Ҳамасола дар кишвар ҳазорҳо оила вайрон мешаванд. Танҳо дар семоҳаи аввали соли 2020 дар Тоҷикистон 3486 талоқ ба қайд гирифта шудааст. Сабаби инро коршиносон аз омода набудани ҷавонон ба фарҳанги оиладорӣ унвон мекунанд. Аксар вақт ин, ҷомеа занонро ҳамчун гунаҳкори асосии пошхӯрии оилаҳо медонад. Ҳол он ки ба гуфтаи ҷомеашиносон гунаҳкори пошхӯрии оилаҳо ҳарду тараф, зан ва мард мебошанд.

Масъалаи дигар ва то ҷое аламовар ҳам ин баъди ҷудошавии оилаҳо тағйир ёфтани муносибат бо занон мебошад, ки аксаран ба онҳо тамғаи “бева” мезананд. Ин истилоҳ дар фарҳанги мо маънои манфӣ гирифтааст ва ҳар нафаре бо сабабҳои мухталиф аз оилааш ҷудо шавад, ин истилоҳи манфиро ба ӯ мечаспонанд. Ҳарчанд шояд баъзе “бевазанҳо” аз баъзе шавҳардорон покдомантар бошанд ва сабаби ҷудо шуданашон ҳам шояд марги шавҳар ё сабабҳои дигар бошад. “бева-зан” як доғ ба номи зани тоҷик аст. Дар ин замина муносибати дӯстону наздикони зан ҳам дар муқоиса бо пеш аз оиладорӣ ё замони оиладорӣ тағйир меёбад.

Мавлуда Сайфова, яке аз чунин ҷавондухтаронест, ки волидон ӯро пас аз хатми мактаб маҷбуран ба шавҳар доданд. Ба гуфтаи ӯ баъди 3 моҳи оиладорӣ аз ҷониби шавҳар зӯроварӣ нисбати ӯ оғоз шуд ва оқибати ин ҳама зӯроварӣ ба вайрон шудани оилааш оварда расонд.

- Баъди аз шавҳарам ҷудо шудан, муайян гардид, ки ҳомиладорам. Вале хешу табор ва дӯстонам бовар намекарданд, ки фарзандам аз шавҳарам аст. Борҳо ба гӯшам мерасид, ки мегуфтанд “бева” дар хонаи шавҳар тоқат накарду бероҳа гашт, - нақл кард ҳамсуҳбати мо.

Вайроншавии оилаҳоро коршиносон баъзан дар дахолати нафарони сеюм ва ба хотири ба истилоҳ барои “галочка” оиладор шудани ҷавонон низ мебинанд. Вале саволи асосӣ ин аст, ки чаро дар пошхӯрии оилаҳо танҳо занҳоро ганаҳкор медонем ва барои бартараф намудани андешаҳои носолим чӣ бояд кард?

Коршиносон ҳалли ин мушкилро дар андешидани чора аз ҷониби давлат ва заминаи тарбия дар руҳияи эҳтиром нисбати занонро дар оила мебинанд. Зулайхо Усмонова, ҷомеашинос ва доктори илмҳои фалсафа бар ин назар аст, ки мо дар ҷомеаи анъанавӣ зиндагӣ мекунем ва он бештар ба расму оини қадима нигаронида шудааст, на бар рушди муосир.

Ба гуфтаи ӯ, зоҳиран мо ба ҷомеаи ғарб зиёд монандем. Мо низ чунин биноҳо, нақлиёт, таҷҳизот ва ҳоказо дорем, вале мафкура, тарзи зиндагиямон ва сохти одамон суннатист, ки 20-30 сол қаблро мемонад.

Мавсуф мегӯяд, дар ҷомеаҳои суннатӣ, чун қоида мардҳо нисбати занон бартарият доранд. Ин ба он маъно аст, ки мард болотар, боақлтар, комилтар, покизатар боахлоқтар нисбат ба занон дониста мешавад. Дар мафкураи бештари мардум бештари хислатҳои хуб, шаъну шараф ба мардҳо ва хислатҳои баду камбудиҳо ба занҳо нисбат дода мешаванд. Чунин тасаввуротро дар фарҳанги халқӣ, фолклор, латифаҳо ва гуфтор низ мушоҳида кардан мумкин аст. Ба монанди “Аз зани хуб шавҳар намеравад”, “Мардро мард мекардагӣ зан, зан ҳам мекардагӣ – зан аст”, “Занро зан, намурад, бо табар зан”... Яъне, монанди ин андешаҳо дар тасдиқи андешаҳои қолабӣ ва ҳамаи масъулиятро бар дӯши зан-духтар вогузор кардан, мушоҳида мешавад.

- Мутаассифона, мардум дар муҳити беэҳтиромӣ нисбати занон ва умуман нисбати ҷинси латиф ба воя расида, баъди бузург шудан чунин рафторро ба пуррагӣ аз худ мекунанд. Ба ҳамин хотир дар мушкилоти оилавӣ чун қоида зан-келини ҷавонро гунаҳкор медонанд, гуноҳи домоди ҷавонро ба назар намегиранд. Болои ин занҳои дигар, махсусан калонсолон дар ҳолати мушкилот занҳоро гунаҳкор донистанро авлотар медонанд, чунки мафкураи онҳо дар доираи танги ақидаҳои қолабии бардурӯғ нисбати занон фишурда шудааст. – илова намуд ҳамсуҳбати мо.

Дар мавриди бадномии занҳо ва тамғаи пасти “бева” ҷомеашинос мегӯяд, таҳқир кардан, ҳарфҳои аламовар гуфтан, лақаб мондани зане, ки оилааш вайрон шудааст, ин як воситаи махсуси пешакӣ руҳафтода кардан аз тарафи зани дигар буда, мақсад суст намудани мавқеи ӯ дар пеши чашми худ ва паст задан дар назди дигарон аст. Ӯ аз “бева”-гӯиҳои худи занон ва духтарон изҳори таассуф намуд, ки мутаассифона, ҳарчанд он ба таври шӯхӣ гуфта мешавад, вале андешаҳои қолабиро инъикос мекунад.

Ба андешаи мавсуф ба вожаи “бева-зан” маънои манфӣ гузошта, одамон ба таври қолабӣ (стереотипӣ) андеша карданро идома медиҳанд ва занро пешакӣ ҳамчун одами бад, гунаҳкор ва ба ҳама гуна айбҳои имконпазир айбдор медонанд.

Инчунин, ҳамсуҳбати мо мегӯяд, ки дар андешаи суннатӣ занҳо танҳо вақте қадр доранд, ки ба мардҳо тааллуқ дошта бошанд ё дар паҳлуи онҳо мард бошад - падар, бародар, шавҳар ва ё писар. Зани бе мард ё зани ҷудошуда аллакай “бад” аст, чунки талоқ гӯё бо айби ӯ шудааст. Ҳангоме ки танҳо зиндагӣ мекунад, барои баъзе аз одамон хатокор ва ҳатто хатарнок ҳисобида мешавад.

Мавсуф гуфт, ки ҳалли ин мушкилро дар ду сатҳ мебинад: дар сатҳи давлат ва оила. Давлат оид ба пурзӯр кардани нақши зан дар ҷомеа ва барои решакан кардани чунин хурофот, огоҳонидани оқибати зӯроварии хонагӣ ва ба ҷавобгарӣ кашидани таҷовузгарон, инчунин таҳкими минбаъдаи эҳтиром нисбати занон чораҳои махсус андешад.

Инчунин коршинос гуфт, дар оила бояд кӯшиш кард, ки андешаҳои қолабиро аз сар дур кунем. Фарзандони хешро дар рӯҳияи эҳтиром нисбати занон таълим диҳем, зӯроварии хонаводагиро решакан кард, нисбати ҳамсарон, фарзандон ва арӯсони ҷавон зӯроварӣ накунем. Ҳамаи ин азнавсозӣ мафкура ва вақтро талаб мекунад. Мутаассифона, одамон намехоҳанд, худро тағйир диҳанд, иваз шаванд. Вале бояд кӯшид ва дар ин самт кор кард.

Равоншиносон бар ин андешаанд, ки бояд пеш аз оиладоршавӣ ҷавонон аз фарҳанги оиладорӣ бохабар бошанд. Бар замми ин волидайни шавҳарро низ мебояд, ки вақте духтари дигарро келин мекунанд, ҳамчун духтари худ қабул кунанд ва масъалаҳое, ки духтари ҷавон намефаҳмад, бо роҳи фаҳмондадиҳӣ ислоҳ намоянд, на бо роҳи зурӣ ва дӯғу пӯписа.

Равоншинос Заррина Кенҷаева бар ин назар аст, ки вақте баҳсу мунозира сар мезанад, номи зан нисбати мард як зина поён меистад. Ин шакли “падаршоҳӣ” нақши муҳим бозӣ мекунад. Албатта, баъзе ҳолатҳое мешаванд, ки ҳар ду тараф гунаҳкоранд. Дар мо мегӯянд, ки: “То шамол нашавад, барги дарахт намеҷунбад”. Вале дар бештари ҳолатҳо мардон аз об хушк мебароянд.

Мавсуф мегӯяд, ки агар писар духтарро аз рӯзи аввал фаҳмонад, ки ту ҳамқадами ҳаёти ман ҳастӣ, вале фаромӯш накун, ки ӯ модари ман аст. Ту низ ҳамчун модар дон, он духтар қабул хоҳад кард ва ҳеҷ мушкилие дар байни зан ва хушдоман пайдо нахоҳад шуд.

- Ба ҳамин хотир ҷамъияти солим ҳамеша бояд кӯшиш кунад, ки занҳоро аз рӯи рафтор, дараҷаи фаъолият ва муносибати ӯ ба ҷомеа ва эҳтироми ҷомеа нисбат ба ӯ қабул кунад, на ба хотири шавҳардорӣ, - гуфт дар хулосаи хеш З. Кенҷаева.

Дар воқеъ, зан чароғи хонадону тарбиятгари насли ҷавон аст. Пас, ҳеҷ ҷои зарурат надорад, ки онҳоро бо нигоҳи манфӣ нигарему дар пошхӯрии оилаҳо маҳз онҳоро гунаҳкор донем. Зеро ҳеҷ зане намехоҳад, то оилаи солимаш рӯ ба нестӣ ораду мавриди мазаммати атрофиён қарор гирад. Занро дӯст бояд дошт, эҳтиром бояд кард ва дар сахттарин лаҳзаҳо канорашон буд. На ин ки бо суханони сард қалбу руҳашонро аз ҳаёт шикастаю ба бадтарин суханҳо сазоворашон донист.

Садбарг СУЯРОВА, “ҶТ”