ҶОМЕА
Якшанбе 04 Июн 2023 02:51
ё Наврӯз бо ягон дин ё мазҳаб робитае надорад
Наврӯз иди бостонии мардуми эронинажод аст, ки ҳамеша мақоми хосае дошт назди ин мардум ва бо шукӯҳу шаҳомати хос таҷлил мегардид. Гарчанде гоҳо дуру мамнуъ афтода буд, ҳаргиз дур нашуд аз дилу дидаҳои ин қавму ин мардум ва онро ба ҳар навъу сурат ва дар ҳар гуна шароите истиқбол ва ҷашн мегирифтанд.
Аз ҷониби муҳаққиқон доир ба пайдоиши ин ҷашни бостонӣ маълумоти мухталиф пешниҳод шудааст, ки баъзан бо ҳам мухолифат низ доранд. Масалан, адиби араб Ҷоҳиз дар “Китоб-ул-маҳосин ва-л-азод” ишора мекунад, ки арабҳо аз замони Сулаймон (а.с.) бо ҷашни Наврӯз ошно будаанд. Ӯ пайдоиши Наврӯзро ба шоҳ Ҷамшед нисбат дода, мегӯяд: “Наврӯзро Ҷам устувор кард ва Меҳргонро Афридун барқарор кард. Наврӯз ду ҳазору понсад сол аз Меҳргон қадимтар аст”. Адиб Наврӯзро бар Меҳргон бартарӣ додааст ва вижагиҳоеро аз қабили фарорасии соли нав, оғози мавсими боҷу хироҷ, гумоштану иваз кардани омилону мутасаддиён, сикка задани дирҳаму динор, пок кардани оташкадаҳо, обпошӣ, қурбонӣ кардан, ободию иморат ва ғайра ба он рабт додааст.
Ҳамчунин маълумоти мустақим ва пурмаъноро доир ба пайдоиши ин иди бостонӣ дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ, “Наврӯзнома”-и Умари Хайём, “Осор-ул-боқия” ва “Ат-тафҳим”-и Абурайҳони Берунӣ, “Зайн-ул-ахбор”-и Абулсаиди Гардезӣ, “Ал-маҳосин-вал-аздод”-и Кисравӣ ва ғайраҳо метавон пайдо кард, ки ҳамагӣ Ҷамшеди Пешдодиро бунёдгузори ҷашни Наврӯз номидаанд. Аксари сарчашмаҳои таърихӣ ба он далолат мекунанд, ки Наврӯз дар давраи салтанати Пешдодиён дар замони ҳукмронии шоҳ Ҷамшед пайдо шудааст.
НАВРӮЗ ДАР АВЕСТО
Тибқи иттилои баъзе аз сарчашмаҳо иди Наврӯз дар Эрони қадим пайдо шуда, ба парастиши Офтоб ва номи паёмбар Зардушт алоқаманд аст. Сарчашмаи қадимтарине, ки дар он иди Наврӯз ёдоварӣ мешавад, Авесто – китоби муқаддаси дини Зардуштӣ мебошад. Ривояти асотирие гувоҳӣ медиҳад, ки дар асри VI то милод, вақте ки Зардушт бо Аҳурамаздо ва Кайхусрав мулоқот карда, аз тахти подшоҳӣ ба ҳаво мебаромад ва ҳиссаҳои хушбахтиро ба раияти худ тақсим мекард, ин рӯз, яъне рӯзи аввали Соли нав – Наврӯзро “Рӯзи умед” номидаанд.
Мувофиқи ривоятҳои асотирӣ дар ин рӯз воқеаҳои зиёди афсонавӣ ба амал омадаанд: “Зардушт ҳамчун худо интихоб мешавад, то ба мардум бахту саодат ато фармояд”. Шоҳи асотирӣ Таҳмурас “девҳои бадкин ва одамони бераҳму шафқатро ба зиндон мепартояд” ва “Гуштосп, шоҳдухтар Каетун ва Ҷомосп оини Маздаясноро қабул мекунанд”. Тавлиди Наврӯзро низ ба номи шоҳи афсонавӣ Ҷамшед алоқаманд мекунанд, ки дар ин рӯз шӯълаҳои офтоб ба ӯ нурпошӣ мекунанд. Дар Авесто гуфта мешавад: ӯ дар Хоразм оташи аввалини муқаддаси зардуштӣ – оташкадаи коҳинон Атур Фарибоғро фурӯзон намуд. Ҳангоме, ки Ҷамшед аз тиллои баландсифат тахти шоҳии худро сохт, он аввалин тахт дар таърихи башар будааст. Ва онро ҳангоми тулӯи офтоб ба қуллаи баландтарини кӯҳ мебардорад ва тахти тиллоӣ аз шуълаи офтоб чун офтоб нурпошӣ мекунад. Ин рӯзро Наврӯз номидаанд ва онро ҳамчун оғози Соли нав қайд мекунанд.
