ҶОМЕА
Шанбе 20 Апрел 2024 09:42
Дар ҳама давру замон адабиёт чун бузургтарин мактаби тарбия барои рушди инсоният хизмат кардааст. Ҳамин аст, ки бузургмардон барои рушду такомули шахсӣ ва ғанӣ гардонидани маънавиёти мардум пайваста барои рушди адабиёт иқдомҳо менамоянд. Бо ба даст омадани истиқлолият низ адабиёт ҳамчун афзояндаи маърифати наслҳо аз ҷониби Ҳукумат хуш пазируфта шуд. Дар ин давра барои рушду тавсеаи он кӯшишҳои зиёд ба харҷ дода шудааст. Дар ин миён нақши бевоситаи Президенти мамлакатро наметавон нодида гирифт. Дар арафаи Рӯзи Президент вобаста ба рушди адабиёти замони соҳибистиқлолӣ ва саҳми назарраси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Шоири халқии Тоҷикистон Аксар Ҳаким суҳбат намудем, ки фишурдааш манзури хонанда мегардад.
- Нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар рушди адабиёти даврони соҳибистиқлолӣ чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Дар рушди адабиёти замони соҳибистиқлолӣ нақши Пешвои миллат муҳиму назаррас мебошад. Чунки дар ин марҳила маҳдудиятҳое, ки қаблан дар адабиёти тоҷик вуҷуд доштанд, пурра аз байн бурда шуданд. Пеш аз замони соҳибистиқлолӣ дар адабиёти тоҷик сензура вуҷуд дошт ва чаҳорчӯбаи имкони тасвиру эҷодиётро дар адабиёт муайян месохт. Дар замони соҳибистиқлолӣ дар баробари аз байн бурдани сензура ин чаҳорчӯба низ бардошта шуд. Дар ин марҳила бо ибтикор ва саҳми бевоситаи Пешвои миллат адибон имкон ёфтанд, ки озодона мавзӯъҳои дилхоҳро тасвир намоянд. Ва ин имкон нигоҳи адибонро ба гузашта ва воқеаҳои шахсиятҳои таърихии мо дигаргун сохт. Дар садаи гузашта ҳодисаҳои мавҷударо ба таври воқеӣ нигоштан каме душвор буд. Чунки қувваи пешбарандаи ҷомеа халқ буд ва дар ин воқеаҳо нақши шахсиятҳо ба ҳамон дурахшонӣ ба қалам оварда намешуд. Силсилаасарҳое, ки дар бораи таърих ва шахсиятҳои дурахшони гузаштаи мо эҷод гардидаанд, асосан бо нигоҳи нав офарида шудаанд. Ин раванди ҷадид дар риштаҳои назм ва насри замони соҳибистиқлолӣ баръало ба назар мерасад.
- Кадом иқдомҳои Роҳбари давлат тавонист ба рушди адабиёти муосир мусоидат намояд?
- Дар замони соҳибистиқлолӣ аз ҷониби Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иқдоми зиёд амалӣ гардид. Таҷлили бошукӯҳи солгарди чеҳраҳои дурахшони адабиёт, аз қабили Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, Камоли Хуҷандӣ, Абулқосим Фирдавсӣ, Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ ва дигар бузургони адабиёти тоҷик аз иқдомоти сутудании Пешвои миллат мебошанд. Инчунин ба намояндагони соҳаи адабиёт додани унвони баландтарини Қаҳрамони Тоҷикистон, шурӯъ аз устод Садриддин Айнӣ то Бобоҷон Ғафуров ва Мирзо Турсунзода низ аз иқдомҳои наҷиби Роҳбари давлат буд. Дар охири қарни гузашта, ҳангоме ки Тоҷикистон аз чанголи ҷанги шаҳрвандӣ раҳо ёфт, новобаста аз вазъият, Президенти кишвар ба соҳаи адабиёт таваҷҷуҳи махсус зоҳир карда, барои нашри китобҳои шоирону нависандагон мусоидат менамуд. Баргузории озмуни “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” иқдоми навбатии Пешвои миллат буда, барои рӯй овардани хонанда ба адабиёт такони ҷиддие бахшид.
