Чанде қабл вакилони палатаи поёнии парлумони Тоҷикистон ба Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ тағйиру иловаҳо ворид карданд, ки тибқи он муҷозот барои иҷро накардани уҳдадориҳои парасторӣ ва таълиму тарбияи ноболиғон ва хушунат алайҳи кӯдакон сахттар гардид.

Ҳаҷми ҷарима барои чунин афрод аз 180 - 300 сомонӣ то ба 420 сомонӣ муқаррар карда шуд. Чунин тасмим дар ҷаласаи охири парлумон аз сӯи вакилон якдилона пазируфта шуд.
Муовини прокурори генералии Тоҷикистон Мирзоамон Рофизода зимни муаррифии лоиҳаи тағйиру иловаҳо ба кодекси мазкур, сабаби асосии таҳия ва пешниҳоди онро дар самти иҷро накардани уҳдадориҳо дар бахши таълиму тарбияи ноболиғон мавҷуд будани норозигиҳо арзёбӣ кард.

Сабаби чунин тасмим дар чист?

Мақомоти Тоҷикистон ба ин восита мехоҳад истифодаи хушунат ё таҳдиди истифодаи хушунат нисбати кӯдакон, тақвият додани ҷавобгарии маъмурӣ барои иҷро накардани масъулиятҳо оид ба парастории таълим ва тарбияро дар кишвар манъ кунад.

Рофизода аз он изҳори нигаронӣ намуд, ки бо вуҷуди ба ҷавобгарӣ кашидани ҳазорҳо нафар барои хушунат нисбати кӯдакон, ин мушкил ҳалли худро то ҳол пайдо накарда, баръакс дар ҳоли афзоиш аст. Ба гуфтаи ӯ давоми солҳои 2019-2020 наздики 27 ҳазор нафар барои иҷро накардани уҳдадориҳо дар таълиму тарбия ба ҷавобгарӣ кашида шудаанд.
- Ҷазоҳои тариқи маъмурӣ татбиқгардида, ба монанди ҷаримаи ночиз таъсирбахш ба назар намерасад. Бинобар ин, сахттар намудани ҷавобгарӣ мувофиқи мақсад мебошад, - илова намуд номбурда.

Бояд гуфт, тағйирот дар моддаи 90-и Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ ворид гардида, ҳаҷми ҷаримаи аз 3 то 5 меъёри амалкунанда, ба андозаи аз 3 то 7 нишондиҳанда (як нишондиҳанда 60 сомонӣ) баланд бардошта шуд, ки мутаносибан аз 180 то 420 сомонӣ мешавад.

Рофизода дар ҳузури вакилон гуфт, ки: “Бо таҳия намудани лоиҳаи мазкур номи моддаи 90 такмил дода шуда, дар шакли “иҷро накардани уҳдадориҳо оид ба парасторӣ, таълим ва тарбияи ноболиғон” ифода карда шуд.

Ҳамчунин, дар моддаи мазкур калимаҳои “истифодаи зӯроварӣ ё таҳдиди истифодаи зӯроварӣ нисбат ба кӯдакон” илова гардид. Чунки дар амали кирдорҳои зиддиҳуқуқӣ ва гунаҳгоронае, ки оид ба тарбияи ноболиғон дида мешавад, аз рӯи хавфи ҷиноятҳояшон ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ буда, ҳанӯз ҷиноят нестанд, вале ба ҳуқуқу манфиатҳои ноболиғон зарари муайяне ворид сохта метавонанд”.

Ҷавобгарӣ ва ҷазо

Масъалаи латукӯб ё хушунат нисбати кӯдакон дар Тоҷикистон нигаронкунанда аст ва ин мақомоти кишварро водор намуд, ки ҷазои сахттаре нисбати чунин афрод ба роҳ монад.
Чанд вақти ахир дар шабакаҳои иҷтимоӣ хушунат нисбати ноболиғон зиёд ба назар мерасад ва он сарусадоҳои зиёдеро миёни ҷомеаи шаҳрвандӣ ба бор меорад. Аз ҷумла, чанде қабл роҳ ёфтани навори латукӯби ноболиғе аз ҷониби падараш дар шабакаҳои иҷтимоӣ баҳси зиёдеро миёни корбарон ба миён овард.

Дар навор дида мешавад, ки мард кӯдаки хурдсолро бераҳмона латукӯб мекунад. Корбарон чунин рафтори мардро маҳкум карда, аз мақомот хостанд, ки ба ҷавобгарӣ кашида шавад. Вазорати корҳои дохилии кишвар дар муддати кӯтоҳ ин мардро боздошт намуда, иттилоъ дод, ки ӯ падари кӯдак буда, қаблан бо моддаи 281 КҶ ҶТ маҳкум шудааст.
Шаҳрванди дигар Фирдавс Иномзодаро низ суди шаҳри Хуҷанд бо ҷурми латукӯби доимии фарзандонаш ба 2 соли зиндон маҳкум кард.

Ин шаҳрванд барои содир намудани ҷиноят мутобиқи моддаи 174 КҶ ҶТ (Иҷро накардани уҳдадорӣ оид ба тарбияи ноболиғ) гунаҳкор дониста шуда, ба 2 соли зиндони низомаш пурзӯр маҳкум гардид.

Созмонҳои иҷтимоӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ қаблан ҳам аз мавридҳои хушунату зӯроварӣ нисбати кӯдакон бо далели муҳоҷирати меҳнатӣ дур будани онҳо аз волидон нигаронӣ кардаанд.