Тибқи таълимоти Авесто, инсонҳо бояд ҳар баҳор ба вуҷуд омадани ҳаётро дар рӯи замин қайд кунанд, ки он “дар шаш шакл” (осмон, об, замин, растаниҳо, ҳайвонот ва инсон) тавлид ёфтааст.
НАВРӮЗ ВА ИСЛОМ
Бо зуҳури Ислом дар нимҷазираи Араб ва мамолики гуногуни Шарқу Ғарб арабҳо дар ҳаёти сиёсию фарҳангӣ ва иқтисодию иҷтимоии мардум тағйироти зиёде ворид намуданд. Хоса, таълимоти Ислом ҳамчун дини яктопарастӣ муносибати ҷомеаи исломиро ба дину фарҳанг ва забону суннатҳои мардуми ғайри араб куллан тағйир дод. Аз ҷумла, ба ҷашнҳои бостонии мардуми эронинажод, аз ҷумла Наврӯз, Меҳргон, Сада низ муносибатҳо дигар шуд, дар ҳоле ки ин ҷашнҳо то пайдоиши Ислом дар бисёре аз минтақаҳои арабнишин низ бо шукӯҳ таҷлил мешуданд. Аммо тағйирот ба якборагӣ сурат нагирифт. Аз манобеи гуногун ва ривоятҳои таърихие чун Табарӣ, Масъудӣ ва дигарон бармеояд, ки агар ба густариши Ислом дар сарзамини форсзабонҳо назар андозем, маълум мешавад, ки нахуст қавмҳои араб ба анъанаҳои қавмҳои ғайр аслан муносибати муътадил доштанд. Ҳатто паёмбари Ислом Муҳаммад (с) алайҳи ин ҷашнҳо муносибати бадбинона ва ё аксуламале зоҳир намекарданд.
Тибқи ривояте қабл аз Ислом дар Мадина ду ид вуҷуд доштааст ва ҳангоми дар Мадина будани пайғамбар (с) одамон изҳор доштаанд, ки ин рӯзҳоро мардум бо шодию нишот ва барпо кардани бозиҳои гуногун сипарӣ намоянд. Ҷавоби пайғамбар (с) чунин будааст: “Ба дурустӣ, Худо барои шумо ин ҳар дуро бо идҳое беҳтар аз онҳо – иди Азҳо ва иди Фитр иваз дод”. Муҳаққиқон ҳамин ду иди тоисломиро Наврӯз ва Меҳргон мешуморанд. Аз муносибати пайямбар (с) нисбат ба ин ҷашнҳо чунин бармеояд, ки агарчи ӯ бартарияти иди Қурбон ва иди Фитрро бар ду иди зикршуда ишора карда бошад ҳам, вале ҷашну анъанаҳои гузаштаро тавҳин ва мазаммат накардааст.
Дар ривояти дигар омадааст, ки вақте мардум аз паёмбар (с) суол мекунанд, ки ба мусулмонон чӣ чизе ба мерос мемонад, ӯ чунин посух медиҳад: “Китоби ман ва суннати ман”. Боз мепурсанд, ки агар маънои матлаберо пайдо накунем, чӣ чора бояд кард? Ва ин ҷо таъкид мекунад, ки ба девони шоирони тоисломӣ муроҷиат кунед. Яъне ин ба он маъно аст, ки дар ҳадисҳои набавӣ нисбат ба анъана ва суннатҳои гузашта ва қавмҳои гуногуни мусулмонон кинаварзӣ ва душманӣ вуҷуд надошт.