- Фаъолияти эҷодии шумо ба ду давраи бузурги таърихӣ: Иттиҳоди Шӯравӣ ва замони соҳибистиқлолӣ рост меояд. Тафовути адабиёти муосири тоҷикро аз адабиёти садаи гузашта дар чӣ мебинед?
- Яке аз рӯйдодҳои муҳиме, ки дар замони соҳибистиқлолӣ сурат гирифт, иртиботи фарҳангии мо бо кишварҳои ҳамзабонамон мебошад. Ин робита бардошта шудани деворҳои сангин миёни адабиёти тоҷик ва адабиёти форсизабонон мебошад. Дар натиҷа забони тоҷикӣ ва адабиёти навини тоҷик бо адабиёти Ҷумҳурии Исломии Эрон ва Ҷумҳурии Исломии Афғонистон робитаи ҳамаҷониба пайдо намуд. Вазъи забони имрӯзаамонро агар бо забони тоҷикии солҳои 50 - 60-уми садаи гузашта муқоиса кунем, фарқияти куллӣ ба назар мерасад. Зеро воқеан дар замони соҳибистиқлолӣ дар натиҷаи робитаҳои фарҳангӣ миёни Тоҷикистон ва дигар кишварҳо, забони тоҷикӣ густурдатар гардидааст. Ин, албатта ба адабиёт таъсиргузор аст, чунки забон воситаи асосии ба вуҷуд овардани адабиёт аст. Бинобар ин, дараҷаи адабиёти замони соҳибистиқлолӣ низ ба маротиб баланд гардидааст. Дар замони кунунӣ барои ташвиқу тарғиби адабиёти бузурги классикиамон ҳеҷ монеае нест. Масалан, дар асри XX осори Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, ки хонандаи сершумор дошт, ниҳоят кам дастрас буд. Зимнан бошад, Маснавии маънавӣ ва девони ғазалиёти Шамси Табрезӣ чандин маротиба нашр гардида, ба ҳаводорони адабиёт ба таври густурда дастрас мебошанд.
- Метавон гуфт, ки адабиёти имрӯзаи мо ба адабиёти ҷаҳонӣ таъсиргузор аст?
- Дар замони соҳибистиқлолӣ иртиботи адабиёти тоҷик бо адабиёти ҷаҳонӣ вусъат ёфтааст. Ва шоирону нависандагони мо бо шахсиятҳои адабии дигар кишварҳо иртиботи зичро ба роҳ мондаанд. Замони муосир дорои ҷиҳатҳои мусбии худ мебошад. Махсусан дар ин замон бо истифода аз воситаҳои техникӣ падидаи ҷадиди интернет ихтироъ гардидааст, ки бо воситаи он дар як лаҳза дилхоҳ асарро метавонем ба намояндагони чандин давлатҳо ирсол намуд. Дар ин марҳила намунаи асарҳои беҳтарини нависандагони тоҷик низ бо забонҳои зиёди Ғарб тарҷума гардидаанд, ки боиси ифтихори мо тоҷикон мебошад. Асарҳои нависандагони тоҷикро олимону муҳаққиқони хориҷ таҳқиқот менамоянд. Ҳамин гуна иртибот миёни адабиёти мо ва адабиёти дигар кишварҳо дар ҳоли афзоиш аст. Ин сабаб мешавад, ки адабиёти мо ба адабиёти ҷаҳонӣ таъсир гузорад. Дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Институти забон ва адабиёт муҳаққиқоне ҳастанд, ки махсусан ба омӯзиши масъалаҳои гус-тариши адабиёти тоҷик машғуланд. Инчунин дар Иттифоқи нависандагон шуъбаи махсусе фаъолият менамояд, ки асару китобҳоро аз забони тоҷикӣ ба дигар забонҳо тарҷума менамояд. Ин шуъба бо дастгириҳои бевоситаи Сарвари давлат таъсис ёфта, зимнан фаъолияти пурсамар дорад ва барои таъсир гузоштани адабиёти тоҷик ба адабиёти ҷаҳонӣ заминаи мусоид фароҳам меорад.