Оқибатҳо ва роҳҳои ҳал

Коршиносон бар он назаранд, ки ҳолатҳои зӯроварӣ нисбати кӯдакон махсусан дар даврони пандемия афзоиш ёфтааст, чун кӯдакон бештар дар иҳотаи хонавода қарор доштанд.
Оё волидон медонанд, ки бо кӯдак дар ин маврид чӣ гуна рафтор кард? То чӣ андоза волидон аз оқибатҳои хушунат нисбати кӯдак огоҳ ҳастанд? Барои пешгирии чунин ҳолатҳо чӣ бояд кард?

Ба гуфтаи равоншиносон кӯдаконе, ки шоҳиди хушунат мешаванд, ё худ мавриди зӯроварӣ қарор мегиранд, оянда аз нигоҳи равонӣ солим ба воя намерасанд ва аз онҳо метавон ҳар гуна амалҳои ношоистаеро интизор шуд.

Равоншинос Маҳмадулло Давлатов дар ин маврид чунин гуфт: “Агар дар хонаи падару модар фақат рафтори агрессивӣ бошаду меҳру гармии эҳсосотӣ набошад, шахсиятҳое ба воя мерасанд, ки нисбати атрофиён муносибатҳои бераҳмонаро раво мебинанд”.

Равоншиносон чунин мешуморанд, ки бояд кӯдакон бештар дар иҳотаи оилаи солим ва меҳру муҳаббати волидон ба воя расанд.

Ба гуфтаи равоншинос Нисо Азизова асоси амнияти кӯдак ин муносибати боэътимод ва гарми волидон мебошад. Танҳо дар ин ҳолат вай ҳамеша метавонад наздатон биёяд ва шуморо дар бораи ҳама чиз бидуни тарси ҷазо огоҳ кунад, ҳатто агар он дар мавзӯъҳои хеле нозук бошад.

“Бо назардошти хусусиятҳои тарбияи фарзанд, ба онҳо аксар вақт итоат кардан ба калонсолон ва иҷрои фармони онҳоро меомӯзонанд. Аммо ин метавонад барои мавриди зӯроварӣ қарор гирифтан шароит фароҳам орад. Ба кӯдак эҳтиром гузоред - ин барои дарки шинохти арзиши худ, боварӣ ба худ саҳм мегузорад. Ин яке аз вазифаҳои волидон мебошад, зеро он дар ташаккули худшиносии солим мусоидат мекунад.

Дар ин ҳолат кӯдак эҳсос мекунад, ки он чизе, ки бо ӯ рух медиҳад, муҳим аст, яъне дар ҳолатҳои изтирорӣ дар муқоиса бо кӯдаконе, ки беаҳамиятии худро эҳсос мекунанд, рӯйдодҳоро барои дарки гуноҳ пинҳон медоранд, вай ҳатман таъсиррасон аст”.

Равоншиносон ба волидон маслиҳат медиҳанд, ки бо кӯдакон дар мавзӯи амнияти ҷинсӣ низ суҳбат намоянд. Чун ин масъала низ дар ҷомеа ба назар мерасад. Норасоӣ ва баъзан мавҷуд набудани маълумоти дуруст, махсусан дар оилаҳое, ки мавзӯи ҷинсӣ мамнуъ аст, ба он оварда мерасонад, ки кӯдакон аз мавҷуд будани одитарин ҳаракатҳои “хуб” ва “бад” огоҳӣ надоранд. Ба кӯдакон бояд “не” гуфтанро ёд дод, то ки онҳо аз худ дифоъ карда тавонанд.

Гулчеҳра Раҳмонова, ҳуқуқшинос ва директори Бунёди ҷамъиятии “Ташаббуси ҳуқуқӣ” мегӯяд, ки бо кӯдакон бояд дар бораи навъҳои гуногуни хушунат, ки онҳо дучор мешаванд, сӯҳбат кард ва барои пешгирии чунин ҳолатҳо, аз ҷумла хушунати ҷинсӣ маслиҳатҳо дод.

- Дар ин ҷо нақши асосиро атрофиёни кӯдак, калонсолон - волидон, хешовандони наздик, ҳамсояҳо, омӯзгорон ва раҳгузарони бовиҷдон дар кӯчаҳо метавонанд гузоранд,-илова намуд номбурда.

Мақомоти тоҷик мегӯянд, даҳҳо барномае барои беҳбуд бахшидани зиндагӣ ва рушди кӯдакон дар кишвар амал мекунад ва аксаран муваффақ низ ҳастанд, ки Қонуни ҶТ “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” ҳам яке аз ин санадҳост.

Бояд гуфт, ки чунин мушкилот танҳо хоси Тоҷикистон набуда, балки дар тамоми ҷаҳон ин раванд вуҷуд дорад ва бояд ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ин раванд мубориза барад.
Дар бораи мушкилоти зӯроварӣ нисбати кӯдакон дар Тоҷикистон якчанд санадҳои қонунгузорӣ қабул шудааст, ки дар хусуси ҳуқуқи кӯдакон аз зӯроварӣ гуфта мешавад. Ин қонунҳо “Дар бораи ҳимояи ҳуқуқи кӯдак”, “Дар бораи масъулияти волидон дар таълиму тарбияи фарзанд” ва “Дар бораи огоҳии зӯроварӣ дар оила” мебошанд. Тоҷикистон ҳамчунин ду ҳуҷҷати байналмилалиро оид ба пешгирии зӯроварии ҷинсӣ нисбати ноболиғон қабул намудааст.