КОШ ҲАР РӮЗ БАРОИ МО НАВРӮЗ БУД
Муҳаққиқон мегӯянд, бузургии Наврӯз аст, ки зуҳури дини Ислом дар асри VII ба мавҷудияти ин иди мардуми эронинажод хотима нагузошт ва монеъ ҳам нашуд. Баръакс, он ба арзишҳои Исломӣ маънию арзиши тозаи маънавию ахлоқӣ ворид намуд. Ин маъно дар “Осор-ул-боқия”-и Абурайҳони Берунӣ чунин тасвир шудааст: “Овардаанд, ки дар Наврӯз, ҷоме пур аз ҳалво барои паёмбари Ислом ҳадя оварданд. Он ҳазрат пурсид: “Ин чист?” Гуфтанд: “Имрӯз рӯзи Наврӯз аст”. Пурсид: “Наврӯз чист?” Гуфтанд: “Иди бузурги эрониён аст”. Фармуд: “Оре, дар ин рӯз буд, ки Худованд Аскараро зинда кард”. Пурсиданд: “Аскара чист?” Фармуд: “Аскара ҳазорон мардуме буданд, ки аз тарси марг, тарки диёр карда, сар ба биёбон ниҳоданд ва Худованд ба онон фармуд: Бимиред. Пас мурданд. Пас ононро зинда кард ва абрҳоро амр фармуд, ки бар онон биборанд. Аз ин рӯст, ки суннати об пошидан (дар Наврӯз) ривоҷ ёфтааст”. Он гоҳ аз ҳалво тановул кард ва фармуд: “Кош ҳар рӯз барои мо Наврӯз буд”.
Аз ин ривоят маълум мешавад, ки паёмбари Ислом на танҳо иҷозати таҷлил гирифтани Наврӯзро додаанд, балки таманно ҳам кардаанд, ки ҳар рӯз бароямон Наврӯз бошад ва саҳми худро дар Наврӯз гузошта, суннати об пошиданро дар ҷашни Наврӯз ривоҷу равнақ доданд.
Ҳамин тариқ, арабҳои мусалмон дар ҳамзистӣ бо мардуми эронинажод аксаран ин ҷашну суннатҳои эшонро пазируфтанд. Ҳатто волиёну амирони иқлимҳои гуногуни ба Ислом гаравида дар охири ҳукмронии Умавиён ва оғози хилофати Аббосиён ба ҳамдигар ҳадяҳо тақдим мекарданд. Аввалин касе, ки ба халифагон ҳадяи наврӯзӣ овардааст, сипоҳсолори арабӣ Ҳаҷҷоҷ ибни Юсуфи Сақафӣ будааст. Сарчашмаҳо таъкид кардаанд, ки нависанда Аҳмад ибни Юсуф ба халифа Маъмун сабаде аз тиллоро тақдим кардааст, ки арзиши онро даҳ миллион дирҳам муайян кардаанд.
Ҷашни Наврӯз он қадар ба фарҳанги исломӣ муносиб шуд ва ҷой гирифт, ки дар баъзе рисолаву тадқиқотҳо онро ҳамчун иди исломӣ ба қалам додаанд. Тавре ки Қалқашандӣ мегӯяд, аз байни сойири суннатҳо ва ҷашнҳои бостонии мардуми форснажод нерумандтарин таъсирро ба мардуми араб ва фарҳанги арабӣ маҳз Наврӯз ва суннатҳои бо ин ҷашни бостонию фархундапай алоқаманд гузоштааст.
Ба андешаи муҳаққиқони мо пазируфтани ин ҷашни бузурги мардуми форсу тоҷик аз ҷониби қавму миллатҳои дигар ва ба нестӣ нарафтани он дар сояи дини Ислом, ҷашни динию мазҳабӣ набудан ва ҷашни вобаста ба табиат будани Наврӯз аст. Аз ҳамин ҷост, ки шуруъ аз аҳди аббосӣ то ба имрӯз дар адабиёти араб наврӯзномаҳои зиёде ба мушоҳида мерасад.
Ҳамин тавр, Наврӯз ҷашнест, ки дар муҳит ва заминаи эронӣ ҳазорсолаҳо пеш ба вуҷуд омада, дар давраи Ислом идома ёфта, ба рӯзгори мо расид ва имрӯз рисолати мост, ки онро ба наслҳои оянда мерос бидиҳем. Хушбахтона, Наврӯз имрӯз ҳамчун ҷашни байналмилалӣ пазируфта шудаву ҷаҳонӣ шудааст.
Ҳарчанд дар тӯли таърих ҷашнҳои Меҳргон, Сада, Опонгон, Яздон ва ҷашну маросимҳои дигар ҳамеша бошукӯҳ баргузор мешуданд, лекин ҷашни Наврӯз ягона ҷашнест, ки дар тӯли таърих ҳамвора аҳамияти худро ҳифз кардаву мондагор будааст. Фаромиллӣ, фародинӣ ва ҳамагонӣ будани Наврӯз миёни мардум аз вижагиҳои хоси ин ҷашн маҳсуб мешавад.
