Шаҳри Душанбе ҳамчун пойтахти давлати тоҷикон бояд симои хоси худро пайдо кунад. Он ба маркази муттаҳидсозандаи неруҳои ақлонию зеҳнии кишвар, маркази таҷассуми фарҳангу таърих, анъанот, одобу аҳлоқ ва дигар муқаддасоти миллӣ табдил дода шавад.

Эмомалӣ Раҳмон

Душанбе шаҳри зебо ва калонтарини тоҷикон буда, имрӯз пойтахти Тоҷикистони азизамон мебошад. Таҳқиқотҳо шаҳодат медиҳанд, ки Душанбе дар замонҳои хеле қадим ба вуҷуд омадааст ва бо бозорҳои серодамаш берун аз ҳудуди водии Ҳисор шӯҳрат ёфтааст. Дар ибтидои асрҳои миёна дар самти шарқии водии Ҳисор вилояти Шуман ҷой гирифта буд ва дар роҳи савдое меистод, ки чағониёнро бо Вахш ва Хуталон мепайваст. Таърихчиён муайян кардаанд, ки пойтахти Шуман дар макони Душанбеи ҳозира воқеъ будааст. Инчунин, тахмин мекунанд, ки дар вақташ ин ҷо маркази муҳими савдо ҷойгир буда, рӯзҳои Душанбе бозор мешудааст ва аз ҳамин сабаб онро “Душанбе” номиданд.

Ин тахмин ба ҳақиқат хеле наздик аст, зеро дар Шарқ одатан ба ҷое, ки бозор барпо мешуд, номи рӯзҳои ҳафтаро мегузоштанд. Аввалин тадқиқотчии рус ба Душанбе соли 1875 офитсери кантселярияи генерал – губернатори Туркистон штабс-капитан Н.А. Маев меояд. Вай якумин муҳаррири рӯзномаи “Туркестанские ведомости” шуда кор мекард ва ин рӯзнома дар Тошканд нашр мешуд. Назар ба гуфтаҳои Маев Душанбе ҳамчун Ҳисор яке аз калонтарин маҳалҳои аморати Бухоро ҳисоб меёфт. Баъд аз 20 сол соли 1894 ба Душанбе офитсери рус В. Н. Литвинов меояд, ки ӯ иштирокчии экспедитсияи ба Помир ташкилкардаи генерал Уонов буд. “Дар вақти ҳозира Душанбе яке аз шаҳрҳои назарногири бекии Ҳисор буда, дар соҳили дарёчаи Варзоб тӯл кашидааст ва ҳамагӣ 500 ҳавлиро дар бар мегирад”, - навиштааст ӯ.

