“Аз рӯзи шанбе режим мегирам”, “аз ҳафтаи баъдӣ дарс мехонам” ва ҷумлаҳои дигаре амсоли ин ки ё худамон ҳамеша мегӯем ё аз дигарон шунидаем, баҳонаҳое барои пӯшонидани заъфи иродаи мост. Аммо чора чист? Чӣ гуна битавонем тасмими ҷиддие бигирем? Оё роҳҳое барои тақвият вуҷуд дорад? Агар фикр мекунед иродаатон ниёз ба тарбия дорад, пас ин навишаҳоро пайгир бошед.       

Келли Макгонигал равонишиноси Донишгоҳи Стенфорд дар китоби “Ғаризаи ирода”-аш менависад:

“Дар асл ирода рақобати байни ду бахши шумост: Бахши аз шумо, ки ба ҳадафҳои баландмуддат фикр мекунад ва бахши дигаратон, ки ба хушӣ ва лаззат меандешад. Баста ба мизони парешонҳолӣ, неру тарзи тафаккуратон мағзи шумо роҳҳое мухталифе барои рӯбарӯшавӣ бо ҳар чолише, ки ниёзманди ирода аст, интихоб мекунад.

Агар ҳамаи тасмимамонро бар асоси лаззатҳо бигирем, маъмулан дар зиндагӣ дастоварде нахоҳем дошт. “Ирода” нақши муҳиме дар муваффақияти шуғлӣ, саломатӣ, робитаи бо дигарон ва муваффақияти иқтисодӣ мебозад.

Физиологияи ирода

Бозёфтҳои охири илмӣ нишон медиҳад, ки ирода бо се бахши мағзи сар дар иртибот аст, ки ҳарсе бахш дар қисмати пеши мағзи сар ҷойгир шудаанд:

1. Неруи “ман метавонам”, ки дар қисмати болоии самти чапи қишри пеши мағз қарор дорад, ба шумо кумак мекунад, ки ба фаъолиятҳои хастакунандаву сахт идома диҳед.
2. Неруи “ман наметавонам”, ки дар қисмати болоии самти рости қишри пеши мағз қарор дорад, боис мешавад, то ба хостаҳои бад ҷавоби манфӣ бидиҳед. Масалан ба шумо кумак мекунад, ки ба хӯрдани ғизои беш аз ҳад ва хондани паёмак ҳангоми ронандагӣ ҷавоби “на” бигӯед.

3. Неруи “ман мехоҳам”, ки дар қисмати поёнӣ ва миёнаи қишри пеши мағз қарор дорад, фардро ба пайгирии аҳдоф ва хостаҳояш тарғиб мекунад. Ин неру ба шумо ёдоварӣ мекунад, ки воқеан чӣ мехоҳед. Ҳар чи ин неру қавитар бошад, бо ангезаи бештаре аҳдофи худро дунбол карда ва дар баробари васвасаҳо бештар муқовимат мекунед.
Ин се бахш ба кумаки якдигар иродаро месозанд ва замоне ки ин бахшҳо энергия ё фаъолияти кофӣ надошта бошанд, ирода заъиф мешавад. Ва дар ин ҳолат ҳеҷ кори боарзише аз дасти инсон нахоҳад омад.

Пас вақте донистем, ки набудани неруи кофӣ барои ин қисмати мағзи сар омили бисёре аз иштибоҳоти мост, пас бояд ҳамеша энергияи онро таъмин кунем, то иродаамон заъиф нашавад. Барои ин мебояд аз ин роҳҳо истифода кард:

1. Ба андозаи кофӣ бихобед

То ба ҳол дақиқ кардаед, ки пас аз як шаби камхобӣ чи миқдор ҳавсалаатон ба кор кам мешавад? Дар ҳақиқат замоне ки камтар аз 8 соат бихобед, бахшҳое аз мағзатон ки масъули ирода аст, хомӯш мешавад. Дар ин ҳолат заъфи ирода боис мешавад, ки натавонед корҳои худро ба дурустӣ анҷом диҳед.

2. Ба худ фурӯ равед

Ин амал бахшҳое аз мағзро, ки масъули иродаанд, тақвият мебахшад. Он бахшҳои масъули иродаро бузургтар мекунад ва боиси иртиботи онҳо бо бахшҳое мешавад, ки дар идоракунии тасмимҳо нақш доранд.