Воқеан, Наврӯз ҳамеша ба унвони ҷашни муттаҳидкунанда ва бидуни вобастагиҳои нажодӣ, забонӣ ва динӣ ёдоварӣ шудааст. Наврӯз ҷашни ҳамаи онҳоест, ки таъриху фарҳанги муштарак доранд, аз он ҷумла рӯзи миллӣ ва ҷашни тоҷикон, афғонҳо, курдҳо ва сокинони сарзаминҳое, ки дар тӯли қарнҳо бо номҳои гуногун Шоҳаншоҳии Эрон ё худ Хуросони бузургро ташкил додаанд. Ин аст, ки онро аз Бадахшон то Курдистон ва аз Қафқоз то рӯди Синд ва минтақаҳои халиҷи Форс бо шаҳомат ҷашн мегиранд. Ва ҳамагӣ онро “Наврӯз” меноманду фаро расидани онро ҳамчун рӯзи аввали баҳор мешиносанд.
Метавон гуфт, ки Наврӯз аз ҷумлаи идҳои дӯстдоштатарини мардуми сайёра гаштааст. Ифтихор аз он дорем, ки Наврӯз яке аз нишонаҳои гуворотарини тамаддуни мардуми тоҷику форс, имрӯз беш аз пеш ба рӯзгори мардуми ҷаҳон ворид гардида, чун дар ҳазорсолаҳои қаблӣ нақши муттаҳидсозӣ, таҳкими дӯстию бародарӣ ва ҳамбастагии ҷомеа ва табиатро иҷро хоҳад кард.
НАВРӮЗ ЯК ҶУЗЪИ ФАРҲАНГИ МИЛЛИИ МОСТ
Тавре Сарвари давлат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронии худ бахшида ба ҷашни Наврӯз изҳор дошта буданд, қавмҳои ориёӣ ин идро ҳанӯз дар ҳазорсолаи панҷуми пеш аз милод бо шукӯҳи хоса ҷашн мегирифтанд. Наврӯз – ин маҷмуаи маънавии неку созанда 3 ҳазор сол пеш аз пайдоиши дини зардуштӣ ва 4,5 ҳазор сол қабл аз зуҳури дини мубини Ислом ба вуҷуд омадааст. Нуктаи муҳимтарин дар таърихи пайдоиш ва паҳншавии Наврӯз ин аст, ки фалсафа, ҳикмат ва мантиқи он бо ягон дин ё мазҳаб робитае надорад ва ойини сирф мардумӣ, баробар ба ҳама, ҷашни бузургдошти табиат ва киштукор, яъне саршавии сол мебошад.
Ҷамолиддин Хомӯшӣ, сардори Раёсати фатвои Шурои уламои исломии Тоҷикистон зимни як мусоҳибаи худ дар мавриди муносибати Наврӯз ба ҷашнҳои дигари миллӣ чунин иброз медорад: “Наврӯз як ҷузъи фарҳанги мост ва идҳои Қурбону Фитр ҷузъҳои дигар. Ҳар кадом ба ҷои худ аст. Мо, тоҷикон тӯли 1400 сол аст, ки аз дини мубини Ислом пайравӣ мекунем ва баъзе суннатҳои Исломро ба Наврӯз ва суннатҳои қадимаи миллиро ба дини Ислом ворид кардаем. Рӯзи идҳои Қурбону Рамазон тифлон хона ба хона мегарданду калонсолон барои онҳо туҳфа ё тухм медиҳанд, дар иди Наврӯз низ чунин аст. Бархе гумон доранд, ки мо ин анъанаро аз дини Ислом омӯхтаем, вале чунин нест. Мардуми мусулмон ин суннатро аз Наврӯз гирифтаанд. Дар Наврӯз ояи Қуръон мехонанд. Вақте ки деҳқон ба кишту кор шуруъ мекунад, аз пирон дуо мегирад. Ин аз дини Ислом гирифта шудааст. Хулоса, Наврӯз як ҷузъи фарҳанги миллии мост ва бо идҳои мусалмонӣ ҳеҷ ихтилоф надорад”.
Оре, аз аксари сарчашмаҳои таърихӣ аён аст, ки Наврӯз қабл аз Ислом ҷашн гирифта мешуд ва пеш аз пайдоиши дини зардуштӣ низ. Ва он мутааллиқ ба ҳеҷ мазҳабу ойине низ нест.
Наврӯз қодир аст миллатро ба ҳам оварад ва аз тариқи татбиқи рисолати худ миллатсоз бошад. Наврӯз пайғом аз ояҳои Худо барои фарзандони Одам аст. То ҷаҳон ҳаст, то замину осмон ҳаст, то замин гирди офтоб мечархад, Наврӯз низ хоҳад буд!