- Дар асарҳои Пешвои миллат адабиёт чӣ гуна ҷойгоҳ ва мақом дорад?
- Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон воқеан ба адабиёт таваҷҷуҳи хоса доранд. Дар асару китобҳое, ки Пешвои муаззами миллат менависанд, ҳамеша иқтибосҳо аз эҷодиёти адибони классик ва муосир оварда шудааст. Ин шаҳодат аз он медиҳад, ки доираи назар ва ҷаҳони маънавии Роҳбари давлат бою густурда аст. Дар китоби “Чеҳраҳои мондагор”- и Пешвои миллат шахсиятҳои фарҳангӣ, илмӣ ва адабӣ ба таври фарох тасвир ёфтаанд. Ин гувоҳи он аст, ки воқеан дар маърази андеша ва тафаккури Сарвари давлат шахсиятҳои адабии мо мақоми шоиста доранд. Инчунин, Пешвои миллат дар асарҳояшон қайд намудаанд, ки “Замони истиқлолияту озодӣ ва имкони бештари тасвир намудани ҳаводисҳои зиндагӣ аст. Аз ин лиҳоз, ба офаридани симои шахсияте, ки Тоҷикистонро дигаргун месозад, нависандагон бештар рӯй оранд.” Ҳамеша ин суханҳо аз ҷониби Президенти кишвар қайд гардида, имкон медиҳад, ки нависандагон ба ин ҷузъиёт таваҷҷуҳи бештар намоянд.
- Образи Пешвои миллат дар эҷодиёти шумо чӣ гуна таҷассум ёфтааст?
- Имрӯзҳо шоҳиди онем, ки бисёре аз шоирону нависандагон маҷмӯаи шеъру асарҳои худро дар бораи Президенти кишвар чоп карда, дастраси хонандагон менамоянд. Дар ин баробар, ман низ дар бораи Пешвои миллат чандин шеърҳо эҷод намудаам. Аз миёни офаридаҳоям шеъре, ки фаъолияти пешбарандаи Сарвари давлатро ба таври муфассал инъикос намудааст, ин шеъри “Номаи фахру сипос” мебошад, ки дар рӯзномаи “Ҷумҳурият” нашр гардида буд. Ҳар он мисрае, ки дар шеъри банда эҷод гардидааст, воқеияти корнамоиҳои Пешвои миллатро пурра таҷассум месозад. Ин воқеият дар натиҷаи амалҳои созандаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба вуҷуд омада, боиси ифтихори ман мебошад.
- Дар адабиёти имрӯзаи мо корнамоӣ ва хизматҳои шоёни Сарвари давлат то кадом андоза тавсиф гардидааст?
- Чуноне ки дар боло қайд намудам, дар тамоми асар, шеър ва ҳикояҳое, ки шоирону нависандагони замони соҳибистиқлолӣ навиштаанд, симои Пешвои миллат ба таври фарох инъикос гардидааст. Адибони маъруфи тоҷик Султон Мирзошоев ва Шодон Ҳаниф дар якҷоягӣ китоберо нашр намуданд, ки пурра фарогири ҳаёт ва фаъолияти Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Инчунин онҳое, ки дар бораи нақбу роҳҳо ва тамоми гӯшаҳои зебоманзари кишвар шеъру асарҳо эҷод менамоянд, дар ҳар як мисраи шеърӣ ва ё ибораи навиштаашон, хизматҳои назарраси Пешвои миллат тасвир шудааст. Чунки ҳамаи ин ободкорӣ ва пешравиҳо бо ташаббусҳои созандаи Пешвои миллат сурат мегирад.
- Дар фарҷоми суҳбат мегуфтед, ки дастовези устод Аскар Ҳаким бахшида ба Рӯзи Президент чӣ хоҳад буд?