Дар охири асри ХIХ ва аввали асри ХХ дар тобеи аморати Бухоро ҳар як нуқтаи аҳолинишинро, ки маркази округи андозгирӣ ҳисоб меёфт ва амлок ном дошт, шаҳр меномиданд. Ҳудуди амлоки Душанбе тақрибан ба ҳудуди ҳозираи ноҳияи Рӯдакӣ баробар буд. Гарчанд Душанбе назар ба дигар мулкҳои бекии Ҳисор сернуфуз ҳисоб ёбад ҳам, вале инҷо бо ҳамроҳи деҳаҳои гирду атрофаш 5000 ҳоҷагӣ дошт. Аз нуқтаи назари бостоншиносон Душанбе шаҳри хеле “ҷавон” аст. Ин шаҳр аввалин бор дар ярлиқи соли 1676 ба подшоҳ Федор Александрович фиристодаи хони Балх Субҳонқул Баҳодурхон хотиррасон карда мешавад. Дар он хон таклиф менамояд, ки ба Маскав сафир фиристонида, дар байни ду давлат алоқа барқарор карда шавад. Дар ярлиқ Субҳонқул Баҳодурхон мулкҳои худро як ба як номбар намуда, қайд мекунад, ки Душанбе ҳамчун Ҳисор набошад ҳам, лекин дар паноҳи Балханд. Номи Душанбе пеш аз соли 1676 дар ҳуҷҷатҳои хаттӣ дучор нашудааст. Деҳаи Душанбе борҳо ғорат ва хароб гардидааст. Дар миёнаҳои асри ХIХ онро ҳокими Дарвоз Исмоилхон тороҷ мекунад. Соли 1907, баъд аз заминҷунбӣ деҳаи Қаратоғ хароб гардида, Душанбе қароргоҳи беки Ҳисор мешавад. Дар ҳамин вақт бисёр амалдорон, савдогарон, руҳониён ва дигарон аз Ҳисор, ҳатто аз Бухоро ба Душанбе меомаданд ва он тез тараққӣ мекунад. Ҳамин солҳо Душанбе маркази муборизаи синфӣ низ қарор мегирад ва он аз даст ба дасти дигар гузашта, хароб мегардад. Амири Бухоро Саид Олимхон аз зарбаҳои инқилоби халқии Бухоро гурехта, ба Душанбе меояд ва онро қароргоҳи нави худ мекунад. Дар ин ҷо ӯ дастаҳои тарафдорони худ Бухорои Шарқиро муттаҳид намуда, барои бар зидди Ҳокимияти Советӣ мубориза бурдан тайёрӣ мебинад. Ҳукумати РСФСР мувофиқи талаби Кумитаи Иҷроияи Марказии Республикаи Советии халқии Бухоро аз қисмҳои фронти Туркистон отряди экспедитсионии Ҳисорро ташкил намуда, онро ба муборизаи зидди тарафдорони амир мефиристад ва 21 феврали соли 1921 Душанбе озод мегардад.
Охири соли 1921 бошад, зиёда аз 10 ҳазор босмачиён бо сардории Анварпошо Душанберо муҳосира карда, то нимаи феврали соли 1922 шаҳрро дар ҳолати муҳосира нигоҳ медорад. 14 июли соли 1922 Душанбе аз дасти босмачиён озод карда мешавад. 14 октябри соли 1924 Республикаи Автономии Советии Сотсиалистии Тоҷикистон ташкил ёфта, моҳи октябри соли 1929 дар съезди сеюми фавқулодаи советҳои Республикаи Автономии Советии Сотсиалистии Тоҷикистон оид ба таъсисёбии Республикаи Советии Сотсиалистии Тоҷикистон ва ба ҳайати Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистӣ ихтиёрона дохил шуданаш декларатсия қабул кард. Ниҳоят бо қарори Бюрои сиёсии КМ ВКП(б) аз 25 октябри соли 1929 Партияи Коммунистии Тоҷикистон низ ташкил карда мешавад. Дар ҳамон сол Душанбе ба воситаи хатти роҳи оҳан бо Термиз, Тошканд ва Москва пайваст мешавад. Метавон гуфт, ки шаҳр дар асоси се қишлоқи нисбатан калон - Сари Осиё дар шимол, Шоҳмансур дар ҷануб ва қишлоқи басе калон Душанбе дар марказ таъсис меёбад. Ҳоло он аз чор ноҳияи маъмурӣ - Фирдавсӣ, Шоҳмансур, Исмоили Сомонӣ ва Сино иборат аст. Рустои хурдакаки назарногири пешина имрӯз ба шаҳри бузурги саноатӣ ва фарҳангӣ табдил ёфтааст ва дар он чандин заводу фабрикаҳо, муассисаҳои фарҳангӣ - Китобхонаи миллии Тоҷикистон, театру синамо, толорҳои консертӣ ва боғҳои фарҳангу фароғатӣ бунёд ёфтаанд.

Баъди ҳазор соли таназзули давлати Сомониён хиштҳои нахустини давлатдориамон дар шаҳри Душанбе гузошта шуд. Таърихи истиқлолият ва соҳибихтиёрии Ҷумҳурии Тоҷикистон 9 сентябри соли 1991 оғоз гардид. Шӯрои Олии ҷумҳурӣ Эъломияи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистонро қабул кард. Бо ин иқдом мамолики хурду бузурги дунё истиқлоли давлати тоҷиконро ба расмият шинохтанд. Баъди талошҳои барзиёди Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 1997 дар Тоҷикистон сулҳ барқарор гардид ва умед бар он аст, ки бо дастгирии ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон ин ҳадяи тақдир ҷовидон мемонад. Алҳол пойтахт бо бисёр мамолики олам робитаҳои дӯстӣ, фарҳангӣ, иқтисодӣ ва сиёсӣ барқарор намудааст ва ин иқдом давом дорад.

Имрӯз Душанбе бо дастгириҳои пайвастаи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва шаҳрдори ҷавон муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба шаҳри орзуҳо табдил ёфта, яке аз шаҳрҳои зеботарину амнтарин дар дунё эътироф гардидааст. Аз ин рӯ, мо бояд ба қадри чунин неъмати бузург бирасем ва баҳри боз ҳам зебову пешрафта гардидани шаҳри азизамон саҳми худро гузорем.

Ҷамил ВАЛИЕВ, корманди
Китобхонаи миллии Тоҷикистон