Пас, Наврӯз мубораку хуҷаста бод бароямон!
Наврӯз иди бостонии мардуми эронинажод аст, ки ҳамеша мақоми хосае дошт назди ин мардум ва бо шукӯҳу шаҳомати хос таҷлил мегардид. Гарчанде гоҳо дуру мамнуъ афтода буд, ҳаргиз дур нашуд аз дилу дидаҳои ин қавму ин мардум ва онро ба ҳар навъу сурат ва дар ҳар гуна шароите истиқбол ва ҷашн мегирифтанд.
Аз ҷониби муҳаққиқон доир ба пайдоиши ин ҷашни бостонӣ маълумоти мухталиф пешниҳод шудааст, ки баъзан бо ҳам мухолифат низ доранд. Масалан, адиби араб Ҷоҳиз дар “Китоб-ул-маҳосин ва-л-азод” ишора мекунад, ки арабҳо аз замони Сулаймон (а.с.) бо ҷашни Наврӯз ошно будаанд. Ӯ пайдоиши Наврӯзро ба шоҳ Ҷамшед нисбат дода, мегӯяд: “Наврӯзро Ҷам устувор кард ва Меҳргонро Афридун барқарор кард. Наврӯз ду ҳазору понсад сол аз Меҳргон қадимтар аст”. Адиб Наврӯзро бар Меҳргон бартарӣ додааст ва вижагиҳоеро аз қабили фарорасии соли нав, оғози мавсими боҷу хироҷ, гумоштану иваз кардани омилону мутасаддиён, сикка задани дирҳаму динор, пок кардани оташкадаҳо, обпошӣ, қурбонӣ кардан, ободию иморат ва ғайра ба он рабт додааст.
Ҳамчунин маълумоти мустақим ва пурмаъноро доир ба пайдоиши ин иди бостонӣ дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ, “Наврӯзнома”-и Умари Хайём, “Осор-ул-боқия” ва “Ат-тафҳим”-и Абурайҳони Берунӣ, “Зайн-ул-ахбор”-и Абулсаиди Гардезӣ, “Ал-маҳосин-вал-аздод”-и Кисравӣ ва ғайраҳо метавон пайдо кард, ки ҳамагӣ Ҷамшеди Пешдодиро бунёдгузори ҷашни Наврӯз номидаанд. Аксари сарчашмаҳои таърихӣ ба он далолат мекунанд, ки Наврӯз дар давраи салтанати Пешдодиён дар замони ҳукмронии шоҳ Ҷамшед пайдо шудааст.
НАВРӮЗ ДАР АВЕСТО
Тибқи иттилои баъзе аз сарчашмаҳо иди Наврӯз дар Эрони қадим пайдо шуда, ба парастиши Офтоб ва номи паёмбар Зардушт алоқаманд аст. Сарчашмаи қадимтарине, ки дар он иди Наврӯз ёдоварӣ мешавад, Авесто – китоби муқаддаси дини Зардуштӣ мебошад. Ривояти асотирие гувоҳӣ медиҳад, ки дар асри VI то милод, вақте ки Зардушт бо Аҳурамаздо ва Кайхусрав мулоқот карда, аз тахти подшоҳӣ ба ҳаво мебаромад ва ҳиссаҳои хушбахтиро ба раияти худ тақсим мекард, ин рӯз, яъне рӯзи аввали Соли нав – Наврӯзро “Рӯзи умед” номидаанд.
Мувофиқи ривоятҳои асотирӣ дар ин рӯз воқеаҳои зиёди афсонавӣ ба амал омадаанд: “Зардушт ҳамчун худо интихоб мешавад, то ба мардум бахту саодат ато фармояд”. Шоҳи асотирӣ Таҳмурас “девҳои бадкин ва одамони бераҳму шафқатро ба зиндон мепартояд” ва “Гуштосп, шоҳдухтар Каетун ва Ҷомосп оини Маздаясноро қабул мекунанд”. Тавлиди Наврӯзро низ ба номи шоҳи афсонавӣ Ҷамшед алоқаманд мекунанд, ки дар ин рӯз шӯълаҳои офтоб ба ӯ нурпошӣ мекунанд. Дар Авесто гуфта мешавад: ӯ дар Хоразм оташи аввалини муқаддаси зардуштӣ – оташкадаи коҳинон Атур Фарибоғро фурӯзон намуд. Ҳангоме, ки Ҷамшед аз тиллои баландсифат тахти шоҳии худро сохт, он аввалин тахт дар таърихи башар будааст. Ва онро ҳангоми тулӯи офтоб ба қуллаи баландтарини кӯҳ мебардорад ва тахти тиллоӣ аз шуълаи офтоб чун офтоб нурпошӣ мекунад. Ин рӯзро Наврӯз номидаанд ва онро ҳамчун оғози Соли нав қайд мекунанд.
