахсияти кӯдак таъсироти манфии ахлоқӣ замина мегузорад”.

Ба таъкиди ҳамсуҳбатон барои пешгирӣ намудани ин мушкилӣ мо бояд рафтори накӯро талқин намоем, то онҳоро ҷавонон бубинанду пайравӣ намоянд. Дар баробари ин зан–модар бояд босавод бошад. Вақте модар бомаърифат аст, ҳамеша назорат мекунад, ки фарзандаш вақташро дар куҷо сарф карда истодааст. Агар чунин шуд, пас оила солим асту насли солим ба камол мерасад. Бинобар ин, якум бояд оилаҳо солим бошанд. Дуюм, ба тарбия диққати аввалиндараҷа дода, баъдан марказҳои машваратии ёрии равонӣ ташкил карда шавад.

Дар воқеъ, ахлоқи нек асоси хушбахтии инсон ба шумор меравад. Вақте инсон бо ахлоқи накӯ бо дигарон муомила кунад, дигарон низ ба ӯ чунин посух медиҳанд. Шарму ҳаё ҳусну зиннати инсон буда ҳар шахсе, ки бошарму ҳаёст, ҳамеша аз хислати ҳамида, ба монанди донишу ҳунар ва фарҳанг бархӯрдор аст. Аз ин рӯ, ҷавонон, ки созандагони фардои дурахшони кишваранд, бояд вақти қиммати худро самаранок истифода намоянду бофазлу дониш ва хушахлоқ бошанд.

Беҳрӯз ХОЛМУРОДОВ, “ҶТ”