3. Ба варзиш машғул шавед

Фоидаи варзишро нодида нагиред. Бисёриҳо бар ин боваранд, ки варзиш танҳо ба устухону мушакҳо фоидовар аст. Дар ҳоле ки варзиш илова бар фоидае, ки бар ҷисм дорад, ба кори майнаи сар низ кумак мекунад. Собит шудааст, ки пас аз ду моҳи варзиш метавонед озодона барои амалигардии фикрҳои парешонатон “на” бигӯед ва бо шӯру шавқ ба дунболи ҳадафҳои бузург биравед.

4. Корҳои муҳимтарро аввал анҷом диҳед

Вақте ки субҳ аз хоб бедор мешавед, иродаи шумо ба таври куллӣ метавонад дар ихтиёри шумо бошад. Давоми рӯз дар натиҷаи худидоракунӣ қувваи ирода коҳиш меёбад. Барои ин муҳим аст, корҳои муҳимтар ё корҳоеро, ки ниёз ба ирода доранд, дар ибтидои рӯз анҷом диҳед.

5. Баъзе корҳоро ба одат табдил диҳед

Баъзе корҳо дар зиндагӣ бояд ба одат табдил шаванд, то барои анҷоми онҳо иродаатонро сарф накунед. Ба унвони мисол мисвок задани дандонҳо корест, ки бояд ба одат табдил ёбад, то барои анҷоми он иродаро сарф накунед.

6. Муҳити атрофатонро тағйир бахшед

Агар чизе ба таври мудовим шуморо васваса кунад, боиси заъиф шудани иродаатон мешавад. Барои мисол мехоҳед аз сигор ё нӯшокиҳои спиртӣ даст кашед, бояд онҳоро аз назди чашмонатон дур нигаҳ доред. Зеро дидани инҳо ва муқовимати шумо барои истеъмол накардан иродаатонро заъиф мекунад.

7. Худдилсӯзиро тамрин кунед

Бовари мардум бар ин аст, ки худтанқидкунии зиёд абзори зарурие барои ҳидоят ёфтани мо ба роҳи дуруст аст. Аммо бояд бидонед ки ин бовар иштибоҳе беш нест. Тадқиқотҳои равоншиносӣ собит кардаанд, ки барои тақвияти ирода худдилсӯзӣ таъсири бештаре аз худинтиқодкунӣ дорад.

8. Атрофатонро бо афроде пур кунед, ки бо шумо хостаҳои муштарак доранд

Келли Макгонигал дар китоби “Ғаризаҳои ирода” мегӯяд: “Як омили таъсиргузор дар фаъолияти шахс вазъи дӯстон ва хонаводаи ӯст. Зеро бештари афрод дӯст медоранд, ки ҳамранги ҷамоат бошанд”.

Ӯ дар идома менависад, “Вақте атрофатон пур аз афродест, ки ҳадафҳояшон пойбанданд, шумо низ талош хоҳед кард, то шабеҳи онон бошед ва ба ҳадафҳои худ пойбанд бошед”.

PS. Рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” тасмим дорад, ки аз ин ба баъд саҳфаи “Раҳнамо”-ро барои хонандагони арҷмандаш пешкаш кунад. Дар ин саҳифа аҳли эҷоди рӯзнома мекӯшанд маводҳоеро таҳия ва гирдоварӣ намоянд, ки хусусияти таҳрикдиҳӣ дошта бошанд ва ба қадри лозим ҷавононро бедор кунанд.

Хонандаи азиз! Агар дар ҳар мавзӯе донистан мехоҳед, пас ба мо нависед ва шумораҳои баъдии моро пайгирӣ кунед.
“Ҷавонони Тоҷикистон” чун ҳамеша дар паҳлуи ҷавонон ва барои ҷавонони кишвар аст.

Хонандаи азиз! Шумо метавонед бо пайгирӣ кардани ин саҳифаи мо аз муҳимтарин василаҳои таҳрик ба рушди шахсият огоҳ шавед. Ҳамчунин мавзӯъҳое, ки ба он мароқ зоҳир мекунед, метавонед ба мо тавассути почтаи javonon.tj@mail.ru муроҷиат кунед.

Таҳияи Хуршед Ховарӣ, “ҶТ”