Тибқи таълимоти Авесто, инсонҳо бояд ҳар баҳор ба вуҷуд омадани ҳаётро дар рӯи замин қайд кунанд, ки он “дар шаш шакл” (осмон, об, замин, растаниҳо, ҳайвонот ва инсон) тавлид ёфтааст.
НАВРӮЗ ВА ИСЛОМ
Бо зуҳури Ислом дар нимҷазираи Араб ва мамолики гуногуни Шарқу Ғарб арабҳо дар ҳаёти сиёсию фарҳангӣ ва иқтисодию иҷтимоии мардум тағйироти зиёде ворид намуданд. Хоса, таълимоти Ислом ҳамчун дини яктопарастӣ муносибати ҷомеаи исломиро ба дину фарҳанг ва забону суннатҳои мардуми ғайри араб куллан тағйир дод. Аз ҷумла, ба ҷашнҳои бостонии мардуми эронинажод, аз ҷумла Наврӯз, Меҳргон, Сада низ муносибатҳо дигар шуд, дар ҳоле ки ин ҷашнҳо то пайдоиши Ислом дар бисёре аз минтақаҳои арабнишин низ бо шукӯҳ таҷлил мешуданд. Аммо тағйирот ба якборагӣ сурат нагирифт. Аз манобеи гуногун ва ривоятҳои таърихие чун Табарӣ, Масъудӣ ва дигарон бармеояд, ки агар ба густариши Ислом дар сарзамини форсзабонҳо назар андозем, маълум мешавад, ки нахуст қавмҳои араб ба анъанаҳои қавмҳои ғайр аслан муносибати муътадил доштанд. Ҳатто паёмбари Ислом Муҳаммад (с) алайҳи ин ҷашнҳо муносибати бадбинона ва ё аксуламале зоҳир намекарданд.
Тибқи ривояте қабл аз Ислом дар Мадина ду ид вуҷуд доштааст ва ҳангоми дар Мадина будани пайғамбар (с) одамон изҳор доштаанд, ки ин рӯзҳоро мардум бо шодию нишот ва барпо кардани бозиҳои гуногун сипарӣ намоянд. Ҷавоби пайғамбар (с) чунин будааст: “Ба дурустӣ, Худо барои шумо ин ҳар дуро бо идҳое беҳтар аз онҳо – иди Азҳо ва иди Фитр иваз дод”. Муҳаққиқон ҳамин ду иди тоисломиро Наврӯз ва Меҳргон мешуморанд. Аз муносибати пайямбар (с) нисбат ба ин ҷашнҳо чунин бармеояд, ки агарчи ӯ бартарияти иди Қурбон ва иди Фитрро бар ду иди зикршуда ишора карда бошад ҳам, вале ҷашну анъанаҳои гузаштаро тавҳин ва мазаммат накардааст.
Дар ривояти дигар омадааст, ки вақте мардум аз паёмбар (с) суол мекунанд, ки ба мусулмонон чӣ чизе ба мерос мемонад, ӯ чунин посух медиҳад: “Китоби ман ва суннати ман”. Боз мепурсанд, ки агар маънои матлаберо пайдо накунем, чӣ чора бояд кард? Ва ин ҷо таъкид мекунад, ки ба девони шоирони тоисломӣ муроҷиат кунед. Яъне ин ба он маъно аст, ки дар ҳадисҳои набавӣ нисбат ба анъана ва суннатҳои гузашта ва қавмҳои гуногуни мусулмонон кинаварзӣ ва душманӣ вуҷуд надошт.