- Ҳамаи шеърҳое, ки дар замони соҳибистиқлолӣ эҷод намудам, дар ситоиши дастовардҳои халқи тоҷик ва ҳамчунин ифтихор аз гузаштаи бисёр ҳам ғании миллати тоҷик мебошад. Президенти кишвар сиёсати дурбинона ва хирадмандонаро дар соҳаи адабиёт ҷорӣ намудааст. Бинобар ин қариб, ки дар ҳамаи эҷодиёти мо симои Пешвои миллат баръало инъикос мегардад. Ин мавзӯи бисёр ҳам густурда аст ва онро бо як асар ва шеър маҳдуд кардан имкон надорад.
- Нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар рушди адабиёти даврони соҳибистиқлолӣ чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Дар рушди адабиёти замони соҳибистиқлолӣ нақши Пешвои миллат муҳиму назаррас мебошад. Чунки дар ин марҳила маҳдудиятҳое, ки қаблан дар адабиёти тоҷик вуҷуд доштанд, пурра аз байн бурда шуданд. Пеш аз замони соҳибистиқлолӣ дар адабиёти тоҷик сензура вуҷуд дошт ва чаҳорчӯбаи имкони тасвиру эҷодиётро дар адабиёт муайян месохт. Дар замони соҳибистиқлолӣ дар баробари аз байн бурдани сензура ин чаҳорчӯба низ бардошта шуд. Дар ин марҳила бо ибтикор ва саҳми бевоситаи Пешвои миллат адибон имкон ёфтанд, ки озодона мавзӯъҳои дилхоҳро тасвир намоянд. Ва ин имкон нигоҳи адибонро ба гузашта ва воқеаҳои шахсиятҳои таърихии мо дигаргун сохт. Дар садаи гузашта ҳодисаҳои мавҷударо ба таври воқеӣ нигоштан каме душвор буд. Чунки қувваи пешбарандаи ҷомеа халқ буд ва дар ин воқеаҳо нақши шахсиятҳо ба ҳамон дурахшонӣ ба қалам оварда намешуд. Силсилаасарҳое, ки дар бораи таърих ва шахсиятҳои дурахшони гузаштаи мо эҷод гардидаанд, асосан бо нигоҳи нав офарида шудаанд. Ин раванди ҷадид дар риштаҳои назм ва насри замони соҳибистиқлолӣ баръало ба назар мерасад.
- Кадом иқдомҳои Роҳбари давлат тавонист ба рушди адабиёти муосир мусоидат намояд?
- Дар замони соҳибистиқлолӣ аз ҷониби Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иқдоми зиёд амалӣ гардид. Таҷлили бошукӯҳи солгарди чеҳраҳои дурахшони адабиёт, аз қабили Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, Камоли Хуҷандӣ, Абулқосим Фирдавсӣ, Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ ва дигар бузургони адабиёти тоҷик аз иқдомоти сутудании Пешвои миллат мебошанд. Инчунин ба намояндагони соҳаи адабиёт додани унвони баландтарини Қаҳрамони Тоҷикистон, шурӯъ аз устод Садриддин Айнӣ то Бобоҷон Ғафуров ва Мирзо Турсунзода низ аз иқдомҳои наҷиби Роҳбари давлат буд. Дар охири қарни гузашта, ҳангоме ки Тоҷикистон аз чанголи ҷанги шаҳрвандӣ раҳо ёфт, новобаста аз вазъият, Президенти кишвар ба соҳаи адабиёт таваҷҷуҳи махсус зоҳир карда, барои нашри китобҳои шоирону нависандагон мусоидат менамуд. Баргузории озмуни “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” иқдоми навбатии Пешвои миллат буда, барои рӯй овардани хонанда ба адабиёт такони ҷиддие бахшид.
- Фаъолияти эҷодии шумо ба ду давраи бузурги таърихӣ: Иттиҳоди Шӯравӣ ва замони соҳибистиқлолӣ рост меояд. Тафовути адабиёти муосири тоҷикро аз адабиёти садаи гузашта дар чӣ мебинед?
