Бо гузашти қарнҳо ҷомеа рушд намуда, дигаргуниҳои зиёд ба вуҷуд омад. Аз ҷумла, интернет аз он навгониҳо ба шумор меравад. Ҳоло бошад аксарият одамон новобаста аз синну солашон, аз ин майдони бесару нӯг истифода мебаранд. Аммо истифодаи он фарҳанги худро дорад, ки на ҳар кас онро дорост. Мушкили №1 дар ин самт ин истифодаи нодурусти он мебошад. Имрӯз фарҳанги истифодабарии интернет аз ҷониби сокинон дар кадом сатҳ қарор дорад? Барои фарҳанги истифодабарии дурусти интернетро дар мафкураи оммаи васеъ ҷой намудан чи бояд кард? Ин суолҳоест, ки мо ба риштаи таҳлил кашидем.

Ҳоло дар кишвар аксарияти мардум аз интернет ва шабакаҳои иҷтимоии он васеъ истифода мебаранд, аммо то андозае фарҳанги истифодабарии онро бисёриҳо намедонанд. Вале дар ин баробар ҷавононе, ки аз он ҷо китобҳои дӯстдоштаи худро пайдо мекунанд, кам нестанд, аммо ин наметавонад боиси қаноат бошад. Ҳоло дар ҷомеа аниқтар ва содатар карда гӯем, мушкили истифодаи дурусти интернет ҳамоно мушкилест, ки ҳалнашуда боқӣ мондааст.

Аксар вақт вориди интернет шавем, дилхоҳ таблиғоти беҳудаву бемаънӣ ва ҳатто хусусиятҳои шаҳвонидошта пайдо мешавад, вале ҷое вонамехӯрем, ки оид ба дуруст истифода бурдани интернет рекламае худ аз худ пайдо гардад.

Ба назари коршиносон ҳам то ба ҳол мушкили истифодабарии интернет, аз ҷумла шабакаҳои иҷтимоӣ ба таври чашмрас боқӣ мондааст.

Ба гуфтаи ҷомеашинос Ромеш Марамов тӯли 3-4 сол мешавад, ки мардуми фаъоли мо ба шабакаҳои интернетӣ пайвастаанду теъдодашон меафзояд.
- Дар худи Аврупо низ аз пайдо шудани интернет ҳамин гуна мушкилиҳо вуҷуд дошт ва оҳиста-оҳиста мушкили мазкур роҳи ҳалли худро пайдо кард. Дар мо ҳам гумон мекунам, ки ин дар ҳоли тарғиб роҳи ҳалли худро меёбад, - иброз медорад ҷомеашинос.

Ӯ бар ин назар аст, ки бояд таблиғ вобаста ба истифодабарии дурусти интернет зиёд карда шавад.

- Бояд тавассути тамоми ВАО-и кишвар таблиғот вобаста ба фарҳанги дуруст истифода бурдани интернет ба роҳ монда шавад. Дар баробари ин бояд мутахассисон оид ба истифодаи дурусти интернет корҳои фаҳмондадиҳӣ гузаронанд. Чаро дар роҳҳо оид ба истифодаи ягон дорӯ ё вобаста ба пешгирӣ аз бемории сил шиору овезаҳосту вобаста ба фарҳанги истифодаи дурусти интернет не? Бояд тамоми ҷойҳо, ба монанди пешгирӣ аз силу аз коронавирус бо шиору овезаи тарзи истифодаи дурусти интернет ва шабакаҳои иҷтимоии он пур бошад. Ҳамчунин дар ин баробар дар шабакаҳои иҷтимоӣ низ рекламаҳо вобаста ба истифодаи он сохта паҳн карданамон лозим аст. Ин ҳама боис мегардад, ки фарҳанги истифодабарии интернетро мардум омӯзанд ва ба таври дуруст аз он истифода намоянд,-таъкид кард Ромеш Марамов.

Интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ аз сабабе ки падидаи нав ба ҳисоб меравад, на танҳо ҷавонон, балки аксар вақт калонсолон ҳам дуруст корбурди онро намедонанд. Аз ин хотир, бояд мафҳуму маънии он ба калонсолон фаҳмонида шавад.

Ба таъкиди ҷомеашиносон барои ҷорӣ намудани он мо бояд бо оилаҳо сару кор гирем ва бештари корҳои фаҳмондадиҳӣ дар доираи оила сурат гирад.

ОЁ АЗ МАРГ БО ИШОРАИ “БЕҲТАРИН” ИСТИҚБОЛ МЕГИРАНД?

Асосан надониста истифода бурдани интернет, аз ҷумла шабакаҳои иҷтимоиро дар мисоли фейсбук ба таври чашмрас вохӯрдан мумкин аст. Намунаи он лайк ба хабарҳои маргу мир ва тасодуфҳо мебошад.

Имрӯз аксаран мушоҳида мекунем, ки хабари даргузашти бисёриҳоро дар ин шабакаи иҷтимоӣ гузошта, ҳамдардӣ баён мекунанд ва ҳамин тавр ба қавле баъзеҳо рисолати инсонии худро анҷом медиҳанд. Аммо вақте ба поини чунин маводҳо ба истилоҳе лайки мақбул (дил) мегузоранд, на аз рӯи фарҳанг аст ва на ахлоқи инсонӣ.

Агар ба абзорҳо ва шакли корбарии ин шабакаи иҷтимоӣ назар афканем, смайлик (нишона)-ҳое дорад, ки вобаста ба ҳолатҳои гуногун бояд гузошта шавад.
Корбаре дар саҳифаи фейсбукияш вобаста ба марги яке аз дӯстонаш хабар дода, изҳори тасаллият кардааст, ки дар зери он мавод 237 нафар бо ишораи беҳтарин ба қавле “лайк” гузоштаанд. Ин бори дигар аз фарҳанги нодуруст истифодабарии интернет, махсусан шабакаҳои иҷтимоӣ далолат мекунад.

- Технологияе, ки мо имрӯз истифода мебарем, дар майнаи мо як фаъолияти иратсионалӣ ё ба истилоҳ бешууронаро пайдо мекунад. Ин боиси он мешавад, ки мо соатҳо дар ин шабакаҳои иҷтимоӣ менишинем ва вақти пурқимати худро дар он ҷо сарф мекунем. Аксарияти ширкатҳои бонуфуз дар ин самт бо идеологияи мардум кор мекунанд. Меомӯзанд, ки мардум бо ки бисёр суҳбат мекунад, чиро бештар меписандад. Ин ҳамаро дар назар гирифта, махсус саволу ҷавоб ва хислатнома месозанд, ки боз соатҳои дароз дар интернет, махсусан фейсбук боқӣ мемонӣ, - мегӯяд ҷомеашинос Ромеш Марамов.

Коршиносон яке аз сабабҳои дар шабакаи иҷтимоии фейсбук зиёд мондан ва аз меъёр зиёд истифода бурдани онро ба корбарӣ болои тафаккури мардум аз ҷониби ширкатҳои бузурги интернетӣ бо ҳар гуна диаграмаву хислатномагӯиҳо арзёбӣ мекунанд.

Ба гуфти ин ҷомеашиноси тоҷик бояд ба ҳар шабакае, ки ворид мегардем, пеш аз ҳама савол дода шавад, ки ба кадом мақсад мо вориди он гардида истодаем ва дар ин сурат фаъолияти ратсионалӣ пайдо мегардад.

Барномасоз Рустам Гулов мегӯяд, ки ин шабака лентаи беохир дорад ва ин метавонад, таъсири психологии худро дошта бошад.

- Лайк ҳам дар истифодаи зиёд ин шабакаи иҷтимоӣ сабаб шудааст. Чунки бисёриҳо лайки зиёд гиранд, хурсанд ва лайки кам гиранд, ғамгин мешаванд. Дигар ин ки зиёд мардум дониши техникӣ надоранд ва аз ин лиҳоз дар ҳар гуна видеову матнҳо лайк мемонанд. Онҳо намедонанд, ки онро зер кунанд ҳамдардӣ ва дигар функсияҳо пайдо мешавад, - мегӯяд барномасоз.

ЧӢ БОЯД КАРД?

Агар дар ВАО-и кишвар, инчунин шиору овезаҳо ба таври мушаххас оид ба фарҳанги дурусти истифодабарии интернет ба тамоми оммаи васеъ расонида шавад, мардум на вақти зиёди худро дар интернет сарф мекунанд ва на дар мурдагону дигар фоҷеаҳо лайки “беҳтарин” мегузоранд. Аммо назарҳо низ дар бораи он ки дар мактабҳои миёна фарҳанги дуруст истифода бурдани интернет дарс гуфта шавад, кам нестанд, зеро ба ин васила кӯдакон аз хӯрдӣ истифодаи дуруст ва оқилонаи интернетро меомӯзанду дуруст амал мекунанд.