КОШ ҲАР РӮЗ БАРОИ МО НАВРӮЗ БУД
Муҳаққиқон мегӯянд, бузургии Наврӯз аст, ки зуҳури дини Ислом дар асри VII ба мавҷудияти ин иди мардуми эронинажод хотима нагузошт ва монеъ ҳам нашуд. Баръакс, он ба арзишҳои Исломӣ маънию арзиши тозаи маънавию ахлоқӣ ворид намуд. Ин маъно дар “Осор-ул-боқия”-и Абурайҳони Берунӣ чунин тасвир шудааст: “Овардаанд, ки дар Наврӯз, ҷоме пур аз ҳалво барои паёмбари Ислом ҳадя оварданд. Он ҳазрат пурсид: “Ин чист?” Гуфтанд: “Имрӯз рӯзи Наврӯз аст”. Пурсид: “Наврӯз чист?” Гуфтанд: “Иди бузурги эрониён аст”. Фармуд: “Оре, дар ин рӯз буд, ки Худованд Аскараро зинда кард”. Пурсиданд: “Аскара чист?” Фармуд: “Аскара ҳазорон мардуме буданд, ки аз тарси марг, тарки диёр карда, сар ба биёбон ниҳоданд ва Худованд ба онон фармуд: Бимиред. Пас мурданд. Пас ононро зинда кард ва абрҳоро амр фармуд, ки бар онон биборанд. Аз ин рӯст, ки суннати об пошидан (дар Наврӯз) ривоҷ ёфтааст”. Он гоҳ аз ҳалво тановул кард ва фармуд: “Кош ҳар рӯз барои мо Наврӯз буд”.
Аз ин ривоят маълум мешавад, ки паёмбари Ислом на танҳо иҷозати таҷлил гирифтани Наврӯзро додаанд, балки таманно ҳам кардаанд, ки ҳар рӯз бароямон Наврӯз бошад ва саҳми худро дар Наврӯз гузошта, суннати об пошиданро дар ҷашни Наврӯз ривоҷу равнақ доданд.
Ҳамин тариқ, арабҳои мусалмон дар ҳамзистӣ бо мардуми эронинажод аксаран ин ҷашну суннатҳои эшонро пазируфтанд. Ҳатто волиёну амирони иқлимҳои гуногуни ба Ислом гаравида дар охири ҳукмронии Умавиён ва оғози хилофати Аббосиён ба ҳамдигар ҳадяҳо тақдим мекарданд. Аввалин касе, ки ба халифагон ҳадяи наврӯзӣ овардааст, сипоҳсолори арабӣ Ҳаҷҷоҷ ибни Юсуфи Сақафӣ будааст. Сарчашмаҳо таъкид кардаанд, ки нависанда Аҳмад ибни Юсуф ба халифа Маъмун сабаде аз тиллоро тақдим кардааст, ки арзиши онро даҳ миллион дирҳам муайян кардаанд.
Ҷашни Наврӯз он қадар ба фарҳанги исломӣ муносиб шуд ва ҷой гирифт, ки дар баъзе рисолаву тадқиқотҳо онро ҳамчун иди исломӣ ба қалам додаанд. Тавре ки Қалқашандӣ мегӯяд, аз байни сойири суннатҳо ва ҷашнҳои бостонии мардуми форснажод нерумандтарин таъсирро ба мардуми араб ва фарҳанги арабӣ маҳз Наврӯз ва суннатҳои бо ин ҷашни бостонию фархундапай алоқаманд гузоштааст.
Ба андешаи муҳаққиқони мо пазируфтани ин ҷашни бузурги мардуми форсу тоҷик аз ҷониби қавму миллатҳои дигар ва ба нестӣ нарафтани он дар сояи дини Ислом, ҷашни динию мазҳабӣ набудан ва ҷашни вобаста ба табиат будани Наврӯз аст. Аз ҳамин ҷост, ки шуруъ аз аҳди аббосӣ то ба имрӯз дар адабиёти араб наврӯзномаҳои зиёде ба мушоҳида мерасад.
Ҳамин тавр, Наврӯз ҷашнест, ки дар муҳит ва заминаи эронӣ ҳазорсолаҳо пеш ба вуҷуд омада, дар давраи Ислом идома ёфта, ба рӯзгори мо расид ва имрӯз рисолати мост, ки онро ба наслҳои оянда мерос бидиҳем. Хушбахтона, Наврӯз имрӯз ҳамчун ҷашни байналмилалӣ пазируфта шудаву ҷаҳонӣ шудааст.
Ҳарчанд дар тӯли таърих ҷашнҳои Меҳргон, Сада, Опонгон, Яздон ва ҷашну маросимҳои дигар ҳамеша бошукӯҳ баргузор мешуданд, лекин ҷашни Наврӯз ягона ҷашнест, ки дар тӯли таърих ҳамвора аҳамияти худро ҳифз кардаву мондагор будааст. Фаромиллӣ, фародинӣ ва ҳамагонӣ будани Наврӯз миёни мардум аз вижагиҳои хоси ин ҷашн маҳсуб мешавад.