- Яке аз рӯйдодҳои муҳиме, ки дар замони соҳибистиқлолӣ сурат гирифт, иртиботи фарҳангии мо бо кишварҳои ҳамзабонамон мебошад. Ин робита бардошта шудани деворҳои сангин миёни адабиёти тоҷик ва адабиёти форсизабонон мебошад. Дар натиҷа забони тоҷикӣ ва адабиёти навини тоҷик бо адабиёти Ҷумҳурии Исломии Эрон ва Ҷумҳурии Исломии Афғонистон робитаи ҳамаҷониба пайдо намуд. Вазъи забони имрӯзаамонро агар бо забони тоҷикии солҳои 50 - 60-уми садаи гузашта муқоиса кунем, фарқияти куллӣ ба назар мерасад. Зеро воқеан дар замони соҳибистиқлолӣ дар натиҷаи робитаҳои фарҳангӣ миёни Тоҷикистон ва дигар кишварҳо, забони тоҷикӣ густурдатар гардидааст. Ин, албатта ба адабиёт таъсиргузор аст, чунки забон воситаи асосии ба вуҷуд овардани адабиёт аст. Бинобар ин, дараҷаи адабиёти замони соҳибистиқлолӣ низ ба маротиб баланд гардидааст. Дар замони кунунӣ барои ташвиқу тарғиби адабиёти бузурги классикиамон ҳеҷ монеае нест. Масалан, дар асри XX осори Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, ки хонандаи сершумор дошт, ниҳоят кам дастрас буд. Зимнан бошад, Маснавии маънавӣ ва девони ғазалиёти Шамси Табрезӣ чандин маротиба нашр гардида, ба ҳаводорони адабиёт ба таври густурда дастрас мебошанд.
- Метавон гуфт, ки адабиёти имрӯзаи мо ба адабиёти ҷаҳонӣ таъсиргузор аст?
- Дар замони соҳибистиқлолӣ иртиботи адабиёти тоҷик бо адабиёти ҷаҳонӣ вусъат ёфтааст. Ва шоирону нависандагони мо бо шахсиятҳои адабии дигар кишварҳо иртиботи зичро ба роҳ мондаанд. Замони муосир дорои ҷиҳатҳои мусбии худ мебошад. Махсусан дар ин замон бо истифода аз воситаҳои техникӣ падидаи ҷадиди интернет ихтироъ гардидааст, ки бо воситаи он дар як лаҳза дилхоҳ асарро метавонем ба намояндагони чандин давлатҳо ирсол намуд. Дар ин марҳила намунаи асарҳои беҳтарини нависандагони тоҷик низ бо забонҳои зиёди Ғарб тарҷума гардидаанд, ки боиси ифтихори мо тоҷикон мебошад. Асарҳои нависандагони тоҷикро олимону муҳаққиқони хориҷ таҳқиқот менамоянд. Ҳамин гуна иртибот миёни адабиёти мо ва адабиёти дигар кишварҳо дар ҳоли афзоиш аст. Ин сабаб мешавад, ки адабиёти мо ба адабиёти ҷаҳонӣ таъсир гузорад. Дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Институти забон ва адабиёт муҳаққиқоне ҳастанд, ки махсусан ба омӯзиши масъалаҳои гус-тариши адабиёти тоҷик машғуланд. Инчунин дар Иттифоқи нависандагон шуъбаи махсусе фаъолият менамояд, ки асару китобҳоро аз забони тоҷикӣ ба дигар забонҳо тарҷума менамояд. Ин шуъба бо дастгириҳои бевоситаи Сарвари давлат таъсис ёфта, зимнан фаъолияти пурсамар дорад ва барои таъсир гузоштани адабиёти тоҷик ба адабиёти ҷаҳонӣ заминаи мусоид фароҳам меорад.
- Дар асарҳои Пешвои миллат адабиёт чӣ гуна ҷойгоҳ ва мақом дорад?
- Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон воқеан ба адабиёт таваҷҷуҳи хоса доранд. Дар асару китобҳое, ки Пешвои муаззами миллат менависанд, ҳамеша иқтибосҳо аз эҷодиёти адибони классик ва муосир оварда шудааст. Ин шаҳодат аз он медиҳад, ки доираи назар ва ҷаҳони маънавии Роҳбари давлат бою густурда аст. Дар китоби “Чеҳраҳои мондагор”- и Пешвои миллат шахсиятҳои фарҳангӣ, илмӣ ва адабӣ ба таври фарох тасвир ёфтаанд. Ин гувоҳи он аст, ки воқеан дар маърази андеша ва тафаккури Сарвари давлат шахсиятҳои адабии мо мақоми шоиста доранд. Инчунин, Пешвои миллат дар асарҳояшон қайд намудаанд, ки “Замони истиқлолияту озодӣ ва имкони бештари тасвир намудани ҳаводисҳои зиндагӣ аст. Аз ин лиҳоз, ба офаридани симои шахсияте, ки Тоҷикистонро дигаргун месозад, нависандагон бештар рӯй оранд.” Ҳамеша ин суханҳо аз ҷониби Президенти кишвар қайд гардида, имкон медиҳад, ки нависандагон ба ин ҷузъиёт таваҷҷуҳи бештар намоянд.
- Образи Пешвои миллат дар эҷодиёти шумо чӣ гуна таҷассум ёфтааст?
- Имрӯзҳо шоҳиди онем, ки бисёре аз шоирону нависандагон маҷмӯаи шеъру асарҳои худро дар бораи Президенти кишвар чоп карда, дастраси хонандагон менамоянд. Дар ин баробар, ман низ дар бораи Пешвои миллат чандин шеърҳо эҷод намудаам. Аз миёни офаридаҳоям шеъре, ки фаъолияти пешбарандаи Сарвари давлатро ба таври муфассал инъикос намудааст, ин шеъри “Номаи фахру сипос” мебошад, ки дар рӯзномаи “Ҷумҳурият” нашр гардида буд. Ҳар он мисрае, ки дар шеъри банда эҷод гардидааст, воқеияти корнамоиҳои Пешвои миллатро пурра таҷассум месозад. Ин воқеият дар натиҷаи амалҳои созандаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба вуҷуд омада, боиси ифтихори ман мебошад.
- Дар адабиёти имрӯзаи мо корнамоӣ ва хизматҳои шоёни Сарвари давлат то кадом андоза тавсиф гардидааст?
- Чуноне ки дар боло қайд намудам, дар тамоми асар, шеър ва ҳикояҳое, ки шоирону нависандагони замони соҳибистиқлолӣ навиштаанд, симои Пешвои миллат ба таври фарох инъикос гардидааст. Адибони маъруфи тоҷик Султон Мирзошоев ва Шодон Ҳаниф дар якҷоягӣ китоберо нашр намуданд, ки пурра фарогири ҳаёт ва фаъолияти Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Инчунин онҳое, ки дар бораи нақбу роҳҳо ва тамоми гӯшаҳои зебоманзари кишвар шеъру асарҳо эҷод менамоянд, дар ҳар як мисраи шеърӣ ва ё ибораи навиштаашон, хизматҳои назарраси Пешвои миллат тасвир шудааст. Чунки ҳамаи ин ободкорӣ ва пешравиҳо бо ташаббусҳои созандаи Пешвои миллат сурат мегирад.
- Дар фарҷоми суҳбат мегуфтед, ки дастовези устод Аскар Ҳаким бахшида ба Рӯзи Президент чӣ хоҳад буд?
- Ҳамаи шеърҳое, ки дар замони соҳибистиқлолӣ эҷод намудам, дар ситоиши дастовардҳои халқи тоҷик ва ҳамчунин ифтихор аз гузаштаи бисёр ҳам ғании миллати тоҷик мебошад. Президенти кишвар сиёсати дурбинона ва хирадмандонаро дар соҳаи адабиёт ҷорӣ намудааст. Бинобар ин қариб, ки дар ҳамаи эҷодиёти мо симои Пешвои миллат баръало инъикос мегардад. Ин мавзӯи бисёр ҳам густурда аст ва онро бо як асар ва шеър маҳдуд кардан имкон надорад.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед