“Ҳой, аблаҳ” “Ту беақлӣ!”. “Эҳ, каллакаду!”, “О бадбахте!” “Танбали ландаҳур!”, “Ту асло одам намешавӣ!”. Инҳо ибораҳоеанд, ки аксар волидон ҳангоми муошират бо фарзандони каме беҳавсалаву танбали худ истифода мекунанд.

Албатта, дар радифи кӯдакони боҳушу саводнок ва боҳавсала кӯдаконе низ ҳастанд, ки дар мактаб чандон пешрафт надоранд ва агар мунтазам ба чунин кӯдакон бигӯем, ки ӯ нодон аст, беақл аст, кундзеҳн аст, яқин ки дар оянда ҳеҷ гуна саъю талоши устодон наметавонад ӯро ба илмомӯзӣ дилгарм созад.

Вақте модар фарзандашро бекорхӯҷа ё ҳатӯл меномад, ва ҳатто бо ҳамин гуна калимаву ибораҳо садо мекунаду ҷеғ мезанад, ин кӯдакро аз ҳама гуна тартибу низом ва озодагӣ дур мекунад. Волидон бо ин гуна амали худ ба кӯдак ҳаминро талқин мекунанд, ки ҳама ашё ва муҳити ӯро иҳотанамуда чиркину бенизом аст ва кӯдак баъзан метавонад ифлос шавад.

Ва оқибат кӯдак ба ҳамин гуна муомила одат мекунаду он барояш меъёр мегардад ва тадриҷан аз иҷрои ҳама гуна супоришу хоҳиши волидон саркашӣ мекунад.

ОҚИБАТИ СУХАНИ ВОЛИДОН

Ин ҳама мушкилот хоса дар даврони ҷавонӣ дар рафтору кирдори инсонҳо эҳсос мешавад. Мутахассисон дар ин маврид чанд давраи авҷи чунин ҳолатҳои буҳрониро таъкид намудаанд.

Аввал ин ки инсон дар ҳақиқат ҳам бо ҳамон хислатҳое ба воя мерасад, ки волидон дар овони кӯдакию наврасӣ ҳангоми дашному сарзаниш карданаш истифода мекарданд. Ин хислатҳо асосан “аблаҳ”, “худхоҳ” ва “бадбахт” мебошанд. Бешубҳа, дар давраи мактабхонӣ чунин одамон маҳз “ба шарофати” суханони волидон дорои чунин хислатҳо будаанд. Яъне сухани волидон дар хурдсолӣ ба ояндаи фарзанд, рушду инкишофи ӯ ва мавқеаш дар ҷомеа хеле мутаассир хоҳад буд.
Масалан, “аблаҳ” хеле зуд ба он бовар мекунад, ки ӯ як одами кундзеҳнест, ки қобилияти илм омӯхтану аз худ кардани одитарин иттилоотро надорад. Мутаассифона, баъзан ин мавқеъ барояш ҳатто муносиб ва дилхоҳ низ ҳаст. Чун худро дар ҳар гуна масъала азоб додан лозим намеояд ва асабҳо низ ороманд. Вале бехабар аз он аст, ки ҳеҷ гуна имконияти саводноку бомаърифат буданро дар ихтиёр надорад.

Одамони “худхоҳ” фикр мекунанд, ки онҳо табиатан чунин офарида шудаанду минбаъд асло кӯшиши дарк ва ё хушҳол кардани дигаронро намекунанд.
“Бадбахт” бошад, аз шуруи ҳама гуна кор меҳаросад, чун ба он бовар аст, ки ӯ шахси бетолеъ асту асло кораш омад намекунад.

Ҳар як инсон имкон дорад, ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеа ва ҳатто яке аз афроди муваффақу батолеъ ба воя расад, аммо роҳнамоӣ ва ё дахолати волидон метавонад ҳаёти ӯро ба самти дигар тағйир дода, ташаккулу худбаҳодиҳиашро низ коҳиш диҳад.

“Танбал” метавонад дорои маълумот ва касбу кори хубе гардад, аммо то охири умр худро аз дигарон пасту заифтар ва нолоиқтар мешуморад.

ЧӢ БОЯД КАРД?

Чӣ гуна ба кӯдак метавон фаҳмонд, ки кору рафтораш нодуруст аст? Ва ҳамзамон бе таъсири манфӣ расондан ба руҳия ва авзои ӯ?

Равоншиносон дар ин маврид таъкид мекунанд, ки дар чунин ҳолатҳо танҳо кору аъмоли ӯро танқид кардан кифоя аст, на худи ӯ ва шахсияташро. Ва барояш бояд дас-тур диҳему роҳнамоияш кунем, на ин ки гунаҳкораш ҳисобем. Ба ҷои суханони “Ту худхоҳӣ”, “Ту ландаҳурӣ” , “Ту беақлӣ” ва “Ту бадбахтӣ” месазад, чунин суханҳоро бигӯем: “Ин корат чандон хуб нест, беҳтар мебуд, агар ана ин тавр мекардӣ...”, “Хонаатро тамиз кун...”, “Дарсҳоятро тайёр кун”, “Ту аз уҳдаи ин кор мебароӣ”...

Ҳамчунин, барои волидон эҳсосоташонро баён кардан манфиатноктар аст. Вақте мегӯем: “Ту бо ин корат маро меранҷонӣ” беҳтар аст аз дашному сарзаниш ва таҳқири кӯдак.

Дар ин мавридҳо кӯдак дарк кардани одамонро меомӯзад, эҳсосоти одамонро мефаҳмад ва ин ба рафтору кирдори минбаъда, ба рушди зеҳнию равонии ӯ таъсири мусбат хоҳад гузошт.

ДАШНОМ - ЯК НАВЪИ ТАРБИЯ?

Дашному паст задани шаъну шараф барои кӯдак чӣ оқибатҳо дошта метавонад? Ба ин суол мутахассисон чунин посух додаанд: албатта таъсири манфӣ мерасонад. Ба таъкиди эшон ин хушунат аст, хушунати лафзӣ. Кӯдак бо фаҳми кучаки худ дарк намекунад, ки барои чӣ ӯро мудом бо алфозе аҷибу ғариб ном мебаранду сарзаниш мекунанд ва билохира ба ин тарзи муомила одат мекунаду он табдил меёбад ба меъёри зиндагиаш. Чӣ қадар ки волидон аз алфози қабеҳу дурушт бештар истифода кунанд, кӯдак ҳамон андоза ба чунин муҳит наздиктар мешаваду одат карданаш низ осонтар. Паҳлуи дигари манфии чунин муомила ин аст, ки кӯдакон эътимоду бовариро ба неруи худ, ба аъмолу кирдори худ аз даст медиҳанд ва танҳо эҳсосоти нохушеро, ки аз сарзанишу дашномҳо бармеояд, мепазирнад. Ба ҷои худташаккулдиҳӣ ва боварӣ ба худ дар ниҳоди онҳо ҳисси маъюсӣ, дамдуздӣ, тарс ва шармгинӣ бештар падид меояд.

Баъзан волидоне ҳастанд, ки дашному сарзаниш ва тарсонданро як навъи тарбияи кӯдак меҳисобанд. Онҳо чунин меандешанд, ки агар кӯдакро бе назорат гузорем, пас ӯ “ба гардани волидон савор мешавад” ва ё душвортарбия мешавад, эркаю нозпарвар мешавад. Ва аз мушоҳидаҳо низ бармеояд, ки он волидоне ба чунин тарзи тарбияи фарзандон майл доранд, ки худ дар хурдсолӣ бо чунин усул тарбия ёфтаанд. Шумо чӣ андеша доред?