Воқеан, Наврӯз ҳамеша ба унвони ҷашни муттаҳидкунанда ва бидуни вобастагиҳои нажодӣ, забонӣ ва динӣ ёдоварӣ шудааст. Наврӯз ҷашни ҳамаи онҳоест, ки таъриху фарҳанги муштарак доранд, аз он ҷумла рӯзи миллӣ ва ҷашни тоҷикон, афғонҳо, курдҳо ва сокинони сарзаминҳое, ки дар тӯли қарнҳо бо номҳои гуногун Шоҳаншоҳии Эрон ё худ Хуросони бузургро ташкил додаанд. Ин аст, ки онро аз Бадахшон то Курдистон ва аз Қафқоз то рӯди Синд ва минтақаҳои халиҷи Форс бо шаҳомат ҷашн мегиранд. Ва ҳамагӣ онро “Наврӯз” меноманду фаро расидани онро ҳамчун рӯзи аввали баҳор мешиносанд.
Метавон гуфт, ки Наврӯз аз ҷумлаи идҳои дӯстдоштатарини мардуми сайёра гаштааст. Ифтихор аз он дорем, ки Наврӯз яке аз нишонаҳои гуворотарини тамаддуни мардуми тоҷику форс, имрӯз беш аз пеш ба рӯзгори мардуми ҷаҳон ворид гардида, чун дар ҳазорсолаҳои қаблӣ нақши муттаҳидсозӣ, таҳкими дӯстию бародарӣ ва ҳамбастагии ҷомеа ва табиатро иҷро хоҳад кард.
НАВРӮЗ ЯК ҶУЗЪИ ФАРҲАНГИ МИЛЛИИ МОСТ
Тавре Сарвари давлат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронии худ бахшида ба ҷашни Наврӯз изҳор дошта буданд, қавмҳои ориёӣ ин идро ҳанӯз дар ҳазорсолаи панҷуми пеш аз милод бо шукӯҳи хоса ҷашн мегирифтанд. Наврӯз – ин маҷмуаи маънавии неку созанда 3 ҳазор сол пеш аз пайдоиши дини зардуштӣ ва 4,5 ҳазор сол қабл аз зуҳури дини мубини Ислом ба вуҷуд омадааст. Нуктаи муҳимтарин дар таърихи пайдоиш ва паҳншавии Наврӯз ин аст, ки фалсафа, ҳикмат ва мантиқи он бо ягон дин ё мазҳаб робитае надорад ва ойини сирф мардумӣ, баробар ба ҳама, ҷашни бузургдошти табиат ва киштукор, яъне саршавии сол мебошад.
Ҷамолиддин Хомӯшӣ, сардори Раёсати фатвои Шурои уламои исломии Тоҷикистон зимни як мусоҳибаи худ дар мавриди муносибати Наврӯз ба ҷашнҳои дигари миллӣ чунин иброз медорад: “Наврӯз як ҷузъи фарҳанги мост ва идҳои Қурбону Фитр ҷузъҳои дигар. Ҳар кадом ба ҷои худ аст. Мо, тоҷикон тӯли 1400 сол аст, ки аз дини мубини Ислом пайравӣ мекунем ва баъзе суннатҳои Исломро ба Наврӯз ва суннатҳои қадимаи миллиро ба дини Ислом ворид кардаем. Рӯзи идҳои Қурбону Рамазон тифлон хона ба хона мегарданду калонсолон барои онҳо туҳфа ё тухм медиҳанд, дар иди Наврӯз низ чунин аст. Бархе гумон доранд, ки мо ин анъанаро аз дини Ислом омӯхтаем, вале чунин нест. Мардуми мусулмон ин суннатро аз Наврӯз гирифтаанд. Дар Наврӯз ояи Қуръон мехонанд. Вақте ки деҳқон ба кишту кор шуруъ мекунад, аз пирон дуо мегирад. Ин аз дини Ислом гирифта шудааст. Хулоса, Наврӯз як ҷузъи фарҳанги миллии мост ва бо идҳои мусалмонӣ ҳеҷ ихтилоф надорад”.
Оре, аз аксари сарчашмаҳои таърихӣ аён аст, ки Наврӯз қабл аз Ислом ҷашн гирифта мешуд ва пеш аз пайдоиши дини зардуштӣ низ. Ва он мутааллиқ ба ҳеҷ мазҳабу ойине низ нест.
Наврӯз қодир аст миллатро ба ҳам оварад ва аз тариқи татбиқи рисолати худ миллатсоз бошад. Наврӯз пайғом аз ояҳои Худо барои фарзандони Одам аст. То ҷаҳон ҳаст, то замину осмон ҳаст, то замин гирди офтоб мечархад, Наврӯз низ хоҳад буд!
Пас, Наврӯз мубораку хуҷаста бод бароямон!
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед